Nationale vertoogen. Bundel 2

[p. 185]

Eene periodieke verzuchting.

Toen de tijding van het jammerlijk vergaan der Europesche mail van 1 Oktober 1875 ons bereikte, was er één lichtpunt. Gode zij dank! riepen wij uit, nu behoeven wij althans dit jaar het artikel van het Amsterdamsch Handelsblad over de Indische financien niet te lezen! Het ligt op den bodem der zee! Requiescat in pace!

Telken jare namelijk in het laatst van September, als bij de Tweede Kamer de Indische begrooting is ingediend, treft men in de Nederlandsche dagbladen, voor zoo ver zij aan koloniale aangelegenheden gewijd en de koloniale hervormingspolitiek toegedaan zijn, de altijd in dezelfde bewoordingen gekleede verzuchting aan, dat de Indische financien voor zulk een groot gedeelte afhankelijk zijn en blijven, deels van staats-monopolien (en welke monopolien!), deels van wisselvallige marktprijzen van produkten (en van produkten hoe verkregen!). Met name het Amsterdamsche Handelsblad is in het aanheffen van die klagt zoo regelmatig, dat zijne oudste geabonneerden zich niet herinneren kunnen, het weemoedig refrein ook maar één enkel jaar gemist te hebben.

Helaas, wij hadden te vroeg gejuicht! Wel zonk het artikel zelf; maar als hadden zij een voorgevoel gehad van het onheil dat de Amsterdamsche zuster treffen zou, bragten acht dagen later twee mailcouranten voor één, eene Haag-

[p. 186]

sche en eene Rotterdamsche, den hoofdinhoud! Het was een fatum in een fatum. Er stond geschreven: Gij zult lezen!

De gang van het artikel is als volgt:

Het Handelsblad konstateert 1° dat van de 121½ millioen waarop het voor 1876 de Indische uitgaven raamt, er 93 moeten gevonden worden door toepassing van een financieel stelsel, dat met eene goede koloniale politiek niet overeen te brengen is; en 2° dat tot dusver nog geen minister van Kolonien er in geslaagd is, verbetering in dien hagchelijken toestand te brengen. Hagchelijk inderdaad, en aan een dreigend zwaard van Damokles gelijk; want om alleen van de gouvernements koffijkultuur te spreken, van wier opbrengst de Indische financien afhankelijk zijn voor 54½ millioen bruto, - één tegenvallende oogst, één dalende beweging in den prijs van het artikel, kan die bron vernietigen of doen kwijnen. Het is dus volstrekt noodig, dat voor Indie een ander stelsel van financieel beheer worde ingevoerd.

Om de zaak nog duidelijker te maken dan zij in zich zelve reeds is, geeft het Handelsblad een overzigt van vijf noodlottige bronnen van inkomst, waarmede de Indische financien staan of vallen, en stipt bij elk dier middelen aan hoeveel zij opbrengen, wat er afmoet en hoeveel er overblijft:

	Ontvangsten.	Uitgaven.	Winst.
Koffij.	ƒ 54.451.081	ƒ 22.543.927	ƒ 31.901.154
Suiker	ƒ 10.886.156	ƒ 6.546.208	ƒ 4.339.948
Zout	ƒ 6.205.000	ƒ 2.226.991	ƒ 3.978.009
Tin.	ƒ 5.065.210	ƒ 2.822.760	ƒ 2.242.450
Opium	ƒ 16.420.400	ƒ 3.214.688	ƒ 13.205.712
	ƒ 93.027.847	ƒ 37.354.574	ƒ 55.667.273

Na op grond van dit staatje met smart te hebben herinnerd dat het totaal der bedoelde vijf middelen niet minder dan 70 pCt. van de gezamenlijke Indische ontvangsten bedraagt en niet minder dan 30 pCt. der uitgaven moet worden te kosten gelegd om in het genot dier inkomsten te geraken, - zoodat de gezamenlijke uitgaven ad 121½ millioen eigenlijk slechts 84 millioen beloopen, - gaat het Handelsblad aldus voort met klagen:

[p. 187]

