|
| |
| |
| |
| |
In de gevangenis.
Jan zat nu al een maand op den Noordsingel in voorarrest, en thuis op 't hofje was 't nog altijd of er pas iemand gestorven was. Zoo strak-netjes zag de kamer er uit, vaallicht achter de lakens voor de ramen; zoo stilletjes bedroefd zat moeder aan tafel haar dagen maar uit te staren door d'r betraande zwarte oogen.
Want naar den koffiezolder gaan, dat kòn ze nou niet, omdat ze te lam was; en ze wilde ook niet, ze wou, wou! niets anders dan prakkezeeren over Jàn, bij hèm zijn den heelen dag en nacht met 'r gedachten. Al wat daar buiten ging, dat eeuwige gedoe voor de andere kinders, dat gesjouw voor 't eten, en de wasch... wat gaf ze d'r allemaal om, wat kon 't er schelen? Alle zorgen voor de anderen vond ze ontrouw aan 'r jongen, 'r ongelukkigen stakkert van 'n jongen. God, God, hoe had ze toch altijd zoo tegen 'm kunnen zijn?
Ze liet Sientje en Stientje en Lientje en Mientje maar bedoen... als ze maar niet jànkten; - wat hadden zij te grienen? Dàt maakte 'r buiten zich zelf van woede, en dan meteen sloeg ze 'r op met 'n drift, dat ze er dadelijk
| |
| |
weer spijt van had. Want ze waren immers rustig en gezeggelijk genoeg, de schapen; anstig-bevreemd omdat moeder daar zoo aldoor in 't hoekje bleef zitten met 'r suffe bedroefde gezicht, ze niet eens scheen te merken. Ze moesten 'r wat dikwijls aan 'r kleeren trekken als ze wat hebben wilden, en dan ineens was 't of moe wakker wier; maar d'r oogen stonden aldoor wijd open... Wàt ze maar vroegen mòchten ze allemaal, zoo raar goedig was moeder.
Als moeder hardop begon te huilen, dan kwamen ze bang allemaal om 'r heen en zetten groote vraagoogen op in hun bleeke gezichtjes. Sientje, de oudste, zei dan 's zoetjes: ‘dag moe!’ en knikte vriendelijk 'r hoofdje; maar zij zag en hoorde 't niet. En Stientje duwde zich van vreés heelemaal met 'r ruggetje in moeders rokken, 'r blonde krullekopje achterover gerekt naar haar schoot. Lientje stond zich stilletjes met haar knuistjes te wrijven, tot ze ook bedroefd aan 't schreien sloeg. En de dikke jongste, die den heelen dag op 'r roode beentjes rondkroop over den grond, druk om alles te bekluiven, en met lach als er eentje maar naar 'r keek, die wrong zich óók al overeind en omhoog om drinkies te doen, knutterig ongedurig; want moeder zag van 'r kinderen alleen Jan, die er niet was... Totdat Lientje ‘Bam!’ riep... ‘Bam, Bam,’ puffend met blaasjes op 'r lipjes... Dan schrok ze op, en greep 't wicht, en zwaaide 't met beide armen naar zich toe, drukte 'r hoofd wild kussend in 't mollige lijfje... En lachend door'r tranen zei ze't na:
‘Ja, Bam hè? kleine schat... Bam, zeg maar Bam, goeie lieve Bam!... Waar is Bam nou?... Waar blijft Bam toch?... Houdt me kindje veel van zoete Bammie?... Bammie is wèg; wéét kleine Lientje nog wel van Bam?
| |
| |
- Ja, lach jij maar. Zeggeris: dag Bammie, dag zoete broertje... Bam komt weróm, hoor... dan gaat ie weer met zussie spele, ja!... Lientje was ommers Bams kleine vrouwtje, niet?... Bams hartediefie, ja! Lach jij maar... En as ie nou werom komt, bakt moeder lekkere dikke scholletjes voor 'm, en dan mot Lientje zegge: dag Jàn...! Nee, géén Bam... zeg maar: Jàn...’ En de kinderen om moeder heen lachten zoetjes mee, en rekten zich om óók lieve woordjes, en zeiden: ‘Jàn, zeg maar Jan... Jànneman...’ Maar ziekelijk Sientje sprak wijs:
‘Ik heb Dikkie gezien; Dikkie is 'n dief, nie moe?... hè? hè? moe-dan! Dikkie is 'n dief, en die zit in 'n donker hok op 't Noordsingel... 'k Heb hem wel gezien...!’
