Nationale vertoogen. Bundel 2

[p. 23]

Twee enquête's.

De heer Ch. de Mazade, de bekende veertiendaagsche kronijkschrijver van de Revue des Deux Mondes, leverde in het nummer van 1 April 1875 een kritisch overzigt der parlementaire enquête sur les actes du gouvernement de la défense nationale, dat voor de meeste lezers van het tijdschrift eene teleurstelling moet geweest zijn. Wij gelooven niet dat de schrijver het helpen kan. Naar het schijnt heeft graaf Daru, die niet slechts door zijn naam aan de roemrijke dagen van het eerste napoleontische keizerrijk herinnert, maar ook persoonlijk onder de warme voorstanders der regering van Napoleon III geteld moet worden, in een afzonderlijk rapport als lid der enquête-kommissie den generaal Trochu zóó bezwaard, dat de heer Mazade, die over Daru's rapport niet zwijgen kon, gemeend heeft den handschoen voor Trochu te moeten opnemen. Dit apologetisch bijoogmerk nu ontneemt aan de Mazade's beoordeeling een groot gedeelte van hare kracht. Hem lezend vindt men gedurig dat hij in dezelfde fout als graaf Daru vervalt en, in plaats van zich tot feiten en stellige gegevens te bepalen, aan den staatkundigen hartstogt offert.

Zijn opstel behelst echter één bladzijde, die zeer de aandacht verdient. Het is die waar hij zegt: ‘De parlementaire enquête is en blijft de verrassende en treffende uitdrukking eener algemeene verwarring van begrippen, de uitdrukking

[p. 24]

van een geheelen zedelijken en politieken toestand. Bijna op naieve wijze stelt zij een treurig en onrustbarend verschijnsel in het licht, dat welligt niet vreemd is geweest aan Frankrijks jongste katastrofen, en dat blijkbaar met diepliggende en ver verwijderde oorzaken in verband staat. Wie er zich rekenschap van wil geven zal erkennen, dat sedert geruimen tijd zekere verzwakking van het waarheidsgevoel veld gewonnen heeft, zekere minachting voor of zeker vergeten van juistheid en naauwkeurigheid, waarneembaar aan de neiging om zich in alle zaken, handelingen zoowel als denkbeelden, met een ten naasten bij te vergenoegen. De geest van het ten naasten bij regeert en bestuurt, in allerlei vormen en onder allerlei namen. In het onderwijs heeft hij de plaats der strenge methoden en der scherpe intellektuële tucht van vroeger ingenomen; bij het oordeelvellen in zaken van litteratuur heeft hij zich zelven voor de kritiek, in het politieke voor de beproefde regeerkunst, in den strijd des levens voor de onkreukbare regte lijn in de plaats gesteld. Het veld der geschiedvorsching is hij binnengedrongen onder den naam van fantasie, en heeft zich zelven een hooger regt van uitlegging toegekend, dat in den grond der zaak nederkomt op het regt om de feiten te verminken of van gedaante te doen veranderen; en zelfs ben ik niet volkomen zeker dat hij zich ook niet van het gebied der wetenschap zelven heeft meester gemaakt, zoo goed als van de regtspraak en van de administratie. Komt het uit ligtzinnigheid, uit blinkende traagheid voort? Hebben wij met een der gevolgen van een langdurig succès en van een gemakkelijk verworven voorspoed te doen? Dit is zeker, dat men de gewoonte heeft aangenomen al tastend verder te gaan, alles aanvullend of alles meenende te kunnen aanvullen door zweem en schijn, - zoodat men wakker is geschud door de rampen, bij wier opkomen het land zich door een gevoel van verbazing en onvermogen heeft voelen aangrijpen. Mij is het niet bekend, of anderen al dan niet dezelfde opmerking gemaakt, al dan niet naar eene verklaring van het verschijnsel gezocht hebben: niets is zeldzamer onder het lezen der geschiedenis van dien oorlog, die nog zoo weinig tot de geschiedenis be-

[p. 25]

hoort en nog zoo versch in het geheugen ligt, dan een goed gegeven of goed uitgevoerd bevel aan te treffen.’

