Nationale vertoogen. Bundel 1

[p. 145]

Het enquête-rapport.

Reeds hebben wij met een enkel woord te kennen gegeven, dat onze berigten omtrent het verslag der kommissie, belast geweest met de enquête in de zaak der eerste Atsjinsche expeditie, - en wie te Batavia heeft in den laatsten tijd niet over dat verslag hooren spreken? - aanmerkelijk verschillen van hetgeen daaromtrent voorkomt in het Haagsche Vaderland, overgenomen uit een brief van een Indisch officier.

De beschouwingen van dien zegsman werden in extenso door ons medegedeeld en hadden weldra in alle Indische bladen de ronde gedaan. Daarom achten wij het nuttig, er de onze tegenover te stellen; niet alsof wij meenden, de zaak op die wijze te kunnen uitmaken, - dit is, zoolang de teksten niet gepubliceerd zijn, onmogelijk en dan nog! - maar omdat wij het niet kunnen goedkeuren dat eenzijdig licht verspreid worde over een arbeid, die van alle kanten bezien wil zijn.

Indien het waar is, dat het enquête-rapport gedrukt is op het voor alle dergelijke gouvernementstukken gebruikelijk folio, dan kan het niet missen of het is nagenoeg 21 centimeters breed en 35 centimeters lang; en zoo het werkelijk bestaat uit een lijvigen bundel officiële bescheiden, met een bundel verbalen annex, dan zal het wel uitkomen dat de hoogte ongeveer 13 centimeters bedraagt.

[p. 146]

Doch kapitein Duimstok houde ons ten goede, vooreerst dat wij gemakshalve hem dien gemeenzamen bijnaam geven, en ten anderen dat wij zijne methode van beoordeeling wraken. Lijvigheid is een natuurlijk gebrek van enquêterapporten, en dat gebrek een natuurlijk gevolg van den eisch: omstandig, volledig en naauwkeurig te zijn. Zoo onkundig is bovendien het publiek niet, of het beseft van zelf, dat een verslag als het hier bedoelde eene statige portefeuille met papieren vult.

Niet op het formaat, maar op den inhoud komt het aan, en het is eene nieuwe grief tegen onzen kapitein, dat hij met zijne mededeelingen daaromtrent zoo karig is geweest. Te naauwernood komt men bij hem het een en ander aangaande de voorafspraak te weten; omtrent het ligchaam zelf van het rapport niets. Waar zijne wetenschap te kort schiet, vult hij het ontbrekende met redeneringen aan, en ter wille van zijn centimeter feiten moeten wij een halven kilometer bespiegelingen voor lief nemen.

Volgens onze informatien dan, vormt het rapport - en dit zal een ieder met ons als eene wezenlijke verdienste beschouwen - de stof eener gedetailleerde geschiedenis van de eerste Atsjinsche expeditie en, daar dit de eerste arbeid is van dien aard, welke tot hiertoe aan een Indischen veldtogt is besteed, tevens een uitmuntenden maatstaf tot beoordeeling van andere expeditien. Het geheele raderwerk van doode en levende strijdkrachten ligt hier voor den geschiedvorscher bloot; bij elke bijzonderheid wordt achtereenvolgens stilgestaan; de staf der historische kritiek behoeft de massa dezer bouwstoffen slechts aan te raken om er een levend beeld uit te voorschijn te tooveren.

Voorts ontvangen wij de verzekering, dat hetgeen indertijd omtrent de eerste Atsjinsche expeditie in onze Legende van April verhaald is, - toen nog geen sterveling buiten de kommissie de verbalen kon gelezen hebben en het résumé nog niet bestond, - volkomen met de waarheid overeenstemt; of liever, dat zoo wij op dat oogenblik de geheele waarheid hadden gekend, ons verslag, dat door velen voor te ongunstig gehouden werd, nog aanmerkelijk ongunstiger had moeten uitvallen.

[p. 147]

Wat wij aan nadere bijzonderheden zijn kunnen te weten komen, laten wij hier volgen.

De fouten van den generaal Köhler zijn zóó openbaar, dat aan bemanteling niet te denken valt. Door tweemalen voor eens te landen, tweemalen voor eens de missigit te nemen, heeft hij noodeloos een aantal manschappen opgeofferd en, wat erger was, reeds dadelijk het vertrouwen in zijn beleid geschokt. Tegenover den kolonel Van Daalen was hij zoo gesloten, dat deze van de plannen van den opperbevelhebber even onkundig bleef als de geringste stafofficier. Maar daar houdt de blaam op. Wie ook tot den onvergefelijken misslag in staat was, om terwijl hij voor de poort van den Kraton stond, den aftogt te laten blazen, niet de generaal Köhler; en zoo hij was blijven leven lijdt het geen twijfel, of hij zou door dik en dun, het koste wat het mogt, het ding genomen hebben.

De dubbelhartigheid van den heer Nieuwenhuijzen is en blijft voor geene kwalifikatie vatbaar. Zonder zich met de kolonels te verstaan heeft hij eerst om versterking geseind; daarna in overleg met de kolonels het zenden van versterking een halven maatregel genoemd, den toestand voor onhoudbaar verklaard en verlof tot terugtrekken gevraagd. Doch pas had hij de magtiging daartoe ontvangen, of hij verhaalde aan wie het hooren wilde, dat men had moeten blijven en versterking afwachten met een nieuwen kommandant.

