De huilende libertijn

[p. 101]

Deel III

Mal te perdonarán a ti las horas;
las horas que limando están los días,
los días que royendo están los años.
luis de góngora, 1561-1627.
Slotregels van het sonnet ‘De la brevedad engañosa de la vida’

[p. 103]

I

Santiago de Compostela, regenput van het regenrijke Galicia, had enkele mooie dagen. Ik besloot de ochtend door te brengen op het terras van het luxueuze Hostal de los Reyes Católicos, vijftiende-eeuws verblijf van Ferdinand en Isabella, verbouwd tot superstaatshotel, vol perfecte antieke elegantie.

Nadat ik The Guardian en Le Monde van gisteren had gekocht bij de receptieambtenaar, zocht ik een plek op het terras die kathedraal, kerkjes en het groene, heuvelige landschap in een blik liet omvatten.

In de lounge had ik een groot gezelschap getroffen, wier borsten van een hors-d'oeuvreschelp (coquilles Saint-Jacques) waren voorzien. Nauwelijks zat ik te lezen, of deze massa trad zingend naar buiten, en liep in slordige rijen van drie naar de kathedraal.

De vrouwen waren chique gekleed, de mannen duur. Het enige wat zij met middeleeuwse pelgrims gemeen hadden, was hun hysterie. Te midden van de schare gelovigen liep een knappe bedelmonnik (bruine pij met wit koord, blote voeten in sandalen), die door een van de dames al zingend werd belaagd.

Het krachtige kerkgezang, waarin de vrouwenstemmen domineerden, werd onzekerder naarmate de laatsten naar buiten kwamen, de voorsten de trappen van de kathedraal hadden bereikt.

Over het wijde plein, zwetend in de zon, barstten plotseling de kathedraalklokken los. Het bemoste, roestkleurige gebouw leek te trillen onder het enorme geluid. Kraaien vlogen op uit de kerktorens rondom. Voor de ramen van de middeleeuwse politiekazerne verschenen hoofden met petten van hard, zwart karton, geplet tot driehoeken.

Ik keek hoe de gasten op het terras reageerden. Vooraan waren drie Amerikanen komen zitten: twee vrouwen, rijk, provinciaal en zwaar. De man rijk, provinciaal en gerimpeld. Iets achter hen zat een vrouw alleen, die mij meteen was opgevallen.

Het was een elegante vrouw, wier nationaliteit ik niet kon ra-

[p. 104]

den. Wie veel reist, leert al gauw nationaliteiten te onderscheiden aan bewegingen en aan het je-ne-sais-quoi wat mensen om zich heen hebben. Deze vrouw schatte ik Frans, maar met twijfel.

Mijn terrasgenoten leek de beschaaf de religieuze hysterie niet te verwonderen. Ze reageerden er althans niet zichtbaar op, dat hedendaagse volwassenen straatzingend op weg waren naar een kistje, waarin, naar men beweert, de resten van de heilige Jacobus zich bevinden.

Ik las maar weer verder in Le Monde, waarin werd uiteengezet hoe voor een Fransman het Amerikaanse campussysteem eruitziet, geïllustreerd aan het illustere Berkeley.

Opnieuw werd ik opgeschrikt, nu door een luide conversatie van de vrouw alleen met de drie Amerikanen. Zij had een stem als een kerkklok. Menige actrice kon haar dat benijden.

Bij de eerste blik kwam ze mij voor als het prototype van de vrouw die in een vorige eeuw als une femme de trente ans zou zijn aangeduid. Voorbij was de leeftijd waarop een uitstekend figuur, meer dan slank, smaakvolle, jeugdige kleren, perfecte make-up, een aardig gezicht, haar nog konden baten. Ze was een vrouw die een man nog zou kunnen verleiden, als zij erg aardig was, en veel werk van hem maakte. Maar een vrouw die het zou afleggen tegen ieder dik, mals, onbehouwen meisje van negentien.

Het geheim van de jeugd, wat is dat toch? Waarom kun je meestal al aan iemands rug, ongeacht kleding en kapsel, zien of hij oud of jong is? En waarom is ouderdom voor sommige vrouwen zo fataal? (Van achter lyceum, van voren museum, zeiden ze bij ons in Doordrecht.)

