|
| |
| |
| |
Zesde hoofdstuk.
Strandjutters.
En waarachtig, daar zijn we twee dagen den boer op geweest, omdat Toon zich dan maar als knecht wou verhuren, en lam-getippeld komen we eindelijk weer van arren-moe terug in Den Helder... hooren we, dat er net dien barren nacht toen wij gingen, op de Zuiderhaaks een groot schip is gestrand!
Daar stond nu de hééle plaats van op stelten. Geen twee menschen zijn er in 't Nieuwediep en Den Helder, of ze hebben 't er over, opgewonden druk. De tafels in de koffiehuizen, societeiten en herbergen, de kroege-toonbanken, daveren van de vuistslagen onder de heftige disputen over 't gestrande schip. Want een ieder is nu zeeman, - zij 't enkel aan den wal - de vrouwen incluis. En 'n ieder wéét 't,
| |
| |
met gezag; kent 't onvertrouwbare karakter van de zee tot in haar diepste roerselen; kent den wind in zijn nukkigste vlagen; kent 'n elk schip, zooals je 't nu eenmaal aan moet pakken om 't in bedwang te houden. Voor géén probleem staan ze vreemd. Want, zijn ze dan zèlf niet vertrouwd met stroomingen en banken, ondiepten en keeringen, dat ze overal langs de naadjes heen kunnen komen met droge toffels al loopen er ook rollingen als kerken, al staat er een branding die een heele vloot tot splinters zou malen, - tòch heeft 'n elk dan nog wel een vader, een broer, een neef, een zwager of 'n buur, die als 't ware de zee en den storm in zijn zak heeft, en alle droogtes en alle vuren buiten z'n hoofd weet.
Aan de haven, en langs den kant, waar hun vletten tegen de plompen op zijn getrijst, grommen rumoerend de stemmen van de scharrelaars door 't buiige weer, de monden pruim-kauwend. En telkens zet een uit dien troep glimmend geoliede robben 't op een kuier, om met zwaar gestap van z'n klompschoenen de voeten weer warm te ijsberen. Tot ie opeens behendiglijk bijdraait,
| |
| |
en herhaalt hoe 't is en niet ànders, voor den donder!
Hoe 't is, en hoe 't had hooren te wezen, en wat er nu zou moeten gebeuren. Hun ruige snoeten kijken zoo wijsgeerig de wijdte in, dat 't is of ze glimlachen om zulk een kinderenwerk, als een zee die wat briescht. Ze zouden dat golvenspul met hun óógen wel kunnen bedaren, - als ze maar wilden, en dan droegen ze ommers zoo'n schip onder den arm naar huis, of wat let me? Maar 't wordt hún niet gevraagd. Goed; dus zij houden er zich buiten, en laten de klungels maar prutsen.
Maar - Toon wist 't bij ervaring - zoodra is 't 's nachts niet aarde-donker geworden, en de zuidwester kermt om de hoeken van 't huisje, dat de vensters klepperen, en de voordeur uit 't slot springt, - ja... dan is 't uit met hun rustig bespiegelen. 't Beuken van de deining, 't geloei van de bries, en dat plassen en slieren van de branding den dijk op, 't zijn voor de jutters sirenen-geluiden, waaraan ze niet kunnen weerstaan. Met 'n brok prikboom gewapend, om d'r body 'n eind met 'n haak vastgesjord, steken ze den kop
| |
| |
spiedend de donkerte in, de zeebeenen schoor, schouders vooruit, om tegen den storm op te laveeren. En in 't gieren hooren ze de zoetste geheimen, de liefste verlokkingen, dat d'r rimpelige tronies zoo lekkertjes lachen, en 'n dol begeeren uit den buik op komt gekrieweld, als ze met hun nachtoogen sluwtjes 't kantje begluren, en voort-boren, àl verder in 't zwarte water-gewoel.
Heere, Heere, dat zoo'n schuit nou mocht breken; dat de loopers 'm z'n flanken kapot mochten mokeren en al die rijkdom spoelde er uit: op iedere golf een baal, of 'n kissie... Ze doen zoo hun best; hoor ze nou brullen, kijk ze verdomme met d'r witte mutsen op komen zetten, stukken water als duinen!... Hè één mep en ie kraakt, en alles schiet los! Ja, waarachtig, de zee wil wel goed; die heeft zelf 't smoor an zoo'n sta-in-de-weg voor z'n vrij-uite rubbeling gezien. En de zee gunt 'n jutter ommers graag 'n goed sjansie. Maar eerst nog wat speulen, eerst nog wat treiterig sollen met zoo'n wrak, 'n knauw en 'n lik, 'n aai en 'n dof, 's kietelen en dan weer een tik, dat ie kreunt. Net als de kat met 'n muis... Tot ie 'n balloorigen hap geeft...
| |
| |
O, dat 't nou temet mocht gebeuren...
Zoo sluipen ze, gejaagd van hebberig verlangen, langs de glibberige plompen, vage schimmen, grauw in 't donker, nu en dan even ros overtogen van 'n glimp uit den toren, die er luideloos langs waart. Dan ineens zien ze er één voor zich uit... en... verder nog één... en ginder wijd... ja waarachtig, 't krioelt van de jutters, die ieder op z'n eentje om alléénig den buit, den zwarten nacht in zijn getrokken, op hoop dat de wind naar hun kust uit mag schieten.
En om 't gestrande schip zelf, waar enkel de stuurman nog dag en nacht waakt, omdat ie z'n schip lief heeft en 't - kan 't uit wroeging? - in z'n schokkenden, stuipenden doodsstrijd niet wil verlaten, hoe de gevaren ook van allen kant hun koppen naar hem op komen dreigen, - om 't schip heen aast al een enkele vlet vol hunkerende kerels, door de golven gebeukt en gesmeten, van 't buiswater deurwaternat en verkleumd, maar stom en gelaten, tot de zee den romp en de schotten eindelijk mag breken, en zij 't zullen bekruipen, aanstonds, de éérsten, net als de vliegen een kreng, om zich dadelijk aan
| |
| |
wijn en jenever gloeiend te zuipen, dan alles vol te graaien met rijken buit.
Toon zag 't zoo hevig, hij wist 't nog zóó fel uit z'n heel jonge jaren, dat ie er meteen weer op uit wou. Want de kostbaas had 't ons da'lijk verteld: waar ze zoo hardgrondig naar hadden gehunkerd, en zoo schrikwekkend om hadden gevloekt, was dien ochtend gebeurd: de rollers hàdden 't schip z'n ribben gekraakt, de luiken van de ruimen gesmeten, en van de kostbare lading spoelde er al over 't randje.
Dus wij, moe en wel van 't sjouwen, subiet naar den dijk. Daar zou je ze, d'r eigen duuk weggehouden, nou 's tusschen die plompers van de glooiing, en verderop zelfs met kijkertjes uit duin, zien zitten waken en loeren, in die hoekies van de hoofies, waar 't allegaar anspoelt. Want zelfs de zeebrekers grepen er naar, als hunkerende armen van de kust uit, om d'r bewoners te helpen aan 'n tjop, zukke arremoedzaaiers!
En, ietwat beverig bevangen door 't rare avontuur dat we in dien donkeren, nat-kouden nacht langs zee gingen beginnen, schooierden we voort, de oogen waakzaam, want je kon met die jutters nooit weten. Ze zijn ommers bij
| |
| |
zu'k soort van werk niks gesteld op partij. En die kerels... 't zijn duvels; ze snijen je strot af voor 'n baaltje katoen, gromde Toon.
‘Maar... st... hoor je dat zoeme en dat kleppere van de klompe?.. Tjonge, tjonge, wat een volte in 't donkere voor je uit. Zelfs wijve en kindere loope an dijk, as er zoo ietewat loos is! Maar die weerlagsche wind jaagt je 't bruiswater mik in je doppe, en beneemt je 't zicht...’
Toen zweeg Toon welsprekend, en we liepen behoedzaam... Tot ineens om een bocht dat draailicht uit den toren de kust langs ging zwaaien... en geen levende ziel was er aan den kant te bekennen.