Alle weken ging moeder naar de gevangenis toe. Dan deed ze plechtig 'r zwarte sjaal om, die nog altijd in de kast lag, van 'r mansmoeder. Heel onderdanig, smeekend bijna, ging ze eerst den directeur vragen of ze d'r jongen nog weer 's zien mocht. Maar meheer was daar niet vóór. Hij zei altijd dat de vrouwen d'r zélf zooveel schuld aan hadden als d'r kinderen niet goed terecht kwamen. En dan gaf ze 'm gedwee gelijk, en ze durfde niet zeggen wat ze dacht: dat zij haar Jan toch werempel genoeg gekastijd had. En de directeur zei dan op 't laatst óók geregeld, dat al dat gehuil van die moeders de jongens maar van streek maakte. ‘Och meheer, één oogeblikkie maar, assiblieft,’ drong ze aan als 'n bedelvrouw, maar lachend, ten bewijze dat zij 'm niet week zou maken. En dan mòch' 't.
Ze zaten daar telkens met veel moeders en vrouwen samen te wachten in 't kamertje, tot de veldwachter ze roepen kwam. Eerst staarden ze beschaamd langs el- | |
| |
| |
| |
kaar heen, maar eindelijk begon er een de zuchtende stilte te breken met zachtjes te vertellen. En dan biechtten ze zoo vervolgens de rij langs van d'r jongens en d'r mannen die daar boven naast en met elkander opgesloten waren. Zoo te hooren, waren dat allemaal goede en brave jongens en mannen, die zóóveel hielden van hun moeders en hun vrouwen, al hadden ze dan ook wel's ‘wat’ gedaan! En de zielige menschjes dàchten dan oprecht bij die relazen dat ze huilden om dien zoon of dien man van de ander, maar't waren echt aldoor tranen weer voor den eigen verwant, in die algemeene droefenis om haar heen.
Als ze eindelijk vóór Jan's cel gebracht werd, hield ze krampachtig 'r gezicht lachend, - om den directeur. En daardoor kon ze niets zeggen: 'r heele lichaam en 'r hoofd waren doof, zooals 'n been dat slaapt. En ze lachte maar. Hij zag erg bleek, maar hij droeg nog z'n eigenste kleeren. Ineens hoorde ze dan als van 'n vreemde in die groote ruimte 'r eigen stem vragen: ‘Jan, za' je 't niet weer doen? Jan, heb ie nou geen spijt?’ ...Ze kreeg geen antwoord. Toch was 't 'm wel daar tegen dat gele licht in,... z'n eige nstekleeren... maar zoo iel, net of ze ervan droomde.
‘'t Was genog!’ zei de cipier. Maar ze begreep 't niet, bleef staan, den krampigen lach pijnlijk in 'r gezicht... ‘Ze most opschiete!’ - riep harder de cipier.
‘O jewel,’ en even onwezelijk voelde ze zich weggaan... Maar toen gilde Jan 'r ineens woest krijschend na: ‘Moeder!!... dag móéder!... moedertje!’ Dat schrikte 'r op. En ze zag z'n gezicht vuurrood, en z'n armen naar 'r uitgestrekt;... 't galmde zoo wanhopend door 't cellenhuis.
‘Door-loopen!’ - drong de cipier.
| |
| |
En zóó hield z'n 'm nu altijd voor oogen, met z'n jammerenden bloedrooden angstkop en z'n grijpende armen, die niet bij haar konden... En dan kneep ze 's nachts met 'r nagels in 'r eigen handen, die 'm vroeger zoo hadden geslagen, en als ze tegen den ochtend insluimerde, schrikte ze dadelijk weer wakker van dat helsche gegil: ‘Moeder, dag móéder!’ Met 't vizioen van dien bloedrooden, naar haar grijpenden jongen, begon ze 'r nieuwen dag.
Nog zes, nog vijf, nog vier dagen en nachten... dan zou ze weer durven gaan vragen om 't opnieuw te mogen zien. En gierig bespaarde ze in dien tijd centen op alles, om voor hem te geven, voor boter en kaas uit de cantine... Eén voor één nam ze de kinderen naar de gevangenis mee, tilde ze naar 'm toe, want dan lachte nie...
Maar de veldwachters wieren d'r kwaad om, dat moeder zoo dikwijls kwam - vertelde haar getrouwde dochter. ‘Wat mot je toch altijd bij die jonge?’ - hadden ze barsch gezeid. - ‘'t Is toch ommers z'n eige schuld... As 'k jou was, vroeg 'k 't heele weeshuis mee om te komme kijke.’
