Nationale vertoogen. Bundel 2

[p. 208]

Zelfverblinding.

In het voorloopig verslag der Tweede Kamer over de Nederlandsche staatsbegrooting voor 1876, ter plaatse waar omstreeks het slot van § 1 de verhouding der partijen in de Kamer tegenover het ministerie geschetst wordt, komen eenige stellingen voor, die om de plaats waar zij worden voorgedragen de aandacht verdienen.

Onzes inziens zijn de leden der Tweede Kamer, die deze denkbeelden verdedigden, zich niet bewust geweest van hunne portée, en hebben zij als een axioma datgene op den voorgrond gesteld, wat in de eerste plaats aan twijfel onderhevig is. Maar dit vermindert voor ons de waarde van het gesprokene niet. Hoe onwillekeuriger en onbewuster sommige gedachten openbaar worden, hoe meer zekerheid men bezit dat zij eene werkelijk bestaande meening uitdrukken; hoe meer hoop men koesteren mag, de dwaling, in die meening vervat, met vrucht te zullen bestrijden.

In hoe ver het Nederlandsche volk in de door een groot aantal zijner vertegenwoordigers gekoesterde gevoelens deelt, dit kunnen wij bij de onnatuurlijke verhouding welke in Nederland tusschen de natie en de Tweede Kamer heerscht, niet bepalen. Wij gelooven alleen dat ten aanzien van de stellingen, die wij op het oog hebben, overeenstemming van denkwijze bestaat tusschen een gedeelte der kamerleden en een gedeelte der kiezers. Zelfs houden wij het er voor dat

[p. 209]

in dit opzigt naar waarheid van een volkswaan kan gesproken worden, waarvan de meerderheid der Tweede Kamer de echo is. Met andere woorden, wij erkennen de mogelijkheid dat de parlementaire dwaling, waartegen wij opkomen, tevens eene nationale zij. Uit dien hoofde hechten wij aan hetgeen in het voorloopig verslag gezegd wordt, zekere waarde.

Onze bedoeling is, van het gesprokene alleen datgene te releveren wat op Indie betrekking heeft; doch tot ons leedwezen wordt in de bewuste plaats van het voorloopig verslag de onderwijskwestie aan de koloniale gekoppeld. De lezer zal zich dus de moeite moeten getroosten om onder het volgen van den gedachtengang in het onderstaande, die twee punten uit elkander te houden en, terwijl hij aan hetgeen op de koloniale kwestie betrekking heeft zijne aandacht schenkt, het overige te laten vallen:

‘Aan verscheidene leden, die in vele opzigten het regeringsbeleid van het tegenwoordig ministerie niet konden goedkeuren, kwam het desniettemin wenschelijk voor daaraan, zoo het bereid bleef het bewind te voeren, ruimte van tijd te laten om zijne plannen en bedoelingen nader te ontwikkelen. De zaak van den vooruitgang kon daarbij niet anders dan winnen. In de eerste plaats zal dit het geval zijn op koloniaal gebied. Naarmate toch het tegenwoordig ministerie langer aan 't bewind blijft, zal te duidelijker blijken dat de konservatieve rigting, al keurde zij veelal, in de oppositie zijnde, het liberaal regeringsbeleid in Indie af, feitelijk op geen andere wijze dan de liberale regeren kan. Vervolgens ook op het gebied van het onderwijs. Op nieuw en thans op afdoende wijze zal door dit ministerie het bewijs geleverd worden, dat ook de konservatieve partij onvermogend is om iets wezenlijks te doen tot wegneming der bezwaren van de kerkelijke partijen tegen de wet van 1857. Daardoor zal de aangewezen taak der liberale partij om die wet, met behoud harer hoofdbeginselen, te verbeteren, in den zin vooral van uitbreiding van het volksonderwijs, zooveel ligter worden. Bovendien, wanneer zoo overtuigend gebleken is, dat de konservatieve rigting op het gebied van het onderwijs en met opzigt tot het kolo-

[p. 210]

niaal regeringsbeleid niet anders kan doen dan de liberale, zal die rigting alle reden van bestaan, alle beteekenis verliezen, en zal de steun der klerikale partij haar ontvallen. De konservatieve rigting zal, als politieke partij, met dit laatste konservatieve ministerie te gronde gaan. Slechts twee partijen, beide met scherp afgebakende beginselen, zullen dan overblijven: de liberale en de klerikale. Tusschen deze zal de groote strijd van beginselen moeten gestreden worden, die nu reeds geheel Europa in onrust houdt en die waarschijnlijk in de naaste toekomst nog in omvang en hevigheid zal toenemen.’

Afgezien van deze profetische slotwoorden, die alleen bewijzen dat men in de Tweede Kamer ook horoskopen trekt, vinden wij hier eene reeks stellingen, gebouwd op de hypothese dat tegenwoordig in Nederland een konservatief ministerie regeert, en uitloopend op de verzekering dat dit ministerie in koloniale aangelegenheden eene liberale staatkunde toepast en genoodzaakt is toe te passen. Zoowel de verzekering als de onderstelling laten wij rusten. Het is ons om Indische feiten, niet om Nederlandsche partij-groepering te doen. Daarom maken wij opmerkzaam dat in de aangehaalde plaats, behalve de reeds genoemde en met even zoovele woorden aangeduide hypothese, nog eene andere, stilzwijgend als uitgemaakt aangenomene stelling schuilt; eene stelling die de geheele kwestie beheerscht en waarmede al het overige staat of valt.

Onder woorden gebragt luidt zij: Indie wordt op dit oogenblik liberaal geregeerd.