Onbegrijpelijk veel kwaad heeft de kleinmoedigheid van den kolonel Koopman gesticht, die al om aanvulling van amunitie naar Batavia seinde, toen zijn eskader nog over eene hoogst indrukwekkende hoeveelheid kogels en granaten beschikken kon. Hij vond trouwens een bondgenoot in den vice-admiraal Uhlenbeck. Aan kolonel Koopman's brein komt de dubbelzinnige eer toe, zich het eerst ontsloten te hebben voor hetgeen men niet anders dan de mousson-droes noemen kan: eene verkoudheid in het hoofd, die zich van lieverlede, op zijn gezag, aan de geheele expeditie medegedeeld en het aanzijn heeft gegeven aan het paniek-telegram van 17 April.

Fabelachtig is de onwetendheid, in de buitengewone zitting van den Raad van Indie, waarin tot terugroepen be-

[p. 148]

sloten werd, door den vice-admiraal Uhlenbeck ten toon gespreid. Die vlagofficier te Batavia en de kolonel Koopman voor Atsjin hebben er veel toe bijgedragen om de eerste Atsjinsche expeditie te doen eindigen in hetgeen de heer Nieuwenhuijzen voorspelde dat gebeuren zou, maar den moed niet had te beletten.

De verhouding tusschen de kolonels Van Daalen en Egter van Wissekerke is in den aanvang erbarmelijk geweest. De kolonel Egter, boos dat de kolonel Van Daalen tot onderbevelhebber was aangesteld, boudeerde hem en schrapte zijn naam uit een telegram, dat gunstige denkbeelden had kunnen doen ontstaan omtrent Van Daalen's beleid bij de landing. Na het sneuvelen van den generaal Köhler ging het in zoo ver beter, dat de rivaliteit plaats maakte voor ondergeschiktheid aan den eenen en regt tot bevelen aan den anderen kant. Doch toen kwam er weder een nieuw kwaad in de plaats van het oude. Tusschen den kolonel-opperbevelhebber en den kolonel-chef van den staf ging bij toeneming eene hartelijke overeenstemming omtrent de noodzakelijkheid tot staken heerschen. Als op eene rots zag men hen op het woord van den kolonel Koopman bouwen. De chef van den staf nam sedert den terugtogt naar het strandbivak zijnen intrek aan boord van een stoomschip, en het gelaat van den opperbevelhebber blonk van vergenoegdheid, toen de heer Nieuwenhuijzen hem mededeelde dat hij mogt reëmbarkeren.

Het beleid van den kolonel Van Daalen is het beleid geweest van een rentenier, niet van een militair. Tot iederen prijs wilde hij zijne schaapjes (3000 gezonde mannen) weder op het drooge hebben. Uit afschuw voor de stelling van den advokaat en zwetser Crémieux, dat legers er zijn om te sneuvelen, verviel hij in het andere uiterste en beschouwde het als zijn voornaamsten pligt, zoo voltallig mogelijk weder naar Java te komen. Toen dan ook in den laatsten strijd 100 man buiten gevecht waren gesteld, was het doel volgens hem bereikt. Zonderlinge militaire dogmatiek, die hare eer niet stelt in het veroveren van iets, maar in het heelshuids afkomen van de mislukte poging daartoe!

Wat wij de moesson-droes noemden, is zoo algemeen geweest, dat de meeste chefs en souschefs van korpsen en

[p. 149]

diensten haar tot uitgangspunt hebben genomen bij hun gevraagd of niet gevraagd advies. Eén syllogisme keert in de verbalen telkens terug:

a. Eene van hare operatie-basis afgesneden expeditie is verloren;

b. Vóór primo Mei zal onze expeditie van hare operatiebasis afgesneden zijn;

c. Derhalve, zoodra mogelijk naar huis.

Onberispelijke major en voortreffelijke konklusie, maar die nog voortreffelijker zou zijn geweest, zoo tusschen den major en haar niet het schrikbeeld van den mousson, zelfs bij stille zee, een helderen hemel en een op één na geslagen vijand, als minor had gespookt.

Dooreen genomen komen de subalterne officieren, - en daarom vooral zouden wij gewenscht hebben dat kapitein D. zijne onthullingen voor zich zelven had gehouden tot hij beter ingelicht was, - er het best af. Menige trek van dapperheid, van onverschrokkenheid, van heldenmoed hunnerzijds, waarvan in de verslagen van den opperbevelhebber geene melding was gemaakt, is door de kommissie van enquête uit den mond van onwraakbare getuigen kunnen opgeteekend worden.

Tot zoover onze berigtgever, voor wiens waarheidsliefde wij instaan. Maar losse trekken zijn het, die hij mededeelt; doch hun aantal is voldoende om de uitspraak te wettigen, dat de eerste expeditie tegen Atsjin eene even vernederende als leerzame bijdrage tot de nieuwere geschiedenis van onze heerschappij in den Archipel levert. Wil het opperbestuur eene dienst aan de Nederlandsche natie bewijzen, het sta de kopij van het enquête-rapport aan een ondernemend Nederlandsch uitgever af. De twee oktavo-boekdeelen, binnen wier bestek het gemakkelijk valt zamen te dringen, zullen het beste volksboek over Indie vormen, dat nog ooit het licht heeft gezien.

Batavia, 5 November 1874.