Rock 'n' roll

[p. 21]

Eerste deel: De eerste rockgolf

[p. 23]

I I've got my own headlines for today
De grote O: lijden en moordende muziek

Barbara Orbison belde eind augustus 1989 uit Marina del Rey (Californië). Ze vroeg of ik haar (niet uitgezonden) fragmenten van televisie-interviews kon opsturen. Verder was ze ook geïnteresseerd in andere dingen: gedrukte vraaggesprekken van mij met haar op 6 december 1988 overleden echtgenoot Roy Kelton Orbison (bij liefhebbers bekend als ‘The Big O’). ‘Het is voor mijn persoonlijke collectie,’ zei ze. Het toeval wil dat een televisie-opname van de aankondiging van een concert van Orbison in Rotterdam (2 november 1987) naderhand niet geregistreerd bleek, dat het bandje waarop een vraaggesprek met de zanger (een paar dagen later) zoekraakte nadat ik het had uitgetypt voor Elsevier (het verscheen in het nummer van 11 november 1987) en dat ik op het bandje met een van de eerste gesprekken, dat zo'n vijftien jaar geleden plaatsvond, later muziek zette omdat ik toentertijd niet veel geld had en cassettebandjes kostbaar waren. Bijna al het materiaal dat we opnamen tijdens de drie keer dat ik met Orbison in de jaren tachtig iets op televisie deed, werd uitgezonden. Door toeval is het bandje van het tweede radioprogramma dat ik over Orbison maakte (voor de kro, 12 maart 1980), bewaard gebleven; ik vond het onlangs terug in een vergeten doos.

Op 24 juni 1988 bracht ik een dag met Orbison en zijn vrouw door in een klein studiootje in Nashville (Tennessee), we maakten een autoritje en hebben na afloop van een televisie-opname nog anderhalf uur zitten praten. Uiteraard draaide er toen geen camera of bandrecorder mee. Ik heb een deel van dat gesprek zo goed mogelijk gereconstrueerd en bood dat het weekblad de Nieuwe Revu aan. Ik had in Nashville een voor-montage gehoord

[p. 24]

van Orbison's laatste elpee Mystery girl, maar die was nog niet in de handel gebracht. Het weekblad wachtte dus, terecht, even met het afdrukken van het vraaggesprek; het interview had immers (nog) geen nieuwswaarde. Toen het eindelijk verscheen in nummer 50 (december 1988) eindigde het met de zin: ‘Orbison is back. Voor mij is hij nooit weggeweest...’ Het afschuwelijke noodlot wilde dat op de dag dat de weekbladaflevering naar de bladenwinkels werd gebracht Roy Orbison op tweeënvijftigjarige leeftijd overleed.

Ik miste hem. Niet alleen als muzikaal genie, maar als iemand die, in tegenstelling tot menige ijdele eendagsvlieg in de popmuziek, iets te vertellen had. Orbison was van huis uit geoloog, hij was zichtbaar opgetogen als iemand zijn muziek ècht bestudeerd had (zoals in mijn geval) en ik heb met hem wel eens een zinnig gesprek over Goethe kunnen voeren. Het kwam voor dat ik Orbison een paar jaar niet zag, maar telkens herkende hij mij toch weer onmiddellijk en haalden we herinneringen op. Onze laatste ontmoeting zou half november 1988 plaatsvinden. Dat hadden we afgesproken, maar ik moest plotseling voor een tv-opname naar Malta. Ik schreef een briefje waarin ik een andere datum voorstelde, maar de dood kwam ertussen. Een jaar eerder had Orbison nog een kerstkaartje gestuurd: ‘Wishing you happiness at Christmas time and through the New Year. Barbara & Roy. p.s. Hope to see you next year in Holland.’ Ik zou Orbison een half jaar later nog een keer in Nashville treffen, maar in Holland zou ik hem nooit meer spreken. Dat is jammer omdat ik met de zanger de indringendste, en vooral ook meest tragische, conversaties juist in Holland heb gehad. Zo'n vijftien jaar geleden bij voorbeeld was Orbison totaal vergeten en was hij zeer verheugd dat er tenminste nog spijkerharde fans, zoals ik, op de wereld te vinden waren.

Het eerste werk van Orbison verscheen in 1956, maar dat drong nauwelijks tot de muziekwereld, laat staan Nederland, door. In 1964 werd hij een wereldsucces met nummers als ‘Oh pretty woman’, ‘Only the lonely’ en ‘It's over’. Ik werd een fan, zag zijn vroege optredens in ons land en kreeg moeilijkheden op

[p. 25]

school: hoe kon iemand immers tegelijkertijd Stones-fan en Orbison-aanhanger zijn? Ik kon het vijfentwintig jaar geleden niet goed uitleggen, maar omstreeks 1982 probeerde ik het opnieuw. Ik begon te schrijven aan mijn tot nu toe grootste boekproject: een dikke studie over rock and roll-muziek. Het boek had al lang in de boekhandel moeten liggen, maar ik bleef steeds prutsen aan de hoofdstukken over Orbison. Vooral hij hield het boek op: ik leerde hem iedere keer persoonlijk beter kennen en hij bleek nog een van de weinige in leven zijnde ‘early rockers’ die meeslepend kon vertellen over Buddy Holly, Elvis Presley en al die andere popmuziekvernieuwers van het eerste uur met wie hij bevriend was geweest. Voorts kreeg ik steeds meer zin in het schrijven van een biografie van Orbison. Zijn leven is namelijk ongelooflijk tragisch en op een bizarre manier meeslepend geweest.

Met Orbison heb ik er wel eens over gesproken, maar Barbara Orbison leek er niet voor te zijn (‘Dat kunnen we zelf wel’) en verder was er een vaag contract met een Amerikaanse uitgever. Orbison wilde aan een ghostwriter zijn levensverhaal vertellen. ‘Die ghostwriter wil ik best zijn. Ik spreek weliswaar niet goed Engels, maar ik kan het uitstekend verstaan,’ zei ik hem op een keer. Orbison antwoordde minzaam: ‘Het is een idee...’ Orbison's ingesproken memoires zullen helaas nooit meer verschijnen, maar inmiddels weet ik dat zijn weduwe (gelet op haar vraag waarmee ik dit hoofdstuk begon) zelf aan een biografie bezig is, en het valt derhalve te begrijpen dat ze aan boeken van anderen geen medewerking verleent. Zo heeft ze aan Alan Clayson's Only the lonely. The life and artistic legacy of Roy Orbison (1989) niet meegewerkt. Ik heb zelfs het vermoeden dat ze voornamelijk heeft tegengewerkt.

Toen ik dit boek aangekondigd zag, had ik weer een smoes om mijn uitgever het zoveelste uitstel van het boek dat de lezer nu in handen houdt te verklaren. Om direct maar de aanval te openen: als biografie is Only the lonely een mislukt boek. Door de nogal schaarse medewerking van de intimi van Orbison heeft Clayson zich, ongetwijfeld met een reusachtige staf van documentalisten, moeten beperken tot het aan elkaar breien van kranten- en

[p. 26]

muziekbladenknipsels. Dit geeft weliswaar een aardig overzicht van de Amerikaanse persopinie omtrent de meer dan dertigjarige carrière van Orbison, maar het boek veronachtzaamt daardoor zijn voor-muzikale leven en (noodgedwongen) de herinneringen van zijn (tweede) vrouw en (nog levende) kinderen. Daarnaast heeft Clayson door een gebrek aan talenkennis geen acht kunnen slaan op belangwekkende vraaggesprekken in de Duitse en Hollandse pers. Orbison leed gedurende veel jaren een bijna anoniem bestaan - zeker tussen 1980 en 1986 - maar in Engeland en op het Europese continent heeft hij altijd serieuze, vasthoudende en liefdevolle aanhangers en kenners behouden. Als muziekhistorisch werk vind ik Clayson's boek echter buitengewoon geslaagd, maar daarover straks.

