Brieven. Deel 2. 1876-1886

[p. 54]

Aan denzelfden.

Parijs, 8 Januarij '78.

Hooggeachte Heer,

Waarom luidde de aanhef van uw tweede briefje minder gemeenzaam dan van het eerste? Ik noem U ‘hoog geachte heer’ omdat... ik het niet helpen kan; omdat, toen ik een jong studentje was, U reeds een man van gevestigde maatschappelijke positie waart; omdat ik U steeds als mijn oudere en mijn meerdere beschouwd heb. Maar mag dit voor U eene reden zijn, mij slechts éénmaal ‘amice’ te noemen?

Uw Beroemden Knaap, dien Nijhoff mij zond, heb ik met vernieuwd genoegen en nieuwe verbazing gelezen; verbazing over het tevens aantrekkelijk en ondoorgrondelijk karakter van den genialen virtuoos, welgevallen in uwe voortreffelijke beschrijving van dit zielkundig fenomeen. Ik bewonder de ideale karakterbeschrijvingen die Van der Palm in zijn Gedenkschrift van Van der Duyn, van Van Stirum, vooral van Hogendorp gaf. Maar de uwe van De Graan paart aan het ideale de historische getrouwheid. Houd mij de eigenzinnige opmerking ten goede, dat dit boekje van U in 1840 niet met onverschilligheid bejegend zou zijn. In andere opzigten vooruit, zijn wij wat litterarischen smaak betreft, sedert in Nederland zeer achteruit gegaan.

In het Cabinet des Estampes vond ik, overeenkomstig uwe aanwijzing, verschillende gravures van het Sciarraportret. Maar ik vond er óók eene lithografie (uit de

[p. 55]

Collection Bargue Ecole Romaine N^o. XLIV, Goupil et C^ie); en die lithografie overtreft de gravure zeer ver. Op de lippen na is de gelijkenis, ik erken het, treffend. De neus, de oogen, de wang, de kin, het haar, volmaakt De Graan. Zeer dank ik U voor het gezonden portret, en zou gaarne, als het U niet ontrieft, ook het andere bezitten, dat naar het lijk van den jonggestorvene genomen is. De geheele De Graan interesseert mij in hooge mate; en ik verbeeld mij, iets te begrijpen van de overwinning, die gij op uzelven hebt moeten behalen, om in het verlies van zulk een aangenomen zoon te berusten.

Laast gij ooit, van Wilhelm Broes, de in 1811 (geloof ik) verschenen psychologische studie over eene giftmengster, die hij qualitate quâ in hare laatste oogenblikken bijstond? Mr. N.P. Van den Berg, te Batavia, directeur van de Javasche Bank, leende mij eenige deelen uit de pamfletten-kollektie Meulemans, te Amsterdam door hem aangekocht. Daarin vond ik die brochure van Broes; en, hoe absurd het klinke, de karakterbeschrijving eener moordenares bij die van den onschuldigen De Graan te vergelijken, toen ik kort daarna uw boekje las, dacht ik, bij het volgen uwer onthullingen, telkens aan Broes. Ik kan U zeer aanbevelen, bij gelegenheid eens aan Nijhoff of Fred. Muller te vragen, U dat opmerkelijk geschriftje van den Amsterdamschen Clergyman te bezorgen. Ik weet zeker, dat het tusschen 1811 en 1813 verschenen is, want er wordt in gezinspeeld op de bediening van het regt te Amsterdam onder de keizerlijk-fransche overheersching.

Ds. Berman schrijft mij, dat hij vóór 1^o. Februarij op eene bijdrage van U rekenen kan, en dat berigt was

[p. 56]

mij zeer aangenaam. Funke zal den bundel uitgeven: Noothoven van Goor er voor reizen. Vóór 15 Maart kan hij verschijnen. Maar nu komt met volle kracht het oude bezwaar terug, dat, zoo Berman den bundel aan hen verkoopt, hij niet het vierde deel van het honorarium ontvangen zal, waarop hij zou mogen rekenen, indien Funke, zooals deze bereid is te doen, in Berman's voordeel de uitgaaf enkel administreerde, in plaats van haar voor eigen rekening over te nemen. Om Berman wezenlijk te helpen, moet hem een voorschot verleend worden; en Funke (niet Berman) moet zich verbinden, dat voorschot vóór alles uit de opbrengst van den bundel te restituëren. Funke zelf kan niet voorschieten. Noothoven van Goor evenmin. Die menschen zijn energiek en ondernemend genoeg, maar kunnen niet over kapitaal beschikken. Ik kan óók niet voorschieten; want ik bezit niets dan een maandelijksch traktement, waarvan vrouw en zoon leven moeten. Ware het U mogelijk, dat voorschot te verleenen, het zou eene uitkomst wezen. Meen niet, dat ik niet weten zou, hoe edelmoedig gij zijt, of niet begrijpen, welke aanslagen voortdurend op uwe mildheid gedaan worden. Zeg mij alleen ronduit, bid ik U, wat gij zoudt willen, zoudt kunnen doen. Is het niet mogelijk, het zij zoo! Dan moet het maar anders. De verbindtenis van Funke zal altijd een gebrekkig onderpand blijven; maar ik houd Funke voor een eerlijk man, en voor te hooghartig om, indien het debiet van den bundel werkelijk voorspoedig gaat, zijne verpligtingen niet na te komen.

Ik heb U nog niet bedankt voor uw gunstig oordeel over mijne Italiaansche Reisherinneringen. Eene lichtzijde

[p. 57]

van het verblijf in Indie is, dat wanneer men in Europa terugkomt, men tegenwoordig zonder buitengewone uitgaven iets van Italie zien kan. Het boekje is niet zonder reden opgedragen aan vrouw en zoon. Beiden hebben zich om mijnentwil buitengewone vermoeijenissen getroost; en mogten wij veel genieten, wij hebben ons ook sterk moeten inspannen. Gelukkig is Indie eene goede oefenschool om zich te leeren redden.

Ook dáar, op Java althans, bevinden zich wonderschoone oudheden. De bouwvallen van den Boroboeddhor o.a., bij Djodjokarta en Madioen, zijn onder de Hindoesche monumenten eenig in hunne soort, veel schooner dan al hetgeen Siam, Cambodja, of Britsch-Indie aanbieden. Met het Bataviaasch Genootschap ben ik in korrespondentie, - en met Goupil en C^ie alhier in onderhandeling, - over het doen reproduceeren der fotografien van den Boroboeddhor (veertig onvergelijkelijk schoone platen) door middel der fotogravure: het nieuwe procédé, waarvan Rousselon het brevet verkocht aan Goupil. Zoo ooit bij U de lust ontwaken mogt, uwe schouders onder die onderneming te helpen zetten, dan houd ik mij aanbevolen.

Met beleefde groeten, en onder aanbieding mijner beste nieuwjaarswenschen.

De Uwe.

P.S. Ten overvloede sluit ik hierbij de helft van een briefje van Ds. Berman in, gisteren ontvangen. In die cijfers staat het dilemma duidelijker uitgedrukt, dan ik het met woorden zou kunnen doen.