|
| |
| |
| |
| |
‘Klantje van lombroso’.
Toen er nu ook van het verbeterhuis, waar Jan heen zou gaan, een lijst ter invulling kwam, waarop onder meer naar zijn ‘geestelijke vermogens’ werd gevraagd, besloot ik tòch nog met den jongen naar een psychiater te gaan.
Jan vond dat 'n heel pretje, want we zouden er boven op de omnibus heen gaan. En zijn vader, die er voor inlichtingen bij moest wezen, zei gewillig dat ie er dan wel 'n uur op fabriek voor zou verletten, al begreep ie niet best wat zoo'n dikke jongen, die at als 'n wolf en niemendal mankeerde, bij den dokter moest doen. 'k Legde 'm zoowat uit, dat 't was voor wat hij zelf een kwaje aangeboorte noemde. ‘'t Is kazjeweel’ - zei ie 'n tikje ongeloovig - ‘dat ze dáár ook al 'n receppie voor kanne geve.’ Maar hèm was 't bestig: kwaad kon 't nooit, hoor, om je 's door den dokter te laten bekijken, gerust niet... En dat die vuile streken 'n ingeboren aard van Jan wazze, wou 'm niet uit z'n gedachte... daar had 'k gelijk an... Hij kon er nog dikwijls over prakkezeere. Want uit z'n eigen was 't werèmpel zoo'n kwaad ventje
| |
| |
nog niet... Erg goed van geven, hoor... Jan kon best wat missen, dat most ie maar zeggen.
Op 'n mooien avond in den nazomer ging ik ze halen. In de strakke armoedigheid van de straat tusschen de grauwe kazerne-huizen was ontspanning, jong gejoel en kleurigheid van overal nog spelende kinderen, en vaders en moeders die op portaaltjesdrempels en op matten stoelen voor hun woning zwijgend zaten uit te rusten in de avondzoelte. De menschen schenen nu allemaal rustig tevreden om 't mooie weer, al was er niets van den blijden goudgloed der dalende zon in de zomerstemming van hun straat. Luid-op klonken de stemmen van een rijtje jongens in 't kozijn van den al avondverlichten, welgedanen bakkerswinkel. Zij waren geboeid en schreeuwden mee in 'n opgewonden avonturen-verhaal van den aanvoerder, den grootste; en ze rookten braniïg uit pijpekopjes, die aan elastieken slangetjes bengelden, en uit holle kastanjes op rietjes. Heel langzaam, als droomend in 't droefgeestige wijsje, liep een kleine schoorsteenveger midden op de straat parel-klare fluittonen uit 'n occarina te blazen. 'n Sjofel huishondje kwam uit 'n rinkel-winkeldeurtje blaffend naar z'n beenen geschoten, de gitoogjes glimmend onder 't grijzende kroezelhaar van 't schuin opgehouden kopje. De agent zelfs, die 't volhandig hebben kan in dat ruziïge buurtje, waar al die opgeschoten straatslijpers wonen, wandelde nu zoo kalm met z'n armen op den rug als een die in 't park kuiert. Hij bleef 's wijdbeens goedig staan kijken naar meisjes die zoetjes in 'n kringetje dansten van
‘Adam en Eva, die zaten op een tonnetje,
Adam had een rokje aan en Eva een japonnetje,’
| |
| |
- en nu en dan maakte hij met de geburen op 'n stoepje 'n gemoedelijk praatje.
Op 't hofje scheen 't van schemer wat later in den avond. Hier en daar al 'n ruitje lampeschijn door de groezelgordijnen, als 'n oranje zijden lap op 'n oude deken. Er hing nog de broeiïng van den zonwarmen, maar hier nooit zonnigen dag, en uit de donkere portaaltjes walmde vischbaklucht en weeë muf van arme menschen. Aan 't eind, in 't verste hoekje tegen de schutting, stonden een jongen en 'n meid te vrijen; zij willoos tegen hem aangezakt, 't hoofd op z'n schouder, in 't witte gezicht den bloedrooden mond even open. Hun voeten in 'n hoop afval, aardappelenschillen, beenen en graten, stronken van kool, asch en scherven, en 'n matras waar 't stroo uit puilde: de mestvaalt van 't hofje, waar de hofjesliefde door alle seizoenen welig op voortbloeit. En 'n blinde nachtegaal in een kooitje zong er zijn triest gevangenisdeuntje.
