Hoera voor het Leven

[p. 201]

‘Woord en Wereld’

In 1943 ging ik van het Hersteld Verband over naar de Hervormde Kerk. De Hervormde Kerk in Amsterdam onder leiding van Ds J.P. van Bruggen beriep mij als predikant met een bijzondere opdracht. De bijzondere opdracht hield in, dat ik onder van de kerk vervreemde arbeiders zou gaan werken. Dr. K.H. Miskotte kreeg evenzo een bijzondere opdracht: zijn taak werd het werk onder de intellectuelen aan de rand van een buiten de kerk.

Deze beide beroepen waren een vrucht van de nieuwe geest, die in de oorlogsjaren in de Hervormde Kerk wakker was geworden. Daarbij ging het om de vernieuwing van de kerk, de opbouw van de gemeente en het apostolaat.

Toen het verzoek van Amsterdam tot mij kwam, heb ik eerst geweigerd, omdat ik ontdekte, dat zelfs vele collega's van het Hersteld Verband een overgang naar de Hervormde Kerk niet zouden begrijpen. Ik moest kiezen tussen kerkelijke trouw en evangelische roeping en vanwege het wanbegrip in eigen kring werd het kerkelijke trouw. Ik deelde dat aan mijn collega's mee. Smelik schreef mij, dat hij mijn beslissing fout vond: ‘Indien de zaken zo staan, had je voor de evangelische roeping moeten kiezen’. Hij had gelijk en ik kwam op mijn beslissing terug. Ik schreef naar Amsterdam, dat ik bereid was een beroep aan te nemen. Indien ik anders beslist had, zou ik ontrouw zijn geworden aan wat ik als de leiding van God in mijn leven zag. Vanaf 1926 had ik mij geheel aan het Hersteld Verband gegeven. In die jaren heb ik anderzijds heel veel van het Hersteld Verband ontvangen. Uit volle overtuiging stond ik echter achter de pogingen, om de Hervormde Kerk en het Hersteld Verband tot elkaar te brengen. Ik was er steeds meer van overtuigd geworden, dat het Hersteld Verband een noodwoning was. Het werk onder de arbeiders van Amsterdam trok mij bovenmate. Van jongs af hadden de sociale vragen mij bezig gehouden en de schuld der kerk tegenover de arbeiderswereld was ik steeds meer als een grote schuld gaan zien. Werken onder de van de kerk en het geloof vervreemde arbeiders was al jaren lang mijn verlangen geweest. In Amsterdam had ik voor de oorlog naast mijn ge-

[p. 202]

wone gemeentewerk dit werk aangepakt samen met een aantal jongeren. Het was echter nooit mogelijk geweest mij er geheel aan te geven. In Rotterdam is er nooit iets van gekomen. Een klein begin bleef begin. De oorlog maakte voortgang onmogelijk. Nu werd het mij echter mogelijk gemaakt, mij geheel aan dit werk te geven. In Amsterdam. In opdracht van de Hervormde Kerk, die begon te verstaan, dat de kerk tegenover de arbeiderswereld een bijzondere roeping heeft. Honderden predikanten brachten zondag aan zondag het evangelie aan mensen, die het al jaren kenden. Maar er waren tienduizenden, die het niet kenden en nooit hoorden. Dat had niet alleen noodlottige gevolgen voor de arbeiders individueel, maar ook voor de arbeiderswereld als totaliteit en voor ons gehele volk. Aanvaarding van het beroep lag in de lijn van mijn levensgang.

