Rock 'n' roll

[p. 13]

Inleiding

Wat is rock and roll? Je kunt de radio of de televisie niet aanzetten of daar kondigt iemand ‘een heel mooi nieuw rock and roll-nummer’ aan. De Rolling Stones worden door velen beschouwd als ‘the greatest rock and roll band on earth’. Er is sprake van hardrock (and roll), van acidrock, van new rock, maar hebben al die genres en ondersoorten nog iets te maken met de waarachtige rock and roll die zo'n vier decennia geleden ontstond?

Veertig jaar geleden? Hoe oud is de rock and roll eigenlijk? Waar komt de term vandaan en waar slaat hij op? Rock and roll wordt voortdurend in verband gebracht met Bill ‘rock around the clock’ Haley (1925-1981) en is dat terecht? Laat ik eerst een stukje van mezelf citeren dat ik bijna vijf jaar geleden in nrc Handelsblad schreef (en we zullen dat stukje in dit boek bij Bill Haley nog een keer terug zien keren): ‘Waarom nog verder geschreven over Haley? Is het niet verstandiger in de regels die nog volgen het boetekleed aan te trekken en de elpees van Bill Haley in een vuilniszak aan de straat te zetten? Nee! De man die voor het rocktijdperk eigenlijk al te oud was - een rocker behoorde achttien, negentien te zijn; Haley liep tijdens zijn succes tegen de dertig -, was weliswaar oerstom, maar in werkelijkheid een van haar echte uitvinders. Dat wil zeggen: hij was de eerste blanke man die de thema's uit de blues, de rhythm and blues, de rockabilly, country and western et cetera populair maakte in een nieuwe muziekvorm: de r & r. Verzon Bill Haley, zoals men vaak aanneemt, ook het begrip?

Deze regels zijn muzikale vadermoord, want dat is óók al niet waar. De beste samenvatting van de taalkundige geschiedenis

[p. 14]

van het begrip “rock 'n' roll” staat in Arnold Shaw's Dictionary of American pop/rock. In 1952 had de discjockey Alan Freed een populaire radioshow, The moondog rock 'n' roll house party, en naar die show zou het muziekgenre genoemd zijn. Bill Haley heeft altijd - Freed bestrijdend - betoogd dat hij het begrip als eerste gebruikte. Hij verwees voortdurend naar zijn plaatopname uit 1952, “Rock-a-beatin' boogie”, waarin de regels “Rock, rock, rock, everybody; roll, roll, roll, everybody” voorkomen. Haley heeft dit nummer inderdaad geschreven en opgenomen, maar Shaw verwijst, bij voorbeeld, naar een opname van Buddy Jones uit 1939, waarin de regel “I love the way you rock and roll” voorkomt, en naar Wild Bill Moore's “We're gonna rock we're gonna roll” (1947). Het meest waarschijnlijke is dat Haley het begrip direct gepikt heeft van de blueszanger Muddy Waters, die vlak voor Haley's “Rock-a-beatin' boogie” een nummer opnam (“All night long”), waarin de zin “rock me, baby, rock me all night long... roll me, baby, roll your wagon wheel” prominent voorkomt.

Dat Haley's eerste hitje “Rocket 88” (1951) heette, helpt hem ook niet veel verder. Hij had het niet zelf geschreven, en dit nummer met “rock” in de titel verwees naar een Oldsmobile-automerk. “Rocket 88” bracht Haley (en zijn toenmalige begeleidingsgroep de Saddlemen) wel tot het besef dat zij voort moesten gaan op de muzikale route die wij nu rock and roll noemen.

Haley's volgende hitje was “Rock the joint”. De doorbraak kwam met Haley's eigenhandig geschreven “Crazy man, crazy”, dat echter op de radio eerst moest worden opgewarmd door middel van een walgelijke coverversie van Ralph Marterie. Eerlijk is eerlijk: Bill en zijn tweede begeleidingsgroep de Comets stonden in 1953 als eersten op de Amerikaanse hitparade met een r & r-hit.’

