Rock 'n' roll

[p. 50]

II Een poëtische Molotowcocktail
De verkeerde kant van Wanda Jackson

Little Eva, Helen Shapiro, Connie Francis en Barbara Pittman waren voortreffelijke rock and roll-vrouwen. r & r-meidengroepen uit de late jaren vijftig en de eerste jaren zestig waren veel minder. Natuurlijk: de Shangri-las, de Shirelles, de Ronettes en al die andere gesynchroniseerde pasjesmeisjes (‘da doo’ - een pasje naar links; ‘ron ron’ - twee pasjes naar rechts: de Crystals) waren natuurlijk prachtig, maar ze werden uitgevonden ten behoeve van de man. Ze zien er op de foto's van toen uit als met haarlak bespoten hooibergen, maar zo wilde het Koude Oorlog-Amerika de meisjes hebben.

Historisch gezien hebben deze, vaak close-harmony-, groepjes een grote betekenis gehad voor het huidige geoliede vrouwengeluid. Na de Supremes is er nooit meer iets nieuws verzonnen op muzikaal vrouwengebied. Vaderlandse groepjes als Luv', Babe en de Dolly Dots hebben niet anders gedaan dan de reeds lang ontbonden Amerikaanse groepjes kopiëren. Inmiddels ook al wat betreft het oeuvre. Wie de afgelopen jaren naar de tv keek, zette de Dolly Dots af en vertrouwde een originele elpee uit (pak-weg) 1962 aan de pick-up toe. Waarmee de moderne, vaderlandse vrouwengroepjes echter niet geheel gediskwalificeerd worden (zie het volgende hoofdstuk).

Helen Shapiro is nog steeds onvergetelijk met haar ‘Walkin' back to happiness’ (hit in Nederland in 1961-'62) en ‘Queen for tonight’ (mei 1963). Connie Francis, die in Nederland hoge ogen gooide tussen 1958 en 1964, was nogal een afgeleid talent. Veel afgeleider nog was Anneke Grönloh. Deze Nederlands-Indische zangeres had het rock and roll-talent van een invalide kanarievo-

[p. 51]

gel. Toch volhardt zij nog steeds. Op een Nederlandse elpee Rock & roll revival (waarschijnlijk uit 1981) probeert zij voort te rocken.

Op deze elpee staat Anneke Grönloh & The Hot Jumpers' ‘Danny Boy’. Men kan dit gezang nauwelijks aanhoren indien men weet wat vrouwelijke rockse eenlingen als bij voorbeeld Barbara Pittman presteerden. Tussen 1956 en 1960 nam dit meisje op het fameuze Sun-label enkele nummers op die nooit vergeten mogen worden. Ze zijn dan ook niet voor niets in 1983 verschenen op een in Nederland verspreide elpee. Little Eva, die voor het laatst in 1963 wat van zich liet horen, gaf bijna een superieure vorm aan de rauwe vrouwenrock. De rockbokaal voor womusic gaat echter naar Wanda Jackson.

De rockhandboeken vermelden haar niet of nauwelijks. Naar men mij vertelt wordt zij bijna nooit in vrouwenhuizen afgespeeld. Zij heeft in Nederland zowel in 1960 als 1965 een hitje gehad, maar werd al gauw vergeten. In recente Amerikaanse, Engelse en Nederlandse naslagwerken wordt zij niet meer genoemd. In de tweede editie van Muziekkrant Oor's eerste Nederlandse popencyclopedie vinden we haar voor het laatst. In de eerste zin over haar die ik daar aantrof, wordt haar probleem zonneklaar neergezet: ‘Wanda Jackson is één van de weinige Amerikaanse zangeressen die zowel rauwe rock & roll als rustige country & western-muziek vertolkt.’ Kortom: veel van haar elpees hadden een ‘rockin' side’ en een ‘lovin' side’ (zoals ook geldt voor de zojuist genoemde elpee van Pittman).

Op de hoes van een verzamelelpee van Wanda Jackson uit de vroege jaren zeventig wordt vermeld dat zij werd geboren op ‘20 oktober’. Het jaartal ontbreekt; het moet zijn 1937. The Female Gun is op deze elpee te horen als een krachtig machinegeweer. Maar eigenlijk was zij een atoombom.

Op haar eerste ‘echte’ rockelpee, uit 1960, Rockin' with Wanda, staat het nummer ‘Fujiyama Mama’, geschreven door Earl Burrows. Het begint met een brakende, mitraillerende gitaar, en daarna zingt Wanda Jackson met haar rauwe overslaande stem onder andere de regels:

[p. 52]

 

I've been to Nagasaki

 

Hiroshima too

 

The same I did to them, babe

 

I can do to you [...]

