Suriname. Merkwaardige dieren

[p. 24]

VI Merkwaardige dieren uit Suriname's oerwoud

Deze keer zullen we allereerst eens de Djinja-maka ‘bij de kop nemen’. We komen dan al gauw tot de ontdekking, dat we dit beter niet hadden kunnen doen, omdat we hier te maken hebben met het Surinaamse boom-stekelvarken. De Djinja-maka, zoals hij dus in Suriname heet, is niet een katje om zonder handschoenen aan te pakken. Zijn hele lichaam is nl. bezet met plm. 10 cm lange zwart-wit gekleurde vlijmscherpe stekels. Het merkwaardige van dit dier is, dat het in tegenstelling tot alle andere stekelvarkens, een heel lange grijpstaart heeft.

Het dier leeft niet op de grond maar.... in bomen en het is een nachtdier. Zijn voedsel bestaat in hoofdzaak uit bladeren en vruchten. De Djinja-maka wordt ruim een meter lang, waarvan echter de staart meer dan de helft inneemt. Ogenschijnlijk luie en slome dieren, zijn het in werkelijkheid rappe klimmers, die zich met grote snelheid door het gebladerte kunnen voortbewegen.

De Djinja-maka heeft een buitengewoon fijne neus en daarbij een scherp gehoor, hoewel de oren nauwelijks zichtbaar zijn. Een ander merkwaardig verschijnsel is, dat het Surinaams boomstekelvarken niet dwars, maar in de lengte op de takken rust, waarbij de lange grijpstaart als een stevig houvast dienst doet.

De Latijnse naam voor Djinja-maka luidt: ‘Coendu prehensilis’. Bij het oppeuzelen van een vrucht neemt hij die tussen de voorpoten en zit hij als een eekhoorn rechtop, de staart rond een tak geklemd. Het Surinaams boomstekelvarken behoort tot de weinige dieren waar de Surinaamse jager geen prijs op stelt en ze komen dan ook in grote getale voor.

Boomstekelvarken
Parasolmieren

Een heel ander maar niet minder wonderlijke bewoner van deze oerwouden is de

[p. 25]

Parasol-mier, in Suriname ook wel genaamd de bladmier, de kassave mier of de Koema-koema mier. Deze rood-bruine mier richt grote verwoestingen aan in tuinen en aanplantingen, doordat ze vaak met een miljoenen leger in één enkele nacht gehele bomen kan ontbladeren.

Een groot aantal kruipt dan de bomen in en ze knippen met hun kaken de bladeren in kleine stukjes van ongeveer 2 cm doorsnede, die ze naar beneden laten vallen. Daar worden ze opgepikt door de dragers, die ze dan in een vaak eindeloze rij naar het ondergrondse nest dragen. Daar worden de blaadjes gekauwd. Op de aldus ontstane sponsachtige massa kweken ze een soort champignon, een zwam, die hen tot voedsel dient. Deze zg. champignon-tuinen strekken zich vaak tot heel diep onder de grond uit. Ze oefenen hun schadelijke arbeid hoofdzakelijk in de nacht uit. Vaak heb ik ze 's nachts gadegeslagen. Hun arbeidsveld was soms enkele honderden meters van hun nest verwijderd. Als de regen een grote plas vormde op hun pad, geen nood: Zodra ze op het water stuitten werd er allereerst met de blaadjes een dam over de plas gebouwd. Omdat hier miljoenen mieren tegelijk aan werkten was zo'n dam vrij snel gebouwd.

Op een goede morgen was mijn met veel zorg gekweekte groententuin volkomen kaal gevreten, terwijl er geen parasolmier meer te vinden was. Een lang spoor van onderweg verloren blaadjes leidde echter via een haastig gebouwde dam over een grote plas naar een driehonderd meter verder in het bos gelegen nest van parasolmieren. Zo'n nest uitroeien is met beperkte middelen haast een onbegonnen werk. Waarom ook? Alleen kweekte ik voortaan geen groenten meer!

Er zijn vele bomen die tegen parasolmieren beschermd worden door.... andere mieren, die in die bomen wónen. Daar hebben we b.v. het Mierenhout, of zoals men in Suriname zegt ‘miraoedoe’. Zodra zich parasolmieren op zo'n boom vertonen worden ze onmiddellijk aangevallen.

Het oerwoud herbergt verder de Piengo-mieren, of te wel de varkens-mieren, een grote zwarte mier met enkele haren bekleed. Het beestje kan venijnig bijten en huist in kleine koloniën in vermolmde bomen. De beet kan langdurige koortsaanvallen en zelfs tijdelijke verlamming veroorzaken. De meer conservatieve indianen en bos negers gebruiken deze mier tegen rheumatiek, door zich op de pijnlijke plaatsen te laten steken.