Zij dronk wat tomatesap of een bloody Mary kon zijn, en hield, met perfecte regie, de drie Amerikanen in de ban van haar conversatie.

Het was nauwelijks onbeleefd dat ik meeluisterde. Ik probeerde dat ook niet te verbergen. Zij sprak voor het hele terras, mij, de obers, het schellinkje, de kraaien en God.

Hoe zij de conversatie had gestart - want dat zij het initiatief had genomen was duidelijk - was mij helaas ontgaan.

[p. 105]

Ze woonde in Parijs, maar zou deze stad, een onleefbare hel, spoedig verlaten. ‘De generaal is niet slecht voor het land, natuurlijk, maar nu gaat hij toch wel watte ver. De prijzen en de belastingen gaan maar omhoog, onophoudelijk. De kosten van de studentenrevoluties moeten worden betaald, nietwaar. En door wie? Door mensen zoals ik, en ik leef van een alimentatie die niet omhoog gaat.

Bent u ooit in Parijs geweest?’

‘No, never, I'm so provincial,’ lachte de jongste (61) en rondborstigste van de Amerikaansen. Het leek of zij een ruige tv.-komiek imiteerde.

‘Een onmogelijke stad, net als New York. Maar je moet er wel een keer geweest zijn. Even.

Overal is het hetzelfde, nietwaar? Je gaat ergens heen, op reis, je ziet de musea en wat er verder te zien is, en dan... niets.

Dan ga je naar je hotel, zoals dit hotel hier, prachtig, comfortabel, en je wacht. Op je man, die de hele dag met zaken bezig is. Een grote zakenman, dat betekent hard werken van 's ochtends vroeg tot 's avonds. De koetsier werkt harder dan de paarden.

Of je bent alleen, zoals ik nu. En waar wacht je dan op? Op het moment dat je weer verder kunt reizen? Ik weet het niet.

Ik ben verschrikkelijk alleen geweest, de laatste tien jaar, dat mag u best weten. Ik ben eenenvijftig jaar, ja, daar kom ik gerust voor uit hoor: eenenvijftig. Het is beter dat ze denken: wat een jonge vrouw nog voor eenenvijftig, dan dat ik zeg achtendertig of zo, en dan denken ze bij zich zelf: wat een oude trut voor haar leeftijd.’

De Amerikanen lachten.

‘In Parijs is het zoals in de hele wereld. Een vrouw alleen, zonder de bescherming van een man, die wordt slecht behandeld. Opgelicht word je. Ze denken: die heeft toch geen man om haar belangen te verdedigen, niet?

En hoe moet je uitgaan? Een vrouw alleen is niet welkom. Andere vrouwen haten je en zijn bang voor je, dat je het op hun man hebt voorzien. Wat moet je dan doen op een party? Alleen tegen

[p. 106]

de schoorsteenmantel leunen, met een sigaret in de ene en een glas in de andere hand?

En als je de mannen die je eens mee uitnemen niet meteen na afloop vraagt om wat bij je te drinken, pfff, na een keer zie je ze nooit meer terug.

Waar ik nu ga wonen, weet ik nog niet. Van geboorte ben ik Russische. Overal ben ik geweest, en altijd op het verkeerde moment. Vlak voor de Russische revolutie werd ik geboren. In 1930, tijdens de grote depressie, was ik in New York. In 1940, tijdens de duitse bezetting, in Parijs. In 1944 woonde ik in Noord-Afrika, bij El Alamein. U weet van Rommel?

In Caïro was ik toen het werd gebombardeerd.

Nu trekken de studenten in Parijs de keien uit de grond. Van die grote, ouderwetse keien. Je hoeft zo'n kei maar te voelen op je hand. Als je die tegen je hoofd krijgt...

Nee, uit Parijs moet ik weg.

Ik ben Russisch, en dat betekent dat ik geloof dat je het allemaal uitgestippeld meekrijgt, bij je geboorte. Zodra ik ergens heenga, komt er oorlog of revolutie. Ik zou wel in Londen willen gaan wonen, maar ja...’

De Amerikaanse lachte weer haar bulderende tv.-komiek lach.

‘Eigenlijk ben ik twee keer getrouwd geweest. De tweede man, die kwam ik tegen, na vijf jaar eenzaamheid, in een restaurant. Hij was het meteen. Dat is ook lot.’