‘Ze hadde main voor motte hebbe’ - vervolgde uitdagend de jonge vrouw, treffend in den toon van haar broertje, 't Boefje, - ‘Zijn zullie soms de baas?... Máár,’ - vergoelijkte ze - ‘nou kànne ze ook wel indringerig zijn, dat volk van de mensche die zitte, Verléje stong er werachies 'n heel rèlletje voor de poort. 'n Moeder, en 'n nicht en 'n bu'vrouw en 'n kulloniaal - jewel, de gewapende macht! en die wouwe effe allemaal na bove voor één lajelichter op te zoeke... Zeker, 't Spinhuis is daar 't Cirrecus - 't is zonde da'k 't zeg... Wat za'k me daar an beleve?... En zu'k volk verknoerst 't voor 'n
| |
| |
ordentelijk mensch, want poe! bij die soortemente van hoeje daar in 't gevang hèt 'n arm sulletje 't zoo gauw gedaan... Tege háár zouwe ze anders niet beginne - dàt nou niet. Zij lustte ze wel, al was ze maar 'n vroumensch!
Maar d'r moeder was nou netuurlijk bang dat ze 't Jan in zouwe pepere. Malleg'heid, zukke flauwe kindere wasse de pelisie nou óók niet Maar affijn, d'r moeder docht 't, en wat dat mensch in 'r kop had, zat 'r niet in d'r beene. Moeder had er al herrie over gehad met de vrouwe; want o, die ware allemaal zoo op hun Jantje gesteld! En 'n iedereen wou mee: de snoepvrouw, de vrouw van oome Janus, die Jantje altijd opbrocht vroeger, de juffrouw van twee hoog achter... En verleje was 'r eentje van de koffiezolder bij 'r moeder komme oploope, en die had effe zeventien stuivers gebrocht. Dat hadde de vrouwe onder mekaar voor kleine Jan gelapt om wat te koope. Nou, en of ze dan nou ook 'r is mee mocht met moeder om 'm gedag te zegge? - 't Was verdrietelijk voor d'r moeder om altijd nee te verkoope, want ze dochte netuurlijk an groozigheid, maar zij had er ommers óók geen zegge over... D'r wazze d'r nog zoo veel van 't hoffie komme vrage... Ze moggen 'm altijd gráág, hoor. En op 't hoffie hadde ze 't allemaal gezien, hè? toen ze n'm opgebrocht hadde.
't Was 's avonds gebeurd... Jan lei al te slape, en z'n moeder had net stilletjes in 't schemer de zak met't lood, dat ie toe weer gestole had, in een sloot bij de zanddijk gegooid... Toe ze werom kwam, kwam de briggedier d'r achterop, en die vraagde of daar Jehannes Godefridus Bernardus woonde... Je kon begrijpe hoe d'r moeder verschoot... En 't kind mos z'n eigen ankleeje en mee... Hij had zich gehouwe as 'n groote vent, dat
| |
| |
kreeg ie van háár na, werachies! Alleen beefde nie, maar dàt kon ie niet helpe, hè? En zonder gedag-zegge was tie gewillig meegeloope, rechtop, as 'n kerel. Op't hoffie had ie driemaal na bove gekeke, zonder te griene, maar met zukke ellendige ooge, dat 't háár dwars door d'r hart was geschote; en alle bu'vrouwe hadde gesimpt... Behalve dan Pukkie z'n moer, die kale floddermedam; die had 'r 'n hand dik spek in gegroeid... Maar die d'r brave jongetje was de vollegende ochtend dan toch óók lekker gehaald, en door twéé hoeie, dat was zeker voornamer... Ze gunde 't kind geen zier kwaad hoor, d'r hand op 'r hart! Maar voor dat vuile waif had ze toch even 'n hoeplameko gemaakt, nou! Die Pukkie had 't werachies van niemand vreems, hè, met zoo'n dievemoer, die altijd met 'n hoed met blomme op d'r kop liep, en 'n pullerientje om, jewel - en laat nou d'r man zèlf 's voor drie jaar d'r achter zitte te bromme, zoo'n sloeber!
Nee, haar moeder kon voor Jan van àlle bu'vrouwe wel pere en appele en plakkies sukkela meekrijge... Moeder was half gek. Ze at niet, ze sliep niet, ze griende maar. Worst kon ze niet zien, omdat Jan die zoo graag lustte... Nou, zij kon ook wee van de zenuwe worde as ze d'r an docht; want ze had Dikkie gehad as d'r eige kind, hè; as ze d'r hoed opzette wou ie al mee... En toe zij nog 'n ankommend meissie was, en de jonges wouwe wat van d'r, liet Jan ze dan 's anvliege, die kleine lefhebber. Want lèf, dat hàd ie; voor de grooste kerels was tie nog niet bang... Dikkels genog hoor, as z'n moeder 'm er afgejaagd had - hij kon 'r wat judasse - dan mog ie bij háár nog wel 'n varsch kechie komme hale.