Nergens in het voorloopig verslag vindt gij die stelling uitgesproken, maar overal staat zij tusschen de regels. Zij is het criterium waarnaar de politieke rigting van het tegenwoordige ministerie beoordeeld wordt; zij doet zich gelden wanneer gezegd wordt dat dit ministerie, hetwelk zich konservatief noemt, in het koloniale feitelijk liberaal is; zij komt naar voren wanneer ironisch wordt beweerd dat het bestuur der achterblijvers winst is voor de zaak van den vooruitgang; zij karakteriseert het standpunt van die leden der Kamer welke aan het woord zijn en, zoowel afzonderlijk als te zamen, de liberale meerderheid dier vergadering vertegenwoordigen.

[p. 211]

Wij nu vragen: is die stelling werkelijk de beschrijving van een feit? Is het waar, dat Indie liberaal geregeerd wordt? Staat dat feit zoo vast, dat leden der Tweede Kamer het als een axioma mogen aanmerken, waarop beoordeelingen van ministerien kunnen gebouwd worden? Waarderingen van het verledene, vonnissen over het tegenwoordige, profetien van de toekomst?

Ten einde den schijn te vermijden alsof wij de vraag van het praktisch gebied wilden overbrengen op een theoretisch, laten wij de omstandigheid onopgemerkt, dat het heerschen van een Europeesch volk over een Aziatisch, aan hetwelk het door geweld van wapenen zijn bestuur heeft opgedrongen, met het groote liberale beginsel der zelfregering onvereenigbaar is. Het is ons genoeg dat dit stilzwijgend door een ieder wordt toegestemd. Principieel is het bestaan van een Nederlandsch bestuur in Indie, waaraan de geheele Archipel zich te onderwerpen heeft, illiberaal. Het liberalisme dringt zich niet op, het overweldigt niet, het grijpt niet naar het zwaard om zijn gezag te vestigen of te handhaven. Daartoe is het te onbuigzaam, te stroef, te doktrinair. Waar het gezag uitoefent, daar wil het dit doen krachtens een vrijwillig opgedragen mandaat. Waar dergelijke opdragt ontbreekt, daar trekt het zich terug. Bestond er in Nederland een Duitsch of een Fransch bestuur, gelijk aan het Nederlandsche in Indie, elk regtgeaard Nederlander zou het een eisch van het liberalisme noemen, dergelijke vreemde overheersching te wederstaan en haar zoo mogelijk te vernietigen.

Doch wij bepalen ons tot de praktijk. En wij kunnen dit te gereedelijker doen omdat de stelling, die wij bestrijden, niet minder in tegenspraak is met de feiten dan met het beginsel. Waar geen zweem van volksvertegenwoordiging bestaat, zeggen wij; waar het geheele bestuur zich oplost in eene bureaukratische hiërarchie; waar belastingen worden uitgeschreven en opgelegd zonder voorkennis der belastingschuldigen; waar de burgers geen stem hebben bij het vaststellen der openbare begrooting van uitgaven; waar een altijd marschvaardig leger en eene altijd slagvaardige vloot als de steunpilaren van het gezag worden aangemerkt en het ook werkelijk zijn; waar om kort te gaan een autokra-

[p. 212]

tisch bewind alles aan zich trekt, alles ontwerpt, alles regelt en alles uitvoert, daar kan alleen de zelfverblinding zich inbeelden dat liberaal geregeerd wordt. Tegenover Indie staat de liberale politiek nog in hare kinderschoenen, erkende dezer dagen een liberaal Hollandsch blad. Wij durven verder gaan en beweren, dat die kinderschoenen tevens narrenschoenen zijn.

Of is het verstandige taal, van een liberaal bestuur over Indie te spreken, terwijl de kosten van dat bestuur voor zeven achtste gedeelten bestreden moeten worden uit inkomsten, - staatskultures, monopolien, verpachtingen en wat niet al, - welke met geen enkel liberaal regeringstelsel overeen te brengen zijn? welke sedert meer dan honderd jaren alom door het liberalisme zijn veroordeeld? welke het liberalisme niet als het werk zijner handen kan aanwijzen, zonder zich zelven een démenti te geven?

Neen, Indie wordt niet liberaal geregeerd en kan door Nederland niet liberaal geregeerd worden, zonder dat Nederland aan eene Indische krankte sterft. Wat de liberale meerderheid der Tweede Kamer van eene werkelijk bestaande liberale Indische staatkunde verhaalt, zijn frazen die men elkander nazegt of naschrijft, maar wier inhoud op den toets der feiten aanstonds bezwijkt. Wilt gij de proef op de som? Let op de Indische landvoogden, voorheen satrapen op eigen hand, thans satrapen in kommissie; let op de ministers van Kolonien, de eenen konservatief, de anderen liberaal, maar allen koffijziek en opiumvast; let op de Tweede Kamer zelve, wier liberale grootspraak het in de laatste vijfentwintig jaren nog niet zoo ver gebragt heeft, dat zij een equivalent wist te vinden voor het verpachten der onnoozele pandjeshuizen. Het liberaal regeringsbeleid in Indie, waarvan het voorloopig verslag gewaagt, is in waarheid anders niets dan een speld, waarmede de liberale meerderheid der Tweede Kamer een of meer antipathetische ministers in de beenen prikt. Het is een zamenstel van klanken, deel uitmakend van het repertorium der parlementaire dialektiek in Nederland. Uit het oogpunt der Indische werkelijkheid beschouwd is het een zotskolf, waarmede de politieke Momussen daarginds elkander uit tijdverdrijf de ooren streelen.

[p. 213]

Doch waartoe dit alles opgeschreven? Er is niemand in Indie die niet weet waaraan zich te honden, en dat hetgeen in de Tweede Kamer voor koloniale politiek doorgaat gelijkstaat met het klapperen van het molenrad der volkstaal: veel water en weinig meel.

Batavia, 17 December 1875.