Ik zal nooit het gesprekje vergeten met een benzinepompbediende bij wie ik in Nashville tankte. Hij vroeg: ‘Uit Holland? Wat komt u hier in godsnaam doen?’ Ik antwoordde: ‘Roy Orbison interviewen!’ De benzine kwam bijna naast de auto terecht. De man riep uit: ‘Gôh, ik dacht dat die al lang dood was!’ Clayson eindigt zijn boek met een minstens even aardige anekdote. Roy Orbison zei aan het einde van zijn leven: ‘Ik mag dan wel een levende legende zijn, maar daar heb ik niks aan wanneer ik een lekke band moet verwisselen.’

Orbison was gedurende bijna zijn hele bestaan een levende legende. Vooral omdat de dood hem zo genadeloos op de hielen zat. Het verhaal is talloze malen verteld en daarom vat ik het samen. Hij trouwde in 1956 de zeventienjarige Claudette Hestand, kreeg na verloop van een aantal jaren huwelijksmoeilijkheden, maar de relatie leek zich eindelijk toch te herstellen. Tijdens een gezamenlijk motorritje, op twee motoren, werd Claudette's motor door een vrachtwagen geraakt. Orbison zag zijn vrouw op 7 juni 1966 voor zijn ogen verongelukken. Orbison bleef achter met Roy Duane (genoemd naar zijn vader en de befaamde gitarist Duane Eddy), Tony en de zeer jonge Wesley (vernoemd naar Orbison's manager Wesley Rose). Op 15 september 1968 speelden Roy Jr. en Tony met benzine die bedoeld was voor het laten rijden van de oldtimers in de kelder van Orbison's huis; hier had de zanger zijn

[p. 27]

antieke-autoverzameling gestald. Grootvader Orbie Lee Orbison, die op de kinderen van de weduwnaar paste, kon slechts Wesley uit zijn wieg redden. Roy Jr. (11) en Tony (8) kwamen in de brand om. Orbison gaf concerten in Engeland toen hij het nieuws vernam. Enkele uren voordat hij het verschrikkelijke bericht ontving, wisselde een Duits meisje Barbara Wellnoener-Jacobs (aldus luidt volgens Clayson haar achternaam; Colin Escott geeft echter in zijn booklet bij de cd Roy Orbison. The singles collection 1965-1973 uit 1989 als achternaam ‘Wellhonen’ en schrijft dat de eerste ontmoeting tussen Orbison en Barbara in Duitsland plaatsvond) met Orbison adressen uit.

Uit het bovenstaande kunnen twee dingen geconcludeerd worden: zolang als Barbara - met wie de zanger in 1969 trouwde en van wie hij zijn twee zoons Roy Kelton (de tweede Roy Jr. dus) en Alex kreeg - niet meewerkt aan een biografie zullen er altijd twijfels blijven over het verwarrend dramatische leven van Orbison. Voorts mag geconcludeerd worden dat Orbison's leven zich bijna diabolisch ontrolde. Dat hij Barbara op de dag dat zijn kinderen verbrandden ontmoette, is bizar. Dat de kinderen indirect om het leven kwamen door een van zijn twee hobby's (het verzamelen van antieke auto's en het inelkaar knutselen van en spelen met miniatuurvliegtuigjes) is een duivels toeval. Dat zijn autoverzamelen op zich iets eigenaardigs had, moge blijken uit het volgende: hij bezat de dienst-Mercedes van de nazi-minister van Buitenlandse Zaken Joachim von Ribbentrop (in 1946 geëxecuteerd) - hij was verslaafd aan de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. Dat hij en deuxième noce trouwde met de dochter van de Duitse industrieel, en honorair-consul van Panama, baron Wellnoener-Jacobs (dit laatste volgens de informatie van Clayson) ligt dus in een zekere lijn. Voor de historische orde: bij de brand in 1968 werden ook de meeste oldtimers vernietigd. Orbison zou later opnieuw beginnen met het verzamelen van iets recentere automobielen.

Clayson's oordeel over Barbara is streng, maar - zo schijnt het mij toe - rechtvaardig. Ik kan met geen mogelijkheid schrijven dat ik veel aardige dingen met Barbara heb beleefd. Ze heeft mij

[p. 28]

te vaak behoorlijk dwarsgezeten, maar ze heeft er ook voor gezorgd dat Orbison's carrière na meer dan anderhalf decennium uit het slop raakte. Ze wist, onder andere doordat zij haar mans muziek ging produceren, de zachtmoedige en altijd weifelende Orbison in de juiste richting te duwen. En ze wist in de zomer van 1988 zeker dat het lukken zou. Het lukte, maar helaas postuum.

Orbison stuurde mij ooit een foto toe: de zanger zit voor een open haard met zijn gezin. Wesley staat niet op de foto, maar Roy Kelton Jr., Alex en Barbara zijn wèl aanwezig. Roy draagt een wit jasje en een enigszins belachelijk diep uitgesneden zwart T-shirt. Zijn gezicht kent een zekere pafferigheid en om zijn hals heeft hij een ketting met dat vreemde ding dat hij altijd om zijn hals droeg: een zilveren ‘Eisernes Kreuz’. Ik wil Barbara geenszins in een verkeerd daglicht stellen, maar de volgende conversatie met haar wil ik niet ongeschreven laten. Ze vroeg eens: ‘Je bent zeker ook van Duitse afkomst?’ Ik beaamde dat en ze voegde er nog iets aan toe: ‘Verschrikkelijk. Mijn familie heeft tijdens de oorlog aan enkele joodse mensen onderdak gegeven.’ Als dat zo zou zijn, zou Barbara Wellnoenen-Jacobs’ familie in de Gouden Annalen van het Goede Duitsland opgenomen moeten zijn. Dat is bij mijn weten niet het geval, maar er blijft de vreemde Duitsland-connectie van Orbison. Laat ik mij beperken tot het muzikale aspect: al in een vroeg stadium werden er, eerder totaal onbekende, nummers van Orbison op Duitse labels uitgebracht.

De zanger is altoos razend populair in de Bondsrepubliek gebleven en daar kan naar mijn smaak een verklaring voor gevonden worden: Orbison's muziek - vaak met verwijzingen naar Duitse operetteachtige muziekthema's - is eigenlijk ongelooflijk Duits. Dat Barbara daar niets mee te maken heeft, moge duidelijk zijn: toen Barbara nog lang niet in beeld was, zong en schreef Orbison angstaanjagende, doordachte, maar niet erg bekend geworden Schlagers als ‘The actress’ en ‘(They call you) Gigolette’. Deze songs reken ik tot het fabelachtig hysterisch-romantische erfgoed van Orbison en zij krijgen in Clayson's biografie eigenlijk te weinig aandacht. Wie Orbison tenminste een beetje wil begrijpen, dient zijn Schlager-oeuvre te bestuderen. Wat Orbison

[p. 29]

tussen 1959 en 1965 op het Monument-label aan niet tot hits geworden songs opnam, behoort tot het meest aanjagende erfgoed van de pathetische rock and roll. De rock and roll op haar best en in zijn stoutste jasje!

Waar Clayson in zijn boek veel aandacht aan besteedt, is aan Orbison's anachronistische en bijna niet te plaatsen muzikaliteit. In de vroege rock and roll-jaren schreef hij weliswaar traditionele rocksongs als ‘Ooby dooby’ (1956) en ‘Rockhouse’ (1957), maar in de twee jaar daarna maakte hij (na het beroemde Sun-label verlaten te hebben en onder contract te zijn gekomen bij rca-Victor) al een opstap naar wat ik wel eens ‘de hysterische rock and roll’ heb genoemd. Songs als ‘Almost eighteen’ (1958) en ‘Paper boy’ (1959) verwijzen naar zijn latere, volgroeide werk voor het Monument-label. In de Monument-songs zit zo'n ongebreidelde overmaat aan gevoel dat men zich vaak heeft afgevraagd of deze door Orbison (vaak in samenwerking met zijn co-auteurs Bill Dees of Joe Melson) geschreven klassiekers als autobiografisch materiaal geduid kunnen worden.

