|
| |
| |
| |
| |
Bezoek in het huis van bewaring.
't Was op een heel licht gesluierden herfstmorgen, 'n belofte van àl blijder klaarheid in de lucht; - en in die eeuwig lange straten van het Noorderkwartier zagen de huizen er zoo saai en verlept uit als 'n kamerverhuurster, die pas op is. Boefje zou er zéker al heel vroeg uit zijn gekuierd, 'n landweg op naar buiten, om zich aan zon te bezatten op jacht naar avontuur. En wanneer je, als Boefjes ordentelijk patroon, je er in dacht, dat daar de hei toch maar làg, wijd en vrij onder de goudlucht die mousseert als champagne, dan zou je warachtig wat graag zoo'n vrijbuiterige straatjongen zijn, je plichten, corveeën en ordentelijkheid láten in de stad, met een pijp in je mond meteen maar 't fatsoen onvergeeflijk bruskeeren; en d'r uit! - wat let me?
Toen ben ik direct-door Jan gaan opzoeken in 't Huis van bewaring. Gevangen zelf in de straten van de stad, begréép ik wat die roerige grijpvogel met zóó 'n zon door z'n celgat moest uitstaan in zijn verfoeilijke kooi. 't Huis van bewaring, wat 'n woning voor Boefje! Die officieele barschigheid van dat enorme gebouw, zoo
| |
| |
zelfgenoegzaam in zijn ondoorkomelijk stugge muren, met de ruitjes als 'n gratie, en de poort wraakzuchtig opengespalkt. Bewust van de sterkte van 't groote huis hunner macht, liepen de beredderige menschen eruit en erin. Veldwachters, van 't speuren op 't land de gezichten gebruind in bakkebaardlijstjes, gewichtiglijk dragend verbalen in lange gele enveloppen. Gesoigneerde heeren, advocaten, wat rood van debat, glundere oogen om 'n snedigen zet, en wat losser van gebaar zonder togamouwen, behagelijk uitspitsend verkwikkenden rook. En troepjes familie, Zondags-opgemaakte vrouwen, heel druk en verlucht besprekend hoe nu genoeglijk den verderen vrijgemaakten dag te passeeren, na zoo lang weer eens samen voor 'n erfeniszaakje.
'n Mariniertje hield schildwacht voor 't steenen gevaarte, Twee fabrieksmeiden lachten toen 's goedig tegen 't aardige soldaatje, knikten met 'n knipje van, ga je soms mee? - struischblanke meiden, in frisch bonte jakken, en onder zwart sitschen rokken felgekleurde pantoffels van trijp; spuuglokjes als garnaaltjes wezen naar blozende wangen; om hun roomblanke halzen een snoer roode kralen. 't Mariniertje, verlegen, keek nu hevig martiaal. En de meiden aan 't gieren, met de handen op hun heupen aan 't jouwen van: ‘branie!’ - tòch heel goedaardig tegen 't leuk blonde soldaatje.
Dan door een straatje op zij van 't Paleis, ineens zoo stil en zoo helder als 'n dorp in 't zonlicht; een rijtje nieuwe, keurige huisjes, popperig tegen 't blinde gebouw, met voor elk venster een gordijntje.
'n Slampamperige slungel, pas losgelaten, stond, trantelig van 't licht, zoo verbaasd als iets nieuws den dag buiten aan te kijken, grinnekend verlegen tusschen twee makkers, die 'm af kwamen halen, en maar grijnsden
| |
| |
met blijde gezichten. En 'n vierde, eind verder op uitkijk of ie kwam, verbouwereerd toen ie Jaap daar eindelijk zag, maakte onnatuurlijk tòch den voorgenomen armzwaai, en oneigenlijk riep ie: ‘hallo Jaap!’ Eén presenteerde toen maar dadelijk uit 'n versch zakje sigaren.
