Het land van Rembrand

Studiën over de Noordnederlandsche beschaving in de zeventiende eeuw

IX [Michiel de Ruyter]

Niet vele zeevarende volken van Europa hebben een admiraal voortgebragt wiens leven, gelijk dat van De Ruyter bij Brandt, duizend folio-bladzijden vult en waardig is te vullen. Een marine-officier die in den loop van acht en vijftig dienstjaren aan veertig gevechten deelneemt, vijftien groote zeeslagen bijwoont, en in zeven daarvan zelf het opperbevel voert, wordt teregt als een fenomeen beschouwd¹.

Naar de schatting zijner land- en tijdgenooten heeft, in twee verschillende oorlogen tegen Engeland, De Ruyter beide malen de openbare vaderlandsche zaak gered. Het tot stand komen van den vrede van Breda in 1667, van den vrede van Westminster in 1674, is bovenal de vrucht zijner inspanning geweest. Geen

1 Gerard Brandt, Leven en bedrijf van den Heere Michiel de Ruyter, 1687, bladz. 986. - Niet al de drukproeven van dit werk zijn door den schrijver kunnen verbeterd worden, doch het volledig handschrift is onder zijne nagelaten papieren gevonden.

[p. 336]

nederlandsch admiraal en burger bewees ooit aan zijn geboortegrond gewigtiger diensten¹.

De stoom, de pantserplaten, de rammen en de torens, de torpedo's, hebben de militaire vloten in zulke mate van bestemming, toerusting, en uitzigt doen veranderen, dat in onze ooren de verhalen van De Ruyter's zeeslagen, en van de zeeslagen der 17^de eeuw in het algemeen, als middeneeuwsche legenden klinken². Prenten van het tijdvak, die het opschrift Vierdaagsche zeeslag of Zeeslag van Kykduyn voeren, en waar wij eenige honderdtallen vuurspuwende zeilvaartuigen zien wedijveren ‘boven den wind’ te komen of ‘in elkanders linie te breken’, verbijsteren ons zonder ons voor te lichten. Alleen uit hetgeen omtrent de snelheid van het vuren der Hollanders berigt wordt, - dat zij ‘met hun kanon zoo ras als met musketten schoten, driemaal tegens de vijanden eens’, - geeft ons eenig denkbeeld van De Ruyter's betrekkelijke meerderheid³.

De Ruyter en De Witt behooren bij elkander. Reeds door sir William Temple, die beiden persoonlijk gekend heeft, is de opmerking gemaakt dat de raadpensionaris en de luitenant-admiraal-generaal, - ‘den eenen by d'uitheemsche volken geacht voor zoo groot

1 Oordeel van het nageslacht hiervóór, II¹ 370.

2 Militaire marine der Peruanen en der Chilianen in den jongsten oorlog tusschen beide volken. - Over de maritieme taktiek der 17^de eeuw bij De Jonge, Zeewezen, 1^ste en 2^de Deel.

3 Woorden van Brandt, bladz. 857 vg. - De nederlandsche vloot van Augustus 1665 telde 93 zeilen, 4337 vuurmonden, en was bemand met 19.635 matrozen, mariniers, en landsoldaten.

[p. 337]

een' zeeheldt, en den ander voor zoo groot een' polityk, als eenigen in hunne eeuwe’, - in het dagelijksch leven op dezelfde wijze zich door zekere spartaansche eenvoudigheid onderscheidden¹. Ook na De Witt's aftreden, en tot het laatste oogenblik, is De Ruyter met hem in briefwisseling gebleven²; en zelfs heeft hij, wegens zijne verkleefdheid aan Johan en zijn broeder, nadat beiden om het leven waren gebragt, van de zijde des gepeupels te Amsterdam aan persoonlijke aanrandingen blootgestaan³. ‘Inzonderheit’, verhaalt Brandt, ‘jammerde hem het omkomen van den Heere Johan, die ontrent de baleiding der zeezaken den vaderlande onbedenkelyke diensten gedaan; door zijn raadt en aanpryzen hem, De Ruyter, tot den dienst van Hollandt getrokken; te weegh hadt gebraght dat hem eerst het vice-admiraalschap, daarna het luitenant-admiraalschap en 't opperbevel over 's lands vloot werdt opgedragen; hem altydts in hooge waarde hadt gehouden, tederlyk bemindt en begunstight, en, in den Haage komende, hem in zijn huis geherberght en vriendelyk onthaalt hadt’.⁴ Nie-

