Litterarische fantasien en kritieken. Deel 22

[p. 180]

R. Fruin.
1860 - 1885.

De volken, groote kinderen, beminnen alleen de legende. Zij hebben eene natuurlijke neiging het uurwerk der geschiedenis te doen stilstaan; en zeker zou hun dit gelukken, zoo er niet van tijd tot tijd mannen verschenen, vrienden der wetenschap en vrienden der schare, die het weder aan den gang bragten.

In die verhouding staat Robert Fruin tot de geschiedenis van Nederland in onzen tijd: niet voor Leiden alleen, waar hij nu sedert vijf en twintig jaren gedoceerd en discipelen gevormd heeft, maar voor het geheele volk. Een leerstoel voor de vaderlandsche historie is als een kansel in eene kathedraal met eene natie tot gehoor.

Het populairst gedeelte van Fruin's werken is alvast overal doorgedrongen en een vaderlandsch gemeengoed geworden. Op weinige uitzonderingen na zal dit eenmaal met al zijne geschriften het geval zijn. Reeds op dit oogenblik zouden zij in geen volksbibliotheek ontbreken, zoo zij niet voor zulk een groot gedeelte verspreid stonden in tijdschriften.

Hetgeen Thorbecke snedig en puntig van den staatsman gezegd heeft, dat hij om populair te zijn ook sommige gebreken van zijn volk vertegenwoordigen moet, is op den historieschrijver Fruin niet van toepassing. Het nationale van Fruin's deugden is zijne beste aanbeveling.

[p. 181]

Humbug is hem zoo vreemd als het woord aan de nederlandsche taal. Oningewijden vermoeden niet, hem lezend, welke gaven, welk geduld, welke arbeid, hoeveel kennis en hoeveel nadenken, noodig zijn geweest om in zulke mate de eenvoudigheid meester te worden. Gelijk menschen van jaren in Nederland eene schoone Junijmaand een ouderwetschen zomer noemen, zoo is Fruin ouderwetsch degelijk.

Over zijne hulpvaardigheid is onder zijne discipelen maar één stem. Hunne vereering voor den meester wordt nog overtroffen door hunne genegenheid voor den man. In de wetenschap is hij een abt of een prior, omringd door een konventikel van jongeren, die uit een natuurlijken aandrang van het gemoed, hem toespreken als hoofd des gezins.

Hij zou een geducht tegenstander zijn, zoo hij het voortbrengen niet hooger stelde dan het redetwisten. In de polemiek is hij, waar polemiek pas geeft, humaan en uit de klassieke school; gelijk iemand betaamt die het zich tot eer rekent lid te zijn eener litterarische fakulteit als de Leidsche met zoovele door Europa bewaarde herinneringen.

Zijne scherts is de leuke der beste nederlandsche schrijvers van den ouden en den nieuweren tijd. Zij doet glimlachen, niet schateren, en maakt haar voorwerp niet verachtelijk, maar gezellig. Fruin bewaart zijne minachting voor historische personen die hem toeschijnen boosdoeners geweest te zijn; en zelfs dan toornt hij meer tegen de daden dan tegen de lieden.

Met de Hollandsche schilders der 16^de en 17^de eeuw heeft hij gemeen dat hij zulk een uitmuntend teekenaar is. Tot lof van Engelsche race-paarden zegt men dat zij louter beenen zijn. De stijl van Fruin bestaat uit louter lijnen. Het geheim zijner schrijfwijze zijn hare evenredigheden, hare ongedwongen standen, hare bewegelijkheid in de rust.

De gematigdheid zijner oordeelvellingen is zelfs in Nederland, het land der gematigdheid, ongemeen. Het legt niet in de geschiedenis eene wijsbegeerte der gebeurtenissen, maar neemt in eene eigen wijsbegeerte zijn uitgangspunt. Van de menschen en de dingen in het algemeen denkt hij het zijne. Daarnaar beoordeelt hij èn het voorgevallene èn de personen die oorzaak

[p. 182]

zijn geweest dat het zoo en niet anders voorgevallen is. Hunne vooroordeelen laat hij voor hunne rekening, maar steekt voor het overige zich zoo veel mogelijk in hunne huid, en bereikt op die wijze eene onpartijdigheid van voorstelling die de objektiviteit zeer nabij komt.

Deze ‘onpartijdigheid van een geschiedschrijver’ heeft hij van Ranke, zegt hij; en hier beginnen de buitenlandsche invloeden. Het was inderdaad hoog tijd, dat de nederlandsche geschiedvorschers hunne schade inhaalden, en zij van de elders gevolgde nieuwe methoden partij trokken om Nederlands persoonlijk verleden in het licht der 19^de eeuw te stellen. In dien strijd tegen de legende zijn Groen van Prinsterer en Bakhuizen van den Brink Fruin's wakkere voorgangers geweest. Onze geschiedenis raakt op zoo vele punten aan die der Duitschers, vooral in de 16^de eeuw, toen de Nederlanders voor het eerst een afzonderlijk volk werden, dat Ranke's onderzoekingen vanzelf den toon gaven.

Fruin heeft het bijzondere dat zijne onpartijdigheid zich in beeld weet te brengen, en de geschiedenis bij hem vaak het aantrekkelijke der novelle bekomt. Hij doet aan Mérimée denken. Zijn verhaal van Leiden's ontzet in 1574; sommige hoofdstukken zijner Tien Jaren; opstellen als zijne studie over Maria van Reigersbergh; menige zijner aanteekeningen bij Coenraad Droste's overblijfselen van heugenis; menige bladzijde van zijne schets eener hollandsche stad in de middeneeuwen, handhaaft zich naast het beste wat in onze eeuw door den historischen roman geleverd werd. Zelfs oude aanslagen in de verponding, als die van 1514, moeten bij hem tol aan de kunst betalen.

In elk land dat op beschaving aanspraak maakt behoort elk oogenblik en in ieder vak minstens één man gevonden te worden die op de hoogte zijner wetenschap is. Voor de nederlandsche geschiedenis is Fruin thans die man. Al hetgeen anderen van haar kennen, kent ook hij; en ongerekend hetgeen hij nog in petto heeft, kent hij daarenboven gedeelten die al de anderen ontgingen. Het dagboek van zijn vijfentwintigjarig professoraat is dat van zijn gestadig toenemen in kundigheden. Er is geen vergelijking tusschen het-

[p. 183]

geen hij nu weet, en hetgeen hij wist toen hij van docent bij het gymnasium tot hoogleeraar aan de universiteit benoemd werd. Toch was hij in 1860 reeds buitengewoon knap.

Niemand kan, met hoop op een verzekerd uitzigt, in zijne jeugd zich voornemen het eenmaal even ver te brengen als Fruin. De omstandigheden moeten daartoe medewerken. Maar het is reeds een goed begin, te beseffen dat het doel waarnaar gestreefd moet worden, inspanning van alle krachten eischt.

1885.