Op 't dak als 'n Joden-kerkhof van schoorsteentjes en luchtkokers; uit welke zou Boefje zijn adem nu halen? Door een gele ijzeren deur, met in 't midden een gekruistralied ruitje als 'n vizier, kom je erin en... eruit! Een bel, die benauwd galmt als in een klooster! Dan een vervaarlijk geknars van het slot, en de portier die met zijn Bibelebonschen sleutel de vrijheid bewaart, zet voor 'n moment 't huis op de wereld open, maar plaatst zichzelf daar vóór in zijn gedegen haaksheid, van afgeplatte breede pet, met rood gevangenisbiesje, en breede vierkante jas, gepantserd met glimmende knoopen. En als je dan binnen mag, moet er achter de deur nog weer een hek worden ontsloten, een ijzeren trap op en... wachten. Beangstigende stilte in 't huis zoo vol ongeziene menschen, waar ze achter de stugge deuren worstelen en snakken, martelen van berouw, - die opstand, die wanhoop, de versufte berusting! De stomme ellende scheen er te dreigen in de atmosfeer, zwaar en loom als voor 'n onweer. Lauwe zwoelte, lucht van 'n volle ziekenhuiszaal, wee van carbolgeur. En gewoon rustig, als menschen die opgewekt hun dagwerk doen, liepen in 't gesluierde gele licht van de gangen de donkere cipiers. De directeur was heel vriendelijk. ‘O ja, hij wist wel, nummer 68, dat kleine ventje; hij is heel stilletjes, ik zal 'm bij u sturen.’ En 'k kreeg 't welwillend verlof om Jan alléén, zonder toezicht, te spreken in een aangrenzende kamer, 'n Cipier ging 'm halen; hij zat heel ver weg.
En naast mij ging de directeur op kantoor met 'n afne- | |
| |
mer verder zaken bespreken. De klant was over 't geleverde gevangeniswerk heel tevreden.
‘Ja, ja’ - prees de directeur aan - ‘we hebben er heel schrandere gasten bij. Als u rekenwerk hebt, of boek-houderij, vertaalwerk, drukproeven corrigeeren, daar heb ik allemaal me menschen voor... Da's zoo dus in orde, acht en twintig gulden. Teekent u maar in't boek.’ En na een poosje hoorde ik Jan komen, z'n lichtere pasje naast zwaren stap, en de directeur zei goedig: ‘Zoo jongmensch, ga jij daar maar 's binnen, en doe de deur achter je dicht.’
Daar was ie. Even keek ie wat dàt nou weer zijn zou, schuwe oogen, dadelijk weer neer. Zoo bleef ie staan op z'n kousevoeten in z'n te lange Engelschleeren broek, 'n blauw boezeroen opgestopt van veel onderkleeren, doortrokken van carbollucht.
Nu was 't wilde Boefje dan heelemaal getemd! Z'n gezicht was dik geworden, wasbleek, en alle jonge wildheidstrekjes gladjes weg in die versuffende moeheid van z'n verdriet. Gedwee wachtte hij af, wat in z'n broekebeenen gezakt, dof nog, de dikke oogleden naar z'n paarse voeten. Z'n haar was lang gegroeid, slordig en piekerig of ie zóó uit z'n bed kwam; groezelige huilvlekjes op z'n bovenwangen.
‘Dag Jan.’ - Verwonderd zag ie rond. En schor, van in lang niet spreken, gaf ie bedeesd terug: ‘Dag meheer...’
‘Wèl jongen, geef me'n hand en kom 's hier,’ - Maar 'k moest 'm trekken naar me toe, zoo angstig deed ie. Z'n arm voelde gestichtachtig aan, met zoo'n stuggen voorschriftborstrok onder z'n boezeroen...‘Jan, Jan, dat ik je nou hier moet terugzien! Kereltje, begrijp je dat ik 't naar vind?’ En hij duwde zijn hoofd van me
| |
| |
af; maar in z'n bleekheid zag ik z'n oogranden aanrooden, en er glipte een blank traantje op z'n kindergezicht.