1 Temple, Works 1770, I 136: ‘Of the two chief officers in my time, vice-admiral De Ruyter and the pensioner De Witt (one generally esteemed by foreign nations as great a seaman, and the other as great a statesman, as any of their age), I never saw the first in cloaths better than the commonest sea-captain, nor with above one man following him, nor in a coach; and, in his own house, neither was the size, building, furniture, or entertainment at all exceeding the use of every common merchant and tradesman in his town etc.’ - Bij Brandt, bladz. 614.

2 Bij Brandt, bladz. 687, 718, 720.

3 Bij Brandt, bladz. 741 vgg., 762.

4 Bij Brandt, bladz. 735. Slot van het 12^de Boek.

[p. 338]

mand verstond in zoo hooge mate de kunst den admiraal te bepraten als de raadpensionaris; en veilig kan beweerd worden dat zonder de overredingskracht van den een de ander aan niet half zoo veel uitrustingen zou deelgenomen hebben.

De Ruyter bezat de aangeboren slimheid welke met zaken die haar niet aangaan zich niet bemoeit. Naar den oorsprong van De Witt's sekrete resolutien werd door hem niet gevraagd¹. Zijn de Staten-Generaal van oordeel dat, na het behalen eener afdoende overwinning in den Sont, Denemarken niet bovenmatig tegen Zweden behoeft versterkt te worden, De Ruyter voegt zich met zijne vloot naar hunne politiek². Evenzoo onthoudt hij zich van ieder onderzoek naar de redenen der verheffing van Willem III. Na gelijk vóór de omwenteling is hij de algemeene zeevoogd, en dient het stadhouderlijk bewind met dezelfde trouw als het stadhouderlooze³. ‘D'eerzucht om naar grooter te staan, en door dappere daaden rykdom en gloory te winnen, hadt op dit gemoedt, dat niet oorlogsgezint en met noodruft te vreeden was, geen vat’, zegt zijn levensbeschrijver⁴.

Wanneer een man der diplomatie De Ruyter vraagt

1 Geschiedenis der Sekrete Resolutie van 7 Augustus 1664 bij Wagenaar, Vad. Historie, XIII 121 vgg. - Tekst bij Brandt, bladz. 294 vgg.

2 Over de zweedsch-deensche staatkunde der Republiek in den Sont, 1658, bij Brandt bladz. 157.

3 Zijn brief van 11 Julij 1672 aan Willem III bij Brandt, bladz. 694: ‘Dat hem [De Ruyter] in deeze bekommerlyke tyden buiten-maaten hadt verheugt enz’.

4 Woorden van Brandt, bladz. 66.

[p. 339]

of het niet vreeselijk is aanhoudend zulke zware zeeslagen bij te wonen, dan antwoordt hij: Het is wel wat heet, maar het gaat haast over¹. Nogtans kunnen wij er niet aan twijfelen dat het bloedige worstelingen waren. ‘De gansche zee’, luidt eene bladzijde uit het verhaal van den slag bij Kykduin, 21 Augustus 1673, ‘stond in vuur en vlam, die, door den dikken rook, gelyk blixemstraalen uit een donkere locht borst. Elk verging 't hooren en zien door de duisterheit der buskruidtdamp, en door de donderslagen van zoo veel duizenden stukken geschuts, en 't balderen van zoo groot een menighte van musketten als 'er geduurigh vuur gaven. Hier vertoonde zich de schrikkelykheit van den oorlogh ter zee aan alle kanten. De koegels, bouten, schroot en splinters vloogen van alle zyden, met een ysselijk gekraak en geknars van al wat getroffen wierdt. De zee werd met lichaamen, door geen eene soorte van doodt omgekoomen, bezaait. Zommigen moesten door 't scherp, anderen door splinters, anderen door 't vuur, anderen in 't water sterven. 't Gekryt en 't gejammer der gequetsten en stervenden vervulde verscheide scheepen, en hy moest een hert van steen of harder dan metaal hebben, die 't vergieten van zoo veel Christen bloedts met drooge oogen kon aanschouwen’.²

