Leven en werk van Georg Everhard Rumphius (1627-1702). Een natuurhistoricus in dienst van de VOC
(2006)–Wim Buijze–
Auteursrechtelijk beschermdWim Buijze, Leven en werk van Georg Everhard Rumphius (1627-1702). Een natuurhistoricus in dienst van de VOC. W. Buijze, z.p. [Den Haag] 2006
DBNL-TEI 1
Wijze van coderen: standaard
-
gebruikt exemplaar
exemplaar Koninklijke Bibliotheek Den Haag, signatuur: LHO HS.A 04c RUMbuz
algemene opmerkingen
Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van Leven en werk van Georg Everhard Rumphius (1627-1702). Een natuurhistoricus in dienst van de VOC van Wim Buijze uit 2006.
redactionele ingrepen
p. 193: De kop ‘Noten’ boven de voetnoten vervalt. De noten zijn doorgevoerd in de lopende tekst
Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina's (XIV, 200) zijn niet opgenomen in de lopende tekst.
[pagina I]
LEVEN EN WERK
van
GEORG EVERHARD RUMPHIUS
(1627-1702)
Een natuurhistoricus in dienst van de VOC
door
W. BUIJZE
[pagina II]
Een beschrijving van het leven en het werk van Georg Everhard Rumphius.
Een natuurhistoricus in dienst van de VOC.
Tekst W. Buijze. Illustraties.
ISBN-10: 90-804527-5-0 EAN: 9789080452756
NUR 606, 641, 645, 646
Op de omslag staat afgebeeld de Cocus maldivicus of Coco de mer (Lodoicea maldivica). Zie:
AKB [Lib. 12, Cap. 8, pp. 210-217] (foto W. Buijze).
Op de achterzijde staat het opgelegde schip Rumphius bij Rumah Tiga op Ambon.
Uitgave: W. Buijze, 2006
Distributie:
Boekhandel Couvée
Van Hoytemastraat 66, 2596 ES Den Haag, Nederland.
Tel. 070 324 79 30
Telefax. 070 328 47 18. E-mail info@couvee.nl
en
Boekhandel A. Houtschild
Papestraat 13, 2513 AV Den Haag, Nederland.
Tel. 070 346 79 49
Telefax. 070 345 28 61. E-mail: bookshop@houtschild.nl
Alle rechten voorbehouden - Tous droits réservés - © 2006
[pagina III]
LEVEN EN WERK
VAN
GEORG EVERHARD RUMPHIUS
(1627-1702)
Een natuurhistoricus in dienst van de VOC
door
W. BUIJZE
[pagina IV]
Eerdere publicaties van W. Buijze over Rumphius
WAERACHTIG VERHAEL VAN DE SCHRICKELIJKE AERDBEVINGE VAN 1674
Facsimile, transcriptie, engelse vertaling, noten, kaarten en illustraties.
1997 | 60 pp. ISBN 90-9010731-2 €6,90.
ANTWOORT EN RAPPORT AAN ANTHONIJ HURT
Facsimile, transcriptie, engelse vertaling, noten kaarten en illustraties.
1998 | 104 pp. | ISBN 90-804527-1-8 €11,95.
DE GENERALE LANT-BESCHRIJVINGE VAN HET AMBONSE GOUVERNEMENT ofwel DE AMBONSCHE LANT-BESCHRIJVINGE
Transcriptie van drie 17de eeuwse handschriften in het Nederlands van die tijd.
Voorzien van uitvoerige noten, een korte biografie van Rumphius, illustraties en kaarten en een woordenlijst.
Het is de eerste maal (!) dat dit hoofdwerk van Rumphius in druk verscheen, sinds hij in 1678 het manuscript hiervan voltooide.
2001 | 381 pp. | ISBN 90-804527-2-6 €21,90.
RUMPHIUS' REIS NAAR PORTUGAL 1645-1645 EEN ONDERZOEK
Facsimile, transcripties, noten, kaarten en illustraties, waarvan enkele in kleur.
2002 | 133 pp. | ISBN 90-804527-2-4 €14,95.
RUMPHIUS' BIBLIOTHEEK OP AMBON (1654-1702)
Met een Biografisch Lexicon van wetenschappelijke contacten destijds in Azië en vanuit Azië met Europa
Een nooit eerder uitgevoerd onderzoek naar de intellectuele wereld onder de VOC.