Van de te Batavia gehouden enquête naar de oorzaken van den afloop der eerste Atsjinsche expeditie kan, bij de door den heer De Mazade bedoelde enquête vergeleken, veel goeds gezegd worden, en dat vele zou nog toenemen, indien het Opperbestuur er toe besluiten kon Frankrijks voorbeeld te volgen en het enquête-rapport publiek te maken. Naarmate een grooter aantal personen, gelijk laatstelijk de generaal Booms in zijne repliek aan den generaal De Stuers, de vrijheid nemen van in gedrukte en algemeen verkrijgbare werken plaatsen uit dat rapport aan te halen, wordt het voor het gouvernement moeijelijker het overige geheim te houden, en de regering zou een goed figuur maken zoo zij zich gewillig aan het onvermijdelijke onderwierp niet alleen, maar zorg droeg, verdere partiële of fragmentarische mededeelingen door partikulieren vóór te zijn.

Van meer belang echter is de opmerking dat ook van de expeditie waarover onze enquête geloopen heeft gezegd kan worden: zij heeft zich allermeest hierdoor gekenmerkt, dat geen enkel bevel goed gegeven of goed uitgevoerd is. Dezelfde oorzaken hebben dezelfde gevolgen voortgebragt. De geest van ‘ten naasten bij’ kan in Frankrijk zulk een ruim veld van bezigheid niet gevonden hebben, of er was ook in Nederland en in Nederlandsch Indie nog plaats voor hem. Nog telkens wanneer men aan dien vernederenden terugtogt van April 1873 denkt, wordt men toornig over de in die dagen ten toon gespreide onbekwaamheid. Al de millioenen, die sedert voor eene tweede expeditie zijn uitgegeven, al de na dien tijd in Atsjin gesneuvelde of door ziekte weggeraapte Europeanen en Inlanders, hadden gespaard kunnen blijven, indien aan het hoofd der expeditie een man had gestaan die goed wist te bevelen, en onder hem een half dozijn mannen die met schranderheid wisten te gehoorzamen. Nederland ondervindt thans op zijne beurt, evenals Frankrijk, hoe duur het voor een volk uitkomt, in het zedelijke en het stoffelijke, wanneer het in gewigtige oogenblikken genoodzaakt is, zijne belangen toe te vertrouwen aan personen zonder karakter of zonder kunde. Vooral voor een land als

[p. 26]

het onze, dat niet alleen zichzelf in Europa maar bovendien een groot Aziatisch rijk te besturen heeft, is aan het kweeken eener uitgelezen schaar van geschikte ambtenaren, militaire en civiele, oneindig veel gelegen. Is het in het algemeen onwaar, bij het toenemen der beschaving en het zich uitbreiden der wetenschap ook tot het gebied der oorlogskunst en der administratie, dat het oogenblik den man en langdurige voorbereiding overbodig maakt, dubbel onwaar is zulks in eene kolonie. In Indie spant alles zamen om hem, die elders welligt een man zou gebleven of geworden zijn, te ontzenuwen en een routinist, een oogendienaar, een slecht diplomaat van hem te maken. Bij een levendig gevoel van persoonlijke verantwoordelijkheid zou nooit tot den terugtogt der expeditie van April 73 besloten zijn; en wanneer eenmaal het enquête-rapport voor een ieder toegankelijk zal zijn geworden, zullen die twee boekdeelen tot verbazing der wereld en, laat ons hopen, tot Nederlands beterschap, voor een volgend geslacht de herinnering helpen bewaren aan een der minst in het oog springende, der onnaspeurlijkste, maar tevens schromelijkste gevaren, die de eer en het leven eener natie kunnen bedreigen.

Batavia, 5 Junij 1875.