Deze beschrijving verraadt te zeer den litterator, te weinig den deskundige; maar haar godsdienstige toon, aan het slot, is een getrouwe echo. Gelijk er in geen

1 Uit het verhaal van den spaanschen gezant De Lira aan De Ruyter's schoonzoon Somer. Bij Brandt, bladz. 1001.

2 Uit Brandt op het jaar 1673, bladz. 861.

[p. 340]

ander tijdperk der vaderlandsche geschiedenis hooger premien aan scheepskapiteinen en matrozen werden uitgeloofd, zijn er ook nooit in Nederland meer bidstonden gehouden dan bij gelegenheid der oorlogen met Engeland waarin De Ruyter zich onderscheidde.

Wie een vijandelijk schip buit maakt, mag het als zijn eigendom beschouwen, en krijgt bovendien ƒ6000. De premie stijgt naarmate het genomen vaartuig gekommandeerd wordt door een officier van hooger rang. Voor het schip van een vlagofficier des vijands wordt ƒ10.000, wordt ƒ20.000, wordt ƒ30.000 betaald. Voor het schip van den bevelvoerenden admiraal ƒ50.000¹. Er verschijnt een tarief van schadeloosstellingen voor al wie in den strijd een oog, een arm, een voet, een been, een hand verliest. Geheel het ligchaam der zeelieden en zeesoldaten wordt tegen kontante betaling in onderdeelen getaxeerd. De weduwen en de weezen van gesneuvelden zien zich in het genot van extra-pensioenen gesteld².

Dezelfde resolutien der Staten echter, waarin tot opwekking van dapperheid en vaderlandsliefde aldus op de nationale bedachtzaamheid gerekend wordt, doen ook keer aan keer op de nationale vroomheid een beroep. Somtijds krimpen de wekelijksche bedestonden tot maandelijksche; bij andere gelegenheden zwellen en vermenigvuldigen zich de maandelijksche tot wekelijksche. Op den dag van 21 Augustus 1673 vormen zij zich van zelf, uit inwendigen aandrang; en terwijl niet ver van de vaderlandsche kust de zeeslag woedt,

1 Plakaat der Staten-Generaal van 10 Maart 1665.

2 Plakaat der Staten-Generaal van 17 Maart 1665.

[p. 341]

mengt aan den wal onder het dreunen van het geschut zich het beijeren der kerkklokken die de gemeente naar het heiligdom roepen¹. Het gouvernement zelf schijnt elke andere taal voor die van het godsdienstig gevoel verleerd te hebben. Geen der admiralen, beweert het, heeft zich aan lafhartigheid schuldig gemaakt; door geen der burger-gedeputeerden aan boord der vloten zijn verkeerde bevelen gegeven. Alles is ‘alleen en puir een kastyding die de goede Godt deezen Staat en den ingezetenen van dien, weegens haare meenighvuldige zonden, oogenschynlyk heeft gelieven toe te zenden’.² De brief waarin Cornelis de Witt, aan boord van de Royal Charles op de rivier van Chattam, 22 Junij 1667 aan de Staten kennis geeft van het bevochten voordeel, is de brief van een predikant, meer dan van een staatsman³.

Het kenschetst De Ruyter dat, niet vele jaren na

1 ‘Ter zelver tydt werden in verscheide Hollandtsche steden, daar men door 't grouwzaam geschiet of door bysondere middelen kennisse kreegh dat de vlooten aan malkanderen waaren, openbaare gebeden tot Godt uitgestort. Op het luiden der klokken liepen de kerken, en de vergaderplaatzen van alle gezintheeden vol enz.’ Brandt, bladz. 858.