2004 | 440 pp. | ISBN 90-8045274-2 €24,90.
Deze boeken kunnen worden besteld bij:
Boekhandel Couvée, Van Hoytemastraat 66, 2596 ES Den Haag, Nederland.
Tel: (0031) 70-324 79 30. e-mail: info@couvee.nl
en bij:
Boekhandel Houtschild, Papestraat 13, 2513 AV Den Haag, Nederland.
Tel: (+31) 70-346 79 49. Telefax: (+31) 70- 345 28 61.
e-mail: bookshop@houtschild.nl
[pagina IX]
INHOUD
| VOORWOORD | V | |||
| Verantwoording | vi | |||
| 1 | RUMPHIUS' VROEGE JAREN | 1 | ||
| 1.1 | Rumphius' opleiding | 3 | ||
| 1.2 | Het Gymnasium te Hanau | 4 | ||
| 1.3 | Vader August Rumpff als architect en vestingbouwer | 6 | ||
| 1.4 | Rumphius als jonge man | 8 | ||
| 1.5 | Rumphius in Portugal | 20 | ||
| 1.5.1 | Oorlog tussen Spanje en Portugal | 20 | ||
| 1.5.2 | Insua do Minho | 24 | ||
| 1.5.3 | Valença do Minho | 26 | ||
| 1.5.4 | Elvas | 28 | ||
| 1.5.5 | Algarve | 30 | ||
| 1.6 | Rumphius als soldaat | 31 | ||
| 1.7 | Rumphius terug in Duitsland | 33 | ||
| 2 | RUMPHIUS IN INDIË | 37 | ||
| 2.1 | Rumphius bij Kaap De Goede Hoop | 37 | ||
| 2.1.1 | Ontmoeting met de Retourvloot in de Tafelbaai | 40 | ||
| 2.2 | Rumphius' aankomst in Indië | 42 | ||
| 2.3 | Ambon | 43 | ||
| 2.3.1 | Van Batavia naar Ambon | 43 | ||
| 2.3.2 | De politieke en militaire situatie binnen het Ambonse gouvernement | 49 | ||
| 2.3.3 | Wreedheid en menseneters | 51 | ||
| 2.3.4 | Extirpatie | 51 | ||
| 2.3.5 | Maakte Rumphius een Hongitocht mee rond Ceram? | 55 | ||
| 2.4 | Rumphius op Larike | 56 | ||
| 2.4.1 | Rumphius deskundige voor vestingbouw | 57 | ||
| 2.5 | Coopman en Hooft op Hila | 58 | ||
| 2.5.1 | Rumphius in de Benteng Amsterdam op Hila | 62 | ||
| 2.5.2 | Rumphius' bouwkundige inspectiereis naar de Banda-archipel | 63 | ||
| 2.5.3 | De kastelen Nassau en Belgica op Banda | 64 | ||
| 2.5.4 | De forten op Lontoir | 68 | ||
| 2.5.5 | Het fort Revenge op Pulau Ay | 69 | ||
| 2.5.6 | Forten op kleinere eilanden | 70 | ||
| De Pulorunsche wortel / Radix Puloronica | 73 | |||
| 2.5.7 | Het verkrijgen van de nodige wetenschappelijke litteratuur | 76 | ||
[pagina X]
| Het overlijden van Gouverneur Simon Cos | 81 | ||
| Pieter Marville, Gouverneur op Ambon | 82 | ||
| François Caron junior | 84 | ||
| 2.5.8 | Het eerste huwelijk van Rumphius | 87 | |
| 2.5.9 | Een zoon Paulus Augustus Rumphius (circa 1665-1706) en een dochtertje | 88 | |
| 2.5.10 | Rumphius overweegt Ambon te verlaten | 89 | |
| Een komeet | 90 | ||
| Een meteoriet-inslag | 92 | ||
| De problemen rond een vertrek van Rumphius naar Batavia | 93 | ||
| 2.6 | Rumphius wordt aan beide ogen blind | 96 | |
| Hoe reageerde Rumphius op zijn blindheid? | 98 | ||
| De opdracht tot het samenstellen van De Ambonsche Lantbeschrijving | 101 | ||
| 2.6.1 | Een vestingbouwkundig advies | 102 | |
