Brieven. Deel 1. 1847-1876

Aan dezelfde.

Buitenzorg, 13 Augustus '71.

Waarde Francisca,

Tegelijk met dit briefje ontvangt gij, als de post haar pligt doet, eene courant, en daarin, op de 4^de bladzijde, eene uit de nachtschuit komende aankondiging uwer Agnes. Doch is het mijne schuld, dat ik niet eer bij de hand geweest ben? Primo Augustus ontving ik het boek, dat mij in November van het vorig jaar door U werd toegezegd. Doch daarover thans niet weder.

Uw recensent (de korrektor noemt mij ‘recenseur’, dat meent de man niet) is niet bijzonder beleefd voor U geweest, en mogelijk vindt gij, dat hij het Huygensiaansche: ‘Ik heb het kind te lief’, wel wat minder letterlijk had mogen toepassen. Maar ik heb mij moeite gegeven, eene goede recensie van uw boek te schrijven,

[p. 258]

en mijn doel is geweest, haar zóó in te kleeden, dat gij er voor uzelve iets aan hadt. Die verontschuldiging heeft wel maar betrekkelijke waarde, maar als gij in aanmerking neemt, hoevele recensies geschreven worden zonder doel en zonder arbeid, durf ik toch wel een weinig op uw vergiffenis hopen.

Mijne hoofdbedenking is, qu'au lieu de faire de la littérature, vous faites du sentiment. Mevr. Beecher-Stowe daarentegen, tout en faisant du sentiment, fait de la littérature. Ook en allermeest om die reden, - en niet alleen om den zweem van overeenstemming tusschen eene voorname donnée van beide boeken, - heb ik The minister's wooing naast Agnes gelegd.

Tegen uw verhaal, als verhaal, heb ik dit, dat alleen de opzet belangstelling inboezemt, de uitwerking niet. Uw blik op karakters is oorspronkelijk; maar in plaats van ze te laten groeijen, lengt gij ze aan en verdunt ze.

Met de waarschijnlijkheid te spotten, staat U vrij, maar op voorwaarde dat gij er òf komische òf tragische effekten door schept. Voor iemand, die een kindermoord op het geweten heeft, is uw Reinout niet genoeg een demon, en voor iemand die zich zelve van kant maakt, uwe Petra een te huiselijk paskwil. Zoo is ook Schill niet genoeg een zonderling, om zich welstaanshalve te kunnen verbeelden, dat hij regten had op Agnes als vrouw, en Agnes niet genoeg eene ‘principienreitster’, om zonder uit hare rol te vallen aan Reinout den vadernaam te kunnen weigeren.

Gij spreekt van ‘een bouquet stamrozen’. Ik vraag: hoe kunt gij aan het bouquet zien, of de rozen aan stammen dan wel aan struiken gegroeid waren? Elders

[p. 259]

spreekt gij van ‘roode en witte maandrozen.’ Roode maandrozen laat ik toe, maar wie heeft ooit eene witte maandroos aanschouwd? Ziedaar twee nietige voorbeelden tot staving van mijn beweren, dat gij voort moet gaan uwen stijl, dien gij gedeeltelijk reeds onder de knie hebt, meedogenloos te tuchtigen.

Eindelijk ben ik van oordeel, dat uwe Arnhemsche vrienden onbeleefd nalatig zijn geweest in het helpen corrigeren uwer proeven. Zoo was het b.v. eene gelukkige uitdrukking van U, dat in het gemoed van Rose de herinnering van Reinout's liefde ‘het gebrokene bijeenhield’. Maar de lezer die kort na elkander diezelfde uitdrukking twee malen gebezigd vindt, vraagt zich zelven af, waarom zij niet òf de eerste òf de tweede maal geschrapt werd.

Wat dunkt U van deze grofheden? Zoo gij er iets anders in ziet als bewijzen, dat ik uw boek met de grootste aandacht en belangstelling gelezen heb, is het doel gemist. Twee hoofdstukken van uw eerste deel - het 12^de en het 18^de, de scène van Agnes en Godert met den hond en de harpspeelster, en de scène van Rose en Quirine in de ziekenverpleging, - heb ik zoo uitnemend fraai gevonden, dat ik er twee feuilleton's van heb gemaakt voor mijne courant. Gij hebt volkomen gelijk, dat mijne aanmerkingen op uw boek alleen het werktuigelijke betreffen; maar ik heb geen ongelijk als ik beweer, dat het zoo behoort. Over uwe gevoelens - omtrent godsdienst, liefde, vriendschap enz. - kan niemand met U redetwisten, zonder zich belagchelijk te maken. Die gevoelens zijn uwe individualiteit, die individualiteit vormt uw geheel; daaraan kan niemand iets af- of toe-

[p. 260]

doen; c'est à prendre ou à laisser. Uwe kunstvaardigheid daarentegen is ‘eine offene Frage.’ Op dàt gebied kan een vriend, wien gij vroeger uw vertrouwen schonkt, U op zoodanige wijze zijne meening zeggen, dat gij vorderingen maakt.

Nog iets. Uwe lectuur dunkt mij eenzijdig, ook te oordeelen naar het boekenrekje van Agnes. Gij dweept met Claudius, en ik stem in het geheel niet met Gervinus in, die hem verwerpt. Maar met dat al heeft Claudius eene goedkoope manier, zich van de raadselen des levens af te maken, waartegen men op zijne hoede moet zijn. Het is een slecht teeken, dat Claudius in den smaak van onzen oppervlakkigen en zelfgenoegzamen Tollens viel.

Ik onderstel, dat gij bezig zijt een nieuwen roman te schrijven. Als die gedrukt wordt, en gij van meening zijt, dat voorafgaande kennismaking bevorderlijk kan zijn voor het debiet in Indie, zend mij dan bij gedeelten de afgedrukte proefbladen. Dan plaats ik die als feuilletons in mijne courant en bewijs daarmede tegelijk eene dienst aan U, aan het publiek en aan mijne uitgevers. De meeste Hollandsche boeken gaan hier onopgemerkt voorbij of dienen alleen om de trommels van leesgezelschappen te vullen. Onder de Indische couranten is de Java-Bode de eenige, die een litterarisch tintje heeft, en ik doe wat ik kan om de aandacht van het publiek te vestigen op het goede, het betere en het beste.

Doch ik zit aan U te schrijven alsof ik ter wereld niets anders te doen en den tijd voor het grijpen had. Nogmaals, vergeef mijne onhoffelijkheid; ontvang met Caroline onze vriendelijke groeten, van mijne vrouw en mijzelven, en geloof mij steeds

Den Uwen.