2 Resolutie der Staten van Holland, 25 September 1665. Bij Brandt, bladz. 441.

3 ‘Op huyden heeft Godt-Almachtigh de wapenen van den Staet soo goedentierentlyck ghelieft te zegenen, dat wy en alle de ingesetenen Syne Goddelycke Majesteyt over desselfs genade niet genoeghsaem konnen dancken... Danckende Godt-Almachtigh dat Hy door Syne Goddelycke Voorsienigheydt den hoogmoet van de Engelsche Natie door de glorieuse Wapenen van U Hoogh Mog. soodanigh gelieft heeft te vernederen’. Van Vloten bij Arend, IV¹ 808, uit het Verbael van Cornelis de Witt.

[p. 342]

zijn dood, zijne lotgevallen zoo uitvoerig en zoo goed verhaald zijn kunnen worden door een beoefenaar der kerkgeschiedenis¹. Brandt's merkwaardige monografie is in zulke mate een model van stichtelijke lektuur, dat orthodox-gereformeerde katechiseermeesters onzer dagen, zonder aan de officiële stukken in iets ontrouw te worden of geweld te plegen, er een leesboek voor het christelijk gezin uit trekken konden². De nederlandsche ‘Hercules der zeeën’, gelijk De Ruyter te onzent door een tijdgenoot genoemd wordt³, is een oudtestamentische held. Hij is zoo sterk als Simson, en vouwt met gemak in eene trekschuit (de trekschuit vervangt in de 17^de eeuw de jakobijnsche club van een later tijdvak) een oneerbiedig prinsgezinde in tweeën, die zich vermeet tegen de regering der Staten uit te varen⁴. Evenals de rigter Gideon is hij een Zwaard des Heeren. Evenals Jozef, de zoon van den aartsvader Jacob, klimt hij uit de nederigste klasse der maatschappij tot de hoogste waardigheid in den lande, de vorstelijke stadhouders uitgezonderd. Zijn leven vormt eene aaneenschakeling van goddelijke uitreddingen. Veertig malen in het vuur geweest bekomt hij op zijn negen en zestigste jaar voor het

1 G. Brandt, Historie der Reformatie enz., 1671.

2 T.M. Looman, Leven van De Ruyter, 1860.

3 ‘Nostre Hercule marin’. Constantyn Huygens Sr. aan De Beringhen, 8 April 1677. - Jonckbloet, Letterkunde 17^de eeuw 1882, II 79 noot 3.

4 Bij Brandt, bladz. 988: ‘Als 't alles vergeefs was, heeft hy, dien oproermaker aangetast, opgenoomen, en, alsoo hy zeer sterk was, t'zaamengevouwen, en buiten boordt gezet, niet verre van 't landt, daar hy zich berghde.’

[p. 343]

eerst eene gevaarlijke wond¹. Er vallen in zijn schip donderslagen die alles doorboren en niemand kwetsen². Te midden van geweldige stormen blijft alleen zijn vaartuig gespaard, terwijl van de hem vergezellende schepen de eene maal zes, de andere zestien of zeventien, straks zes en twintig of acht en twintig in de golven verdwijnen³. ‘Zyne voorsichtigheit, dapperheit en geluk, of, om christelyker te spreeken, de goddelycke bystandt, scheenen altydt t'zaamen te spannen om hem aan goede uitkomsten te helpen, en in de grootste gevaaren te redden’.⁴ Naar zijne eigen meening is hij slechts een werktuig in Hooger hand. ‘Als d'almaghtige Godt kloekmoedigheit wil geven’, luidt zijn devies, ‘dan verkrygt men d'overwinning. Dit werk is van Godt soo bestierdt, zonder dat wy daar reeden van konnen geven’.⁵

Het is eene schaduwzijde onzer eeuw dat wij opgehouden hebben deze soort van mannen te begrijpen. Wij bewonderen de dapperheid der kaapsche Boeren; en wanneer hunne gedelegeerden in Nederland verschijnen, dan verdragen wij dat zij kalvinistische godsdienstoefeningen gaan bijwonen in de kerken der Afgescheidenen; wij dulden dat zij met luide stem aan openbare maaltijden tafelgebeden opzeggen. Doch hen

1 Brandt op De Ruyter's sterfjaar, bladz. 976: ‘Dit waaren d'eerste quetsuuren van eenig belang, die hy in den gantschen tydt zyns levens hadt ontfangen’.