‘Wat bedoelt u: “lot”?’ Alle drie de Amerikanen waren nu geinteresseerd, ze spraken door elkaar.

Ze legde het opnieuw uit. ‘Je wordt geboren met je lot. Je kunt er niet onderuit.’

De vrouw die ik inmiddels ‘Tamara’ noemde in gedachten, bestelde nu whisky bij de ober. Ze schonk zich zelf uit de fles in, met een hand die verschrikkelijk trilde. Was haar luide, openhartige taal gevoed door alcohol? Drugs?

‘Ik heb nu een beau, sinds kort. Hij is jonger dan ik, hij studeert nog, voor tenor. Geen huwelijk meer deze keer, alsjeblieft niet. Waarom zou je je binden? Dat doe je voor anderen, nietwaar, of

[p. 107]

voor de kinderen, maar ik ben eenenvijftig.’

Hoewel de Amerikanen nog steeds lachten en knikten, was er plotseling een koele onderstroom van geschokte preutsheid in hun reacties.

‘Tamara’ registreerde dit, en na een korte pauze hernam ze feilloos: ‘Mijn eerste man, die wilde eerst niet trouwen. Maar in Amerika is dat onmogelijk, niet? Daar moet je getrouwd zijn. Hier in Europa is dat heel anders.

In Amerika is het onverdraaglijk als je niet getrouwd bent. Andere vrouwen belagen je man, op party's, voor je ogen. En wat kun je zeggen als je niet zijn vrouw bent? Niets.

Dus ik zei: ‘Als je niet met me trouwt, ga ik weg.’

‘Oh nee,’ zei hij. ‘Niemand verlaat mij. Ik ben degene die anderen verlaat.’

En daar kwam hij, op zijn knieën, huilend, of ik alsjeblieft met hem wilde trouwen.

Zijn vrienden waarschuwden me, maar ik deed het toch. We zijn tien jaar getrouwd geweest. But it didn't work.

Als ik straks naar Londen vlieg, volgende week, dan ontmoet ik daar mijn beide mannen.’

De Amerikaanse lachte weer.

‘Ik ben niet arm, natuurlijk. Maar wat kun je kopen? Juwelen, bont, kleren... tederheid kun je niet vervangen.’

De Amerikaanse lachte.

Al die mensen, gelijktijdig geïncarneerd op Uw troosteloze, aan de mannen vervallen wereld, Moeder, wat hebben zij gemeen? Niets dan hun lijden. Is deze Tamara, waardig, dronken en eenzaam klagend op een luxehotelterras in Santiago de Compostela de stem van alle vrouwen: Chinese, Indische, Europese, Russische, Afrikaanse, Griekse, Spaanse, Amerikaanse, Turkse, Indiaanse, Australische, Eskimose, Koreaanse, Arabische?

Al die verdrukte, vernederde, van zich zelf vervreemde vrouwen, die niet meer begrijpen waarom en waardoor zij gekweld zijn?

[p. 108]

Mijn academie, ik weet het, heeft de komst van Uw Dochter, onze Verlosser, niet kunnen bespoedigen, noch vervangen.

Mijn meisjes, fysiek getraind als commandotroepen, intellectueel geschoold als een selecte keurklasse, zijn niet veel gelukkiger dan deze Tamara. Onze oorlog is als een oorlog op het vasteland van Azië: zonder grenzen en zonder einde.

Vijftien jaar van dit aardeleven heb ik hieraan gewijd. Vijf generaties Arabische en Spaanse meisjes leven als een vijfde colonne in deze wereld.

Had ik de twaalf liefsten van elke klasse niet moeten beminnen? Zouden ontberingen hen en mij sterker hebben gemaakt, beter berekend voor onze oneindige taak?

Onze daden hebben niets teweeggebracht. Ik wil mij terugtrekken en mediteren, slechts hopende op de komst van Haar, die de wereld kan bevrijden van het juk der heersende sekse.

Zij is de Enige. Ja, waarlijk.

Weer daverden de kathedraalklokken, weer stoven de kraaien rond. Weer werd het stil, en heet.

Tamara stond op. Wankelend, maar met grote waardigheid, liep zij het hotel in, in de richting van de eenzaamheid. Ik stond ook op, vouwde mijn kranten onder de arm, groette de Amerikanen die niet teruggroetten, en liep de stad in.