Clayson heeft de neiging om het autobiografische element van Orbison's songs naar de achtergrond te dringen. Hij heeft gelijk als hij ontkent dat het door Don Gibson geschreven ‘Too soon to know’ iets met de dood van Claudette te maken had. Informatie die pas onlangs bekend werd, maakt duidelijk dat het niet kan en dat ook ik mij vergist heb: het nummer werd een half jaar voor Claudette's dood opgenomen, maar inderdaad pas na haar dood uitgebracht. Veel andere nummers hebben wel degelijk een autobiografische achtergrond; Orbison bleek in gesprekken over zijn songs er een onvoorstelbaar geheugen op na te houden. Hij vertelde mij zelfs over welke meisjes ‘Almost eighteen’ en ‘Paper boy’ gingen, maar verzocht mij de namen niet te laten drukken. Aan dat verlangen van de overleden meester houd ik mij uiteraard.

Met de teksten van Orbison's liedjes (het tekstwerk is bijna altijd uitsluitend van zijn hand) is iets anders aan de hand: ze verwijzen vooruit. Bijna alle tragiek in zijn leven heeft hij in meer of mindere mate al van tevoren in liedvorm gedicht. Het centrale

[p. 30]

thema van Orbison's leven en werken is het feit dat het bestond uit profetie. De man die, nog gelukkig getrouwd en in het bezit van al zijn kinderen, zonder te bewegen, gekleed in een donker pak en met een zwarte bril op, het verschrikkelijkste leed uitkrijste, maakte na 1966 - toen het leed daadwerkelijk begon toe te slaan - meer dan twintig jaar lang geen enkel beluisterenswaardig liedje meer. Hij kon het lijden slechts bezingen wanneer het in zijn fantasie bestond.

De jaren tussen 1966 en 1969 heeft Clayson mooi geschetst in zijn biografie: Orbison leefde verlamd van verdriet in verduisterde hotelkamers. Maar in de zomer van 1988 hadden ze er beiden vertrouwen in. Orbison zei tegen mij: ‘De doorbraak zal eindelijk weer komen, let maar op.’ Hij at een vegetarisch belegd broodje en dronk ijskoude Coca Cola en vertelde: ‘“Crawling back” [1965, b.b.] gaat inderdaad over mijn toenmalige huwelijksmoeilijkheden met Claudette.’ Een aantal malen heb ik hem in een dusdanige situatie meegemaakt als hij over de tragiek van zijn leven vertelde. Hij ging verzitten, haalde adem en sprak langzaam verder. Deze keer vervolgde hij met: ‘Maar het is allemaal voorbij. Het gaat goed met Barbara, de elpee die ik met Bob Dylan en enkele anderen heb gemaakt [Traveling Wilburys, Vol. 1, b.b.] zal een succes worden en de plaat waar ik nu al zo lang voor het Virgin-label mee bezig ben, komt eraan. Let maar op!’

Traveling Wilburys, Vol. 1 werd postuum inderdaad een reusachtig succes. Mystery girl overtrof alle verwachtingen. Op deze elpee staat één absoluut mislukt nummer, ‘The only one’, geschreven door zijn enige zoon die overbleef uit het eerste huwelijk: Wesley. De tekst van deze song is echter weer interessant omdat hij iets lijkt te zeggen over de reflectie van de zoon op de dood van zijn moeder en zijn twee broers.

Het Orbison-syndroom is voor een biograaf een meeslepend thema. Clayson heeft er, grotendeels door overmacht zoals gezegd, weinig mee kunnen doen. De dood van Orbison plaatst hij in een mat daglicht. De werkelijkheid was deze: Orbison werd eind jaren zeventig nogal pafferig en dik. Als hartpatiënt besloot hij vrij rigoureus te vermageren. Waarschijnlijk heeft deze

[p. 31]

slankkuur zijn verscheiden bespoedigd. Toen ik de laatste film-beelden van hem bestudeerde, zag ik een angstig vermagerde man met een modieus (ingeweefd) staartje in zijn haar.

Het lelijkste, maar mooist zingende eendje van de rockmuziek had zijn lijf om jonge meisjes te behagen (zeer jonge vrouwen waren een belangrijk thema in Orbison's liedjes en leven) letterlijk tot het hartezeer toe afgemarteld. Orbison stierf in het huis van zijn moeder aan een hartstilstand.

Een mooi en jong meisje vroeg mij na zijn dood: ‘Ken jij Roy Orbison?’ Ik antwoordde: ‘Ik ken hem en méér dan dat.’ Het meisje reageerde dromerig: ‘Hij zingt het mooist van iedereen.’ Als ik Orbison dit bij leven en welzijn verteld zou hebben, zou hij oprecht blij gereageerd hebben.

Orbison was de aardigste man die ik in dertig jaar naar muziek luisteren, over muziek interviewen, schrijven en televisiemaken ben tegengekomen. Zijn genie verdient een uitgewogen biografie. Voorlopig zullen we het echter met Clayson's boek moeten doen. En, helaas, ook met de in 1990 verschenen biografie van Ellis Amburn Dark star. The Ray Orbison story. In deze laatste biografie wordt een buitengewoon originele Orbison neergezet: een man die drugs gebruikte, naar de hoeren ging, niet geïnteresseerd was in zijn kinderen en wiens persoonlijkheid en gedrag, kortom, niet overeen kwamen met het beeld dat de fans van hun ‘Big O’ tot 1990 hadden. Het is nog te vroeg om een definitief en uitgewogen oordeel over Orbison's feitelijke levensomstandigheden te vellen, maar het komt mij voor dat Amburn de negatieve kant van Orbison's persoonlijkheid nogal zwaar heeft aangezet.

Interview Roy Orbison (november 1987)

Roy Kelton Orbison werd op zestienjarige leeftijd al een plaatselijke muzikale beroemdheid met het country and western-orkestje de Wink Westeners. Doordat hij in een show met Elvis Presley en Johnny Cash terechtkomt, komt hij in contact met het kleine

[p. 32]

platenmaatschappijtje van Sam C. Phillips in Memphis, Tennessee: Sun records en staakt hij zijn studie geologie. Het tot de verbeelding sprekende grammofoonplatenfabriekje heeft de rock and roll weliswaar niet uitgevonden, maar was in een heel vroeg stadium de nucleus van een muzikale vernieuwing die zijn weerga niet kent. Jerry Lee Lewis, Elvis Presley, Johnny Cash, Carl-‘Blue suede shoes’ - Perkins en vele anderen namen er hun eerste materiaal op. In september 1985 kwamen vier oude getrouwen nog eens terug in Memphis om een plaat op te nemen: Perkins, Lewis, Cash en Orbison haalden adembenemende herinneringen op die te horen zijn op Class of '55. Memphis rock & roll homecoming.

Elvis, the King, is dood, Cash is romancier geworden (Man in White, 1986) en zingt niet zo best meer; Jerry Lee Lewis is (1987) aan zijn zevende huwelijk bezig, heeft een proces wegens moord aan de broek en verkiest gospel & whisky boven rock and roll. Carl Perkins toert nog rond; zijn leven is nog steeds een aaneenschakeling van pech en gemiste kansen, maar soms haalt hij weer het oude niveau. In de nazomer van 1987 zong hij in het hoofdstedelijke Paradiso de sterren van de hemel en op de video A rockabilly session (1986) haalde hij samen met George Harrison, Ringo Starr, Eric Clapton en Dave Edmunds tussen neus en lippen door nog even, op de valreep, een ongekend topniveau. Hoe zit het met Roy Orbison, de levenslange abonnee op ongeluk en tevens het lelijkste eendje van de rock and roll?

Tot op de dag van heden heb ik alles wat Orbison uitbracht, gekocht. De eerlijkheid gebiedt mij echter om te zeggen dat de songs die hij eind jaren zestig en later opnam niet vaak op mijn draaitafel liggen. Er zijn curieuze songs bij; zeker die waarin hij onverbloemd zijn veelsoortig en waar gebeurd leed uitzingt, zo niet uitkrijst. Het brede bereik van zijn stem (drie octaven), zijn bewegingloze act, zijn zwarte kleding en duistere brilleglazen, zijn aangejaagde pathetiek, zijn dream cult en volstrekt unieke interpretatie van de rock and roll maken hem tot een onvergelijkbaar talent. In de eerste week van november 1987 was hij eindelijk weer 'ns in Nederland en België om wat grotere zalen te be-

[p. 33]

treden. Het werd geen succes wat betreft de opkomst, maar de show en zang van Orbison waren van een ongekende schoonheid en passie.