| 2.7 | De aardbeving van 17 februari 1674 | 104 | |
| 2.7.1 | De Ambonse historie | 109 | |
| Robbert De Vicq (c. 1610- ?) Gouverneur | 110 | ||
| 2.8 | Erkenning van Rumphius' werk | 110 | |
| 2.8.1 | Rumphius' verzameling rariteiten en zijn zending aan groothertog Cosimo III de Medici | 112 | |
| Over de Nederlandse tekst van Rumphius' catalogus | 113 | ||
| Een latijnse tekst van Rumphius' catalogus | 113 | ||
| Een italiaanse tekst van de catalogus | 113 | ||
| 2.8.2 | Beschrijving van het kabinetje Cento-Rumphianus | 115 | |
| 2.8.3 | Een rapport | 118 | |
| Padtbrugge Gouverneur op Ambon | 123 | ||
| De betrekkingen tussen Rumphius en Padtbrugge | 125 | ||
| Sagubossen bij het Kasteel, een erf-boekkwestie | 126 | ||
| Problemen bij de na-oogst van kruidnagelen | 127 | ||
| 2.9 | Rumphius' Calvinisme | 127 | |
| 2.9.1 | Praeadamieten | 128 | |
| 2.9.2 | Ricinus albus | 129 | |
| 2.9.3 | De Grote Vloed | 133 | |
| 2.9.4 | Rumphius en het Rooms-Katholicisme | 136 | |
| 2.9.5 | Twee Molukse verhalen | 137 | |
| 2.9.6 | Bijbelse boeken | 138 | |
| 2.9.7 | Canonieke boeken | 139 | |
| 2.9.8 | Evolutie | 140 | |
| 2.10 | Een boekbestelling door Rumphius | 141 | |
| 2.11 | Dirk de Haas, nieuwe gouverneur | 148 | |
| Een diefstal | 149 | ||
| 2.11.1 | Het vertrek van Padtbrugge | 149 | |
| Dusun Rumphius | 153 | ||
| De Rumphius-heuvel | 153 | ||
[pagina XI]
| Rumphius' graf | 154 | |||
| De waterpot van Soya, een typisch Ambons verhaal | 155 | |||
| 2.12 | De Manuscripten | 157 | ||
| 2.12.1 | Het manuscript van de Generale Lant-Beschrijvinge van het Ambonsche Gouvernement (GLBA) | 157 | ||
| 2.12.2 | Het manuscript van de Ambonse Historie (AH) | 158 | ||
| 2.12.3 | Het manuscript van het Amboinsch Kruidboek (AKB) | 158 | ||
| 2.12.4 | Het manuscript van D'Amboinsche Rariteitkamer (ARK) | 164 | ||
| 2.13 | Rumphius' kinderen en kleinkinderen | 166 | ||
| 2.13.1 | Paulus Augustus | 166 | ||
| 2.13.2 | De dochters van Rumphius | 168 | ||
| 2.13.3 | Paulus Augustus' huwelijk en zijn carrière | 169 | ||
| 2.14 | De nadagen van Rumphius' leven | 170 | ||
| 2.14.1 | Rumphius' sterven | 172 | ||
| 3 | NA RUMPHIUS' DOOD | 173 | ||
| 3.1 | Het drukken van d'Amboinsche Rariteitkamer | 173 | ||
| 3.2 | Maria Sibylla Merian (1647-1717) en de tekeningen voor D'Amboinsche Rariteitkamer | 177 | ||
| 3.2.1 | De ‘Leningrader aquarelle’ | 178 | ||
| 3.2.2 | Ingekleurde exemplaren van D'Amboinsche Rariteitkamer | 182 | ||
| 3.2.3 | De lotgevallen van de originele ARK-tekeningen na Merians dood | 183 | ||
| 3.3 | Het drukken van het Amboins Kruidboek | 184 | ||
| 3.4 | Rumphius' dierboek | 188 | ||
| 3.4.1 | Notities met betrekking tot François Valentijn | 188 | ||
| 3.4.2 | De Kazuaris | 190 | ||