‘Ze houwe zich verdekt, man, wat ik je brom,’ - hield Toon er nog moed in... ‘Maar zie je, de wind... die 's nou... wel wat oostelijk, maat,... wat aflandig... da's waar. Niet te mooi voor te jutte... want hier voel je de bries in je rug... enne... 't Is geen volk, dat we hoorde... 't is 't klappere en schuifele van zee langs de keie...’
We liepen, uit den treure. De witte schuimkoppen kropen uit de woelige zwartigheid uit,
| |
| |
de glooiing 'n eind op, en sisten terug. En om de hoeken zwalpte de stroom met dubbele kracht tegen 't dammetje aan, dat 't brulde en brieschte in de breking. 't Waantij hoorde je grommelen in 't neertje. En als donderkoppen vaal en grauw, verliepen de duinen ver weg langs de lucht.
Toch... op 't naadje zouwe ze nou legge te loere met d'r vletjes, - zei Toon - daargunder in die strook slecht water tussche de eb en de vloed, waar haast geen stroom loopt en alles langs heen zuigt uit die ope ruime van 't schip...
En waarempel... we hoorden 't gelijk, en bleven mèt staan: dat was riemslag die bij kwam, uit 't naadje; ze stuurden pardoes aan op de plompers. En hun ruige stemmen gromden al zwaarder.... Dàt zou wat geven...
Vóór we 'r aan denken, hooren we de riemen ploffend binnengooien in de boot, en meteen loopt ie vlak bij ons met zijn kop op de keien. De voorman tjoempt er uit met een bonk van zijn klompen en houdt 't vaartuig tegen om z'n gang wat te breken. Dan springen er drie kerels 'm achterna op de steenen, en in no time steken ze kwiek hun vletje in top.
| |
| |
't Zijn vier gebroeders - Toon kent ze dadelijk - jongens als reuzen, die daar ineens uit 't zwarte over zee zijn op komen zetten aan den aarddonkeren dijk. Ze dragen breedrandige vilten, vastgebonden om den nek; slank in hun truien, met gore wollen dassen als dweilen dik om d'r halzen. De dievenlantaarn, die één op z'n borst draagt, beschijnt koperig hun jonge, blonde zeemansgezichten, met alle vier 'n sik onder de kin, uit den hals op. En nijdig stampende schudden ze 't bruiswater af. Ze snauwen en ruziën kwaadaardig:
‘God wéét wat 't geweest is, wat voor kostelijk poetje daar dreef in dat licht...’
‘Nou Gerrit, hou jij je nou sjakies, want als ik te loevert op had gezete en jij an lij, dan had 't zoo niet gebeurd, hier en ginder! Jij hebt de boel weer smerig verpest... Groote bek en géén hande... Nou zie je 't eris, as 't er op an komt... Gaan die andere schoot met de zaak...’
‘'t Was een vat vléésch, of 'k val dood!’...
‘Of 't vleesch was? - Zet morgen 'n ander ze tande nou an... leelijke doerak; 't is jouw stomme schuld!... De leste keer dat jij in de boot komt, zoo'n lampisok!’...
| |
| |
‘'n Sjouwtje voor niks, en deurwaternat! Ben me nou twee dage en nachte voor in de weer. Eerst stoot je je neus om in de reddingsboot mee te kenne, want dat pikke die Nieuwedieper trossesnijers je af. En as er wat te jutte valt, dan laat Gerrit die Heldersche kraaie d'r mee schoot gaan door z'n lammenadige roeie...’
Maar ineens valt Toon er tusschen met 'n hartelijk: ‘Wel, ottenooje, ben jelui niet van Dirkse?... Kérels, zeg Willem, hoe is 't met je váder?... An 't kneppele geweest om 'n brandje?’
‘Lieve god noggetoe, bè jij Toon?... Da's óók 'n bak... hoe kom jij hier verzeild in de nacht?’
En ze zijn er hun spijtigheid 'n poos voor vergete... Maar dan in eens snauwt de oudste: ‘Wàt, om 'n brandje?... Nee, van dat de katte grauw benne legge me nou al te snorre op 't naadje... En 't is tòch al zoo'n ding om wat te scharrele met die belabberde wind uit de Oosthoek. 't Geeft geen weerlag, niks spoelt er an, en zukke ijzere schepe zakke vòl in de grond... Maar nou krijg je 's wat in de gate, en secuur wat bezonders...’
| |
| |
‘Vat met vleesch, wat ik brom!’
‘Wie weet, was 't de kaptein z'n eigeste kist niet... en dan, laat hier die Gerrit met z'n suffe gezicht zukke kraaie ons de loef nog afsnije!’
En nog zijn ze aan 't praten, toen we volk hooren komen om de west, en verdraaid, ze hebben 't over de vondst, die ze de Huisduiner gebroeders afgekaapt hebben. Als ze dichtbij de dijktrap scharrelend afgaan, zien we in den schijn van 'n lantaarn, dat er twee krom loopen onder 'n vracht op hun nekken, die twee anderen nog stutten: de buit, 't poetje van 't naadje!
‘Kra! kra! kraai!’ - treiter-gillen de broers ze woedende na. ‘Mag lijen, dat ze je kitsen... vuile roovers!’
Maar Toon gooide 't met z'n luimige schelden zoo in 't gekke, dat we dan maar besloten, om in 't Haasje, achter den dijk, den waard op te kloppen, en een taaie te koopen voor 't sjegrijn. - De baas, aan stroopers gewend, deed gul open, en daar zaten we al gauw in 't typische kroegje als ouwe maats over 't jutten te boomen.
Maar dit hadden Toon en ik al zóó in de
| |
| |
gaten: voor onze bedoeling was 't niet veel gedaan. Want ze jammerden over die ijzeren schepen, die zooveel as niks laten drijven, gaar niet versplinteren als de houten van vroeger, en met al d'r rijkdom in de zandplaat verzinken. Terwijl wàt er nog uit komt gepiept, met zoo'n oostelijken wind wegspoelt naar de Engelsche kust...
Dan daarbij nog die weergaaische kustvuren van tegenwoordig, dat 't 's nachts klaarlichte dag is op zee... In vroeger dagen joegen ze 'n koe met 'n lantaarn an z'n staart op 't strand, en je had kans dat 'n schip er op koerste, en kwam te zitten. Toen liep alles nog 's mee. Maar zelfs 't strand is verloopen, en Onrust, die plaat, is méé zeelijk verloopen. Kaap Inmeulen het z'n duistere vuurtje niet meer...
Daar in Onrust hadden nogal zoowat schepen gezeten! Toentertijd was ommers werken te dom en had je in 't jutten 'n rijkelijk bestaan, met 'n varken op 't hok, dat je opvrat!
Hun eigen vader, de ouwe man leefde nòg, en 'n tong nog van prate... moste we morgenochtend 's 'n praatje gaan maken. Hun
| |
| |
vader werkte wel nooit! Dee niks anders dan jutten... Da' waren eerst tijen! Zat er een schip, dan roeiden ze er heen en haalden 't leeg, sloopten 't af, borgen 't in duin... Nou gaat de berging d'r alléénig mee strijken. En zullie waren niet in de ploeg van 't lossen... Goed, vannacht waren ze er ommers zelf nog heen wezen roeien, naar 't schip waar dat lag... Jawel hoor, twee vletten er bij, die buiten de berging om, de kisten en balen in d'r booten vieren, zóó uit de ruimen. Maar die hebben 'n certificaat van de assurantie op zak... Zij bleven d'r koud van... Ommers allegaar voorspraak en konkelderij!
‘Vroeger... nou, wat gééft 't? - dan ging je stele en roove, wàt je maar kon, en wat 't beste van wajem was, nam je... Nou... Verlee week nog... de pot was weer omgekeerd... Overal achter dijk 't broodmandje leeg. En dan doolt een elkeen op zoo'n akelig vaartuig, dat daar an de grond zit. Armoe in huis, 'n ieder plukt wat ie kan.