Oudere jongeren, mannen in pakken en moeders met tassen op de knieën zag ik tot tranen toe geroerd in de Rotterdamse Ahoy-hal zitten. Een fan komt naar mij toe en zegt: ‘Verschrikkelijk dat Roy ons enthousiasme niet zien kan, gelukkig kan hij het wel horen!’ Hier was sprake van een misverstand: Orbison is in het geheel niet blind, maar draagt een donkere bril omdat zulks nu immers al decennia tot zijn image behoort.

Reeds maanden voor zijn recente optreden had ik een televisie-interview met ‘the tragic prince’ aangevraagd. Alles was op een maandagmiddag in kannen en kruiken: de camera snorde, Orbison hoefde alleen nog maar uit een van de zestien suites te komen die hij in het Hilton Hotel gehuurd had. Maar ik kreeg Orbison in het geheel niet te zien, des te meer de stuurse en onwillige Barbara. Na drie uur antichambreren besloot ik de set op te breken en teleurgesteld te zijn in mijn held.

De oprechte bewondering won het echter van de woedende teleurstelling. Na bewonderenswaardige inspanningen van zijn Nederlandse tourleider, kon ik hem op een donderdagavond interviewen. Een uitermate vriendelijke en mededeelzame Orbison neemt naast mij plaats op de bank. Zijn haren zijn ravezwart geverfd, zijn tanden zijn opvallend wit en zijn huid oogt bijna doorzichtig. De zanger riekt naar een weelde aan aftershave en praat nauwelijks: hij zingt zelfs als hij converseert.

Orbison is vegetariër, drinkt en rookt niet. Hij heeft een massief godsgevoel, maar komt niet kwezelachtig over. Een vraaggesprek met de ‘Only the lonely’, de man die ‘Pretty woman’ creëerde en haar tot het topstuk van de romantic rock and roll maakte.

Wat is het geheim van uw kunst?

Ik denk niet dat er sprake is van een geheim. Het is een gave. Een mooie stem is een geschenk van God. Ik ben slechts verantwoordelijk voor het basiswerk en: ik ben mijn stem blijven ge-

[p. 34]

bruiken. Thuis zing ik weliswaar niet voluit, maar zachtjes bij het componeren en uiteraard zing ik onder de douche.

Waarom heeft u in godsnaam uw geniale songs uit de jaren zestig opnieuw opgenomen; waren ze nog niet mooi genoeg?

De oorspronkelijke opnamen waren niet verkrijgbaar. Mijn oude platenmaatschappij, Monument, ging failliet in 1980 of '81 en daarom konden de mensen drie, vier jaar lang niet de oude opnamen kopen in Amerika. Wat moest ik doen? Ik dacht: ik zing ze opnieuw, zodat ze tenminste op de radio gehoord en in de winkels verkocht konden worden. Ik prefereer in het algemeen mijn oude opnamen, maar er zitten bij die re-recordings een paar betere. Sommige nieuwe releases zijn zeker minder! Ik deed er immers vijf jaar over om de nu ‘klassieke’ songs te zingen en de heropname deed ik in twee à drie weken.

Ofschoon ook ik uiteraard uw (Only the lonely’, ‘Oh pretty woman’ et cetera bewonder, heb ik toch twee, andere, absolute favorieten: ‘Almost eighteen’ en ‘Paperboy’.

Dat zijn hele vroege songs, uit 1958 en 1959. Ik weet nog hoe ik ‘Paperboy’ schreef - ik verhuisde toen naar Nashville - en ik dacht aan de tijd dat ik zelf krantenbezorger was. Toen ik tien jaar oud was, bracht ik kranten rond, maar ik schreeuwde niet: (zoals in de song) ‘Extra!, extra! read all about it, my baby's gone and I wanna shout it’, want ik woonde indertijd in zo'n klein stadje dat iedereen toch wel wist wat er met mij aan de hand was. ‘Almost eighteen’ gaat over volwassen worden; achttien is en was in Amerika een grens. ‘Paperboy’ is autobiografischer dan ‘Almost eighteen’ - ik weet werkelijk niet meer of dat liedje over een bepaald iemand ging. Over het algemeen zit er bij mij in iedere song iets autobiografisch.

‘Crying’ (1961) heeft veel met mijzelf te maken. Het gaat over een meisje met wie ik indertijd ging, maar die mij in de steek liet. Ja, ik weet haar naam, maar die zeg ik niet... Ik zag haar naderhand op straat, zij zwaaide en ik wuifde niet terug. Een stuk verder begon ik te huilen; ik had voor macho gespeeld, wilde cool zijn, een echte man die haar niet meer nodig wilde hebben, maar het lukte niet.

[p. 35]

‘Claudette’ is natuurlijk autobiografisch en ‘Running scared’ (1961) eveneens. Een mooie vrouw heeft altijd een vriendje of er tenminste eentje gehad - daar gaat die laatste song over. Van ‘It's over’ (1964) kan ik weinig vertellen, het is een abstracte song. ‘Pretty woman’ (1964) is misschien wel het meest autobiografisch. Rruce Springsteen heeft het the best girl watching song ever written’ genoemd.

Daar ben ik het graag mee eens. Op uw concert, 2 november in Rotterdam, zong u alleen oud werk. Waarom niets van uw talrijke latere elpees?

Mensen willen je oude successen horen. En dat begrijp ik; zelf heb ik ook een hekel aan een oude muzikale liefde die een medley van oud werk zingt en verder zijn hele laatste elpee.

Muzikale invloeden?

Ik heb geen platenverzameling thuis. Zelfs niet één compact-discje; dat moet nog komen. Ik luister naar de radio en dat deed ik als jongen al. De radio heeft op mij de grootste invloed gehad. Toen ik zes jaar oud was, begon ik liedjes op de radio mee te zingen, met een gitaar in de hand. Ik herinner mij een song die ik vaak hoorde toen ik zeven was: ‘Born to loose’ dat Ray Charles later zou opnemen. Een paar jaar daarna bewonderde ik liedjes als ‘Lady of Spain’ [in 1952 pas tot hit gemaakt door Eddie Fischer, b.b.] en Lefty Frizzell [de in 1928 geboren legendarische countryzanger, b.b.] - van de muziek van die man hield ik. In 1950, toen ik veertien was, kwam die nieuwe muziek op: een soort rhythm and blues, liedjes als ‘One man tulip’ en ‘Sh-boom’ van de Crew Cuts (1954), dat was schokkende muziek.

In het begin zong ik met een begeleidingsgroepje voor de radio uitsluitend liedjes van anderen. Ik was zelf niets. Mijn eigen stijl kwam langzaam en die zou ik rock and roll willen noemen. Romantic rock and roll - om precies te zijn.

Toen de Beatles en de Stones midden jaren zestig opkwamen, kòn uw muziek niet meer...

Ik ben begonnen bij de beroemde Sun-studio met alleen een drumstel en een paar gitaren, naderhand kwamen de violen erbij. Ach, opeens was ik uit de mode, zo gaat dat. Over het alge-

[p. 36]

meen heb ik het goed gehad en ben ik gelukkig geweest. De jaren zeventig waren stil voor mij, tot 1968 was ik een grote act. Tien jaar had ik hits en toen kwamen de magere jaren. In de zeventiger jaren nam ik slechts drie elpees op. Vanaf 1975 begonnen echter anderen weer mijn songs op te nemen. Bij voorbeeld Linda Ronstadt met ‘Blue bayou’ in 1977. Dat is misschien wel de beste versie die er ooit gezongen is. En natuurlijk de ‘Claudette’-versie van de Everly Brothers - great!

U sprak over God.