2 Reede van Dantzig, 1656. Bij Brandt, bladz. 100 vg.

3 Drie orkanen in West-Indie. Bij Brandt, bladz. 19.

4 Woorden van Brandt, bladz. 16.

5 Woorden van De Ruyter bij Brandt, bladz. 28.

[p. 344]

vertrouwen, dit doen wij niet verder dan onze oogen reiken. Vragen zij geld te leen, wij nemen voorzorgsmaatregelen. Wij beschouwen hen als zonderlingen, tegen wie men op zijne hoede moet zijn.

Het lezen van den bijbel en van theologische boeken was levenslang De Ruyter's eenige ontspanning. Zijne fraaije zangstem gebruikte hij nooit anders dan voor het aanheffen van psalmen, aan boord of in den huiselijken kring¹. Zijn wij zenuwachtig, of kunnen wij niet slapen, dan slikken wij chloraal; wij drinken valeriaan. De Ruyter bad. Niet eens maar tienmalen, wanneer de gewigtigste oorlogsbelangen op het spel stonden en hij den moed zich voelde ontzinken, is het hem gebeurd in zijne kajuit of zijne binnenkamer zich op de knieën te werpen, God om bijstand aan te roepen, en daarna, alsof een pak hem van het hart genomen was, met de oude bedaardheid zijne bevelen te geven, en met de oude dapperheid zijn leven te wagen². De vroomheid deed hem goed, naar ligchaam en geest, gelijk ons eene badkuur.

Wij moeten gelooven dat hij voor de Hollanders zijner dagen ongeveer geweest is hetgeen in onze eeuw Garibaldi voor de Italianen was. Zijn Cavour is Johan de Witt; zijn Victor Emmanuel heet Willem III. Gedurende eene reeks van jaren is hij een

1 ‘Behalven de heilige Schrift las hy weinige en byna niet dan theologische boeken. Hy betoonde zich ook als een voorzanger in de christelyke scheepsoeffeningen, en zong gaarne psalmen; want hy was een goedt zinger’. Brandt, bladz. 615, 987.

2 Bij Brandt, bladz. 459, 819: ‘Op dit bidden streek alle zwaarigheit van zyn hert ... en hy zeide daarna dat hy naa 't bidden als een ander man was opgestaan’.

[p. 345]

der populairste personen van Europa. De koning van Spanje maakt hem hertog; de koning van Engeland verzoekt hem te logeren; de koning van Denemarken en de koning van Frankrijk verheffen hem in den adelstand en vragen zijn portret, of zenden hem het hunne¹. Bij de Nederlanders geldt hij te zelfder tijd voor een zondagskind, beschermeling der goddelijke Voorzienigheid.

Er is geen tweede voorbeeld van zulk een onbeperkt vertrouwen als door het geheele nederlandsche volk, zonder onderscheid van provincie, in De Ruyter's fortuin gesteld werd. Was het de mist die in 1665, toen hij te Delfzyl kwam binnenvallen, hem aan het waakzaam oog der kruisende Engelschen deed ontsnappen? Ongetwijfeld. ‘Gelyk luiden die langs den weg gaan met hunne mantels om d'ooren geslingert, ten einde 't gezelschap te myden der geenen die ze niet gaarne willen ontmoeten, zoo slipte hij voorby d'engelsche vloot heenen’. Maar ‘de mantel die De Ruyter en de vloot bedekte was de goddelyke voorsorge van boven, die hen behoedde; die de duisterheit by nacht, en den mist by daagh, als een kleedt gebruikte dat hen voor d'Engelschen onzichtbaar maakte; die de veranderlijke winden uit zulke hoeken liet waayen dat zy den Engelschen en d'Engelschen hun telkens ontzeilden; en die eindelyk door de zelve winden, beter dan door de beste lootsluiden, langs den streek die ter behoudenis leidde hen voortdreef’.² Achter den mist waakte God.

