Hoera voor het Leven

Evangeliesatiewerk

Van 1926 tot 1943 ben ik dominee in het Hersteld Verband geweest, van 1926-1929 in Amsterdam, van 1929-1932 op Texel, van 1932-1938 weer in Amsterdam, van 1938-1943 in Rotterdam.

Vooral in mijn Amsterdamse jaren heb ik samen met een groep jongeren veel tijd en kracht gegeven aan het evangelisatiewerk.

Tot dat werk werd ik gedrongen enerzijds door de bezinning op de inhoud van het bijbels getuigenis in verband met de zondagse preek, anderzijds door mijn ervaringen in Amsterdam.

Wat de prediking betreft, er was in Amsterdam voor de diensten in de Parkkerk een zeer grote en intense belangstelling. Door onze strijd tegen Assen hadden we zowel onder kerkelijken als buitenkerkelijken een zekere goodwill verworven. Die zou echter verspeeld zijn geworden, als de Parkkerk niet midden in het leven van Amsterdam had gestaan, dat wil zeggen: als onze preken de mensen niet hadden toegesproken. Er was naar de Parkkerk op zondagmorgen een toeloop van mensen in en buiten de kerk. Dat maakte elke zondag tot een feest, maar het betekende ook een vrij grote verantwoordelijkhied.

Enkele jaren heb ik preken gehouden, die nog al somber waren, boetepreken, die een al te wettisch karakter droegen en waaraan de bijbelse

[p. 124]

mildheid en humor teveel ontbraken. Ik kon toen niet anders. Het zat in de spanningen, die het kerkelijke leven in die jaren met zich meebracht. Het zat ook in de spanningen van het wereldleven. Het werd in de Parkkerk vaak tot hoogspanning. Levensgevaarlijk. Zo preek ik nu niet meer. Het is mij vergaan als de afgescheiden Ds Brummelkamp, die vertelt, dat hij eens, verontwaardigd over bepaalde verhoudingen in zijn gemeente, een boetepreek had gemaakt, maar dat hij, toen hij op de preekstoel stond en zijn gemeente voor zich zat, plotseling overvallen werd door de gedachte ‘wie ben ik?’ en tot zichzelf zei: ‘laat ik ze maar weer troosten’. Evangelieprediking is geen suikergoed, maar zij is wel mild en priesterlijk. Er zit altijd iets in van de vrolijkheid en het licht, dat Gods vriendelijk aangezicht heeft, iets van de milde handen en de vriendelijke ogen, die van eeuwigheid bij God zijn. Wij mogen de wereld en de mensen altijd omsloten weten door Gods liefde. ‘Die om de mensen en om onze zaligheid is nedergekomen uit de hemel en mensch geworden is’, staat er in de Geloofsbelijdenis van Nicea. Men moet met deze woorden niet zijn geloof belijden, indien men niet bereid en in staat is een goed woord te vinden voor de mens, inzonderheid voor de verworpenen der aarde, indien men de mens niet liefheeft, indien men niet in ieder mensch de broeder ziet, voor wie Christus gestorven en opgestaan is. De engelen zongen niet: in kerkelijken, maar: in mensen een welbehagen! God heeft in Christus de wereld lief. Ik ben Gods gebod blijven preken, maar ook die prediking werd meer en meer evangelieprediking. Ook in zijn gebod zegt hij tot de mensen: Gij behoort mij toe! Zo leerde ik verstaan, dat Jezus de grote grensoverschrijder is en dat zijn voetstappen langs de wegen staan, tot aan de einden der aarde. De evangelieprediking mag niet opgesloten blijven binnen de muren van de kerk. De kerk is geen heiligdom. De eigenlijke liturgie geschiedt in het leven van elke dag. De kerk is er terwille van de wereld. Zo werd ik evangelist. Wesley zei eens: ‘De wereld is mijn parochie en de hemel mijn klankbord’. Dat zeg ik hem niet na, maar het is wel altijd mijn verlangen geweest. Met de woorden van William Booth: ‘Christus voor de wereld, de wereld voor Christus!’ Ik wilde met het evangelie Amsterdam in. Zelfs vele H.V.ers vonden het een bedenkelijke geschiedenis. Een gemeentelid zei eens verwijtend: ‘Hij staat met Jezus op straat!’ Ik ben Anton van Duinkerken nog altijd