Aldus een stukje bewerkt proza van jaren geleden. Het blijkt dat we onderscheid moeten maken tussen de terminologie en het muziekgenre zelf. Toen ik indertijd bovenstaande analyse had gemaakt, bracht de post zakken vol brieven waarin hele andere dingen werden gesteld. Sommige lezers voerden de term zelfs

[p. 15]

terug tot in de negentiende eeuw. Enkele lezers vroegen zich af waarom Freed zich indertijd niet in de discussie had gemengd. Was hij misschien niet de eerste die de term ‘rock and roll’ (overigens al gauw gespeld als ‘rock 'n' roll’, ‘rock 'n roll’ of ‘rock & roll’) gebruikte, hij was toch in ieder geval één van de eersten.

Het geval wil dat hoewel Freed (geboren in 1922) de beroemdste discjockey van de jaren vijftig was, zijn carrière toch niet langer zou duren dan van 1950 tot 1962. In dat laatste jaar werd hij beschuldigd van het aannemen van smeergeld (om bepaalde plaatjes te draaien) en kwam het tot een veroordeling. De straf was niet hoog - driehonderd dollar boete en een voorwaardelijke gevangenisstraf - maar de man was gebroken. Hij trok zich terug in een woning te Palm Springs en raakte aan de drank. In 1964 werd er tegen hem een aanklacht ingediend wegens belastingontduiking (nog stammend uit zijn rijke jaren) en dat brak de beroemdste discjockey voorgoed. Hij stierf in een ziekenhuis aan de gevolgen van zijn drankzucht. Hij was tweeënveertig jaar oud.

Toen de rock and roll volwassen genoeg was om wetenschappelijk bestudeerd te worden, zat Freed al dagelijks, niet aanspreekbaar, achter de fles en toen de rockse studies overal hoogst serieus werden aangepakt, lag Freed reeds jaren onder de grond. Kortom: aan Freed heeft eigenlijk nooit iemand kunnen vragen hoe het zat met de geschiedenis van het begrip ‘rock 'n' roll’.

Een andere beroemde, en nog steeds levende (televisie)discjockey is Dick Clark (geboren 1929) die misschien ook veel zou kunnen vertellen. Helaas is hij er de man niet naar om in de geschiedenis te duiken van een term. De oppervlakkige Clark heeft een aantal boeken over de rock and roll geschreven, maar deze blinken niet uit door serieuze studie of historisch inzicht. Clark heeft in zijn muzikale memoires vooral gekozen voor ‘plastic herinneringen’. Hij is, maar dat is eigenlijk ter zijde, van veel minder belang geweest voor de rock and roll dan zijn tragische collega Freed. Sprong Clark er bij de smeergeldprocessen tussenuit (terwijl hij met evenveel recht veroordeeld had kunnen worden), veel durf had hij niet. Zo hield hij zich bij voorbeeld tot in de jaren

[p. 16]

zestig aan de weerzinwekkende, toen in Amerika geldende rassenwetten.

Freed werd midden in de jaren vijftig een ‘nigger lover’ genoemd en hij presteerde het om in 1957 de zwarte Frankie Lymon in een van zijn televisieshows te laten dansen met een blank meisje. De show werd niet uitgezonden en Freed kreeg op zijn donder. Bizar natuurlijk dat in een rock and roll-show het zwarte element verboden was, terwijl - en dat neemt men toch wel algemeen aan - zowel de term als de muziek zelf hoofdzakelijk zijn opgebouwd uit zwarte elementen.

Alan Freed riep midden in de jaren vijftig uit: ‘Anyone who sacks rock & roll is a passing fad or a flash in the pan, has rocks in his head, dad!’ Daarmee heeft hij het gelijk aan zijn kant gekregen, ofschoon het natuurlijk de vraag blijft wat Freed van nederrock, acidrock en André Hazes of De Zangeres Zonder Naam die de rock and roll (?) vertolken, gevonden zou hebben.