Hij is de oorzaak van alles. Waarom zoveel andere artiesten in Amerika gelovig worden, weet ik niet. Ik kan alleen maar voor mezelf spreken. Ik probeer mijzelf altijd in de hand te houden, maar dat doe ik eigenlijk zelf niet, dat doet iemand anders. De mens maakt plannen, maar God glimlacht. Alles heb ik van God gekregen: mijn stem, mijn songs en mijn erkenning.

Toen Claudette verongelukte en twee van mijn zoons bij een brand omkwamen, was en bleef ik een gelovige. Ik heb aan Hem nooit getwijfeld. Hij hielp mij. Hoe? Ik had die ongelukken niet in de hand. Er stond mij niets anders te doen dan rust te nemen, terug te kijken en alles in de handen van God te leggen. Ik had zowel op mijn successen als op die tragische gebeurtenissen geen invloed. When bad things happen to good people, there is a good Book to read, en het is zo: er gebeuren nu eenmaal slechte dingen in levens van goede mensen. Daarom blijft God nog wel goed! God laat de regen vallen wanneer Hij het wil. Ik ben werkelijk een gelovige, werkelijk.

U heeft bijna alle groten van de vroege rock and roll-dagen gekend.

Buddy Holly, bij voorbeeld. Hij leek op mij, we speelden beiden de Fender-gitaar en met hetzelfde merk versterker. De laatste keer dat ik hem zag, zei hij: ‘Je speelt precies zoals ik.’ Het is waar: we sloten onze gitaar alletwee aan op een Hammond-orgel, wat een vreemd geluid gaf. Nu heb je allerlei schitterende apparatuur die toen nog niet bestond. Buddy was zeker van zichzelf en op een aangename manier egoïstisch. Hij had een onvoorstelbare energie. Hij begreep dat als hij niet een groot zanger door

[p. 37]

zijn talent zou worden, het wel met zijn energie zou lukken. Een ongelooflijk veelzijdig mens. Hij kon met zijn stem nagenoeg alles. Ook als hij niet verongelukt zou zijn, was hij een legende geworden.

Van Elvis herinner ik mij zijn uitzonderlijke vriendelijkheid. Tegen de slechtste collega gedroeg hij zich nog voorkomend. We hebben samen gezongen. Toen ik begon was hij een absolute wereldster. Toch reikte hij mij op feestjes de gitaar aan en zei: ‘En nou moet jij wat zingen.’ Op een andere gitaar klopte hij dan het ritme mee. Een van zijn lievelingsliedjes was mijn allereerste opname: ‘Go go go’ uit 1956. Dat nummer kon ik niet genoeg voor hem spelen.

Carl Perkins en ik hebben pas nog in de Verenigde Staten samen gespeeld. Ik heb hem in 1956- hij had net het klassieke rocknummer ‘Blue suede shoes’ geschreven - voor het eerst ontmoet en hij is nog precies dezelfde: een volmaakt mens. Geloof mij: ik ga ook met jongeren om. Onlangs speelde ik nog samen met Elvis Costello en Bruce Springsteen. Bruce en ik zongen mijn ‘Dream baby’ in duet, Costello speelde mondharmonika op ‘Candy man’. Het is fantastisch om gewaardeerd te worden door Bruce Springsteen; die man verkoopt nu van een elpee vijfentwintig miljoen exemplaren. Ik sta voor kleine zalen, hij speelt voor honderdduizend mensen. Op dit moment kun je niet groter en beroemder zijn dan hij is.

Ik houd niet van hardrock. De meeste artiesten zullen je vertellen dat ze van goede muziek houden, van welke soort ook. Dat is juist, maar van dat spijkerharde geraas zonder nuance zal ik nooit kunnen houden. Ik houd van begaafde musici die van hun muziek houden. Gierende gitaarsoli zullen er bij mij wel nooit ingaan. Ik zie de virtuositeit er soms wel van in, maar ik kan het geluid niet verdragen.

Songs als ‘The actress’ en ‘Gigolette’ uit 1963 lijken mij meer opera dan rockmuziek.

‘In zekere zin is dat zo. Toch heb ik nooit naar operamuziek geluisterd; ik heb geen enkele muzikale opleiding of opvoeding gehad. Ik kan ook geen noten lezen, ik heb een soort eigen notatie-

[p. 38]

systeem ontworpen. Als ik iets opera-achtigs gehoord heb, moet dat in mijn jeugd The Boston Pops Orchestra, dat iets licht klassieks speelde, zijn geweest. Het is, denk ik, geen operainvloed geweest op de liedjes die je noemt. Ik schreef die songs omdat ik geen grenzen wil kennen. Als ik een heel orkest met violen achter mij denk, dan wil ik dat ook hebben. Toch begint ieder nummer, heel eenvoudig thuis, met een gitaar.

Hoe ontstond uw mega-hit ‘Pretty woman’?

In dertig minuten. Ik zat samen met mijn co-writer Bill (William) Dees en Claudette ging boodschappen doen. Ik vroeg aan haar of ze geld nodig had en toen reageerde Bill met: ‘A pretty woman never needs any money.’ Hij vroeg vervolgens: ‘Is dat geen goede songtitel?’ Ik antwoordde dat 't te lang was, maar dat ‘Pretty woman’ mij wel goed leek. We begonnen te spelen en toen Claudette met de kruidenierswaren thuiskwam, was het liedje af.

Over ‘It's over’ deed ik een uur. Alle goeie nummers ontstaan snel. Van dat laatste nummer zijn drie, misschien vier miljoen exemplaren verkocht - kun je uitrekenen wat ik per seconde verdiend heb.

U geeft al dertig jaar interviews. Wordt het niet heel vervelend?

Als ik kan praten over de roots, mijn invloeden en de geschiedenis van de popmuziek, vind ik dat heerlijk. Ik houd niet van kant en klare antwoorden en standaardvragen. Een echt gesprek over muziek, zonder belegen grapjes die al honderd keer gemaakt zijn, is aangenaam. Mag ik zeggen dat ik met dit gesprek erg gelukkig ben?

Ik wil hem voor die laatste opmerking hartelijk bedanken.

Interview Roy Orbison (juni/oktober 1988)

Een aantal muzikale vrienden bracht onlangs (september 1988) onder allerlei schuilnamen en zogenaamd bij een Bulgaarse platenmaatschappij The Traveling Wilburys, Vol. 1 uit. Kenners signaleerden op deze plaat al snel de stemmen van Roy Orbison, George Harrison, Tom Petty, Bob Dylan et cetera. Enkele maan-

[p. 39]

den eerder was ik op zoek naar de achtergronden van dit unieke muziekproject. Ik had een afspraak met Orbison in Malibu, maar Orbison bleek niet thuis te zijn. Na een paar dagen bellen en zoeken bleek de gebrilde zanger van het rockse levenslied tijdelijk te resideren in Memphis, Tennessee. Een gesprek over een weerbarstige carrière.

In Amsterdam had Roy al tijdens het interview met mij in november 1987 geheimzinnig gedaan: er zouden grote muzikale dingen op komst zijn.

Voordat ik naar Amerika ging, had ik geïnformeerd bij Orbison's zoveelste platenmaatschappij (Virgin, deze keer) hoe het met zijn al zo lang aangekondigde ‘geheel nieuwe elpee’ stond. Bij Virgin waren ze wanhopig: We geloven er niet meer in, hij schijnt met van alles en nog wat bezig te zijn - we weten werkelijk niet met wie of met wat - behalve met de elpee die hij ons beloofd heeft.’ In het snikhete Nashville zegt Orbison: ‘Stap maar in, ik doe het interview liever toch niet hier.’ Ik kijk hem wat verwonderd aan en zit even later opgevouwen achterin op weg naar een klein en benauwd studiootje elders in Nashville. Orbison pakt voor zichzelf en mij een cola en zegt: ‘Moet je horen!’ Hij laat een demo horen van een nummer voor zijn langverwachte Virginelpee. Het is een liedje (‘In the real world’) dat gezongen is op de bekende, traditionele Orbison-manier.

