Nationale vertoogen. Bundel 1

[p. 184]

De protestantsche kerken in Nederlandsch Indie.

Wij kunnen ons niet vereenigen met hetgeen in de Amsterdamsche Standaard van 16 Oktober 1874 over de Indische predikanten gezegd wordt.

Reeds het opschrift boven het artikel: De Kerk in onze Indiën, pleit tegen het door de redaktie gekozen standpunt. Zulk eene Kerk bestaat in Indie niet. Wel worden er te midden der groote mohammedaansche maatschappij in Indie, hier en ginds enkele punten aangetroffen, waar het christendom zijne uitwerking doet gevoelen; doch het aandeel der katholieken in die werkzaamheid is even groot als dat der protestanten. Om van de Kerk in Indie te kunnen spreken, onderscheiden van de Moskee, zou men alles wat de vrienden des christendoms daar te lande doen, te zamen moeten nemen, en niet, zoo als de Standaard schijnt te willen, de Kerk vereenzelvigen met de gereformeerde orthodoxie.

Wanneer de toestand der protestantsche kerken in Indie ‘jammerlijk’ en een ‘caricatuur der Christelijke Kerk’ genoemd wordt, dan kan de juistheid dier voorstelling alleen in zoover worden toegegeven, als ook de Hervormde Kerk in Nederland zeer weinig verkwikkelijks aanbiedt en veeleer op een zamenstel van twistende demokratische clubs, dan op een bloeijend en krachtig christelijk genootschap gelijkt.

[p. 185]

Sommige bijzondere grieven van den Standaard zijn geheel en al uit de lucht gegrepen. ‘Men verhaalt dat geloovige soldaten in den oorlog met Atsjin den troost van de Roomsch-Katholieke geestelijken zochten, zoo onbevredigd als hen de Protestantsche veldprediker liet.’ Al was dit waar, dan nog zou het niets tegen dien veldprediker bewijzen. De voorkeur van eenige soldaten voor eene bijzondere soort van troost is geen redelijk criterium. Doch het is niet waar. Al degenen, die den bedoelden veldprediker kennen, weten dat hij met hart en ziel zijnen post waarneemt en slechts wenschen zou, meer te kunnen doen.

Van de Indische predikanten in het algemeen wordt gezegd: ‘Slag op slag reizen predikanten naar Batavia af, die zich in Nederland reeds in hun gemeenten niet thuis gevoelden, meest voor leege kerken optraden en elk geestelijk rapport met de levende gemeente misten. Meest zijn het moderne predikanten, die door het avontuurlijk denkbeeld van een wonen in tropische gewesten aangetrokken, in hun gemeenten den strijd’ (hier schijnen eenige woorden uitgevallen te zijn), ‘of ook wel door financiëele vooruitzichten verlokt, zich voor den dienst in Indie aanmeldden.’

Aangenomen dat deze schildering der motieven, door welke de meeste moderne predikanten naar Indie gedreven worden, juist zij, volgt daaruit wel iets anders dan dat de orthodoxe predikanten in Nederland zich aan de behoeften der Europesche maatschappij in Indie al zeer weinig laten gelegen liggen? Niets zou hun gemakkelijker vallen, dan met hunne moderne ambtgenooten te konkurreren; dat zij dit niet of slechts bij uitzondering doen, - daarvan kan aan de anderen billijkerwijze geen verwijt worden gemaakt. De halve belangstelling der modernen heeft in elk geval meer zedelijke waarde, dan de totale koelheid der orthodoxen op één na.

Wat houdt de meeste orthodoxen terug? Naar den maatstaf waarmede de Standaard meet, altegader wereldsche beweegredenen. Hunne financiële vooruitzigten in Nederland zijn dragelijk; zij houden meer van eene gematigde dan van de tropische luchtstreek; in hunne gemeenten hebben zij geen strijd te voeren; zij treden op voor volle kerken. En

[p. 186]

daarom blijven zij waar zij zijn. Is dat nu zoo bijzonder stichtelijk?

De Standaard wacht alle heil van zelfstandige organisatie der gemeenten in Indie. ‘Aan de Europesche gemeenten dient volle vrijheid te worden geschonken, om zich zelfstandig te organiseeren. Gevolg hiervan zou waarschijnlijk zijn, dat alleen te Batavia zulk een gemeente ontstond, en deze nog wel gesmaldeeld door afscheiding van het niet langer belijdend deer’. Overal elders zou men zich met gouvernements-stations, anders gezegd met ambulante veldpredikers, moeten behelpen. Waarom? Omdat ‘zoo ergens, dan vooral in onze Indien een zelfstandig corps predikanten noodig is, dat, door geen staatsbanden in zijn vrijheid belemmerd, met Christelijken moed ook tegen de zonden der ambtenaren en de zonden van het Gouvernement kan optreden.’