‘Van de 84 millioen, waarmede de behoeften van Indie bestreden worden, komt dus ruim 55 millioen of 66 pCt. voort uit een viertal produkten en uit den verkoop en de verpachting van het “bedwelmende heulsap”, dat in Indie de plaats vervult van het gedistilleerd op onze eigen Staatsbegrooting. Gelijk de jeneverflesch in Europa een der hechtste steunpilaren is van onze schatkist (de opbrengst wordt voor 1876 op bijna 18 millioen geraamd), is het opium, na de koffie, de hoeksteen van het financiële gebouw in Oost-Indie. Het Nederlandsch gouvernement treedt daar als leverancier op: het levert voor 5¼ millioen aan de pachters het opium, dat het zelf in de Levant en in Bengalen voor 3⅙ millioen gekocht heeft; en behalve deze winst op het voorwerp zelf, ontvangt het gouvernement nog van de pachters, voor het uitsluitend regt om het aan de liefhebbers te verkoopen, een som van ƒ 11,251,000. De pachters maken natuurlijk een enorme winst en men kan daaruit nagaan, hoezeer het misbruik, waaraan de Javaan verslaafd is, de welvaart tegenhoudt. Het is aller bedroevendst, dat zoowel in het moederland als in de kolonien de gunstige toestand der algemeene financien in zoo groote mate op een ontzenuwend misbruik berust.

Bij tin is het Ned. gouvernement mijnondernemer. Voor eigen rekening laat het de rijke Bankamijnen ontginnen, terwijl die van Billiton aan eene Maatschappij zijn verpacht.

Voor het zout, dat alleen door het Gouvernement mag worden gemaakt en geleverd, treedt de Staat als fabrikant op en trekt uit dit middel een winst van bijna 4 millioen, ongeveer één millioen meer dan de zoutaccijns in Nederland opbrengt.

Bij de suiker is de toestand sedert de wet van 1870 veranderd. Het Gouvernement is voor dit belangrijk produkt niet meer koopman. Alle fabrikanten - op één na, die nog niet tot de nieuwe regeling is toegetreden - betalen thans een cijns, maar toch is nog de tusschenkomst van het Gouvernement noodig voor de betaling van den gedwongen arbeid, aan de bevolking opgelegd, en voor de schadeloosstelling wegens den afstand van gronden door de inlanders. Eerst in 1890, dus over 15 jaar, zal deze tusschenkomst ten einde

[p. 188]

loopen, tenzij er te voren eene andere regeling wordt vastgesteld; dan eerst zal de suikercijns den vorm eener gewone belasting hebben verkregen.

De koffijkultuur daarentegen is nog geheel in handen van het Gouvernement. Het betaalt ƒ 14 per pikol. In de Vorstenlanden leveren de inlandsche vorsten de koffij aan het Gouvernement en ontvangen daar voor elken pikol ƒ 23.34. Aan de Europesche en Indische markten ontvangt de Staat voor elken pikol ongeveer ƒ 65, zoodat hij, ook na aftrek van de kosten van verscheping en verkoop, nog een winst maakt van meer dan 30 millioen.’

De ekonomisten van het Handelsblad vinden deze cijfers bedroevend. Andere ekonomisten noemen ze bewonderenswaardig. Aan dat verschil van gevoelen valt op dit oogenblik niets te veranderen. Alleen de tijd kan leeren aan welk van beide stelsels de overwinning blijven zal. Maar wat verwondering baart is, dat na gedurende meer dan het vierde eener eeuw voor de koloniale hervormingspolitiek geijverd te hebben, het Handelsblad in al die jaren nog geen enkel middel heeft ontdekt om voor den toestand dien het betreurt, een anderen en beteren in de plaats te stellen. De toenemende opbrengst der landrente, zegt het, schijnt aan te duiden dat de geleidelijke toepassing van een dergelijk stelsel op de koffijtuinen [wat daarmede bedoeld wordt weten wij niet] kans van slagen heeft. Gaat daarmede dan eene mildere toepassing gepaard van de agrarische wet, wat betreft de uitgifte van gronden in erfpacht en den overgang van gemeenschappelijk tot persoonlijk bezit, - maatregelen die thans meer worden belemmerd dan bevorderd, - dan schijnt het niet zoo onmogelijk, de inkomsten der koffijkultuur door betere heffingen te vervangen. Dat is al. Wat er behalve dit fantastisch koffij- en konversie-equivalent, waarop geen solide consortium van bankiers ook maar zoo vele tonnen zou willen voorschieten als er thans millioenen voor geraamd zijn, - wat er bovendien in de plaats moet komen voor de 24 millioen van suiker, zout, tin en opium, daarover spreekt het Handelsblad niet.