‘Vind je het mooi?’ vraagt hij. Ik knik. Toch lijkt er muzikaal iets anders door het hoofd van de zanger te spoken. Roy verdwijnt voor een geluidstechnisch gesprek in een belendend kamertje en ik converseer met Barbara. ‘Roy is inderdaad met iets anders bezig, maar daar kan ik niets over zeggen, let maar op!’ zegt ze. Orbison komt terug en ik zie dat hij in plaats van schoenen linnen Chinese pantoffeltjes draagt. Zwart, uiteraard, want de zanger is immers altijd in het zwart gekleed. ‘Eigenlijk heb ik liever niet dat je vermeldt dat ik hier in Nashville opneem, Virgin weet daar niets van, maar ik ben het op eigen initiatief hier gaan proberen. Ik werk aan twee albums door elkaar: dat ene voor Virgin waar je net een nummer van hebt gehoord en een andere waar ik niets over kan zeggen.’

[p. 40]

Op die Virgin-elpee zing je ook composities van anderen, heb je me verteld. Wat voor songs bevallen je?

Liedjes met een verhaal; ik wil tenminste weten waarover ik zing. En die liedjes willen de mensen. Ik merkte dat tijdens een tournee die ik net, samen met de Beach Boys, gedaan heb. Fans willen een verhaal horen. Ik treed op, componeer, neem op en Barbara produceert. Hard werken, maar het bevalt mij.

Van de oude rock and roll-stars ben je bijna nog de enige overlevende; de rest is aan drugs, auto- of vliegtuigongelukken ten onder gegaan.

Dat is waar. Ik heb, zoals je weet, Elvis en Buddy Holly goed gekend en daarom kan ik het verschil tussen toen en nu zo goed zien. De nadelen van nu bestaan vooral uit de grote technische mogelijkheden. Dat klinkt gek, maar juist door al die mogelijkheden is een live-optreden nauwelijks meer mogelijk omdat je al die studio-tricks niet op het podium kunt laten horen. Ik verlaat op een bepaalde dag de studio en als ik een week later terugkom, hebben ze van alles aan mijn opname toegevoegd, drummachines bij voorbeeld. Het voordeel is dat je aan een opname alles, met technische middelen, kunt toevoegen of bijschaven. Maakte ik vroeger tijdens de opname van een nummer een foutje, dan moest het helemaal over.

Je weet inmiddels dat ik je muziek nagenoeg verafgood dus hoop ik van harte dat je weer helemaal terugkomt op de hitparade.

Het ziet er werkelijk naar uit, geloof mij. Ik ben toegelaten tot de Rock And Roll Hall of Fame, ik heb mijn ouwe hit ‘Crying’ met K.D. Lang opnieuw opgenomen en dat is nu een behoorlijke hit in de u.s.a... Het gaat beter dan het ooit met mij gegaan is.

Hoe voelt het om een legende tijdens je eigen leven te zijn? Ik tankte net benzine en toen vertelde ik de man die ik moest betalen dat ik jou ging interviewen; de man vroeg: leeft Orbison dan nog?

Leuk, heel leuk! Bruce Springsteen, George Harrison, Bob Dylan, Tom Petty en Jeff Lynne [van Electric Light Orchestra, b.b.] zijn fans van mij bij voorbeeld. Weet je hoe het voelt als Bob Dylan of een ex-Beatle een fan van je is? Ik heb net iets met ze ge-

[p. 41]

daan waar ik, nogmaals, niets over kan zeggen. Die zeggen dat ze zich mijn platen herinneren en dat ze nog precies weten wat ze deden toen ze voor de eerste keer een bepaald nummer van mij hoorden. Springsteen zei dat hij van iedereen muzikaal het meest door mij beïnvloed was; zo'n opmerking doet mij méér dan goed. Na meer dan dertig jaar nog publiek voor je voeten te hebben en tegelijkertijd een legende te zijn is fantastisch!

Zou je graag met iemand op het podium willen staan en spelen?

Eerlijk gezegd heb ik bijna met alle zogenaamde groten op de bühne gestaan of gespeeld. Mick Jagger en de Rolling Stones stonden bij voorbeeld in mijn voorprogramma toen ik in Australië optrad in 1965. We werden van het vliegveld afgehaald in gepantserde, kogelvrije auto's. Ik herinner mij in Melbourne twee meisjes die in vlaggemasten hingen. Die meisjes wilden er niet eerder uit komen voordat Jagger en ik ze gekust zouden hebben. Nou: we klommen beiden in een mast en kusten die meisjes. Dat soort gekkigheid is nu wel een beetje over, maar de meisjes willen me nog steeds omhelzen.

Orbison staat na deze anekdote op en wil aan het werk gaan. Hij haalt een broodje en ik vraag Barbara: ‘Kun je mij nu echt niets vertellen over dat andere project [dat later dus het Wilburys-project bleek te zijn, b.b.] waar Roy mee bezig is?’ Barbara gaat naar haar echtgenoot, er volgt een gefluister en even later zegt de zanger: ‘Zul je er echt niets over schrijven voordat de plaat uit is?’ Dat beloof ik. Barbara zoekt in haar tas naar een cassettebandje dat ze niet kan vinden. Ze verlaat de studio en komt na enkele minuten weer binnen. ‘Het zat in de cassetterecorder van de auto,’ zegt ze. ‘Hebben jullie geen verborgen microfoons opgesteld?’ vraagt Orbison serieus aan de cameraploeg waarmee ik een reportage maak. We schudden eenparig nee. De beide echtelieden laten een cassettedeck aanrukken en ruziën over de manier van bedienen. Tien minuten is er geen geluid en dan eindelijk is er de sound. Orbison die zingt met George Harrison, Bob Dylan, Jeff Lynne, Tom Petty en enkele anderen. Het geluid maakt een overweldigende indruk op mij. ‘Dit moet het worden,’ zegt Orbison vol trots. ‘Hoe vind je het?’

[p. 42]

Ik kan mijn oren niet geloven. Ik beluister een unieke combinatie van stijl en geluid die de jaren vijftig, zestig, zeventig en tachtig samenvat.

‘Dylan had ik één keertje eerder ontmoet. We waren bij vrienden te gast [in de keuken bij Eurythmics' Dave Stuart te Los Angeles, b.b.], Dylan was er ook en daar kwamen die anderen die je hoort toevallig binnendruppelen. Een beetje zingen, gezellig, je kent het wel. Met een gitaar rond de salontafel. We zijn daarop verder gegaan en het resultaat hoor je nu. Vind je het wat?’

‘Ik ben verbijsterd,’ zeg ik.

‘Dan maken we er een plaat van,’ grapt Orbison.

Roy Orbison en de fans (december 1988)

Om zes minuten voor twaalf (middernacht) 7 december 1988 overleed Roy Orbison in het ziekenhuis van Hendersonville, Tennessee, nadat hij in het huis van zijn moeder opnieuw last van zijn hart had gekregen. Hendersonville is een voorstadje van Nashville en in deze laatste stad sprak ik de zanger op 24 juni 1988 dus voor de allerlaatste keer. Nadat de dood van Orbison in Nederland bekend was geworden, werd ik door veel kranten en andere media aangesproken om mijn ‘laatste herinneringen’ aan Orbison weer te geven. Niet geheel onbegrijpelijk daar ik al bijna twintig jaar over de zanger van het rock and rollse levenslied publiceerde, hem vaak geïnterviewd had en mij mocht verheugen in een vriendschappelijke relatie met hem.

De mediawelle die de dood van Orbison veroorzaakte verheugde mij, maar verbaasde mij evenzeer. Met de hand op mijn hart durf ik te verklaren dat ik ‘Orbison's grootste fan in Nederland’ ben (de keren dat ik hem dat zei, keek hij mij verblijd aan), maar Orbison heeft natuurlijk ook muzikale perioden gekend die abominabel waren. Eerlijk gezegd kende zijn carrière meer dieptepunten dan hoogtepunten. Zo gingen de gehele jaren zeventig voor Orbison verloren doordat hij muzikaal abject materiaal opnam. Dat de zanger dat zelf maar al te goed wist en daarover

[p. 43]

openhartig sprak, mocht ik zelf verschillende keren ervaren, maar de fans hadden er meer moeite mee de eenvoudige waarheid te accepteren.