‘Op dag, as je zicht heb, leg je dan maar schuil op zoo'n nolletje te loere. En zie je wat komme, dat drijft... nou, dan neem je scherp waar: gaat 't te noord of te west uit? Ik
| |
| |
vlieg er niet heen... bè je nooi mal, want ziet 'n ander mijn drave, dan holt ie me vóór. Dus ik hou me weg, en loop mee door 't duin... Net zoo lang tot dat an komt. Maar krijg 'k nou 'n kerel in 't zicht, die 't óók het gezien... dàn spring ik er af, en ga as 't mot tot me strot onder water.
‘'k Zeg: de vorige week nog... Toe' denk 'k: wat drijft daar nou toch, zoo klapperdeklap met dat zeetje? - Ik er heen. Maar mèt staat er 'n vent met 'n haak bij. Die zeit: “Wat mot jij?” - “Net wat jij mot; wat daar drijft zal 'k ook 's avetuur op gaan make.” - “Ja, maar ik heb 'n haak.” - “Maling an jou haak.” - Hij springt te water, ik 'm na, en 'k geef 'm 'n doft, dat ie koppie onder gaat, en met haak en al leit te spartele... “Verdikkeme nou” - zeit ie zoo onnoozel - “je zou woejend verzuipe.” “Wat doe jij in 't water?” En ik vàt 't, 'n plank van wat ben je, gebroken en al, dat 't aldeur zoo kleppert. Maar 'k heb er 'n trèk an... “Nou - zeit ie - ik zien wel, alleenig kan jij 'm tòch ommers nie manne... daar krijg ik op 't slot me deel ook nog van.” - “Geen spaantje!” 'k Zet me schoor, gooi de
| |
| |
last over me kop op me schoere, en sjouw 'm na huis, da'k temet nòg nie kan loope van de pijn in me lende. Maar 'k zeg tege moeder de vrouw... óók 'n poetje, om van te bikke. - Heb 'm voor twee maffies verpatst.’
‘Nou maar’ - zei Gerrit, die nu wel weer durfde - ‘weet je die bak nog van die anborstige Teunis? Da' was met die galjootsche brik, die op de Razende Bol is gebleve, vol bale suiker. Hadde ze gelost, en rede ze na de strandvonder toe. Maar die wage staat efies alleenig, en Teun, die niet sterk was, was glad. Die denkt: bij 't berge hou' jullie me buite je vlette... toch 'n ieder z'n deel. Pikt 'n baal van de kar, gooit 'm op z'n nek, en loopt er meteen mee naar 'n koekebakker toe: ‘Gauw, gauw, allegaar suiker, weeg 't maar af; twee riksdaalders, en 'k haal je er nog meer.’ Die bakker denkt: nou, da's 'n kaantje, dokt da'lijk op... Maar de kar met 't goed was er al lang weer van deur. Wat doet ouwe Teun toe'? Daar spoelde zooveel van die baalmatte an, natuurlijk heelegaar leeg van 't smelten. - Hij neemt zoo'n baalzak, vult 'm met zand, naait 'm netjes weer dicht. Zoo op ze hals, en weer
| |
| |
na die bakker. Die erg happig, het de riksdaalders al klaar in z'n hand... En Teun met ze tien guldetjes d'r lachend van deur... Had die koekebakker daar effies 'n jas?
‘Wáár gebeurd, man. En diezelfde Teun is later met z'n vlet op 'n hoofie geslage... dood, hoor, vermorzeld... 't Was me vader z'n beste kameraad... Maar zóó'n groote gappert is die ouwe van mijn toch nog niet!’
* * *
Den volgenden ochtend was 't net-zoo! Stralend zonnig herfstweer, een blak zeetje, prachtig voor de berging om met de duikers uit de onderwatersche ruimen van 't wrak nog te lossen - maar aanspoelen, louw kans hoor! Want àls er eens wat wou drijven, dan ging 't met dat oostelijke koeltje wijd weg de plomp af, en aan dijk noch strand, - zèlfs nu ook niet op Tessel of Callantsoog, - viel er voor de jutters te azen.
Nijdig stonden ze er met mekaar over te ruziën en te vigeleeren, aan 't Hoofd voor den Burg, verderop bij de sleepbooten die 't nu zoo hatelijk bedrijvig hadden, en voor 's lands- | |
| |
hok, zooals ze 't meteorologisch station daar met dien grooten windwijzer noemen. Zoo ver de keiglooiing reikt van 't Nieuwediep uit, 't Heldersche langs tot in Huisduinen, mokte ontevredenheid om de schâloos opgestoken vletten. En aan de armzalige woninkjes, waar de schrale armoe huisde, kijfden de haaiige wijven. 't Zonnetje mocht nòg zoo blij lachen na de dagen van regen en storm, de zee schateren in 't gouden licht op iedere rimpeling en op de zeiltjes der visschermansvloot, die als in één lang gelid van den heelen horizon langs zoo lustig kwam aangestevend, - wáár de joppers samenschoolden aan de kust hoorde je hun kwaadaardigheid grimmen, vloekten en stampten ze 't uit.
Was 't eerst niet geweest 's ochtends vroeg na de stranding, dat de berging-reederij hun roemruchtige reddingboot, èn Dorus Rijkers, hun held van een schipper, die er al uit was geweest en wéér klaar lag te wachten, voor den kop had gestooten om d'r eigen nieuwe vlet in 't opgestilde wêer te probeeren, en hun 't koppegeld en de eer af te nemen? Die beleediging aan ‘opa’ en aan hun trots van een boot, ze kònden 't niet verknoersten. En
| |
| |
dàn de premie, die hun in deze armzalige tijden door den neus was geboord!
Toen eerst wel drie honderd man bij de berging, en nou dat je allegaar 'n rijk daggeld kon maken, waren er twee honderd kerels uit 't werk gestooten, en kon je d'r naar kijken, met je vlet op de plompers.
En dan die duvelsche, uitlandige wind, zoo'n helle-wind, zoo'n treiter-wind uit de kust, die je geen spaandertje gunt van de rijkelijke lading en 't alles naar die ganneven van Engelschen spoelt.
Toon was er weer heelemaal in en foeterde mee. Van korzeligheid liep ie juist over 't gras van de fortificaties, omdat 't zoo streng is verboden. En de lompies moesten 't vergelden. Zoodra ie er een op zag duiken, en, staartje naar voren, kopje in de veeren, achterwaarts op den stroom een oogenblikje zag mee zitten dobberen om te rusten, dan bauwde hij 'm z'n roepen om Gerrit, Gerrit, landerig na... En wat let me? Net als de jongens sprong ie ineens van de glibberige steenen langs de glooiing neer tot aan z'n voeten in 't water, hield zich daar duuk, 'n dot wier of 'n keitje in z'n hand. Keek waar de vogel weer heen
| |
| |
dook in stroom op, en net mik in 't kolkje, als ie op kwam geduikeld, ketste ie z'n steentje, dat 't plompje verschrikt weer in een golfje verdween. Snauwend als een ‘kattebeier’, tegen 't kleine gebroedsel, ging z'n stem bar over 't water, z'n gezicht schrikkelijk barsch... tot ie eindelijk z'n lachen toch niet meer kon houden.
Maar dat ze Rijkers, zoo'n held, die God weet, wel 'n drie, vierhonderd menschen 't leven gered heeft, Rijkers, die sting voor niks niemendal, moest ie roeien of zwemmen, om bij 't vliegendste weer 't volk van een wrak af te halen - dat ze zoo'n kerel als 'n leeuw 'n affront dorsten aandoen... hij werd wild als ie 't bedacht! En zoodra opa van avond aan wal kwam, zou Toon 't 'm zelf gaan vragen, hoe of wat?
