Brieven. Deel 2. 1876-1886

Aan Mevrouw Bosboom-Toussaint.

Parijs, 27 December 1882.

Hooggeachte Mevrouw,

Laat mij mogen beginnen met U mijn dank te betuigen voor de toezending van Het huis Lauernesse. Dat het de 8^ste druk is, is eene voldoening voor U. Voor mij was het eene aangename uitspanning, nadat ik kort geleden mij insgelijks met de eerste helft der 16^de eeuw in Nederland had moeten bezigheden, uw verhaal van het begin tot het einde te herlezen.

Mijne vrijpostige meening is dat de lutheranen van 1521-25 zeer door U geïdealiseerd zijn. Doch indien het U overkomt mijn hoofdstuk over Erasmus te lezen, dan zult U met hetzelfde regt beweren dat ik in het tegenovergestelde uiterste verval, en aan hunne verdiensten te kort doe. Wat blijft er dan over? Vooreerst dit, dat toen ik nog een knaap in buis en broek was, U de geheele vaderlandsche litteratuur over dit tijdvak reeds vertild hadt. En ten anderen (wat ik U steeds zal blijven toegeven) dat er something moet geweest zijn waardoor het roomsche Nederland van 1517, toen Luther

[p. 247]

zijne stellingen aansloeg, geworden is het gereformeerde Nederland van 1618, toen de zegevierende synode van Dordt vergaderde. De roem van uw idealisme is, op dit something den vinger gelegd te hebben, en zóó gelegd dat beter predikanten dan ik uw Huis Lauernesse met welgevallen begroet hebben als een programma.

Vergeef dit schoolsche praatje, en zie er alleen een bewijs in, hoe welkom mij uw boekgeschenk was, begeleid door een schrijven, en gevolgd door een briefkaart, beiden getuigend van uwe hartelijke en mij vereerende toegenegenheid. Dank voor uwe goede wenschen, en wil gelooven, dat zij aan ons besteed zijn. Dank ook voor de uitstorting van uw auteursgemoed. Zooveel impertinenties kunt U mij van den jeugdigen S. niet verhalen, of ik blijf gelooven dat U hem spaart. Naar het eenparig getuigenis van alle berigtgevers paart hij aan duo-decimo-verdiensten de eigenschap, een kwast in folio te zijn. De heer Bosboom moet hem nazitten ‘jusque dans ses derniers retranchements’. Hij heeft aan uwe feestviering zich alleen laten gelegen liggen ten einde voor zichzelf reclame te maken, en zijn lof te doen ineensmelten met den uwen.

Ik deel in uw leed, wanneer U klaagt over de zedelijke haarpijn welke uit die feestviering U nagebleven is. Het moet vreeselijk zijn, zoovele betuigingen van vereering te ontvangen en - te moeten beantwoorden. Nog wel met in het verschiet een werk uit de fabriek van den vreeselijken Van Kempen! Om uwentwil wensch ik dat het werk spoedig moge gereed zijn, en het door zijne schoonheid U aangenaam verrassen moge.

Ik heb aan U gedacht toen ik uit de couranten ver-

[p. 248]

nam dat Gunning zijne intreerede te Amsterdam had uitgesproken. Het zal niet gemakkelijk zijn, stel ik mij voor, hem in Den Haag te vervangen. Zijn opstel over Swedenborgh, in den Gids, vond ik gedistingeerd, als alles wat hij schrijft; hoewel het mij toeschijnt dat hij aan Swedenborgh's visioenen te veel waarde hecht. De Hagenaars moeten nu maar beproeven hem een waardig opvolger te geven, en ik ben nieuwsgierig te weten wie wel uw kandidaat zou zijn. Zijn er in Nederland nog jonge predikanten met talent? Zeker wel.

Onze beste wenschen voor het aanstaand nieuwjaar sluit ik hierbij in. Moge 1883 U en uw echtgenoot, bij de opwekking van buiten in 1882, menige opwekking van binnen brengen, die in den besten zin U doe genieten van het leven. Wij bevelen ons bij vernieuwing in uwe vriendschappelijke herinnering, en danken U nogmaals voor de blijken uwer belangstelling gedurende het ten einde spoedend jaar.

Met onze eerbiedige groeten aan U beiden

Uw gehoorzame.