In de enorme, zowel nationale als internationale, pers-, radio- en televisiedrukte rond Orbison's verscheiden werd zijn persoonlijke tragiek uit de jaren zestig vermeld, maar nauwelijks zijn neergang die zich in 1966 zou inzetten en twee decennia voort zou duren. Dat zijn overlijden onverwacht was, werd ook overal vermeld, maar in werkelijkheid had Orbison al eind jaren zeventig, buiten zijn songs, last van zijn ‘fysieke’ hart.

In 1979 onderging hij een ingrijpende hartoperatie en hij hield er een van veel operatiesporen voorziene borstkas aan over. Ook daarover schreef ik (nrc Handelsblad, 21 januari 1984) en ook dat artikel beviel de fans niet, evenals het televisieprogramma Rock 'n' roll special waarin ik op 28 oktober 1985 enkele rake dingen over Orbison zei. Ondanks het feit dat dit programma een unieke opname bevatte van een optreden van Orbison in de Singer Concertzaal te Laren (1965?), aangekondigd door Jos Brink, kreeg ik opnieuw de wind van voren. Eerder had ik hetzelfde ervaren na een radioprogramma over mijn held (kro, 12 maart 1980) waarin ik enige relativerende opmerkingen maakte.

De schaarse trouwe fans in Holland waren trouwer dan de meester zelf. Sprak ik enkele malen, bijna lacherig, met Orbison over zijn reusachtige reeks mislukkingen, de vaderlandse fans liepen tegen mij te hoop. Niet uit ijdelheid, maar uit waarheidslievendheid citeer ik een Panorama-redacteur tegen wie Orbison ten tijde van zijn allerlaatste bezoek aan Europa (Antwerpen, november 1988) zei: ‘U weet zoveel van mij. Kent u Boudewijn Büch?, die weet óók zoveel. Zou dat misschien komen omdat Hollandse mannen zo gevoelig zijn? Doet u Boudewijn Büch de hartelijke groeten.’ Orbison en zijn Nederlandse fans, mij uitgezonderd; het is een verhaal apart.

***

In zijn eerste succesjaren verschijnen er regelmatig artikelen

[p. 44]

over hem in de Nederlandse pers. Zo vermeldt het oktobernummer 1964 van Muziekparade niet alleen ‘Connie Francis trouwde man van haar keuze!’ en ‘Stones contra Beatles!’, maar ook: ‘In Engeland is Roy Orbison een van de weinige Amerikanen die een voet aan de (hit)grond krijgen. Maar ook in eigen land [bedoeld is Amerika, b.b.] stijgt “Pretty woman” zeer snel [het zou een maand later de Nederlandse hitparade binnenkomen en er vier maanden in genoteerd blijven, b.b.]. Op de andere kant het zuidelijke “Yo te amo Maria”.’ In december 1964 geeft de cover van Muziekparade: ‘Heeft Roy Orbison verdriet?’, staat Orbison op de vierde plaats van ‘de meest geliefde buitenlandse artiesten in Holland’, vult hij met een foto het hele achterplat van de tijdschriftaflevering en valt op pagina 24/25 onder de kop ‘Opzienbarend feitenrelaas over de zanger zonder gezicht’ het volgende te lezen: ‘Een miljoenenverkoop van zijn platen, een ononderbroken geldstroom uit Amerika en Engeland en West-Europa naar zijn reeds vette bankrekening, reportages in talrijke dag- en weekbladen, vraaggesprekken voor Radio en tv, uitverkochte zalen, langdurig applaus, de fijnste kritieken, niets van dat al kan roy orbison, zijn “Pretty Woman” Claudette en hun twee zoontjes het gemis vergoeden van een eigen huis. Zij hebben het wel. Ginds in het landelijke Tennessee, in de buurt van Saundersville, ligt aan een kalm, wijds meer hun droomkasteeltje. Maar zij wonen er niet. Hun woning is een grote, natuurlijk van alle gemakken voorziene woonwagen, waarmee Roy en zijn gezin van het ene optreden naar het andere trekken. Behalve natuurlijk wanneer hij plotseling in Engeland moet zijn voor een bliksemtournee. Dan raast hij in een straalvliegtuig naar Londen, dan blikt de eenvoudige jongen van het Amerikaanse platteland tegen de protserige interieurs van de duurste hotelkamers. Wat zou hij er voor over hebben om net als vroeger te genieten van de rust, van de vrijheid, van de vrije natuur, weg van alle mensen, alle drukte... Mensen die roy orbison van nabij kennen, bevestigen niet alleen dat hij een fijne kerel is, een eenvoudige jongen met een hart van goud, maar ook weten zij dat hij zorgen heeft. De oorzaak van die zorgen ligt in zijn gezicht. Hij vindt zijn gezicht zó

[p. 45]

lelijk dat hij het achter een dikke, donkere bril verbergt. Dit heeft van Roy een mensenschuwe man gemaakt. Het gezicht, de ogen, de neus die hij zo zorgvuldig camoufleert door die reusachtige bril, geven hem niet het aanzien van een knappe man. Die bril is nu zijn handelsmerk geworden. Zonder die glazen en dat montuur is hij onherkenbaar, is hij een man zonder gezicht. In de stilte van de hotelkamer, nadat alle drukte van een optreden voor even is verstomd, stemt dit Roy tot nadenken. Het intense verlangen naar het landhuis in Tennessee maakt hem wel eens verdrietig, zoals hij ook bedroefd is vrijwel nooit zijn “ware gezicht” te kunnen laten zien.’

Uit dezelfde tijd moet het eerder opgevoerde vraaggesprek dateren dat Skip Voogd met Orbison had (later afgedrukt in Met tienersterren praten. Sjout!, 's-Gravenhage 1965) waarin te lezen staat over de relationele problemen die Orbison toen blijkbaar had met zijn zo noodlottig verongelukte gade: ‘“Ik ging rustig verder met spelen en componeren en in 1958 schreef ik het liedje “Claudette”, opgedragen aan mijn vrouw.” Op dat ogenblik pinkt er even een traan in z'n ogen: “Ik hoop toch maar zo, dat het allemaal weer goed komt tussen mij en Claudette,” verzucht hij dan ineens. Ik knik hem begrijpend toe en hij gaat weer verder met z'n story, zoals hij het zelf noemt. “Dit “Claudette” bracht de Everly Brothers in de hoogste regionen van de hitparade en leverde mij een kontrakt op als songwriter bij een grote muziekuitgeverij”.’

In 1979 was er nog één Roy Orbison-fanclub in Holland actief. In de jaren zestig waren er verscheidene werkzaam geweest, maar deze gingen ter ziele met het tanen van Orbison's faam aan het eind van de zestiger jaren. De fanclub die, enigszins après la lettre in het begin van de jaren zeventig werkzaam werd, verspreidde het gestencilde blad Go go go! dat in januari/februari 1979 aan zijn tiende jaargang toe was. Het opende met een treurig artikel: ‘Hallo Luitjes [...] Achter ons ligt een slecht jaar, een zwarte bladzijde in de geschiedenis van de Nederlandse Roy Orbison-fanclub [...] Er valt niets meer te vertellen, zo ligt de harde waarheid. Dat ligt niet aan ons, maar aan Roy. Er zijn de laatste maanden zoveel beloften gedaan die niet nagekomen zijn. [Orbi-

[p. 46]

son leed toentertijd aan zijn hartkwaal, b.b.] [...] De vorige fanclub ging ter ziele op een bestand van zestig leden. Wij hebben de afgelopen twee jaar bijna honderd leden verloren [...] Momenteel staan we op drieënveertig leden, een dieptepunt, en er moet echt gauw iets gebeuren, wil het niet spaak lopen [...] Er zijn daarom maar twee alternatieven: we stoppen... of we gaan ons blad voortaan eens per twee maanden uitgeven.’