We slenterden voort langs de steenen. De zon kaatste zoo zomers op 't gladde water, dat je aan geen noodweer kòn gelooven, waarin groote stoomers vergaan. De vletten lagen tegen de plompers met hun blanke zeilen, fokken en kluivers òp, om te drogen. 'n Kleutertje van 'n jaar of tien, kort broekje, rood dasje om, klauterde met groote stappen over de keien
| |
| |
aan 't randje van 't Mozes-hoekie, waar zelfs de gevaarlijke knokkels waren geslecht, die anders bij 't minste briesje je vletjes vol scheppen. En als 'n meeuw op 'n bliekje, schoot 't joggie ineens fel op een aanspoelend stop-houtje af, en zeulde 't moeizaam, krabbelend en struikelend, tegen de groote steenen op, om 't bovendijks over z'n schouder te tillen en hard weg te spankeren naar moeder, met z'n brandje.
Ook van de blazers keken ze allemaal uit langs 't naadje. De wind was zóó stil, dat ze dreven, 't roertje vastgezet waar ze anders bij zitten te slapen. Maar op ieder schepie stonden de baas en de knecht nu aan dek en tuurden of ze niks van hun gajing zagen drijven.
Tjonge, tjonge, wat vielen er 'n hannies te ketsen, nu dat wit van die veertjes, de lange nekjes gerekt, zoo straalde in dat licht. En wel 'n bewijs, dat hun toch allemaal 't jutten in den kop zat, want je zag er geen vletje aan 't jagen.
Bij 't torentje van Elout, zooals vroeger die vuurwachter heette, maar dan nog 'n end wijder in duin, daar zaten drie kerels op 'n
| |
| |
polletje te loeren. Toon er heen, om er meer van te weten. En natuurlijk kende hij ze weer. 't Waren echte visschermannen, met hun zwarte jompers over de Engelschleeren buizen heen en zevenmijls waterlaarzen aan. Die hadden zéker 'n poetje in 't oog, en Toon, als oud kameraad, vroeg of wij 't oppikken mee mochten maken en helpen 't in duin te verduiken, tot 't 's nachts aan de opkoopers kwam. Want hij gloeide naar weer zoo'n stiekeme jutters-bedoeling als van ouds.
Maar, niets gedaan hoor! De mannen hadden er zelf 't smoor over in: zoo'n lammelottige wind. Overal, overal werd er op dat oostelijke briesje gescholden, dat de gaven van hún kust naar den Engelschman bracht. Nou moesten ze werken, - of werken dan niet was voor de dommen? Terwijl ze bij 'n noordelijken wind misschien 'n drie honderd gulden per man in de week met jutten op konden pikken, mochten ze zich nou bij de gratie net etende houden voor 'n boer, 'n heel eind landwaarts in achter duin, met slooten en greppen... Zoo'n dievige wind, hier en ginder. Daar aan den Strooweg, waar zij als visscherlui nou stingen te graven, was 't zoo
| |
| |
doodsch, dat 'n mensch er van siekeneurigheid na z'n eigen schim stak... En as je dàn weet, dat daar 'n rijk schip al dagen op 't zand zit...
Toch... ze kònden 't niet laten. Van 't uur schafttijd liepen ze iederen keer 'n veertig minuten heen en terug door 't duin, om met d'r gezichten naar zee, en de oogen op die goudaar van 't naadje, d'r keggies te kauwen. En mokkend klommen ze dan weer naar de landziekige velden weerom, waar ze zoo domp 't fluiten hoorden van de booten, maar nooit 's een zichie hadden over de wijde plomp.
‘Tjonge, tjonge noggetoe, wat een belabberde boel!’ - stampvoette Toon... En die arme jongens - toekomstige robben - die nou maar schielokerden, nogal wiedas, omdat ze 't in school niet uit kònden houden met 'n schip op de Haaks... Ze zwierven voor louw 't onafzienbare strand langs, en vonden geen spaandertje brand!...
En dan 't Heldersche krantje nog treiteren, en de strandvonderij gewichtig aan 't toezien. De burgemeester, die met een vet lettertje in de bladen waarschuwt, dat er geen goederen van 't wrak mogen worden gehaald of geborgen,
| |
| |
zonder machtiging van de sleep-reederij! Alsof je de kàns had, verdikkeme!
Wat moest zoo'n ouwe Dirksen nou spinnen, die in den gouden tijd van 't jutten de keizer geweest was... Dat was waar ook: de jonges hadden vannacht nog gevraagd, of we bij vader niet 's wouwen gaan buren?
Aan den kant was er nou ommers toch niemendal loos. Dus we gingen.
Ouwe Dirksen woonde achterdijks in een van die armelijk lage woninkjes naast mekaar met hun erfjes, waar je door 'n poortje heen bij komt. 't Is er 'n rommeltje van hokjes en boetjes, nog groene heggetjes en eindjes schutting, uit menig aangespoeld blok drijfhout in mekander getimmerd en netjes geteerd. En van 't puin langs de glooiing hebben ze er straatjes en paadjes door de drassigheid gelegd, waar ze, gebogen uit 't deurtje gekropen, met 'n krom ruggetje kouwelijk langs komen sloffen om de konijnen d'r koolblad en schillen te voeren, spaanders te hakken of kokies te scheppen uit 't schuurtje. 'n Verkreupelde zeeman, amechtig van 't asthma, komt er 's ochtends 's even buiten met z'n huis-bleeken kop om den wind op te nemen. En de vrouwen krabben
| |
| |
er voor de katten de korstjes uit den pot. Tenminste, als de hond daar niet in zit, wat vaak voorkomt.
Maar nu, in 't zonnetje, was 't er nog wel 'n vriendelijk aehterafje. Een lijster zong er in z'n kooitje zoo lustig z'n trillers...
De klink van 't deurtje - en we stonden binnen. De ouwe man zat er op z'n biezen armstoel dommelig geleund in 't hoekje van 't grasgroene windschut en 't venstertje met de bloemen, waar de tafel voor stond. Hij jaste aardappelen, z'n groote, grauwharige kop zoo'n beetje suffig op de borst gezakt, dat z'n pijpje d'r bij uit was gegaan. Maar in 'n breede verbazing keek ie langzaam naar ons op, met z'n wat vertroebelde, tranende zee-oogen, - 'n sterke, ruige snoet toch nog wel, ietwat doezelig van bejaardheid. En of ie wakker ging worden, geeuwde ie traag de mummellippen van z'n grooten mond 'n eind open, en grommelde achterdochtig: ‘Wie... bè... jelui... dan?’ Zoo'n zwaar, schor geluid, dat altijd tegen de buien op zee heeft in moeten schuiven.
Maar z'n dochter, 'n gehaaid, mager zeewijf, die tegenover 'm, vaders roodbaaien broek zat te lappen, liet 'n vloek van ver- | |
| |
rassing, toen ze Toon daar herkende. En zwaar grommel-vloekend kwam de ouwe toen met z'n geduchte postuur ook overeind, dat z'n wollen klep-pet haast tegen 't zoldertje reikte, en duwde ons ieder 'n hand van wat ben je me toe, 'n ijzer-harde jat, die kneep als 'n schroef... Lieve deugd nog aan toe, wat 'n reus van 'n vent was die opa - alhoewel in de scharnieren toch leelijk aan 't roesten. Zoo stroef dat 't knarste, temet.
En wat wou die ouwe nog hartelijk doorslaan. Gaar niemendal op z'n mondje gevallen... Bewaar me, kòn die ouwkerel uit z'n hoek zitten zwetsen, dat 't zoo kraakte, met in die rooverige tronie aldoor 'n donkere dreiging om uit z'n slagarm te blijven.
Ja, waarempel, wat Toon had verteld zou wel waar zijn: verlee jaar nog had opa d'r één aan de steenen met z'n mes weer pardoes 'n haal langs z'n facie gegeven... Bij geen ruzie, wel nee, zoo maar uit zuivere kribberigheid. Had ie drie maanden voor zitten brommen... Trouwens, in de baje was ie net zoo goed thuis als bij z'n eigen in 't poortje.
Maar nu, als de oude van 't praten èrg
| |
| |
warm was geloopen, de âren aan z'n voorhoofd gezwollen, en 'n valsche glimmering in z'n oogjes, dat je dacht: zóó krijgt ie 'n beroerte op z'n bevig zwaar lijf, dan wist ie z'n eigen ineens weer te koelen door met dreunend geweld iets binnen in zich los te scheuren en 't woedend in z'n kwispedoortje te schieten.