Dergelijke splitsing in gouvernements-, ambtenaars- en partikuliere zonden is niet menschkundig en zou slechts tot eene herhaling der personaliteiten uit de dagen van Ds. Gerardus Verbeet aanleiding geven. Bovendien worden het gouvernement en de ambtenaren in Indie (men vergeve de gemeenzaamheid der uitdrukking) reeds zoo aanhoudend achter hunne vodden gezeten door de courantiers, dat er voor predikanten ad hoc bijna niets te doen zou overig blijven.

Als ondergeschikt doel der ondersteuning, door de regering aan de protestantsche kerken in Indie verleend, noemt de Standaard: ‘openstelling eener gelegenheid tot godsdienstvereering voor de ambtenaren van het gouvernement.’ Als kennelijk hoofddoel wordt aangeduid: ‘de instandhouding van Christelijke gemeenten en stations als zoovele middenpunten van Christelijke levensopenbaring, te midden eener niet Christelijke en dus lager staande maatschappij.’

Ons komt het voor, dat op die wijze aan de Indische regering te veel en te weinig eer bewezen wordt. Te veel, in zoo ver woorden als godsdienstvereering en levensopenbaring voor haar geene beteekenis hebben; te weinig, in zoo ver zij met het openstellen der gelegenheid tot openbare godsdienstoefening op een twintigtal hoofdplaatsen in den Archipel, geenszins alleen hare ambtenaren, burgerlijke

[p. 187]

en militaire, maar stellig de geheele Europesche nederzetting, of althans het geheele protestantsche element daaronder, gerieven wil.

Dit laatste is het oogpunt, waaruit men het toestaan van gelden ten behoeve der protestantsche kerken in Indie te beoordeelen heeft. Merkantiel gesproken, zijn die kerken een artikel van weelde, hetwelk de regering in gewone omstandigheden niet gehouden zou zijn, aan de Europesche ingezetenen te verstrekken. Daar zij echter beter dan iemand weet, dat het aantal der belangstellende protestanten in Indie veel te gering is om de kosten eener betamelijke eeredienst te kunnen dragen, - kosten die bovendien door de groote afstanden, door het gedwongen isolement, door de duurte der levenswijze, veel aanzienlijker zijn dan in Europa, - schrijft zij die op hare rekening, verzekert aan de leeraren een onafhankelijk bestaan, en neemt hen te dien einde, in het belang der zaak zelve, in het korps harer ambtenaren op. Niet alleen is daarin niets onvoegzaams, maar het strekt de regering tot eer, voor een onstoffelijk belang der ingezetenen zoo veel over te hebben.

Wij ontkennen niet, dat de bijna drie ton, welke ieder jaar in Indie voor dat oogmerk uitgegeven worden, een aanzienlijk bedrag vertegenwoordigen. Allerminst loochenen wij, dat de regering, die zooveel voor de protestantsche kerken doet, zonder dat een groot gedeelte der ingezetenen daar eenig genot van heeft, naar evenredigheid veel meer behoorde te doen, bij voorbeeld voor het middelbaar onderwijs. Doch zij, die aan de protestantsche kerken hare drie ton misgunnen, bedenken zij wel, dat ten behoeve alleen van het Gymnasium Willem III, jaarlijks ƒ 100,000 moet worden bijgepast?

Het difficile est satyram non scribere is, ook dit geven wij toe, in sommige voorname opzigten toepasselijk op Indie's protestantsche kerken. Doch zou zulks niet evenzeer het geval zijn, indien voor de bestaande naamgemeenten, zelfstandig georganiseerde in de plaats traden? Wij gelooven het. Wat men ook doe, het protestantisme zal, als kerkgenootschap, omdat het zonder uitwendig vertoon van ceremonien optreedt en alles van prediking en katechetisch onder-

[p. 188]

wijs verwacht, steeds in den Archipel min of meer een dwaas figuur maken; dwazer naar mate het meer op zich zelf wil staan, minder afhankelijk wil zijn van de Compagnie. Hetgeen thans van dien aard in Indie wordt aangetroffen, is geen ideaal; maar wel is het in den grond der zaak, en behoudens plaatselijke verbeteringen, het eenig mogelijke, het eenige wat in zichzelf een waarborg van duurzaamheid bezit. En zelfs durven wij beweren, dat zoo slechts de Indische predikanten elk voor zich met lust en ijver hun pligt betrachten, zoo slechts de onverschilligheid der zich noemende gemeenteleden dien ijver niet uitdooft, zoo slechts de plaatselijke omstandigheden eenigszins medewerken ten goede, het moeite kosten zal, voor dat gebrekkige iets minder gebrekkigs in ruil te geven.

Batavia, 10 December 1874.