‘En hoe vind je dat zelf nou, Jan?... Toe, zeg 't me maar zachtjes. Kom nou 's dicht bij me, jò.’ En 'k nam z'n kop tusschen m'n beide handen, en draaide z'n oogen naar me toe: ‘Heb je er erg spijt van?’ Z'n kattetandjes beten z'n lip rood, en meer tranen kwamen glijden, en in 'n snik van fel verdriet, schoot hij los: ‘Ja; ik bid alle dagen...’ En meteen, verlucht, als 'n nieuwtje: ‘En ik ga na de kerrek!’
‘Zoo jonge, da's goed hoor... En vertel me nou's jò, wàt je dan bidt?’
‘Tien wees gegroetjes...’
‘Goed van je, Jan. Vroeger bad je nooit, hè?’
‘Neie!’
‘En wie heeft je dat dan nou gezegd, vent?’
‘De manne!’
‘Welke manne?’
‘Waar 'k mee zit. - Die ouwe het gezeid, dat ik erreg braaf mos zain, en maar mos bidde; dat holp zoo goed... Hij was nou al zoo oud en nòg zoo slecht. As ikke nou maar as kind begon, zou 'k nooit zoo erreg worre as hij. Want 'n oud mensch die nog nie eens op ze eige kon passe - zei die... 'n jonge was nog zoo erreg niet...’
‘Bidt die ouwe man ook, Jan?’
‘Jaä! En de andere man ook, waar 'k mee werk. Maar ze zijne geriffemeerd... Die ouwe het zes borstrokke gestole; hij had zoo'n gerommel in ze maag - zeit ie. Maar die andere zeit 't niet. En die jonge waar we mee zitte is nog veel gemeender dan ik... Die doet niks as lache! Hij het 't huis van ze vader en van ze moeder! angestoke... 't Is héélemaal afgebrand!’ - Jan zei 't met gulle ontzetting. En toen vertelde 'k 'm meteen hoe
| |
| |
verdrietig zijn ouders wel waren...
Z'n tranen liepen nu aldoor, en ver in de hoogte likte z'n tong ze op. Zn oogen veegde hij ontstoken rood met z'n knuistjes, die bleek en dik uit de donkere mouwrandjes kwamen... Er waren ouwelijk bruine rimpeltjes om z'n slapen getrokken...
‘Bidt je voor vader en moeder ook Jan...?’
‘Jaä!’
‘En denk je dikwijls aan huis?’
‘Om acht uur, as vader van ze werk komt, gane ze thuis allemaal ete... Dan wor 'k zoo bang... en dan ga ik griene....’- Maar gelukkig met 'n vertrouwde nu, kwam ie als 'n kind op me knie.
‘Hoe weet je dat, als 't acht uur is?’
‘As 't melkwagetje over de binneplaas rijdt; dat hoore we smòrreges, en dan is 't zéve uur en saves om acht.’
‘En ken je de dagen ook uit mekaar?... Wat is 't vandaag?’
‘Zaterdag, netuurlijk. Da' weet 'k van de manne; die telle wanneer ze los magge... Verleje week is t'r al eentje van ons vrijgekomme. Toe wazze me met ze vijve... En die had de vorige dag gezeid dat ie koffie wou hebbe uit de ketien... Dat ka' je kraige voor twee cente... Nou, toe kwàm de koffie en toe was hij weg; toe mogge wij ze kroes; allemaal twee slokkies, nou, echt hoor!... Vanaved krijg ik óók boter op me brood. Ik heb vijftig cente op de ketien... me vader meegegeive; toe was ie wel 'n beetje goed op me... En toe het die baas gezeid: nou mag je boter op je brood... We krijge lekkere roggetjes! Maar die ouwe kan 't niet bijte, die krijgt weitebrood. Dan geeft ie main ook welderis stilletjes 'n wit keggie.’
‘Zoo, dus ze verwenne je zoo'n beetje, de manne?’
| |
| |
‘Ja, ze zegge dat 'k goed mot oppasse. De eene leert me rekene. As we dan klaar benne met koffiebooneuitzoeke, doene me netjes de boel an kant, en dan vraagt ie: hoeveel is acht en acht? Dat weet 'k... zestien! En de ouwe leest voor... van die verhaaltjes. Ik heb óók 'n boekie, en daar kan 'k al 'n beetje in leze; lange woorde zeit ie me vóór. Maar om nége uur wil ik na bed. Zóó'n hokkie, - wees ie - de halleft van hier, met twee dekes en twee kusses en 'n lake... wie slaapt er nou thuis met ze kop op mijn mandje?... Om tien uur komme ze ons opsluite... Da's zoo'n akelig gehoor. Maar dan bid 'k, en dan doene ze je van zelfs smorreges weer ópe...’