En dat zoo maar erg gemoedelijk met z'n mand aardappels op schoot in 't heel kleine kamertje, waar 't zonnetje tusschen de fuchsia's en geraniums doorscheen, op de poppig groene schotjes van 't tochtportaaltje en tegen 't groene roefzoldertje aan. Opa's rood baaien goed hing er over tafel te drogen aan een lijntje; de muurtjes beneden waren glimmend geteerd en daar boven dat zwart 't vaal bloemig behangsel met prentjes in koperen lijstjes en veel portretten van spuuglokkige zeelui aan 't passagieren. En 't fornuisje voor de nis met de pannetjes, stond al maar rook van natte spaanders 't vertrekje binnen te puffen, dat we allemaal zaten te kuchen, - maar dat was wel knussies. Twee vervaarlijke achterladers, schoor in een kruis van den vloer naar 't dakje, leefden met den oude de herinnering mee aan
| |
| |
z'n vroegere vrijbuitersleven, waarvan ie nu weer zoo driftig zat te vertellen.
‘... Och ja, die tije van vroeger, toe je nog groote vaart had tussche Onrust en Tessel... tegeswoordig zit die plaat heelegaar vast an 't eiland en je kan er wel op je kouse overhene zonder natte beene te hale.
Toe' had je daar midden in Onrust nog zoo'n gat om de oost, waar je van een smal geultje uit inkwam, net as zoo'n trechter, maar middenin was 't met geen haringzeeg te bedekke. En visch dat daar zat: duizende, man, 'k vertel je geen leuges... Me hebbe d'r met die Heldersche vlet wat 'n geepies gekneppeld... Tjònges noggetoe...
's Op 'n nacht nog ben me d'r te vissche met twéé ploege... En onze partij schiet op 'n partij geep, dat daar net 'n partij sterre de lucht uit komt valle... floep, is die visch van dat lichte geschrokke, en duikt zóó pardoes bij ons vandaan weg in die àndere d'r net... Stinge me te kijke, man, - as van de bliksem getroffe... Maar lààt er nou krek dat zijlui onze vangst in d'r vlet wille hale, wéér zoo'n kanjer van 'n star met 'n vurige staart de hemel langs krasse, dat
| |
| |
die geep allegaar 'n wip neemt, - tjoemp, maat! - en zitte ze werempel wéér in òns water, da' we ze zóó konne scheppe... 'k Val dood as 't nie' waar is... En nòg heb 'k hier een litteeke over me jat, zóó wier dat na afloop 'n nokke met dat volk van die andere plok... Wij hieuwe de buit, en 't was recht! - 't Was rècht!’ - beukte nie met z'n vuist op de tafel. En loensde me zòò uitdagend aan, da'k maar aldoor herhaalde: ‘Nogal wiedas, man, òf dat recht was... wat dachte ze anders, die roovers...’
‘Ja, maar!’ - hield de oude dreigende aan - ‘'k vertel jou geen smoesies, en laat ze maar komme wie lef het... Wat hier en gunder - al bèn 'k nou in me één en tàchetigste jaar! - 'k stáán ze, 'k lust ze, - wat let me, of 'k steek ze nòg dat mes p'rdoes deur d'r bast... Jèzzes nou, hoor!’
En in 'n grijns van zelfgenoegzame kracht werd opa ineens weer gemoedelijk, toen ie zag wat 'n indruk z'n bulderen maakte.
‘Nou,’ - en 't waren zijn zelfde woorden, die z'n zoons 's nachts nagezegd hadden - ‘nou, en as daar dan op Onrust 'n schip was geloope - wat dàn, hè? - Nou, wat dan?’...
| |
| |
‘Gong je jutte’ - zei Toon - ‘nogal krom, hè?’
‘Nee man, dan gong je stéle en roove, da' je blauw wier, da' je ribbe onder die laste zoo kraakte - en wat 't best van je gajem was, gannefde je wèg... Bè je beduveld, wa' doch jij dan?...
't Is nou dertig jare geleje... toe zat daar zoo'n Hollansche schuit’...
‘Stad Amsterdam!’ - snauwde d'n ouwe z'n dochter technisch 'r tusschen.
‘Stad Amsterdam... stad Konstantenopel, raakt 't mijn wat?... 't Was 'n schip, gróóte bark, had van allerhand in... 'k Vráág jou toch niks?... Nou, hou jij dan je bek, hier en gunder... Wie stal d'r, jij of ik?... En wie vrat 'r van mee?... 't Is je geraje, of wat let me?... D'r zat van àlles in, in die schuit, ook 't rijkste, ook rotting, óók koffie, ook... van dat blauwe...’
‘Je meen indigo, ouwe!’ - kwam weer z'n dochter.
‘En die indego spoelde an, want 't was net 'n zuidelijk briesie... allegaar van die kluitjes, tussche de plompers... Griste ze na, droop door d'r vingers, dat 'r hande zoo blauw wiere,
| |
| |
zoo blauw man! - Stinge an dijk die speurders van de strandvonderij. Loerde maar na d'r lui poote... En wie die dan blauw had... most mee de bak in... en brocht niks mee na huis, geen weerlag... Zukke gocheme jutters!’
Hier dreigde opa in een proestbui te stikken. Maar die kneep ie plots af, en ging rustig weer verder:
‘Ik lapte 'm dat beter!... Met zoo'n hoog zuie wind gaat die naad van 't water hier hene, en wat daar dan in drijft, dat komt op de keie.... As zoo'n schepie dan kraakte... Toetertijd ware 't ommers nog allegaar houte schepe met ijzere kerels, nou ijzeren boote, maar zeelui van hout... En wat er zat in zoo'n schip, kwam er uit... as je 't niet zelf gong hale, zelf gong sloope met je maats, bijle in de vlet, hakte je dat koper d'r af, die takels en trosse en touwe, wàt je maar vong om te kape, 's nachs an zoo'n wrak...
Of, as je geen natte beene wou hale... nou, dan gong je 's nachts, as 't overal stil was, en je loerde en speurde maar langs die plompers. Was 't klein, wat je vondt, dan kon
| |
| |
je 't houwe... Pik je wat op, waar waarde an zit, dan versteek je 't in duin... Maar nou komt je buurman, die ziet daar je voetstap in 't strand. Loopt je paadje gauw na, en graaft op wat jij heb verstoke... zoek je je anderdags mal... je poetje gevloge?
Maar dat lapte ze Dorus Dirkse niet!... Die was te gehaaid, man! Wat er was, dat had Dorus. En kon ie op winterdag an 't werke komme, dan dankte nie lekker. Zoolang d'r nog viel te jutte had ie ommers 't bèste van ete en drinke... Wat dee Dorus, om de lui te verneurië? As die ies had te verduike in duin, liep ie àchteruit d'r na toe, dat 't was of ie van duin af na 't strand was gekomme... Zochte zúllie zich suf... Mot je kenne die knepe... O lieve groote god noggetoe... hou op, maat: 'n jutter, die mòt zoo gehaaid zijn!... Al die wijve met d'r kalvers loope je ommers óók nog voor je beene, as er wat valt te vinde an kant...
'k Kan er één... die hèt wat gevonde! Weet ik veel: juweele, 'n schat, kist vol met goud? Zal ie mijn niet vertelle... Maar die werkte niet, stroopte niet, vischte niet, nooit niet... 'k zeg: geen slàg, dee die man... En
| |
| |
'k vertel je geen leuges, as de kóning, zoo leefde nie... Rookte segare, alledag vleesch, kestant in de neurie, fijnste bulle op Zondag an ze lijf... christeneziele! - En die dee nou maar niks as met elk tij an dat Poepe-hooffie gaan neuze... enkel maar kijke... Wat ie d'r dee' het geen mensch nooit gewete, maar wa' goeds; - da's 'n zaak van werachtig, want die hééft ze! Tjonge nou, man...’