 

I can cause destruction just like the atom' bomb

Aldus Wanda, die eventuele minnaars waarschuwt haar niet vervelend te behandelen. Anders zwaait er wat. Ik aarzel niet dit nummer een van de eigenaardigste uit de geschiedenis van de r&r te noemen. De Koude Oorlog-tekst, het leed van honderd-duizenden Japanse slachtoffers gebruiken in een liedje, dat kon dus allemaal in die blije Amerikaanse jaren. Afgezien van deze tekst - die weliswaar extreem is, maar kenmerkend voor de politieke ideevorming van de vroege rockers en rocksters - is het een typisch Wanda Jackson-nummer. Explosief, spijkerhard en, zeker gelet op de eisen die men indertijd algemeen aan de dames stelde, onvrouwelijk. Na dit nummer zingt Wanda op de genoemde elpee echter een bijna luisterachtig liedje, dat begint met het zoetelijke: ‘Hey, little baby’. Wanda Jackson is helemaal aanwezig: een vrouw van tegenspraak.

Een geoefend oor zal op Rockin' with Wanda op een paar nummers een band horen spelen met de sound van een metalen wankelmotor. Beter weet ik deze sound niet te omschrijven; het is het geluid van Gene Vincent's Blue Caps. Dit orkest begeleidde de tragische maar onverbiddelijke Be Bop A Lula-Gene Vincent (1935-1971). Wanda heeft met Vincent's band haar beste nummers opgenomen. Onder andere het ‘partynummer’ ‘Let's have a party’ (1960).

Haar ‘partynummers’ - absoluut hoogtepunten uit niet alleen de vrouwelijke rock, maar zelfs uit de hele historie van chroomvanadium gelegeerde muziek - zijn een succes geworden. De schrijver van het zonet genoemde nummer (Jessle Mae Robinson) schreef er nog één: ‘Man, we have a party’, en John Berry/Don Covay borduurden voort op dit feestthema met ‘There's a party goin' on’. Toch moet men de partysuccessen van Wanda niet overschatten. In Amerika behaalde zij nimmer een

[p. 53]

top twintig-notering. In Nederland stond in december 1960 ‘Let's have a party’ in de hitparade. Hoger dan een veertiende plaats kwam zij niet. Een veel latere hit van haar, toen zij reeds lang voor de r&r verloren was, nam in 1965 in Nederland een zesde plaats in beslag. Het was het gruwelijke ‘Santa Domingo’.

Er steekt iets tragisch in Wanda. Jeff Nutall noemt haar niet in zijn unieke historische studie Bomb culture, en Charlie Gillett wijdt geen woord aan haar in The sound of the city.

Dit laatste boek is wellicht de beste samenvattende studie die er ooit over de rockmuziek geschreven is. De uitgebreide herdruk uit 1983 mag in geen rock and roll-verzameling ontbreken. Gillett voert weliswaar een eerdere versie van ‘Let's have a party’ op (een opname van Roy Milton uit 1953), maar deze vertolking zinkt weg indien de luisteraar bekend is geraakt met Wanda Jackson's poëzie van de molotowcocktail.

Waarom werd Wanda een wansucces? Omdat Wanda een fout maakte die haar aanzien verleende in godshuizen, maar vervreemdde van haar oorspronkelijke fans: Wanda werd religieus. Een zegen voor mensen die hopen op een plaatsje in de hemel, maar een gruwel voor de rockliefhebber die slechts in liefdesverdriet, cruising, vetkuiven en snerpende snare-drums gelooft.

Op vijftienjarige leeftijd had Wanda haar eigen radioprogramma; zij werd de ‘Queen of Rockabilly’ genoemd. Zij verhuisde in 1956 naar het Capitol-platenlabel en was omstreeks 1960 de koningin geworden van de ‘aggressive approach, which was considered unique for the time’. Ze nam plaatjes op in fonetisch Duits, Japans en... Nederlands. Daar had Wanda moeten blijven.

Nemen wij aan dat de all-time-classic ‘Kansas City door enige duizenden zangers en zangeressen is opgenomen, Wanda zong dit Leiber/Stoller-nummer het mooist (‘Kansas City here I come... My Kansas City baby and my bottle of Kansas City wine’), met een gummi-achtige dictie, terwijl achter haar de band een Stalin-orgel leek af te vuren. Buitengewoon mooi-ordinair zong Wanda dit nummer, dat blijkbaar een uitdaging is voor iedere Engelstalige zanger.

Wanda Jackson kòn natuurlijk helemaal niet in Amerika, on-

[p. 54]

danks haar ‘Fujiyama Mama’. Haar gekrijs, haar geschreeuw midden in een nummer van ‘Busted!’ (‘Naar de vernieling ermee!’), haar jonge meisjesheid, die een bijna perverse erotiek zong, haar onvoorspelbare, en daarom ook zo mooie, afwisseling van kwaad en goed, haar betrekkelijk kleine gestalte die een mond opendeed met het geluid van een houtzagerij - dat moest misgaan.

Het ging mis. Haar elpee uit 1964,Two sides of Wanda, beloofde reeds het ergste. De ‘sweet, rich, beautiful ballad-side’ leek het te winnen. Deze kant won inderdaad. Was het nu maar zo dat haar relipop nog de ingrediënten had bevat van haar onvergankelijke en superieure ordinaire zangkunst, dan was het nog te verdragen geweest. Wanda besloot echter anders. Zij ging de tragische weg die zovelen afzongen: Johnny Cash, Elvis Presley, Cliff Richard, Bob Dylan en god weet wie nog zal volgen?