Ze zouwen 'm nouwel nooit meer weerom zien - zuchtte ze plotseling sentimenteel En toen liep ze vlug 'r wo- | |
| |
ning in, om geen tranen te laten zien op 'r parmantig gehouden gezicht.
Vader wou niet mee naar de gevangenis. Dag aan dag kwam hij loom, de schouders naar voren, van zijn werk geloopen; kouwde stug en zwijgzaam z'n eten dat klaar stond, z'n oogen aldoor neer naar z'n bord. En als Sientje dat wegnam, blééf ie zoo zitten; z'n hoofd zakte dieper nog over tafel... z'n vrouw keek ie nooit aan. En als ze 'n bui had, gromde nie: ‘Mensch, dat mot je je eige nou zoo niet aantrekke... 't is ommers z'n eige schuld... Hij het 't gewild en nou het ie z'n zin...’
En dan stond ie langzaam op, en dan liep ie de kamer af. Want hij hield zich maar zoo. Alle licht was weg uit z'n leven, en 't jankte maar in z'n kop van de schande en de ellende met dat jonk, dat ie zoo graag mocht leien. Droomerig kon ie zitten suffen: waar blijft ie nou? - strakkies zal 'k 'm wel hoore raze op 't hoffie, en de trappe opklosse, en de kamer vol jool zette... En in eens met 'n schok zag ie 't jongetje opgeslote, daar in 't Spinhuis, met allemaal dieve, en moordenaars, en inbrekers... zijn Jantje. En als moeder dan drijnde, zou ie óók zijn gaan grienen, en dat mog niet, want de deugeniet had 't immers dubbeld en dwars verdiend?
Dan ging ie maar naar beneje, naar opa en opoe; dáár bij die oudjes dorst ie nog wel als 'n jongen met z'n kop op z'n armen te huilen. En als ie klaar was, zei ie tegen opa: ‘Ouwe, lus je een glasie bier?’ - Nou, dan mos je net opa hebben. Die zei nooit nee, as er wat afviel. En samen gingen ze naar 't hoekie. Vader zat er suf, en dronk ze klaar, almaar door, om te vullen wat daar zoo hol was, en niet meer te denken. Maar juist hàrder ging 't razen, 't vreeselijke joeg er maar door, zonder dat ie
| |
| |
't eigenlijk begreep. En opa, die los kwam, werd goed. Die haalde moppen op, schunnige uien, waar ie paffies om schudde en likkebaardde met glundere oogjes en een glimmend rood koontje aan elken kant... Tot vader in heftig hikkende snikken losbarstte, en weg liep, onvast, z'n arm voor z'n gezicht.
Dan zei opa tegen den kastelein: ‘Janus, van ons allebei maar opschrijven voor me zoon, hoor; Zaterdag is tie d'r goed voor... 't Is wat te zegge, hè?... 't is hard voor 'n ouwer... want 't was zoo'n best ventje... hij hiette Jehannes Godefridus Bernardus, naar mijn.’ En in droevigheid van glaasjes bier stond ie voor de toonbank nog na te lammenteeren, met óók dikke tranen over z'n wangen. En hij nàm er nog maar eentje voor 't sjegrijn, en 'n slaapmussie, en eentje omdat drie scheepsrecht is, - dat telkens verontschuldigend ernstig gezegd, tusschen 't gejammer over 't ventje. Opa was eindelijk erg van streek: hij verbeeldde zich dat Jan dood was, en zoo sprak ie maar over 'm door, in eerbiedige nagedachtenis.
Als vader dan laat thuis kwam, hield ie zich weer nijdig... ‘Hou toch òp met dat janken!’... snauwde nie z'n vrouw toe... En tegen den ochtend gromde nie: ‘Slaap je nou nòg niet?’ - ‘En jij dan, jij leit ook maar te woele, en 'k heb wel gehoord dat je griende’ - gaf ze terug. En dan wou ze er, verteederd, met 'm over praten... Maar stug gooide ie d'r z'n rug toe... ‘Ga nou 's mee man?’ - paaide ze - ‘toe, verlet nou morge 's 'n uurtje?... Hij zal zoo in z'n knolle weze, 't kind, as ie z'n vader ziet... Hij het al zoo dikkels na vader gevraagd, en of je nog kwaad was...?’