‘'t Is 'n gelukkie!’ - heibeide weer opa's dochter met 'r steekstem 'r tusschen, nijdig neus-ophalend bij ieder woord. - ‘Mijn jonge, die jut óók de gossalige dag, dikkels genog, dat ie druipende thuiskomt, - het ie van de keie na 'n poetje gedoke... En ho maar, louw kans... Tot ie verlee maand met 'n vat op z'n lijf komt, zoo'n houte putsie, zoo'n mòk!... Toe, zeit ie: moeder, maak jij 't eris ope... Ik slaan met me knoke zóó de bojem d'r uit... En wat denk ie... grooteverzoendag noggeris antoe: 't was bóter, fijne boter, - goudgeel, man... effe tien pond, zonder 't hout!... 't Was daar net zoo in zoo'n geultje an komme zette...’
‘Jij óók bon af, moe!’ - smakte Toon.
Maar den ouwe z'n middelste zoon Leen,
| |
| |
- die net was in komen loopen - had 't dan met boter nog kazjeweelder gehad... Potsakkerju was dàt effe 'n kaantje geweest? Die had hoore zègge - niks as van hoore zegge alléén, dat ze de vorige avond an de plompers twéé vate boter hadde gevischt: 'n boere-kerel met vier andere knulle... Maar toen ze de volgende morge an z'n hofstee achter duin wazze gekomme, om de gesmokkelde waar te deele, toe had die gocheme kinkel gezeid, dat ze 'm 's nachs 'n vat hadde ontroofd...
Goed, Leen hoort dat en loopt meteen door, na die boer. ‘Is de baas thuis?’ - ‘Jewèl.’ - Die komt voor, en met 't p'rtaalste snoet van de wereld zegt Leen toen: ‘'k Mot óók van de boter!’ - ‘Wat boter?’ - zeit die vent link - ‘je ben hier verkeerd man.’ - ‘Nee’ - zeit Leen weer - ‘wáár is mijn deel?’ - ‘Jou deel? 't Is àllegaar verdeeld ondersjans, en jij blijf daar buite. Je het niet gedrage, dus je het niks geen rechte.’ - ‘Wat wou jij, ouwe roover? Ik sting op de uitkijk, toe' jelui met die twee vate op je nek d'r van deur ben gegaan, en wou je mijn nou... gauw me deel of 'k geef jelui allemaal an.’ -
| |
| |
Nou, die boer was met Leen àngehaald hè? - en die vraagt: ‘heb ie 'n zakkie of zoozoowat bij je?’ - ‘Nee man, geen weerlag. Geef 't mijn nou maar gauw in een kussingsloop mee.’ - Goed, ze vrouw na de kast, haalt 'n fijn linne sloop, en wat 'r nog in die ton zit: zoo'n kluit van wa' benjeme, doen ze daar foeterig in... ‘En nou van 't twééde vat!’ zegt Leen droog. - ‘Manlief’ zeit de boer en die begint half te griene - ‘dat hebbe ze me toch ommers zelf vannacht weggeroofd uit de boet.’ - 't Kan mijn niks verlaaitafele’ - zegt Leen - ‘van twee vate me portie, of 'k maak je bekend!’... Komt z'n wijf nog met zoo'n groote skuttel angedrage. Hij zegt: ‘Schuif hierin maar leeg, moe’... En Leen door de velde na huis! ‘Is dat allegaar bóter?’ - valt z'n vrouw temet van d'r zelf. - ‘Ja,’ - zegt ie - ‘en van de boter-partij ben ik niet geweest, 'k heb geen strànd zelfs gezien! - Was dàt effe jutte?’...
‘'t Is je recht!’ - decreteerde de ouwe weer eensklaps geweldig - ‘da's zjuust de kunst, zonder natte beene te hale, dat de een van d'n àndere steelt! Ik heb 't gehad, dat
| |
| |
er zoo 'n Engelsche bark vol petroléum op de Noorderhaaks was gebleven, en vóór we gaan losse, slaat alles an gruzelemente, - komme al die vate hierheen. Maar met die branding sloeg 't eene 't andere kapot op die keie, dat je geen hande genog had om die duige te laje... vijftig man met mekaar in de nacht, die 't de duine in brochte... en je brak puur je poote in die hoepe... Maar wat lapt 'm die schele Lampisok toen?... Die het 'n pot verf met 'n groote kwast meegebrocht, en wáár ie 't maar doen kan, zet ie op elk endje hout 'n kruis met 'n streepie... Wie heb dáár nou gedachte op bij donkere nacht? - nee, zeg nou zelf?... En braaf liet ie de kerels maar sjouwe, tot 't allegaar fijn is verborge, om 't later stukkie voor beetje verder te moffele... Daarop gaat alleman na z'n huis toe, te slape. Maar die skele loopt meteen na de strandvonder deur, en die zeit: “'k heb wel voor een duzend of tien gulde duige gevischt, en d'r da'lijk me merk op gezet. Ga maar mee; ze legge in duin droog geborge”... Vier wages vol haalt de strandvonder weg: alles door die skeele met z'n streep en z'n kruisie geteekend... Wij bleve d'r nuchtere
| |
| |
van, al hadde me ons ook bekans krom gesappeld... En Lampisok stak er alléénig z'n derde van op... Maar op de keie had die man tòch gedaan; we zouwen 'm met de ijzere hoepe doodgegooid hebbe... Da' was nou weer òns recht, begrijp ie?’
‘En nou, ouwe: van die bark met die nakende kerels?’ - vuurde z'n dochter 'm hitserig op - ‘da' was de Jehanne...’
‘Je lieg 't!’ - liet opa de kopjes op tafel weer daveren met 'n vuistslag - ‘die vuile Jehanne het juist niks gegeve as rommelderij van planke en barrels...’
‘Laat vader toch deurgaan; wat klep jij d'r tussche?’ - snauwde Leen naar z'n zuster.
‘Van die nakende boosman, zeg vader - hoe was dat ook weer, da' wij kinders d'r van lagge te droome?’...
‘Da' was niks! - verstaan jij me niet? - Waar moei jij je mee?... Lap liever me broek af; zit, goeie-genade, 'n gat in, da' je d'r wel met 'n fregatschip deurheen kan... Wie praat hier? - Jij of je vader? - Nou dan, 't is je geraje...’
‘Zeg, Toon’ - liet z'n dochter zich in 't minst niet uit 't veld slaan - ‘heb jij
| |
| |
me zoon Klaas nog gekend, jò? Die is nou óók al weer vier jaar in Atsjin as kulloniaal, hè?... Als jelui 's bij me anloopt, za' 'k je z'n portret d'r is late zien... En weet je wat die 's het gevonde an de keie: 'n flesch man, van de Duische merine...’
‘Da' lieg ie’ - schreeuwt Leen - ‘van de Engelsche merine...’
‘En wat zat daar ook weer in Leen - voor 'n geldstuk?’
‘'n Schelling.’
‘Ja, verdraaid... 't was om de golf te bepale...’
‘De richting van stroom, gek!’ verbeterde opa - ‘as jij wat vertelle wil, doen jij 't dan goed, hè, of hou anders je moel d'r van buite... Zie je, manne: daar zat dan zoo'n kaart in, en daar most je invulle op welk strand of die flesch angespoeld was... of in 'n net soms, want da' gold niet... Mèt je naam en adres, voor as 't ontvange was, dan zouwe ze je nog weer 'n schellinkie sture... Maar me kleinzoon het nooit wat gehad... is verneuried deur de Engelsche admeraliteit... Kan hij hebbe, - draagt de koning ze rok!’