In de Nieuwe Kerk werd ik op 12 september 1943 door Dr. Miskotte tot het nieuwe werk ingeleid. Dr. Miskotte zei tot mij: ‘Wij verheugen ons zo van harte in uw komst. De zendingsgemeente beseft er iets van dat wij met uw komst een doorbraak vieren naar de wereld toe. Wij zijn blij, dat gij ons wilt komen helpen en dat gij zijt overgekomen tot de volkskerk om het volk beter te kunnen helpen. Het heeft strijd gekost’. En: ‘Gij zijt onder alles door gebleven gereformeerd in de goede en zuivere zin van het woord... ik zeg alleen tot u: mijn broeder, strijd en strijd en volg uw ster en blijf dicht bij de mensen en nog dichter bij het hart van de opperste Herder’. Op de avond van die zondag deed ik eveneens in de Nieuwe Kerk mijn intree met een preek over Mattheüs 9 : 35-38. Er werd een commissie ingesteld, welke mij in het werk ter zijde zou staan. Secretaris van die commissie was de zeer actieve Wentink, met wien ik een prachtige samenwerking heb gehad. De commissie kreeg de naam ‘Woord en Wereld’. Die naam bracht tot uitdrukking wat wij bedoelden. Die naam was niet: ‘Kerk en Wereld’, maar zeer bepaald: ‘Woord en Wereld’. Wij wilden met het evangelie de wereld in, in ons geval de wereld van de arbeiders.

In de laatste bezettingsjaren begonnen we met ons werk. De kerk had in die jaren het vertrouwen. Er was een wonderlijke ontvankelijkheid voor de boodschap. Evenals Dr. Miskotte in Zuid begon ik in Oost met kerkdiensten voor randbewoners en buitenkerkelijken. Tot aan de bevrijding in de Muiderkerk elke zondagmorgen om half twaalf. Deze

[p. 203]

diensten werden steeds voller. We stuurden uitnodigingen rond en mijn vriend Aart van Dobbenburgh zorgde voor een affiche. We deden zeer intens huisbezoek. We organiseerden kringen. We zochten contact met socialistische en communistische arbeiders van Amsterdam. En we predikten het evangelie als de boodschap van Jezus Christus, een boodschap die zowel met persoonlijke als met het publieke leven alles te maken heeft.

Ook in het werk van Groot Zuid werd ik betrokken. Ik gaf in deWeeshuiskapel een cursus over het Apostolicum en in de kleine zaal van het Concertgebouw een cursus over de Tien Geboden. Ik was, geloof ik, aan het zesde gebod toe, toen ik op het politiebureau ontboden werd. Mr. Zoetmulder, een N.S.B.er, deelde mij mee, dat ik de tekst van mijn voordrachten voortaan een week tevoren bij hem moest inzenden ter beoordeling. Ik had over de verafgoding van volk en staat ontoelaatbare en opruiende woorden gesproken. Mr. Zoetmulder was een miezerig mannetje. Omdat ik weigerde, heeft hij de samenkomsten in het Concertgebouw verboden.

Op de vooravond voor Kerstfeest hielden we een samenkomst in de grote zaal van het Concertgebouw. De zaal was te klein. Duizenden konden er niet in. Miskotte en ik hadden 's middags ons wat in de zaal georiënteerd. Het bleek ons, dat de N.S.B. er de avond te voren een kerstbijeenkomst had gehouden. Ik zie nog de verontwaardiging op het gezicht van Miskotte, toen hij op twee plaatsen op de eerste rij de namen las: Kameraad Ekering, Kameraadske Ekering!

In die laatste oorlogsjaren hebben we met links en rechts samengewerkt bij het hulp bieden aan onderduikers. Duizenden van de Duitsers gestolen guldens en bonnen zijn door mijn handen gegaan. Velen hebben we kunnen helpen met aardappelen, die door enkelen met groot risico uit het Oosten van het land en van Texel naar Amsterdam werden vervoerd. Het waren spannende maar rijke jaren. Vooral de hongerwinter, zoals wij die in Amsterdam doorleefd hebben, zullen we niet licht vergeten. De geestelijke honger was in die tijd niet minder fel dan de honger naar brood. De Muiderkerk stond in die dagen in het hart van Amsterdam en betekende iets voor talloos velen.