Er is een tijd geweest dat vrienden der algemeene zaak,

[p. 189]

niet bekend met Indische toestanden of verblind door vooropgevatte meeningen, zonder pligtverzuim dergelijke ligtzinnigheden konden voordragen. Daarop is een tijd gevolgd waarin diezelfde stellingen, bij de in Nederland heerschende onverschilligheid van het groote publiek, als middel hebben kunnen dienen voor bijzondere personen om zich in de staatkundige wereld van eene positie te verzekeren. Doch die tijden zijn voorbij. Beide stadiums zijn sedert lang doorloopen; en voor wie de moeite neemt de ware beteekenis te doorgronden van betoogen, als wij er ook nu weder een te analyseren vonden, is het duidelijk, dat zij allengs in zuivere vertooningen ontaard zijn.

Een politiek stelsel hetwelk zich op den voet zet Indie te willen regeren en zelf belijden moet dat van de 121½ millioen die het daarvoor noodig acht, het er 93 te kort komt, is een veroordeeld stelsel. Het kan alleen blijven heerschen door voortdurend in strijd met zich zelf te handelen of, wanneer het op schrijven aankomt, de openbare meening te helpen vervalschen. Dat is de voorname aanmerking die wij op de door ons nageschetste beschouwing te maken hebben. Amsterdam is de hoofdstad van Nederland en het Amsterdamsche Handelsblad, in koloniale aangelegenheden, voor een groot gedeelte van het Nederlandsche volk eene vraagbaak. Geen heiliger verpligting bestaat er voor zulk een blad, dan de waarheid te verkondigen, zoo het haar kent, of zoo het die kennis nog maar ten deele bezit, de gelegenheid om haar te verwerven voor anderen open te stellen en haar zich zelf ten nutte te maken. In plaats daarvan wordt het publiek stelselmatig onkundig gehouden. Jaar op jaar wordt met het zelfde aplomb dezelfde valsche verwachting als de niet onwaarschijnlijke oplossing van een moeijelijk vraagstuk voorgesteld.

Niet één der beweegredenen, waardoor men bij het handhaven van dat standpunt gedreven wordt, boezemt eerbied in. Als studeerkamerkwestie is de bedoelde oplossing sedert jaren door de ervaringswetenschap ter zijde gesteld. De geoorloofde persoonlijke eerzucht is bevredigd. Wat blijft er over? In de eerste plaats de valsche schaamte, die er niet van hooren wil dat de grootspraak gefaald heeft. Voorts de

[p. 190]

onopregtheid, die van de voordeelen zelven waar zij het hoofd over schudt gebruik maakt om zich aan andere verpligtingen te onttrekken. Eindelijk de heerschzucht, die tot iederen prijs zich in het gezag wil handhaven.

In het gezag ja, want het stelsel van het Amsterdamsche Handelsblad is het stelsel der parlementaire meerderheid in Nederland, en het blad (zoo ver is het gekomen) wordt gedekt door de Kamer. Doch geduld! Het tot hiertoe en niet verder begint op veler lippen te zweven; de dagen der onwaarheid zijn geteld, en over niet langen tijd zal het ontwaakt openbaar geweten den magthebbenden rekenschap vragen. Zelfs houden wij het er voor, dat wanneer de Indische begrooting voor het volgend jaar zal ingediend zijn, men niet meer zal durven schrijven wat door de kracht van den sleur nu op nieuw geschreven is. Of wordt die voorspelling niet letterlijk vervuld, het zinken der mail van 1 Oktober 1875 zal niettemin eene dagteekening in de geschiedenis van Nederlands koloniale staatkunde blijven. Het volksgeloof, dat aan voorteekenen hecht, zal mettertijd aan die ramp eene hoogere beteekenis hechten. Het wereldgerigt heeft niet gewild, zal men zeggen, dat de trouwelooze mare langer den wal van Nederlandsch Indie ongerept bereiken zou.

Batavia, 18 November 1875.