1 Bij Brandt, bladz. 533, 620, 907 vgg.

2 Woorden van Brandt, bladz. 388.

[p. 346]

Mogelijk is dit het oogenblik van De Ruyter's leven geweest, 6 Augustus 1665, dat hij van de liefde welke zijne landgenooten hem toedroegen de hartelijkste bewijzen ontvangen heeft. Alles stroomde naar Delfzyl. ‘Zoo groot als de vrees was geweest dat De Ruyter met zyne vloot in de handen der Engelschen zou vallen, zoo groot was nu de blydschap over beider behoudenis. De menschen, mannen en vrouwen, quaamen by honderden, ja by duizenden, van uur tot uur, in de vloot, en op de Ruyter's schip (daar veele engelsche vlaggen, tot eereteekenen van overwinning, achter uitstaaken) om hem te groeten en te verwelkoomen. Men voer van 's morgens vroegh tot 's avondts laat, etlyke daagen naa elkandere, aan zyn boordt, uit steden, uit dorpen, en van 't platte landt. Edel en oneedel, burger en boer, quam te voorschyn, en poogde De Ruyter en de vloot t'aanschouwen, met ongelooffelyke betooning van gunst. De harten gingen open van vreughde; de blydschap blaakte ten aanschyn uit; en gelukkig hieldt zich die hem genaaken moght. Meenighte van deftige en eerlyke vrouwen vielen hem om den hals, en kusten hem, naar 's landts wyze, als of ze hunnen vader of broeder, uit gevaar des doodts ontkoomen, bewellekoomden; en een yder viel zyn deel te kort in 't aanschouwen des mans dien ze voor een der grootste zeehelden zyner eeuwe hielden. Al de verslaagentheit, die de gemoederen der ingezetenen sedert de ramp van 's Landts vloot in Junius hieldt beklemt¹, streek

1 Toespeling op den noodlottigen slag van 14 Junij 1665 tegen de Engelschen. Wassenaar in de lucht gevlogen; Kortenaar, Auke Stellingwerf, Johan Bankert, en andere vlagofficieren, gesneuveld; de Nederlanders op de vlugt.

[p. 347]

van 't harte, en men schepte nieuwen moedt’.¹

Iemand die eene verhandeling over de hartstogten schreef, en daarin eene paragraaf aan De Ruyter wijden wilde, zou verlegen staan met de keus. De Ruyter kent de heerschzucht niet, en is echter onafhankelijk genoeg van karakter om, van zijn aangeboren bevelhebberstalent zich bewust, zijne voorwaarden te stellen. Hij wil noch naar zee indien de Staten hunne vloot niet versterken², noch aan den wal blijven indien men zijne dapperheid verdenkt³. Om het geld geeft hij niet; evenwel getuigen zijne uiterste wilsbeschikkingen van zorg voor zijne nalatenschap⁴. Het hollandsch spreekt hij met een zeeuwsch accent, en schrijft heer voor eer, heerlijk voor eerlijk; maar het ware zijne eigenliefde te na geweest zich niet te kunnen redden in het fransch of het engelsch, het portugeesch of het spaansch⁵. Hoewel hij in voldoende mate zijne wereld verstond om koningen en maarschalken bij zich aan boord te noodigen en hen voegzaam te onthalen, leefde hij te huis als een schipper, droeg de kleeding van een stuurman, de knevels van

1 Woorden van Brandt, bladz. 389 vg.

2 Bij Brandt, bladz. 51.

3 Bij Brandt, bladz. 912.

4 De Ruyter's testament in P. Scheltema's Oud en Nieuw. - Bij T.M. Looman, bladz. 445 vgg.

5 Eigenhandig schrijven van De Ruyter na zijne zeeuwsche benoeming tot schout-bij-nacht, 11 Augustus 1641: ‘Ick sal mij als een heerlijck capeteijn in mijn harte gedraghen, in de hoope dat Godt het werck daar wij om wt zijn gesonden sal segenen tot heere van ons lieve vaderlandt.’ De Jonge, Zeewezen, I 379.