Het zal mij een zorg zijn wie of wat een rockzanger toezingt. Een meisje of Jezus, het maakt mij niet uit. Kwalijk is het feit dat rockers, als zij het christendom omarmd hebben, besluiten een ander idioom te kiezen. Het Gert en Hermien-idioom. Dat wil zeggen: zij verluisterliederen zich.

Op de elpee van Wanda Jackson Closer to Jesus (1977) staat uitsluitend slecht materiaal. De achterzijde van de hoes vermeldt: Wanda Jackson remembers only too well what her life was like before she discovered the joy of walking closer to Jesus. Travelling the circuit as a countrymusicartist brought her fame. But it never brought the inner peace she longed for and, in 1971, finally found. [...] Closer to Jesus is a unique combination of the down-to-earth strength of countrymusic and the uplifting thrill of the gospel.’

Ondertussen is de elpee Closer to Jesus een combinatie van niks&niks. Haar stem is ingehouden geforceerd. Haar teksten zijn obligaat, de orkestratie is goedkoopjes; kortom: waar is Wanda? Al die jaren dat ik naar Wanda Jackson luister, komt zij mij voor als een muzikale schizofrene. Haar bekering in 1971 is, in de letterlijke zin, niet eens zo'n ontluisterende gebeurtenis geweest. In 1959 had ze namelijk al problemen met zichzelf. Toen

[p. 55]

nam zij de elpee Right or wrong (die twee jaar later pas erkenning zou vinden) op. Welke kant zij ‘verkeerd’ vond, is duidelijk: de kant waarop zij ‘rocks around six beat tunes’.

Op de ‘goede kant’ staan volgens de hoestekst ‘zes ballads waarover Wanda Jackson suiker strooit’. Onder deze zes songs zijn er een paar die onversneden religieus zijn. Het nummer ‘I may never get to heaven’ laat nauwelijks twijfel toe over wat Wanda bedoelde. Wanda heeft tot diep in de jaren zestig haar zielestrijd op elpees uitgevochten. Haar omvangrijke oeuvre bestuderende, kom ik meer en meer tot de conclusie dat om de ruwe, goddeloze kant van een elpee goed te maken, zij op de andere kant vroom en ingehouden werk afleverde.

Deze gevolgtrekking wordt nog versterkt door wat anders: veel vroege, onvervalste rocknummers schreef zij zelf. Het zoetgevooisde, vrome werk liet zij anderen schrijven. Op Closer to Jesus staat één eigen compositie, op Rockin' with Wanda vier!

Het is een unicum dat een zangeres bijna vijftien jaar lang de twijfel zingt. In 1971 wint Jezus definitief en verdwijnt de r&r totaal. Er kan niet één plaatkant rock meer van af, zelfs niet één nummertje. Toch miskent Wanda haar oude werk niet helemaal: herpersingen houdt zij blijkbaar niet tegen. Haar agressieve en enige helemaal met r&r gevulde elpee (afgezien van twee veel later verschenen verzamelalbums) Rockin' with Wanda werd onlangs in originele hoes opnieuw uitgebracht.

Een fan verzamelt zijn idool helemaal. Daarom zucht mijn Wanda Jackson-collectie ook onder haar muzikaal ongeïnspireerde religieuze elpees. Maar heel, heel soms lijkt het alsof ik daarop een aanzet tot een bestiaal kreetje hoor. Het is altijd maar heel kort.

Een paar jaar geleden zat ik naar de tv te kijken. Opeens was Wanda in beeld. Zij zat in een kermisinterieur met een brave man aan haar zijde. Zij sprak de lof van God en had de Heer om vergeving gevraagd voor haar zondig jeugdwerk (dat inmiddels

[p. 56]

dus nog steeds in de handel is). Het was nauwelijks om aan te zien; weliswaar is Wanda nu ruim vijftig maar Tina Turner (geboren in 1938) heeft nog steeds geen veer gelaten. Het zou gekund hebben: Wanda rocking around!

Met Wanda Jackson kent de r&r-geschiedenis een kanon dat te kort geschoten heeft. Haar oude fans en kenners van haar heidens oeuvre brullen nog steeds ‘Fujiyama Mama’ mee. Het zijn de weinig godvruchtige regels, die nergens het bijbels ‘Gaat in vrede’ verraden:

You can say that [...] I'm mean
I blow your head off, baby
with nytroglycerine!

Op 21 april 1979 zong de Amerikaanse derderangsrocker Ray Smith haar in Eindhoven ironisch toe: ‘Did we have a party?’ (op de Smith-elpee The rocking side). Wanda's party is over - helemaal. Dat bleek des te duidelijker toen zij haar weggeëbde kunsten in 1987 nog eens probeerde te vertolken, voor een gering publiek, in het Amsterdamse poppaleis Paradiso.