‘Wat e branie!’ - smaalde Leen na.
| |
| |
‘Nee maar: weet ik je nog 'n lol te vertelle!’ - pufte de ouwe, terwijl ie de krullen in 't fornuisje weer aanblies. - ‘Da' was met de Windgolf, die groote brik, die op de Noorderhaaks liep bij vliegend stormweer... hu man, wat 'n nacht... om te gruwe... En ze stakke nog 'n vat teer an, om hulp van de wal, da' wij d'r na toe gaan, met zoo'n vletje... Want hoe ko' je 't zoo ruike, - as geen neuribak zijnde! - niks dan kummel gelaje, en wijn man! en kaas, aarappels, spek en vleesch van z'n eige en om weg te brenge... Nou! Gavve wij 'm daar effe 'n handje?... nee maat, we zope as leeuwe, dar! ja, as je zoo deurwaternat deur die branding heen ben gekneppeld! - En nòg, toe' we 't volk d'r afgehaald hebbe, zeit die kaptein: ‘pak maar an, da's voor jullie’. Effe twee en dertig zije spek met koevoete vleesch! - Ook bon af, zeg, ikke met de Neus, die oomzegger van me, en dan: nog vier broers, om ondersjans te verdeele...
‘Maar die Neus, was 'n Judas... Hij had eerlijk z'n gerechtelijke deel, en tòch gong ie de boel nog verraje. Die loopt - 'k wor
| |
| |
nòg giftig as 'k er om denk... potsakkerju noggetoe!... As 'k 'm zien op de steene!... Maar 'k ben mal, da 'k me kwaad maak, want in 't graf wat ie voor mijn had gespit, viel die snaak zelf ommers in, 't is belam hoor... Wà' dee' die Judas?... Loopt na de commesaris, en zeit: ‘nou mot je 's bij Dorus gaan kijke... Kuipe, vlette vol vleesch, mensch; geroofd van dat schip!’
Commessaris die komt, en zeit zonder bloze: ‘jij, Dirkse, jij ben de dief!’...
‘J' ouwe moer!’ - zeg 'k, en kwak de deur voor z'n neus dicht. En meteen neem 'k die kuipe een voor een op, langs 't laddertje na zolder, en door 't andere luik neer bij me bu'vrouw. ‘Hier’ - zeg 'k - ‘in je bestee met de rommel, en bek toe, of 'k timmer 'm dicht’... Goed, dat wijf kreeg zóó al de skrik...
‘Staat die pelisie nog buite, - te slaan en te trappe. Toe laat ik ze binne. Zeg: ‘ga nou zitte. 'n Neut krijg je niet, want 'k heb geen vergunning... Maar nou mot juilie me 's effe vertelle: as je leit met je vlet an zoo'n wrak - stormweer, da' je zóó onder de kiel, zóó bove de verschansing uit zit, hoe kom jij dan
| |
| |
an spek, as ze 't je niet ordentelijk toegegooid hebbe?’... Maar die lefhebbers gloofde me niet, en hier me dochter, die ziek lag, jonasse ze zóó uit d'r bed, of die op da' vleesch lag... En ze vinde geen draadje, geen zwoerd, man, geen afgekluifd bot; - nogal wiedas.
‘Maar zij ook nie gek, kloppe an bij me bu'vrouw, - vervloekt, as 't nie waar is. Die brenge ze van stuur. ‘As we 't nie' vinde, gaan jij mee de bak in!’ Toe slaat die doerak me deur...
‘Goed, dat gaat zoo wijd heen, dat 't op Alkmaar an gaat! Allegaar vóór, en ik hou me bek. Zeg niks as: je heb ommers 't certefecaat van de kaptein, dat ie vleesch het gegéve. Maar hier Neus, die gaat klappe... En 'k bezweer je met rede, dat dat hamertje valt, en meneer presedent zeit: ‘Jij, Neus, krijgt één honderd drie en tachetig dage te bromme voor de zeerooverij...’
‘Mooi’ - zeg ik - ‘en as dat op is, kan ie nog meer d'r bij krijge, wat jou, ejelachtbare heer?’
‘Maar da' was toch geen rècht!’ stoof Toon op.
‘Wa's nou recht man? Ha' wij d'rlui an
| |
| |
d'r neuze te hange, dat wullie die eigeste nach, toe de kaptein was gered, met zoo'n haringvlet as 'n schip d'r wéér heen ben gekneppeld, en wàt er nog in zat, an vleesch en an spek, aarappels, kummel, wijn... en weet ik wat, d'r uit geroofd hebbe?... Is dàt dan géén zeerecht?...
De justitie hieuw Neus daar alléénig nou voor... 't Kon wel zijn, hè? Eén man, bij stormweer in zoo'n boot, om 'n heel wrak leeg te losse... 't Kon best beure... Maar nou lieg 'k!... Tòch was 't gerechtigheid voor zoo'n verrajer...’
En ouwe opa kneuterde z'n schrikbarend zwaar lichaam, en maakte 'n inwendig gerommel als 'n tijger die spint.
‘Sakkerju noggetoe!’
Z'n haaiige dochter zat te rijden op 'r stoel van de pret en klapte in 'r glim-roode handen... Leen brulde 't uit in amechtige rollers van lach!
* * *
Al door spraken zij voort met gloeiende koppen over schepen in nood: de stok-oude
| |
| |
jutter, en Mie, z'n dochter, dat haaiige zeewijf, die op haar beurt weer 'n geslacht van joppers en stroopers opgekweekt heeft: en z'n oudste zoon Leen, die net als z'n reuzen van broers - en ou' vader vroeger - nu weer 't voer voor z'n jongen aast in de branding en tusschen de golven, aan de kust en in de pollen, overal beloert, besluipt en beklautert, na-rent en na-roeit, ja, na-duikt als 't moet, al wat daar drijft op die groote plomp, daar zwemt en vliegt en groeit, wat 'r tiert en nestelt en schuilt in de duinen van 't strand.
Want de wind over zee is hun adem, de golfslag hùn heftige polsslag. Die verraderig woelige plas met z'n kusten en platen en banken en eilanden, daar is hun akker, hun jachtveld, hun karwei, hun element, - hun kerk waar ze soms op éénmaal gaan bidden en psalmen zingen, èn, veelal, hun graf. 't Barste avontuur in donkere stormnachten is immers de lust van die ruige krachtkerels, die zoo rap zijn en zoo pootig sterk, zoo taai en zoo sluw in hun gappige listen als roofdieren: even wreed ook voor zich zelf èn voor anderen die hun in den weg mochten
| |
| |
komen bij 't hartstochtelijk bevechten van den buit. Want ze zijn zonder éénige beschaafde-menschen-moraal...
Maar tòch: óók net zoo heldhaftig en onversaagd - hoog uit bóven diezelfde beschaafde-menschen-moraal - als 't gaat om een leven te redden. Dan wagen zich die woeste kerels als duivels, durven ze 't met hun nietige menschen-kracht stoutweg aan te binden tegen 'n brieschenden oceaan, en een vliegenden storm, de tanden nijdig-gebeten, de handen geklauwd, hun koppige koppen onstuimig in de vlagen geduwd.
En in Dorus' woninkje als een hut, waar de zon tusschen de plantjes door 't raam binnenscheen, daar hoorde je 't buien in hun zware buiten-stemmen.
Was 't niet geweest met die Spanjool, die, terwijl de loods toch aan 't rad stond, uit z'n roer vandaan liep, zoo spookte 't dien nacht, en gelijk had de branding 'm 't strand op gesmeten, een heel eind de kust in, waar nou de nieuwe vuurtoren staat. Wel vijftien jaren had 't wrak daar onder 't zand begraven gezeten, één mast er uit met 'n ra, als 'n kruis op 'n graf... Da' was voor de jong- | |
| |
kerels om de boozigheid van zee te deurgronden, vóór ze aanstonds zelf gingen varen. En vijftien jaar later - ze wisten 't àllemaal nog best - bij vliegend stormweer, 'n schrikkelijken nacht, was dat schip vierkant 't zand uit geslagen, over 't Noordduinsche hoofd heen, en an splinters gemalen door de knokkels... Toen de dag an de lucht kwam, de wind was gestild en 't water gaan slechten, - toen was er geen spaan meer te zien...
‘En, ouwe, met de Keizer Willem dan nog?’ - zat Mie glansoogend te hunkeren - ‘die de rollers over de banken hebben gegooid, dat z'n voorsteven in 't duin stak?’...