Terugkomende op de geschiedenis van het begrip ‘rock and roll’: The Rolling Stone encyclopedia of rock and roll (1983), die meestal lang stilstaat bij de geschiedenis van popmuzikale termen, geeft voor ‘rock & roll’ uitsluitend: ‘De term is een eufemisme uit de blues voor geslachtsverkeer.’ Het lijkt voornamelijk grappig bedoeld, maar is het allerminst. Na al die lezersreacties ben ik 'ns gaan snuffelen in Engelse en Amerikaanse etymologische woordenboeken en kwam ik tot de conclusie dat in de zeer platte spreektaal de woorden ‘rock’ en ‘rocker’ betekenissen hadden als ‘gek’, ‘vuil’, ‘geil’ (enzovoorts). ‘Roll’ werd honderdvijftig jaar geleden al gebruikt voor ‘neuken’ of ‘vrijen’. Het eigenaardige is nu dat ik de combinatie ‘rock and roll’ in woordenboeken alleen tegenkom zoals gebruikt in de jaren vijftig van deze eeuw en dan wordt inderdaad de bepaalde muziekvorm bedoeld. Dat is des te vreemder omdat de spreektaal dol is op beginrijmen als, bij voorbeeld in het Nederlands, ‘frank en vrij’, ‘Jut en Jul’ et cetera.

Buddy Jones zong in het vroegste nummer - waarin de term ‘rock 'n' roll’ voorkomt - dat de rockgeleerden en ik hebben kunnen vinden, het genoemde nummer uit 1939: ‘I love the way you

[p. 17]

rock and roll’. Deze song werd vlak voor de Tweede Wereldoorlog geen groot succes, maar de luisteraars die het in Amerika hoorden, verstonden verschillende dingen. Luisteraars van goede stand zullen niets van deze tekst begrepen hebben, arbeiders moeten iets als ‘wat beweeg je lekker’ en misschien ‘wat vrij je lekker’ verstaan hebben, maar leden van de onderwereld begrepen het luid en duidelijk: ‘Ik houd van de manier waarop je neukt.’ Hoewel het niet of nauwelijks is vastgelegd in woordenboeken, betekende ‘rock and roll’ in de (gezongen) boeventaal gewoon ‘neuken’.

Een groot probleem bij muziekteksten - en dit geldt in het bijzonder voor de blues - is dat deze taal door woordenboekenmakers nimmer is betrokken in hun lexicografische werk. Terwijl de gezongen groepstaal toch juist buitengemeen interessant is. En dat geldt natuurlijk nog steeds. Om daar twee voorbeelden van te geven het volgende. Bryan Ferry zong op een van zijn vroege Roxy Music-elpees (1974) het nummer ‘Three and nine’. In deze song komt de regel voor: ‘Three and nine [eigenlijk: 3/9 pence, b.b.] could show you any fantasy.’ Een zinnetje dat niemand buiten Engeland begrepen zal hebben en nu inmiddels ook al niemand in Groot-Brittannië meer zal weten te duiden. Welnu, om een raadsel op te heffen: 3/9 pence was indertijd in Engeland de prijs van een kapotje in een caféautomaat! Iets soortgelijks is er aan de hand met het nummer ‘Mother of pearl’, ook van Bryan Ferry en Roxy Music. ‘Mother of pearl’ betekent niet alleen ‘paarlemoer’, maar in drugskringen ook en vooral ‘cocaïne’.

Er zal wel nooit definitieve duidelijkheid ontstaan over wie nu als eerste de combinatie van de woorden ‘rock’ en ‘roll’ aan het muziekgenre labelde. Zoals er ook wel nooit klaarheid geschapen zal worden in het vraagstuk van wat rock and roll-muziek nu precies is. Maakten de Rolling Stones in het begin van hun carrière beatmuziek, rhythm and blues of rock and roll? Het is natuurlijk maar een manier van naamgeven, maar ik moest aan dit vraagstuk denken toen ik op een reuze gezellige avond te Heemstede de herdenking van Buddy Holly's dertigste sterfdag mocht meevieren en presenteren (3 februari 1989). Er kwam een

[p. 18]

rockdeskundige op mij af die zei: ‘Weet u dat Holly eigenlijk helemaal geen rock and roll maakte, hij was de eerste beatzanger. Hij was degene die de Beatles mogelijk maakte.’