‘Hou nou maar op: mijn zalle ze d'r niet zien in 't spinhuis!’
Maar bij z'n getrouwde dochter, die stilletjes naar 'm
| |
| |
toeging in schafttijd, om óók voor Jan 'n goed woordje te doen, luchtte nie z'n hart. Hij zou 't besterven om 'm daar te motte zien voor die tralies. Dan zou ie 'm tòch motte hebbe voor 'n hand of 'n zoen, want 't was toch je eige kind, hè? 't Was te hard voor 'n ouwer. - Hij gaf weer 'n dubbeltje voor 'm mee, en dat was méér dan een gulde van meheer, - zei ie - omdat 't was van z'n vader! En op 'n avond kwam er een brief, met opzij gedrukt: ‘Huis van bewaring’, en er boven inlichtingen over briefwisseling met gevangenen, onder 't nijdige, vette opschrift: ‘Lees dit!’
't Was een brief van Jan: z'n naam, door 'm zelf, stond er groot onder gekrabbeld, en'n celmakker had'm naarstig geschreven met loopende hand. Ze lachten en huilden om dien mooien brief, en lieten 'm iedereen lezen; tot ie vergroezeld en stuk in de vouwen tusschen bidprentjes, trouwboekje en de pokkebriefjes in 't kistje met 't sleuteltje ging.
Maar er was in die stijve zinnen niets eigens van Jan: ‘Geachte ouders!
Met deze kom ik U vragen hoe U het wel maakt en hoe mijn broertjes en zusjes het maken en hoe of grootvader en grootmoeder het maken. Als ik niet veroordeeld word, en naar het Gesticht gezonden word, zal ik wel heel goed oppassen en U geen verder verdriet aan doen. Moeder als u mij komt bezoeken zoudt U dan niet eenig geld voor mij kunne depeneeren, dan kan ik daar boter voor koopen. Verders weet ik U niet te schrijven maar ik hoop dat u maar goed gezond zult blijven. Het spijt mij dat ik kwaad gedaan heb, want ik bleef liever bij U tehuis als het kon.
Wees hartelijk gegroet van
U Zoontje
JAN.’
| |
| |
Toen Piet, de oudste jongen, thuis kwam van't febriek, en z'n moeder zei stralend: ‘d'r is zoo'n mooie brief van Jàn, mot je 'm léze?’ - antwoordde hij botaf vannee. Dat maakte d'r boos, want ze dacht nu aldoor verheerlijkend en berouwvol over d'r Dikkie. En ze zei ernstig als een vervloeking: ‘Piet, jij bent nou braaf, maar je weet niet wat er met jou nog ken gebeure. En dan zalle wij net zoo over jou denke as jij nou over je broertje!’ Maar Piet, een beetje stomp en suf-egoïstisch, voelde niet voor dat opgewonden broertje, dat hèm aankon, en 'muitschold voor Duimelurk, zoodat 't heele hoffie 'm nou nòg zoo noemde. En hij kon niet hebben dat het kreng altijd zoo verwend wier: Jan kreeg altijd cente, en lekkers, of ie gapte n't, en ie mog bij meheer komme. En hijzelf, die niet stal en hard mos werke, kreeg niks. - Maar op 'n keer mocht Piet óók 's verletten om mee te gaan naar 't Noordsingel en daarna dacht ie goedig over Jan.
En vader schreef een brief ten antwoord. ‘'k Heb 'mheel mooi opgesteld’ - zei ie - ‘'n mooi lessie, maar erg streng. Want 'k mot nou me been stijf houwe, al meen ik 't niet: 'k kan geen zoete broodjes bakke. Z'n moeder kwijnt weg; ze grient snot en kwijl... En wij zijn 'm nooit in 't kwaje voorgegaan... z'n moeder niet, ikke niet, z'n grootvader niet, nooit nies met de pelisie te make gehad...’
Wat ie 'm precies allemaal voorgehouwen had in den brief, wist ie niet buiten z'n hoofd. Hij had er boven gezet: ‘aan Jan Grovers.’ En dan had ie geschreven dat 't nou uitgekomen was, wat z'n vader altijd had gezegd, en dat ie nooit had willen hooren, en dat z'n moeder nou misschien dood zou gaan van 't segrijn en dat 't zijn eigen schuld was. En aan 't slot had ie gezet: ‘Wees u nou verders eerlijk; zoo noem ik mijn Uws vader’ - want hij dacht: dan zag ie toch van wien de brief kwam.
|
|
Auteursrecht onbekend
