Litterarische fantasien en kritieken. Deel 7

[p. 173]

Jhr. Mr. J. de Bosch Kemper.

1808-1876.

Thorbecke - Groen van Prinsterer -De Bosch Kemper.

Achtereenvolgens heeft de dood deze drie vermaarde tijdgenooten en mededingers afgeroepen van hun post. Men beleedigt niemand, wanneer men van hunne onmiddellijke erfgenamen beweert dat deze nog lang arbeiden, en nog vele diensten zullen moeten bewijzen, eer zij geacht kunnen worden het verlies der erflaters vergoed te hebben.

Evenals Groen van Prinsterer en Thorbecke, heeft De Bosch Kemper tot het laatste oogenblik eene beschamende en tevens bemoedigende kracht tot werken ten toon gespreid. De geschriften die hij nalaat - meest van historischen aard - zijn zoo talrijk, en voor een deel zoo breed, dat in plaats van dit kort herinneringswoord eene brochure zou moeten geschreven worden, om er een overzigt van te geven. Eene handleiding ten gebruike bij het Wetboek van Strafvordering, eene geschiedenis der Staatkundige partijen in Noord-Nederland, eene verhandeling over het Pauperisme, een groot onvoltooid gebleven boek: De wetenschap der Zamenleving, eene niet minder omvangrijke Geschiedenis van Nederland na 1830, tal van bijdragen uit vroeger en later jaren in den Tijdgenoot, in het Volksblad, in het jaarboekje der Vereeniging voor de Statistiek, wier voorzitter hij was, - dit zijn voor een deel de werken die De Bosch Kemper's naam in het leven en in eere zullen houden.

[p. 174]

Een gelukkig toeval bragt mij, twee maanden vóór zijn dood, met hem in korrespondentie. Ik had zijne vergunning noodig om voor den herdruk mijner Nationale Vertoogen gebruik te mogen maken van sommige stukken, voor het eerst door hem in het tweede deel zijner Geschiedenis van Nederland na 1830 gepubliceerd. Met omgaande post antwoordde hij, heel uit Ellecom, waar hij den zomer doorbragt: ‘Ik ben een groot vriend van publiciteit, en heb er niets tegen, dat stukken uit mijn werk worden overgenomen. Uw artikel heb ik indertijd te Amsterdam met groot genoegen op het Leesmuseum gelezen. Zoo ik mij echter wél herinner, was de indruk bij het lezen, dat gij te weinig hadt doen opmerken de gebreken en het tijdelijke, die, ook naar mijne voorstelling, het stelsel van Van den Bosch aankleefden. ’

Ik onderschrap deze woorden, omdat zij met één trek den zichzelf altijd gelijkgebleven De Bosch Kemper teekenen. De stukken, door hem openbaar gemaakt en door mij geresumeerd, hebben over den persoon en het streven van Van den Bosch een nieuw licht doen opgaan. Kemper's geweten als historicus protesteerde met kracht tegen de vervalsching, van welke de litteratuur over Van den Bosch, uit staatszucht, het voorwerp is geweest. Doch zóó beducht was hij, zelf voor een partijman te worden aangezien, dat hij in zijn antwoord aan mij (die niets anders gedaan had dan zijne eigen woorden en zijne eigen dokumenten vermelden), aanstonds gebruik maakte van de gelegenheid tot indienen van een kontra-protest.

Zoo was hij in alles. Bewonderenswaardig veelzijdig; voortgedreven door eene onwederstaanbare zucht naar billijkheid; nam hij van zijne meeningen, zoodra hij ze had uitgesproken, dadelijk de helft weder terug, en kon ligter verdragen dat men hem van halfheid, dan van partijdigheid beschuldigde.

Enkele malen slechts, wanneer het stelsels gold die met zijn persoon als zamengegroeid waren, - en dit was het geval met de theorie en praktijk van het neutraal volksonderwijs van staatswege, - toonde De Bosch Kemper zich exklusief. Zoo is incidenteel door hem in het Volksblad de stelling verkondigd dat, indien er Nederlanders gevonden werden die bezwaar maakten hunne kinderen de gouvernements lagere-

[p. 175]

school te laten bezoeken, voor hen de weg openstond - tot landverhuizing. Ware het echter op stuk van zaken gekomen, dan geloof ik dat De Bosch Kemper, met zijne onuitputtelijke bonhommie, zelfde eerste zou zijn geweest de kandidaat-uitgewekenen tot blijven te bewegen.

In 1860 had ik, bij gelegenheid van een bezoek te Amsterdam, het voorregt in zijne studeerkamer te worden toegelaten. Wij spraken over een onderwerp dat hij niet kon aanroeren zonder weldadig warm te worden: zijn vader, den beroemden Joan Melchior.