‘En ben je dan rustig als je gebeden hebt?’
‘Ja!’ - zei ie met een blij gezicht van: lekker - ‘nou slaap 'k gauw... In 't begin was 'k zoo bang...’
‘Zeg, Jan, kan je uit jullie cel ook na buite kijke?’
‘Ja, as je op de bank staat, kaik je op de dakes... Zeit Lientje nog welderis: Dikkie?’
‘De zusjes vragen telkens na je; ze begrijpen niet waar Dikkie toch blijft...
En z'n gezicht verdroefde weer. Maar meteen viel 'm troostend in: ‘Me kraige vleesch óók! Máándags, 'n heele bonk, nou, fain hoor! En me kraige spek in de boone!’
‘Zoo, dus 't eten bevalt je?’
‘Nogal wiedes! Vandaag lekker weer soep, 'n heel blik vol, voor main alleen... D'r zitte ook sjeneeze; 'k heb er eentje gezien toe ie water mog hale... net 'n waif, met zoo'n lang vleggie en rokke an. Die ete jongetjes - zeit de ouwe. Maar main lusse ze tòch niet - zeit ie - ik zou ze te erreg woele in d'r maag...’
‘Maar Jan, hoe ben je er nou toch toe gekomme na al
| |
| |
die nare dinge die pas gebeurd waren, om weer te gaan stele?’
‘Zóó maar;... lood van de dakes met Pukkie. We gonge 't verkoope, en toe zeit er zoo'n knul: ‘jò, kaik 's na je mouw,’ en meteen zag 'k de poot van 'n adje an me arm... Zoo'n kemiekeling! Maar 'k heb me losgerukt... En toe hebbe me d'r tòch nog wat van verkocht: 'r was te véél; de baas op de Dijk wou 't niet allemaal hebbe, dat liep 'm te erreg in de kaikert... En van de cente hebbe me tebak en 'n fain deurrookertje gekocht... 'k Had 't in me onderbroek gestoke, maar toe de mejoor me kwam hale, heb 'k 't weggegooid, hè. Die andere vent, waar 'k mee zit, het gegriend toe ie 't hoorde. Die lus toch zoo graag tebak! En ie zit nou al acht maande en zeven en twintig dage; je màg hier nooit rooke. Maar as ie 'n halleve baal koffie het uitgezocht, kraigt ie vaif en veertig cente. Nou hè, hij werkt wàt hard, want as ie cente het, koopt ie een blaadje tebak in de ketien, om te pruime.
‘Toe de mejoor mijn kwam hale ben ik wàt stilletjes meegeloope! Dat geeft nou lekker voor me straf, zeit de dricteur... Ze hebbe me nog 'n nacht op 't bereau ook gehouwe! En de vollegende dag kwam Pietje Puk... Ik had maar tegen de meheer gezaid dat ik 'm gezaid had, om te gappe... dan blaif hij vrai, doch' ik. Maar 't gaf niks... En me zijne niet met de diefewage gebrocht, doch' u dat? Nee, met die mooie nieuwe pelisie-vigelante, ik en me vrindje. Nou, hij mog weer da'lijk weg... Ik heb eerst 'n bad op me kop gekrege; lekker warm; en schoone kleere, kaik!’ - en hij trok z'n boezeroen los, en sjorde eerst z'n grauwharigen borstrok, en toen z'n geelkatoenen hemd te voorschijn: ‘Allemaal nieuw, en voel 's wat dik! We zitte soms te zweete. Maar we
| |
| |
worre gelùcht! Alle dage 'n halfuurtje op de plaas. Dan wil die ouwe altijd dat ik zing van de Boertjes. Die andere vent loopt maar te zoeke. Die denkt nou nòg dat ze welderis 'n zakkie tebak of 'n segáretje over de muur zalle gooië... hij het nog nooit wat gevonde; 't is ommers veel te ver wèg van de mensche... En ik gaan met de Roomsche alle Vrijdags na de kerk. Je kan de andere manne niet zien; allemaal hooge schutte; alleen m'heer pestoor zie je, en op laast motte me allemaal mee bidde. - Nou heb ik zóó veel cente in de ketien dat ik tellekens 'n plakkie kaas kan neme... 'k Breek 't in viere, dan hebbe me allemáál wat. Ik neem 't grooste brokkie.’