| 3.5 | De verdere lotgevallen van Rumphius' collectie in Toscane | 195 | ||
| 3.6 | Over het lot van verzamelingen | 198 | ||
| 3.7 | De mozaïektafels in het Palazzo Pitti te Florence | 199 | ||
| BIJLAGEN | 201 | |||
| BIJLAGE 1 EEN OVERZICHT VAN FAMILIEBETREKKINGEN VAN GEORG EBERHARD RUMPHIUS | 202 | |||
| Deel I | 202 | |||
| Deel II | 205 | |||
| Deel III | 212 | |||
| BIJLAGE 2 PERSONEN IN RUMPHIUS' WERELD | 214 | |||
| ACQUET, Hendrik D' (1632-1706) | 214 | |||
| Overige zendingen vanuit Ambon | 216 | |||
| BUSCHOF, Herman (1620-1674) | 217 | |||
| CAMPHUIJS, Joan (1634-1695) | 218 | |||
| Correspondentie tussen Rumphius en Camphuijs | 221 | |||
[pagina XII]
| Een diefstal | 223 | |
| CHASTELEIN, Cornelis (1657-1714) | 224 | |
| CLAUDIUS, Hendrik of Heinrich (c. 1655-voor 1697) | 226 | |
| CLEYER, Andreas (c. 1634-1696) | 228 | |
| Eerste reis naar Japan | 232 | |
| Terugkeer op Batavia | 233 | |
| Tweede reis naar Japan | 233 | |
| Correspondentie tussen Cleyer en anderen | 235 | |
| Correspondentie tussen Rumphius en Cleyer | 235 | |
| Een Chinees boekje | 245 | |
| COPS, Jacob van Delfshaven (? - ?) | 247 | |
| COSIMO III de MEDICI (1639-1723) | 247 | |
| Een reliek van de Schrickelijke Aerdbevinge van 1674 | 254 | |
| COUPLET, Philippe (1623-1693) | 258 | |
| Couplet op Java | 262 | |
| DAELMANS, AEgidius (c. 1650-na 1703) | 268 | |
| GRIM, Hendrik Nicolai (1641-1711) | 270 | |
| HELWIG, Johann Otto Von (1654-1698) | 272 | |
| Een bataviase publicatie | 273 | |
| HERMANN, Paul (1646-1695) | 273 | |
| De Susanna-bloem | 280 | |
| HEURNIUS, Justus (1586-ca1653) | 281 | |
| JAGER, Herbert de. (1636-1694) | 282 | |
| Correspondentie tussen Rumphius en De Jager | 288 | |
| Publicaties van De Jager | 294 | |
| Tekeningen gemaakt door De Jager | 294 | |
| LAMOTIUS, Joan Isaac (1640-na 1700 ?) | 297 | |
| MAETSUIJCKER, Joan. (1606-1678) | 303 | |
| MEISTER, Georg (1653-1713) | 306 | |
| MENTZEL, Christian (1622-1701) | 309 | |
| RHIJNE, Willem. Ten (1647-1700) | 310 | |
| Correspondentie tussen Rumphius en Ten Rhijne | 314 | |
| Publicaties van Willem Ten Rhijne | 317 | |
| SAINT-MARTIN, Isaac De (c. 1627-1696) | 317 | |
| Rumphius en De St-Martin | 322 | |
| SCHUIJFTANG, Cornelis (c 1620-na 1701) | 324 | |
| SIPMAN, Johan Philip (1666-1725) | 325 | |
| STRUIJS, Jan Jansz. (c. 1630-na 1676) | 326 | |
| TEKENAARS in dienst bij Rumphius | 329 | |
| VICQ, Jacob De (? - ?) | 329 | |
| WITSEN, Nicolaes Cornelisz. (1641-1717) | 331 | |
| Witsen en Rumphius | 334 | |
| Witsen over de polsvoeling | 335 | |
| ZAS (of Sas), Theodorus (c. 1635-1704) | 338 | |
[pagina XIII]
| RUMPHIUS' LAATSTE BRIEF aan DE HEEREN XVII dd. 19 september 1699 | 340 | |
| BIJLAGE 3 BIBLIOGRAFIE | 342 | |
| INDEX VAN PERSOONSNAMEN | 355 | |