Maar boven op de kamer was 't weer heelemaal mis. 'k Sneed er bij 't binnenkomen een heftige woordenkastijding van moeder bot af. Ze stond nog met d'r armen in de zij voorover gebogen, de gloeiende oogen als brandend op Jan, die bleekjes plaaglachte. Vader zat daaronder suffig uit 'n groote koekepan z'n aardappelen op te eten. Hij had zich voor den tocht wat Zaterdag-avondsch gemaakt, frisch geschoren, 'n strak glanzend blauw overhemd, en naast 'm op tafel lag 't traditioneele zakje met 't dubbeltje sigaren. En 't prikkelde 'm dat die ietwat feestelijke stemming van 'n uur vroeger netjes thuis nou weer ineens door dat gerel wier bedorven.
‘'t Is weer nèt zoo’ - zuchtte nie slachtofferig. Maar eindelijk rebelsch, bulderde nie los over die vervlóékte ruzie ook eeuwig! Z'n vrouw doofde dat dadelijk door d'r
| |
| |
bazig gejouw van ‘Toe zèg... as je me nou!... mot jij nou óók beginne?... Eet jij nou assiblieft gauw af, hè, en maak dat je weg komp... Wat zal 'k me dáár an beleve?... Wou jij die vuile gannevert soms nog meer tegen ze moeder opzette... hè?... Is 't, God help me, werachies nog niet erg genog...?’
En in één adem begon ze plotseling in tranen van kwaadaardigheid, tegen mij uit te varen over Jan. Nou ie wist dat ie naar 't gesticht ging, was er heelegaar niks meer met 'm te beginnen. 's Morgens begon 't al; dan kroop ie om tien uur pas uit z'n nest, en dan commedeerde nie dadelijk thee, en as 't 'm niet sterk genog naar z'n zin was, smeet ie 't 'r gerust over den vloer: ‘'k mòt die lebberthee niet, zuip jij 't maar zelf?’ - Jawel, dat dorst dat lieve Jantje tegen ze móeder te zegge; en och Heere, dat was nog fijn! Gisterochtend dee ie weer niks as sarre. Hij plaagde z'n zussies, liep de kat aldoor maar op z'n staart te trappe - 't stomme dier - en dan zette nie tellekens de waterkraan ope. Toe hàd ze zich al zitte opvrete, maar ze hieuw zich in en zoo kalm mogelijk had ze gezeid: ‘Jan’ - zei ze - ‘pas nou toch 's goed op, die páár dage dat je nog hier bent.’ - En wat zei dat loeder toen: ‘Zóó, ben 'k nog maar 'n paar dage hier? - nou dan kan 'k je net nog lekker judasse...’ Zoo waar as God leeft, 't ware z'n eigeste woorde... En toe was tie d'r uitgeloope, en toe was ie me toch an de rijkelui'shuize gaan bedele... De menschen van 't hoffie hadden 'm zelf gezien - maar ze konne nog 'n pertale bek toe krijge. 's Middags was tie effe na bove komme schreeuwe om ze brood. Ze mos 't uit raam gooie, maar dàt vervloekte ze toch eeuwig, en toe was tie giftig geworde... As 'n dolle was ie beneje bij z'n opoe binne gevloge, en dat halleve dooie mensch d'r gouwe horlozie had ie van 't
| |
| |
opzetje genome, 't tege den grond gekwakt, en er met allebei z'n poote op staan trappe en toen in 't riool gestopt...
‘O, uwe weet nog maar de hàlft!’ 'n Poossie later, toe zij-zelf effe om 'n boo'schop was, was de lievert stilletjes op de kamer gekomme, en daar had ie z'n broer z'n beste broek, 'n Zondagsche rok van haar, en z'n getrouwde zus d'r gouwe belletjes, díe d'r nog lagge, uit 't kassie genome, en allemaal in de straat in de lommerd gebrocht en de cente in ééne versnoeid... De heele week, as ie wat voor z'n moeder most hale, had ie geborgd, en de cente opgestoke. Dat mog ze nou netjes toch allemaal maar bijpasse... Enne... wist zij 't ook allemaal nog!... Maar nou wist ik dan meteen 's voor goed wat 'n vuilak ik voor had, en dat 'k stank voor dank zou krijgen voor al me geploeter, zoowaar as zij leefde; dar!’ -
Jan vond dat allemaal buitensporig koddig, en lachte maar met z'n bleeke gezicht. En toen 't uit was, vroeg ie lakoniek of ie dan nou z'n mooie pakkie d'r is an mocht trekke.