Buddy Holly wordt algemeen beschouwd als een van de aartsvaders van de rock and roll en toch was ik het met die spreker in Heemstede minstens een beetje eens. Het is misschien een kwestie van gevoel, maar Holly was zeker aan het einde van zijn leven (1958-1959) nauwelijks een zuivere rocker meer. Maar - en dat moet natuurlijk de volgende vraag zijn - wat is dan weer beatmuziek? Daarover bestaat nu al onenigheid in de rockhistorische handboeken. Het is in ieder geval een enerzijds gecompliceerdere en anderzijds meer versimpelde vorm van rock en roll die genoemd is naar...

En daar komt het: de één beweert (zeer ten onrechte uiteraard) naar de Beatles, de ander naar het geluid van de sound dat kort en ‘slaanderig’ is (van het Engelse werkwoord ‘beat’ - ‘slaan’). Over de geschiedenis van het muziekwoord ‘beat’ kunnen de woordenboeken zich eerdaags druk gaan maken, maar laat ik mij zelf ten slotte beperken tot mijn muzikale begrenzing van het rock and roll-genre.

Rock and roll is een uitermate seksueel gerichte en getinte muzikale overdracht. Zij wordt ten gehore gebracht door een ongeschoolde stem die eenvoudige teksten zingt, teksten die uitsluitend gaan over de (verkapte) wens om te neuken. Rock and roll bezingt de jeugd en wordt verklankt met ten hoogste drie gitaren, een eenvoudige trommelset en het liefst zonder blazers. Volgens deze definitie zou Chuck Berry de grootste rock and roller op aarde zijn. En dat is hij ook.

Bill Haley moge dan een van de ‘uitvinders’ van de muzieksoort zijn, hij is zeker geen typische rock and roll-muzikant. Dat zijn zeker ook niet al die groepjes die mij hun bandjes toesturen waarin ze mij, als ‘rock and roll-professor’ (iets te veel eer!), vragen wat ik van hun muziek vind. Ik schrijf ze zelden of nooit terug, maar bij deze het volgende: de meeste namaak-rock and roll die ik hoor is te gelikt, te veel nagespeeld en in elk geval volkomen aseksueel. Eén uitzondering: op de Buddy Holly-avond die

[p. 19]

ik noemde, speelde That Crazy Beat, een bandje uit Den Haag. Hun naam verwijst weliswaar naar ‘beat’ en ze zeggen zelf dat ze ‘rockabilly’ (nog zo'n term!) spelen, maar wat ik deze drie jongens en dat ene meisje zag presteren, was ongelooflijk.

In de beste Gene Vincent and The Blue Caps-traditie speelde That Crazy Beat mooie en meeslepend authentieke rock and roll; al was het minstens dertig jaar later. Want wat is rock and roll? Een slagwerker die bijna op zijn trommel zit en vinnig met korte stokjes beukt, gitaren die ‘likken’ (niet gieren!) en bijtend zingen. That Crazy Beat zou eigenlijk That Crazy Rock moeten heten, hoewel (en dat heb ik net uitgelegd) ‘rock’ betekent in de Amerikaanse spreektaal al vaak ‘crazy’ (gek) of ‘geil’ (et cetera). Dus... Ik weet het niet meer!

Wees, doe en leef rock and roll! Daar gaat het om. Dit boek wil enig inzicht geven in de wortels en de historie van de grootste muzikale innovatie uit de geschiedenis, maar het is vooral een persoonlijke geschiedschrijving van een muziekgenre dat mijn leven misschien meer dan iets anders beïnvloed heeft. Rock 'n' roll is een dagtaak voor mij, maar een aangename: ze is altijd even troostend èn schitterend - binnen handbereik.