‘En wat doen jullie op Zondag, jò?’
‘Dan gane de zussies met me vader uit... Mot je maar hard doorwerke - zeit de ouwe op Zondag - dan prakkezeer je zoo niet... 'k Was blij toe, hoor! toe moeder kwam. Ze is er vaif maal geweest! Met me groote zus twee maal, en eens met kleine Lientje... die kan al làche! dat hè 'k gezien... Vader komp niet, omdat ik zoo slecht opgepast heb... Die is zoo kwaad...’
Meteen zweeg ie, en hij knipte z'n oogen om zich flink te houden. Maar eindelijk barstte nie in in-droevig huilen uit.
‘Zal ik bij vader nog 's 'n goed woordje voor je doen?’ Maar wanhopend weerde hij allen troost af, en rood van verdriet gierde nie: ‘Hij komt tòch niet! hij wil niet!’
‘Jonge, jonge, hoe ben je toch ook tot al die ellendige dingen gekomen?’
En weer uitgehuild, zei ie, alsof 't van zelf sprak: ‘Om te verkóópe!... voor snoeigoed... Ik kreeg wàt veel voor me cente van de juffrouw naast 't hoffie... Polleke-brokke, nou! - drie voor 'n cent, en de jonges maar twee...’
| |
| |
‘En wat denk je nou dat er met je zal gebeuren?’
‘'k Wil na de boere...’
‘Ja jongen, maar da's nou te laat... Je zal nog wel 'n poosje hier moeten blijven, en dan moet je vóór komen voor de rechters.’
Verschrikt sprong ie meteen van m'n knie en bevend keek ie naar me op met smeekend angstige oogen.
‘'k Zal me best voor je doen... Heel misschien wor je dan nog niet veroordeeld als je belooft altijd goed op te passen... Zal je nooit, nóóit weer stelen, Jan?’
‘Nei!’
‘Goed dan. - 'k Heb 'n plak chocola voor je meegebracht...’
‘Dat màgge me niet!’ schrok ie. Maar hij had 't al beet met echt dievigen greep. ‘'k Stop 't onder me hemp, dan ziene ze 't niet; 't is niet dik... kan 'k lekker kluive in bed. Die andere jonge mag 'r óók wat van: manne luste geen zoetigheid...’
‘Nou Jan, nou moet ik weg... Aan wie zal ik de groeten van je doen?’
‘An me vader en me moeder... en an Piet. Zeg uwe Piet van me gedag en de zussies...’
‘En wie verder?’
‘O, da' weet me moeder wel. An opoe, en opa, en me groote zus Mijntje, en de snoepjuffrouw...’
‘Zal je nou heusch goed oppassen?’
‘Ja hoor!’
‘En heb je nou geen spijt dat je altijd zoo tegen je moeder geweest bent?’
‘Moeder komt lekker Maandag weer; me vader komp niet mee...’
‘Jonge, jonge, zoo'n klein ventje in de gevangenis... Nou, ik kom nog 's gauw weer bij je, hoor...’
| |
| |
De directeur deed de deur open: ‘Afgeloopen meneer?’ En met z'n kattetandjes op z'n lip gebeten om zich groot te houden, liep Boefje meteen heel beslist weer terug naar z'n cel. 'n Kind nog in z'n lange broek op kousenvoeten naast den martialen cipier.
|
|
Auteursrecht onbekend