[p. 125]

dankbaar, dat hij mij tegen deze kritiek van kerkelijke zijde verdedigd heeft met de woorden: ‘Men kan met minder op straat staan!’ Ik ben gereformeerd, maar er zit ook een heilsoldaat in me - ik houd van het Leger des Heils - maar dan een heilsoldaat, die door de jaren heen Karl Barth heeft ondergaan. Ik kan alleen maar hopen, dat men mij mijn deel laat: met Jezus op straat!

Tot het evangelisatiewerk werd ik anderzijds gedrongen door mijn Amsterdamse ervaringen.

Ik vertel er van één.

Mijn eerste huisbezoek in Amsterdam in 1926. Ergens in het van Lennepkwartier. Een rooie buurt. Een man trok open. Hij kon mij niet zien en ik hem niet. Ik riep naar boven, dat ik de dominee was en of de familie thuis was. Antwoord van drie hoog: ‘Spaar u de moeite, als u boven komt, sodemieter ik u de trap af!’ Ik naar boven. Niet dat ik zo'n held ben, maar de mond van de Amsterdammer is groter dan zijn hart en zijn hart is niet kwaad. Werd niet binnengelaten. Een gesprek van drie kwartier op de overloop. Over kerk, kapitalisme en socialisme. Na drie kwartier zag ik door een kier, dat de vrouw de thee klaar had: ‘Zullen we nu eerst een kopje thee gaan drinken?’ De man vond het goed, maar stelde een voorwaarde: ik mocht binnen niet over de kerk spreken, met geen enkel woord! Ik nam de voorwaarde aan, zeker, dat hij zelf wel zou beginnen, hetgeen dan ook prompt gebeurde. Ik protesteerde en maakte aanstalten, om weer naar de overloop te gaan. Het ijs was gebroken en tot diep in de nacht hebben we samen zitten praten. Nooit vergeet ik, dat deze man op een goed ogenblik al zijn bezwaren tegen de kerk samenvatte in de woorden: ‘Ik kom nooit meer in de kerk, ik ben tegen Colijn!’ Dit woord heeft mij tot het evangelisatiewerk gedrongen. Natuurlijk sprak hier wanbegrip. Natuurlijk kan men zelfverzekerd zeggen: Colijn heeft het weer gedaan! Maar dat woord van die arbeider staat sinds die avond in 1926 in mijn hart geschreven. Dat woord is niet om te lachen, maar om te huilen. Het brengt op een simpel, al te simpele wijze - ik weet het - tot uitdrukking de algehele vervreemding, die sinds het midden der vorige eeuw tussen kerk en arbeiderswereld een werkelijkheid is geweest en nog veelszins een werkelijkheid is. Dat het orthodoxe christendom in ons vaderland vrijwel in zijn geheel koos voor de recht-

[p. 126]

se politiek, die een behoudende en reactionnaire politiek was, dat in elk geval in de ogen van de grote massa van het proletariaat was, betekende, dat dit proletariaat christendom en kerk als machten van behoud en reactie beschouwde. De conclusie was: liever geen christendom dan zo'n christendom, liever geen God dan zo'n God! De arbeiders kenden Colijn, Jezus Christus kenden zij niet. Ik wilde mij inzetten - samen met anderen - opdat de Amsterdamse arbeiders Jezus Christus zouden leren kennen.

Nu was in Amsterdam op een zeer bijzondere wijze geëvangeliseerd geworden door De Hartog.