Bijgevoegd in dit nummer van het gestencilde Go go go! was een enquête-bon (‘Mocht u uw blad niet willen beschadigen dan mag u het overschrijven’) met: ‘Mijn mening is: doorgaan... of stoppen... Naam:... Handtekening...’ Het liep goed af. Als nummer van de elfde jaargang (nummer 1) verscheen in januari/februari 1980 een aflevering van Go go go (nu zonder uitroepteken) waarin een opgewekte toon te bespeuren viel. Toch zou het misgaan met de fanclub, maar de harde fans bleven Orbison trouw. Ontroerend trouw zelfs, zoals ik mocht ervaren tijdens zijn optreden op 2 november 1987 in de Rotterdamse Ahoy-hal. Ik filmde daar voor mijn toenmalige televisieprogramma Büch - en mocht de zanger op het podium aankondigen - en maakte na afloop enkele vraaggesprekjes met fans. Elke aangesproken fan had een feilloos geheugen voor mondelinge en schriftelijke, naar hun mening negatieve, uitingen die ik ooit over de zanger, ondanks alles ook mijn held, gedaan had.

Een nog krasser voorbeeld van blinde liefde en gebrek aan distantie toonde de voorzitter van een ‘Nederlandse Roy Orbison Fanclub’ die in 1985 bezwaar maakte tegen de eerder genoemde televisie-uitzending Rock and roll special waarin ik had gerefereerd aan een interview dat ik met de zanger had aan het einde van de jaren zeventig toen ik Orbison in deerniswekkende omstandigheden aantrof na afloop van een optreden in een Brabantse seksclub. De voorzitter schreef mij op 5 november 1985: ‘De door u gebruikte zin aan lager wal geraakt, is ingegeven door uw eigen kortzichtigheid [...] Roy wist niet dat hij zou optreden in een sexclub. Hij vertelde ons dat het een tweede keer niet meer zou gebeuren [...] Ik verwacht van u dat u deze misstap rechtzet in uw volgende programma over popmuziek en zich een

[p. 47]

kerel toont door de genoemde fout te herstellen [...] Wij hebben Roy inmiddels gebeld en hem op de hoogte gesteld van uw uitspraak. Wij hebben gezegt [sic, b.b.] hem op de hoogte te brengen van uw reactie.’

In feite had ik indertijd geen bezwaar tegen een optreden van Orbison in een seksclub, ofschoon ik de ambiance in het zogeheten Kasteel Meerwijk wat armoedig vond, maar mijn verdriet hield zich meer bezig met een rock and roll-held die in rood pluche een beperkt gezelschap in geluidstechnisch povere omstandigheden vermaakte, terwijl hij naar mijn smaak nog steeds enorme zalen en wereldpodia verdiende.

Jaren later lukte dat echter nog steeds niet, want zijn Rotterdamse 2 november 1987-concert werd matig bezocht en het management besloot uit te wijken naar een kleinere zaal waar Orbison, ondanks een optreden van buitengewone kwaliteit, slechts een tweeduizend bezoekers aan zijn voeten vond. Zijn roem was bij zijn fans, en mij dus, in 1987 nog niet opnieuw hersteld. Dat zou een half jaar later geschieden en ikprijs mij gelukkig dat ik, ondanks de desavouering van officiële vaderlandse Orbison-instanties, daartoe het een en ander heb bijgedragen. Roy Orbison was eindelijk, en opnieuw, een wereldact toen hij op die droevige decemberdag van het jaar 1988 overleed.

***

Roy Orbison is ook in de lange muzikaal-stille jaren vooral in Engeland, België en Nederland door zijn trouwe fans niet in de steek gelaten. Een verdienste waar het Nederlandse fan-dom niet genoeg om gewaardeerd kan worden. Hetzelfde geldt voor Buddy Holly (overleden in 1959) die in de jaren zestig en de eerste helft van de jaren zeventig nagenoeg bijna overal uit de aandacht verdwenen was, terwijl zijn muziek in Engeland en Nederland steeds op de nodige belangstelling kon rekenen.

Ten aanzien van de Buddy Holly- en, bij voorbeeld ook, de Everly Brothers-fans gold echter hetzelfde als voor Orbison: een kritisch geluid mocht ik niet laten horen. Een klassiek voor-

[p. 48]

beeld maakte ik mee nadat in augustus 1988 een Buddy Holly-aflevering werd uitgezonden van mijn televisiereeks De wereld van Boudewijn Büch. In deze aflevering stond ik voor het graf van Holly in Lubbock, Texas, en beklaagde mij over het feit dat Holly's laatste rustplaats was voorzien van zo'n pover monumentje, waarin slechts ‘een lullig gitaartje’ gehakt was. Een woedende fan deelde mij ‘als levenslange bewonderaar van de zanger’ mee dat deze ‘schandelijke opmerking de nodige gevolgen voor mij zou hebben’. Wat had ik fout gedaan? Mij beklaagd over het feit dat zo'n groot genie als Holly het met zo'n armoedig grafsteentje moest doen!

In mijn roman Brieven aan Mick Jagger (1988), waarin ik mijn eigen opvattingen over het fan-zijn probeerde te analyseren, laat ik de hoofdpersoon (een fan van de Rolling Stones die later auteur en televisiepresentator wordt en dus angstwekkend op schrijver dezes lijkt) zeggen: ‘Lul als ik ben, maak ìk zelfs vrouwen mee die mij overal achtervolgen, iedere snipper die ik schrijf verzamelen en mij 's nachts uit bed bellen om te zeggen dat ze van mij houden. Het soort vrouwen dat ik het liefst, met de wet in de hand, zou willen verbieden om fan te zijn. Liefde kan mensen tot ezels maken, bewondering richt ravage aan.’

De geschiedenis van de bewondering voor Orbison in Holland laat een beeld zien dat veel op het bovenstaande romanfragment lijkt: de Nederlandse Orbison-aanhanger bleek in geschrifte niet bepaald kritisch of objectief te zijn en nam het de kritische Orbison-watcher (en ik was werkelijk niet de enige!) nogal kwalijk wanneer hij niet in blinde bewondering volhardde. Het moet daarentegen ook gezegd worden dat deze fans er mede voor gezorgd hebben dat de zanger aan een tweede carrière kon beginnen. Helaas gebeurde dat op een triest moment: in de maand dat hij zou sterven. Op de ochtend dat ik van Orbison's heengaan hoorde, brak ik - laten de fans daar verzekerd van zijn - in snikken uit en speelde ‘It's over’ de hele dag af. Bijna een kwarteeuw eerder, toen ik deze song voor het eerst hoorde, deed ik dat ook al!

Het laatste dat de Belgische en Nederlandse fans werkelijk live

[p. 49]

van hun idool te zien kregen was een optreden van Orbison op het Diamond Award Festival (Antwerpen, begin november 1988). Ik kon daarbij helaas niet aanwezig zijn omdat ik beroepshalve in de Maltezer republiek verkeerde. Ik zag een televisieregistratie van dit optreden op de brt (11 december 1988) - Orbison was mager geworden (hij volgde een rigoureuze vermageringskuur) en droeg een modieus staartje in zijn zwart geverfde haren - en het was van een meeslepende pracht. Weliswaar was poppresentatrice Linda de Mol, buiten haar schuld neem ik aan, niet in staat een adequaat vraaggesprekje met hem te voeren, maar het was des te pijnlijker dat dit last concert van Orbison door zijn televisieregistratie, die dus enkele weken eerder werd opgenomen, op de kijker overkwam als live. Op 11 december 1988 was Orbison al vier dagen dood. Musicus Jan Rot had drie dagen voordien in nrc Handelsblad geschreven dat hij verdrietig was omdat hij de zanger in januari 1989 zou ontmoeten wanneer hij een afgesproken interview met hem zou hebben. Orbison zou in januari 1989 zijn revival in het hoofdstedelijke poppaleis Paradiso komen vieren en daarna, of daarvoor, met Rot converseren. Ik had een afspraak om met Orbison uitvoerig te gaan dineren. Er was echter één complicatie: Roy Kelton Orbison was ondertussen overleden. ‘Hij was het lelijkste eendje van de rock and roll, maar zong haar het mooist,’ schreef ik ooit. En daar blijf ik bij. Ondanks alles, ondanks de fans.