[p. 348]

een pikbroek, en voedde zich met pekelvleesch¹. Aan de gelijkmatigheid van zijn humeur kan niet getwijfeld worden, en het staat vast dat de zeemanshebbelijkheid van het vloeken hem vreemd was. Niettemin krijgt hij met een deensch generaal voor een keer het in zulke mate aan den stok, dat hij van boosheid zich de haren uit het hoofd trekt². De liefde is hem eene vaderlandsche sloot of wetering, uit welke hij achtereenvolgens drie huisvrouwen vischt, waaronder één halfsleetsche. Met dat al dwingt dit verschijnsel ons aan te nemen dat de gevoeligheid voor het schoone geslacht niet te eenemaal bij hem ontbrak³.

Zijne eenige groote drift, schijnt het wel, was zijn hartstogt voor de zee. Geen ander voorwerp van kunst heeft ooit zoozeer zijn oog gestreeld als een oorlogscheepje uit een olifantstand gesneden, drie voet lang, in een rariteitekabinet van den koning van Denemarken⁴. Dezelfde Republiek, aan wier hoofd hij niet op zijne plaats geweest zou zijn, is tegen aanranders van de zeezijde bij meer dan één gelegenheid door hem voor den ondergang behoed; en niet ten onregte heeft men te Vlissingen, bij het oprigten van zijn standbeeld in 1840, hem met zijn rug naar den Grooten Oceaan geplaatst, van welken in de amsterdamsche

1 Temple hiervóór. - Brandt, bladz. 989.

2 Uit De Haan Hettema, in de Kronijk van het Historisch Genootschap, bij T.M. Looman, bladz. 79.

3 De Ruyter huwde in 1631 Maria Velters, in 1636 Kornelia Engels, in 1652 de weduwe Anna van Gelder.

4 ‘'t Welk den vice admiraal, onder alle d'ongemeene fraajicheeden die men hem toonde, best geviel’. Brandt, bladz. 203.

[p. 349]

Nieuwe Kerk zijn grafschrift spreekt¹. Nederland tegen de aanmatiging van Engeland te beschermen, - dit achtte hij zijne levenstaak; en zoo één leed gezegd kan worden zijne dagen verkort te hebben, het waren de bevelen der Staten omtrent het toelaten der visitatie door engelsche kapiteinen, of het strijken zijner geliefde driekleur voor de engelsche koningsvlag.

De Ruyter's eigenlijk testament zijn niet geweest de notariële bepalingen van December 1675, waarbij hij aan zijn zoon Engel, alsof een voorgevoel hem zeide dat hij zijn laatsten scheepstogt ging aanvaarden, zijne deensche adelbrieven, zijne ridderorde van Saint-Michel, en het met diamanten omzet portret van Lodewijk XIV vermaakte, dat de koning in 1666 hem vereerd had². Het is de brief geweest dien hij in December 1656 uit Texel aan de amsterdamsche heeren van den Raad ter Admiraliteit rigtte, toen eene geheime orde van henzelf, waarbij zij hunne vlootvoogden toestonden den Engelschen het onderzoeken der hollandsche koopvaardijschepen te beletten, uit menschevrees of om redenen van Staat op nieuw door hen ingetrokken was. De Ruyter's onvergankelijkste eer is, het moorddadige dier intrekking voor de toekomst der Republiek beseft, en in ‘een zeemansstijl’, gelijk Brandt zegt, de Heeren daarop gewezen te hebben. Zijne taal is die van den idealen nederlandschen zee-officier:

‘Wy zullen op d'eene of andre tydt een groot af-

1 Immensi. Tremor. Oceani.

2 Brieven van Lodewijk XIV en van Lionne bij Brandt, bladz. 530 vgg.

[p. 350]

front lyden, tot schande voor onzen Staat, en alzoo zullen wy by onze koopluiden en onze gemeente voor eerlooze schelmen uitgemaakt worden. Want niemant kan zoo zyn konvoy beschermen. De minste van den Staat van Engelandt zal ons zoeken t'affronteeren, en onze scheepen tot haar contentement visiteeren, en dan op de minste pretensie met onze koopvaardy-scheepen doorgaan, en ons noch voor Jangats uitlacchen. Dat voor eerlyke dienaars van den Staat zeer droevig is te verdraagen’.¹

1 Tekst bij Brandt, bladz. 106.