Ja, heel 't Nieuwediep had toen op die pollen staan beven van 't gejammer en gesjimp... alleenig driehonderd landverhuizers aan boord, de stumpers. En ze hadden gezien hoe hier Leen - nog 'n jòngen bekans - in ééne te water was gesprongen, en door de branding, die tegen de duinen opsloeg, al maar deur was gezwommen, kop-over-buitelen, de lucht ingekwakt; en de ouwe, as vader, had 'm toegebulderd dat ie ommes zou keeren, - maar die snaak had 'n wil in z'n lijf...
‘Ja, en toe nam 'k die ouwe Engelschman
| |
| |
zoo op me nek, en droeg 'm, verdikkeme, na strand toe... Zoo'n oud, bejaard peutertje... En zoodra we an wal benne, vliegt die vent om me hals heen, en zoent me, en zoent me... en toe duikelt ie driemaal over z'n kop - 't is werachtig - en ie nam 'n hand zand, en dat vrat ie!... Heelegaar razend geworde...’
‘Da lieg je’ - viel ouwe Dorus weer plotseling uit - ‘die man was om de weerlag nie gek... Nee, die knul was zoo blijd met de Hollandsche kust, dat ie 'm vràt!... Weet jij dan niet van die neger, die, toen ie gered was, net eve zoo goed 'n hand zand in ze bek stak?’...
‘En, ouwe, vergeet je nou niet, dat ze toe 'n paar honderd schipbreukelinge in zakke...?’
‘Ze hebbe 'n tros van 't schip uit wete brenge en vastgezet an 'n paal in 't duin... daar zijn toe' die landverhuizers in zakke langs na de wal toe-geënterd. Da's recht!... Maar die néger, die was van dat schip met salpeter, dat ook met zoo'n storm op de kust was gezet... En wàt we ook prombeerde, deur dat holle water kon me 'm gosonmogelijk
| |
| |
dekke... En wie nou van nárigheid spreekt, da' je van de angst je nagels in je eige vleesch stong te knijpe... Puurweg gruwelijk man... Geen halve mijl wijd lag die brik, da' je alles bespeurde wat daar voorviel... En 't duurde twéé dage en nachte, dat je ze voor je eigeste ooge d'n één na d'n ander zóó zag verzuipe... Dáár wier 'n bootsman met recht stapel-gek. Die was langs de potdeksel hene geloope na dek en sting daar nou maar, of er geen kou an de lucht was, 't touwwerk uit te schiete. Tot er 'n bonk overheen loopt... die 'm weg neemt.
Eindelijk was dat volk in de fokkemast gekrope, en veertien uur lang hebbe ze er zitte verkleume... Toe' gonge ze allegaar ineens in de groote mast over... En 't was of 't Gods hand was... want net ben ze weg, of de fokkemast slaat over... En waarachtig, toe' kloutere ze in de kruistop na bove; geen oogenblik later, of de groote mast knapt af... Dáár is toen gebeurd, wat hier Mie straks bedoelde; die stuurman blijft met z'n eene arm hange an tuig in 't toppie, en kleedt met de andere z'n eige spiernakend uit... Dan geeft ie al z'n maats voor 't laast
| |
| |
nog de hand, en wacht op 'n gunstige rit, da' geen brekert zou wezen... Hu, - 'k zien 't nòg - uit dat bovenste puntje springt die man buite boord, maar de zuiging van z'n eigeste schip houdt 'm af van de kust... Toe komt ie tussche die rondhoute in, spartelt... ja, nog wel 'n uur... - 'n weerlagsche zwemmer -, maar al deur mat ie af, en met vier-en-dertig andere mensche, is die man voor onze ooge gebleve...
't Was Zondagsavons... daar hoore we 'n knap as van 'n kanon... en 't schip is uit mekander gespronge deur die drang van dat woeiende water...
Och man; 't is 's avonds zoo zoel en zoo zoet, dat er 'n Noorsche viermaster komt, en ineens zeilt ie z'n eige op Onrust te barste... 'n Donkere lucht trekt er langs... weg, 't hééle vaartuig, verpletterd, verbrijzeld! Dat wij d'n andere morge nog zegge: dat schip is gekeerd... Is nooit meer 'n zucht van gehoord, geen krummel van an komme spoele... Die zelfde winter zijn er ommers vier op één dag gebleve hier onder de kust; twee schepe van één kantoor, man! - 'n zestig mensche op één dag verdronke...’
| |
| |
‘Maar’ - viel Leen in - ‘was dat in zoo'n tijd nog 's jutte?... Maakte je poetjes bij hoopies...’
‘En’ - zei de ouwe - ‘je wier niet gescháákt... Net as die bakker. Er zat óók 'n Spanjool, volgelaje met tabak en segare... Alle man had gesjouwd wat ie kon, om die kissies te vissche, en d'r ware 'r bij met van die schuifies deran vol havanna-segare, van wel 'n schelling 't stuk... Wat dee die bakker? - Die kocht ze maar allegaar op... 'k wed: wel voor twee honderd gulde... En nòg was 't 'n koopie voor zu'k rijkelui's-rooktuig... Hij, ook niet suf - leit z'n ove zoo zoetjes en zachies wat an, en in plaas van de broode, schiet ie 'm vol met kissies segare, om te droge... Gaat ie de volgende morge heel vroeg al na kijke.... Maar laat ze nou stuk voor stuk uit mekaar zijn geborste van die hitte, dat de man géén heele segaar kon verkoope... Behalve dan nog 't misbaar van z'n klante, die geen brood in z'n winkel nog vonde...’
‘En tegeswoordig... Daar heb je dit schip nou’ - klaagde Leen - ‘wàt daar nou nog uitdrijft, daar blijf je hier ommers nuch- | |
| |
tere van... spoelde allegaar an an de Tesselsche wal... Met 'n man of vier - gesjochte jonges onder mekaar - gaan wij in zoo'n vletje, en roeie d'r heen, nog bij donkere nacht: 's middags pas an, deur die weerlagsche stroom, en dan mag je nog vijf ure kuiere, dat 't avend is voor je an dat puntje belandt... En wat visch j' er dan nòg?
‘Maar die Tesselaars kenne geen vreemd volk vele an d'r wal, en toe' we met 'n akelig vrachie an komme sjouwe... hebbe die smuigers onze vlet van de steene gekeild, dat ie nou - potsakkerju - meschien langs de Engelsche kust leit te drijve...
't Was nacht, en daar stinge we nou met ons arremoed-zootje... Nou, as de katjes toch grauw zijn - zeg 'k nog zoo - en mèt stap 'k een tjalkie op, dat daar leit, en 'k schreeuw door 't luik... maar geen asem... “Kom d'r maar in, maats” - roep ik die andere toe - en werachtig, geen mensch d'r an boord... Dus: wij aan 't snorre of d'r niks viel te bikke... en dat zàt hoor, 'n versch roggebroodje, en kaas... nou, Toon, da' ka' je zoo voele, hè, bleef niks van over...
Maar daar naast legt verdraaid nog 'n
| |
| |
andere tjalk... Daar ook 'ris heen, ook 's gepraaid... en die schippers ware zeker same voor de mart an de wal, da' wij van d'r gastvrijheid gebruik konne make... In die roef... tjonge mensch nogantoe: de lamp opgestoke, vuur angemaakt... Vin we aardappels, spek, 'n kruikie jenever - belam as 't nie waar is - en 'n kissie segare!... Ottenooj man, wat hewwe we in dat roefie 'n leve gehad... 'n Pan vol gebraje, met 'n tikkertje of zeve de man... fijn zitte rooke en met die schipper z'n kaarte 'n kruisjas geslage... 'k bezweer je, de koning zou 't nie beter verlange...
En 't mag zes uur geweest zijn... toe hè we ons vrachie in de sloep van dat tjalkie gelaje, en daar zijne me mee na 't Nieuwediep toegeroeid... Is dat effe jutte, zeg Toon, ouwe roover?’...
|
|
Auteursrecht onbekend