Karakteristiek vond ik eene anekdote die hij omtrent zijn vaders denk- en handelwijs in het diplomatieke mededeelde. ‘Zoo dikwijls mijn vader gedurende zijne politieke loopbaan met diplomaten in aanraking kwam, of zelf aan diplomatieke onderhandelingen deel moest nemen’, - verhaalde de zoon met ingenomenheid, - ‘volgde hij den onveranderlijken regel: alles te zeggen wat hij wist, en juist zóó te spreken als hij dacht. Hij verklapte niets op die wijze; want de personen, met wie hij te doen had, waren zoo gewoon de waarheid te verbergen en met formules te spelen, dat zijne opregtheid bij hen voor geslepenheid doorging! ’

Onder het uitspreken der laatste woorden plooide zich De Bosch Kemper's gelaat tot den gullen en breeden glimlach, welken al degenen, die hem ontmoet hebben, zich herinneren zullen. Mij bragt de wijs waarop Joan Melchior, volgens het zeggen van zijn zoon, zich weleer van de onopregtheid der diplomatie afmaakte, destijds in den waan dat de Kempers doopsgezind waren. Doch daarin dwaalde ik. De zoon althans was luthersch en, bij eene groote mate modern-theologische vrijzinnigheid, een warm vriend van zijn kerkgenootschap.

Men zou van De Bosch Kemper eene karikatuur maken, zoo men beweerde dat hij ooit stelselmatig iemand gehaat heeft. Veeleer was algemeene menschemin eene zijner sprekendste natuurlijke neigingen. Niettemin had hij twee groote persoonlijke antipathien; en voorwerp daarvan waren de twee zelfde staatslieden wier namen ik reeds in één adem met den zijnen genoemd heb.

Beiden, Groen van Prinsterer en Thorbecke, bezaten sommige

[p. 176]

eigenschappen welke De Bosch Kemper niet kon uitstaan; en beider antipathie was wederkeerig, zegt men. Wanneer Groen in het Volksblad door Kemper was aangevallen, of Kemper in dat orgaan, door hem gesticht, de eene of andere stelling had verkondigd welke Groen ergeren moest, dan volgde er, in een vliegend blaadje van den anti-revolutionairen leider, eene als altijd scherpe repliek. Daarbij viel op te merken: dat de repliek zich in den regel eene poos wachten liet, niet herhaald werd, en kort was: drie teekenen waaraan men bij Groen bespeuren kon dat hij zijn tegenstander niet bijzonder hoog stelde. Het lag in Groen's karakter, opDe Bosch Kemper neder te zien als een transigerend schepsel, nooit met zichzelf in het effen omtrent hetgeen hij eigenlijk wilde, en door kortzigtigheid zich latende medeslepen tot koncessien die den medegesleepte-zelf in den grond der zaak te ver gingen.

Van Thorbecke verhaalt men dat hij in 1867, De Bosch Kemper in een bijgebouw der Tweede Kamer tegenkomend en door Kemper aangesproken, op de begroeting antwoordde met te zeggen: ‘Mijnheer Kemper, ik herinner mij u ontmoet te hebben in uw studentetijd, bij mijnheer uw vader aan huis.’ Dit was eene satire. Thorbecke ignoreerde op die wijs, met voornaamheid, tegelijk Kemper's roem en verdiensten als schrijver, en Kemper's jaren lang voortgezette polemiek tegen hem zelf. Groen hield De Bosch Kemper voor eene oude vrouw: voor Thorbecke was er uit den knaap nooit een man gegroeid. In welke andere opzigten Thorbecke en Groen van elkander verschilden, hierin waren zij het eens dat geen van beiden De Bosch Kemper als een evenknie erkende.

Het nageslacht zal, geloof ik, anders oordeelen. Het kan zijn dat Groen en Thorbecke fijner gevoelden dan Kemper. Als redenaars overtroffen zij hem ver; ook als stilisten. Al is Groen dikwijls duister en Thorbecke gemaakt puntig, Kemper's schrijfwijze, die niets te denken geeft en bij alle kleur ook alle kantigheid mist, staat in elk geval beneden de hunne. Doch Kemper was een grooter geleerde en een veelzijdiger geest. Hij wist onnoemelijk veel; en uit zijne slechts bij uitzondering voldragen ter wereld gekomen boeken is voor een

[p. 177]

jonger geslacht meer te leeren, dan uit de geschriften zijner twee groote mededingers. Heeft zijn oordeel weinig waarde, des te meer de bij hem tot hebbelijkheid geworden neiging, zoo niet de zaken-zelf door zijn lezer steeds van twee kanten te laten bezien, althans gestadig tweederlei meeningen over de zaken mede te deelen. Er gaat van Kemper's geschriften eene vormende kracht uit, die men bij de eerste kennismaking er niet zoeken zou.

De Bosch Kemper stond in de overtuiging dat hij de zwakke zijden, zoowel van Thorbecke als van Groen, doorgrondde. Is dit oorzaak geweest dat hij aan hunne verdiensten niet ten volle regt liet wedervaren, en heeft men zijn strijd tegen hen somtijds in woordestrijd zien ontaarden, er staat tegenover dat hij met zijne hulde aan hetgeen hij goeds in hen zag nooit karig is geweest. Aristokratisch geringschatten viel niet in zijn aard. Ook hij was op zijne wijze een man uit één stuk. Zijne rigting in het wetenschappelijke vormde met zijn karakter een geheel. Men kan niet van hem zeggen dat hij een genie, evenmin dat hij een groot man is geweest; maar wel, dat terwijl hij tot de rijkstbewerktuigden onder zijne land- en tijdgenooten behoorde, hij tevens voor een ieder genaakbaar was: zeldzame vereeniging van uitgebreide boekekennis en van eene zich nooit verloochenende humaniteit. De burgerlijke beleefdheid jegens personen was voor De Bosch Kemper niet louter een aangenomen vorm, maar de uiting eener sympathie die het geheele nationale leven omvatte.

1876.