Bepaalde mieren worden ook gebruikt voor de zg. mierenproef. Een jonge indiaan moet zich daarbij aan hun beten blootstellen om te tonen dat hij man is en pijnen verdragen kan!!

Wonderlijk is ook het ‘oerwoudconcert’. Ik zal eens proberen weer te geven wat ik rond mijn boshuis in één etmaal zoal zag en hoorde:

Mijn boswoning was zó door de termieten ondermijnd, dat je gemakkelijk je vinger door duimdikke planken heen kon drukken. Het kamp lag op een kleine hoogvlakte, aan de ene kant begrensd door moerassige pina- en mauritius palmbossen. Aan de andere kant door een kleine open savanna en door oerbos. Het dichtstbijzijnde dorp, een indianennederzetting, was vier uren lopen verwijderd.

Onder het dak en in een oude waterput huisden honderden vleermuizen. In de

[p. 26]

citroen-, oranje- en zuurzakbomen hingen vele zakvormige nesten van de vrolijke gele en rode pon-ponvogels, die bij het vlechten van hun kunstwerk en het voederen van hun jongen allerlei geluiden nabootsten. Nu eens kakelden ze als kippen, dan weer blaften ze als honden of schreeuwden als apen. Daarbij verdraaiden ze de ogen en maakten allerlei potsierlijke bewegingen.

Nesten van Pon-ponvogels

Nog vóór het aanbreken van de dag hoorde je uit de savanna de schelle roep van een boshaan, in het negerengels de ‘Wakka-go’ genaamd, en het brommen van de Powisi, een prachtige grote zwarte loopvogel met gehoornde fel geel gekleurde snavel. Bij zonsondergang klonk het gekrijs van de in grote groepen rond vliegende ara's en nog vele andere soorten papegaaien, die in het palmbos nestelden.

Vaak ook klonk de stem van de Toekan, of pepervogel, zoals hij ook wel genoemd wordt, die in de top van een hoge boom gezeten zijn ‘koeja-kè koeja-kè’ liet horen. In het negerengels heet deze bijzonder mooie vogel met zijn prachtige gekleurde reuze snavel dan ook de Koejakè.

Uit het bos hoorde je van tijd tot tijd de klokketonen van een wonderlijk mooie vogel, waarop het wijfje met gorgelend geluid antwoordde. Je hoorde het geschreeuw van vechtende apen of het op een ontstemde trombone gelijkende geluid van de kaalkoppige vliegenvanger, die een geweldige stem heeft.

Wakka-go (boshaan)

Ging het in de morgen en na-middag vrij luidruchtig toe, op het heetst van de dag was het doodstil. Dan trilde de lucht boven de open savanne en was het broeiend heet in het half duister van het vochtige oerwoud en de moerassige palmbossen. De concerten, die ik echter in de nacht, en dan vooral in de grote regentijd, te horen kreeg, (ik mag wel zeggen te genieten kreeg), laten zich met geen pen beschrijven. Nauwelijks was de zon onder gegaan of uit de vruchtbomen om het huis weerklonken de ratelende geluiden van de boomkikvorsen, welke begeleid werden door de diepe bastonen van een pad, die in het moeras huisde en die zijn zang steeds met een luid klinkend gelach besloot. Kleine padden, die zich in de holen langs de kreken en greppels ophielden, kwaakten onophoudelijk. De scharenslijper, (een

[p. 27]

cicade) ook wel de ‘sieksie-joeroe’ (het zesuurtje) genaamd, maakte zo'n schel en doordringend geluid, dat het tot ver in de omtrek te horen was. Van tijd tot tijd klonk uit de verte het melancholieke gezang van de nachtzwaluw, wat uit een reeks van zes steeds lager wordende tonen bestond en eindigde in een lang gebrom. Telkens werd deze onderbroken door het angstige geroep van een roerdomp, waarbij deze vijfmaal achtereen met klagende stem scheen te roepen en dan weer minuten lang zweeg.

Toekan (Koejakè)

Nu en dan hoorde je het gekrijs van een of ander dier dat ten prooi viel aan een roofzuchtige vleermuis, een uil of andere nachtelijke rover.

Reken je daarbij de vreselijke stemmen van een koor brulapen, waarvan het geluid veel sterker is dan van enig roofdier, dan krijg je langzamerhand een orkest in het oerwoud...., misschien niet zo mooi, maar toch wel zó welluidend en interessant, als er geen tweede bestaat.

2-1-'59

Brulaap (baboen)