Brieven. Deel 2. 1876-1886

Aan Prof. J.H. Scholten.

Parijs, 18 April 1883.

Hooggeachte Heer en Vriend,

Uwe letteren van 21 Maart hebben mij buitengewoon veel genoegen gedaan, al deed het mij leed van uwe ongesteldheid te vernemen, die, hoop ik, voor de lente op de vlugt gegaan is.

Mijne korrespondentie voor de Haarlemsche Courant heb ik moeten staken omdat, na in dat enge kader, hetwelk zoo weinig onderwerpen toelaat, mij zes jaren bewogen te hebben, ik inderdaad uitgepraat was. De telegraaf, die al het nieuwste nieuws overseint, berooft de buitenlandsche dagbladkorrespondenten van twee derden gedeelten hunner stof.

Ten behoeve van mijn zoon, die anders dezen zomer of in het aanstaand najaar niet naar eene openbare betrekking als archivaris of bibliothecaris zou kunnen mededingen, heb ik mij hier tot het departement van buitenlandsche zaken gewend, ten einde op grond eener wet van 1791 erkenning van mijne fransche burger-

[p. 257]

schapsregten te bekomen. Doch het laat zich aanzien dat ik daaraan niet verder gevolg zal behoeven te geven. Mijn zoon wordt in de volgende maand meerderjarig voor de nederlandsche wet, en is het reeds nu voor de fransche. Men verzekert mij dat hij op dien grond erkenning van zijne regten zal kunnen vragen, zonder dat ik zelf daarin betrokken worde, hetgeen niet eigenaardig zou zijn, daar ik in Frankrijk niet naar eene betrekking sta en, op mijn leeftijd, niet één reden heb van nationaliteit te veranderen. Behalve nog dat ik door mijne boeken in Nederland, en door mijne courant in Indie, aan het nederlandsch publiek in beide werelddeelen mij op natuurlijke wijze verbonden gevoel.

Mijn uitgever stelt zich voor, nog dezen zomer den aanhef van het 2^de deel van mijn Land van Rembrand te doen verschijnen. Het eerste hoofdstuk, dat zijne voltooijing nadert, zal moeten handelen over de beteekenis van het Kalvinisme voor de republiek der Zeven Provincien, en U zult daaruit zien dat uwe opvatting van de leer der hervormde kerk op mijne beschouwing grooten invloed is blijven uitoefenen. Zelfs komt het mij voor dat onze geschiedschrijvers, met uitzondering van Bakhuizen van den Brink en R. Fruin, te weinig theologen zijn, om aan dit tijdperk der vaderlandsche historie regt te kunnen doen.

De gunstige ontvangst van het I^ste deel heeft mijne verwachting overtroffen. Want hoewel de auteurs die ik in dat eerste deel tegenspreek, slechts aangeduid worden met opgaaf van den titel hunner geschriften, zoo kan ik toch niet ontkennen, dat sommigen reden hebben mijn terzijde stellen hunner zienswijze aan vrijpostigheid

[p. 258]

toe te schrijven en zich daardoor gekrenkt te gevoelen. Des te meer genoegen deed het mij, aanvankelijk zooveel instemming, en zelfs in Dr. Jan ten Brink een warm verdediger te vinden. Ten Brink schrijft mij, onder anderen ook aan U een overdrukje van zijn opstel in het tijdschrift Nederland te willen zenden; en U zoudt mij verpligten, daar ik zelf niet anders kon doen dan hem dank betuigen, zoo U hem iets aangenaams wildet zeggen. Blijkbaar heeft hij voor die aankondiging, waardoor hij mijn uitgever eene ware dienst bewezen, en mij veel genoegen gedaan heeft, zich buitengewoon veel moeite gegeven, hetgeen hem te meer tot eer verstrekt omdat hij met allerlei vervelende bezigheden het zeer volhandig heeft.

Het heeft mij zeer getroffen het overlijden van mevrouw Kuenen te vernemen. Zoo dunnen zich aanhoudend de gelederen der tijdgenooten van wie ik vriendschap ondervonden heb.

Ontvang, bid ik, met uwe dames, de eerbiedige groeten van mijne vrouw en van mijn zoon. De laatste is een groot vereerder van uwe geleerde scherpzinnigheid.

Uw gehoorzame.