Dàt bracht ineens 'r gal aan 't overloopen. Zenuwachtig wierp ze haar hijgende zware lichaam naar 'm toe, pakte 'm op onder z'n armen: ‘D'r af, vuile judas! d'r af!’ - gilde ze dreígend - ‘of ik zàl je...!’ En ze sleurde den kruipenden, achteruittrappenden jongen 'n eind voort. Midden in de kamer liet ie zich brullend vallen, maar ze klemde z'n been tusschen d'r arm en 'r borst, krampte 'r hand in z'n boezeroen, zeulde het schuddende stootende lijf den vloer over. Wild rukte hij zich nog 's los, maar zij kreeg 'r armen weer om z'n middel geklemd, en zwaar hijgend droeg ze 'm de deur uit, smeet 'm met 'n paar bonkende slagen om z'n kop tegen den
| |
| |
| |
| |
grond. De buurhond sloeg aan van 't dreunend lawaai. Meteen smakte ze de deur dicht. Bewegingloos bleef hij op 't portaaltje liggen kreunen. En zij mepte als 'n furie in 't rond op de hoofdjes van de angstschreeuwende kinderen, ging uitdagend voor d'r man staan, 'r lijkwit gezicht wild ademend haast tégen 't zijne opgeduwd: ‘En nou jij? - àkelige lammeling! - spreek nou je Jantje nògeris voor as je lef het!... Kòm, haal 'm d'r nou 's in, as je 'n kérel bent... Maar daar ben jij te beroerd voor... ba, wat 'n vent!’ - en ze spuwde d'r walging uit op den vloer.
‘Mensch, je het weer de katterale koors in je hoofd,’ - zei ie onrustig afwerend; - ‘je wordt nogeris razend, werachtig... is dàt angaan! En nou kàlm! zeg ik je, of werempel 'k laat je na 't dollehuis brenge.. Nou vraag ik je, meheer, of 't wonder is dat die jonge zóó wordt, met zoo'n moeder? - Hij het 't werachies van niemand vreems. Kijk zoo'n mensch zich nou toch 's van streek gemaakt hebbe...’
Bezwijmd was de vrouw op 'n stoel neergezakt. Hij bracht bezorgd 'n kommetje water aan 'r bevende blauwe lippen, maakte 'r jak los, wreef goedig 'r handen. Met groote vreesoogen stonden de bleeke kinderen er omheen... In schuddend gesnik kwam ze gauw weer bij, staarde wezenloos rond, lachte suffig en zei, dat 't niks was; 't was al weer óver... Waar Jàn was? - O, ja... nou moste we maar gáán, anders wier 't te laat voor de dokter. - Heel moe wreef ze de angsten weg van 'r voorhoofd.
En toen ik naar Jan kijken ging, hoorde ik 'm beneden aan 't schelden tegen de nieuwsgierig saamgeloopen buren op 't hofje... ‘Hoed, spoeg bloed, zooas de waterleiding doet!’ schreeuwde nie 'n agent toe, en
| |
| |
smakte voor hun gezichten de voordeur dicht.
Kalm, erg opgelucht, kwam ie weer binnen, met 'n vriendelijk bedeesd lachje, de oogen schuw neer. En of er niets gebeurd was, vroeg ie: ‘Moeder, geef me nou me Zondagsche pet uit 't kassie!’ Gewillig ging ze die halen, wat duizelig loopend, trok Jan aan 'r schoot, en zette 'm zelf z'n jockeypetje op z'n hoofd, zorgzaam, met nog 'n paar drukjes, tot ie netjes recht stond.
En toen gíngen we met ons drieën. Jan, wat parmantig z'n nieuwe hoofddeksel voelend, zei moeder goedig-opgewekt gedag; vader met z'n rug nog wat zwoegender gebogen, in den loom-zwaren pas van straatmuzikanten 's avonds laat op weg naar weer een andere vreemde stad. En de zussies, die mee wilden, riep moeder beredderig als 'n kloek om zich heen.
Op het imperiaal van een omnibus bolderden wij de zomersche avondstad door. De lantaarns, die zoo plechtig-teer hun nog smaragd-groene kelkvlammen in 't oranjig nalicht hielden, schenen een stíl-statige reie te zweven in wijde kringen hier en ginds langs 't water en over de bruggen, lonkend naar 't bekoorlijke beeld in staalblauwen spiegel. Zich vrij voelend na gejaagde dagtaak, wandelden vredig de menschen, de gezichten berustigd in den dieperen lichtschijn. En daar liepen fladderend de jolige dienstmeiden langs, in de klaarheid van witte schorten en heldere katoentjes, druk lachend lawaaiïg, uitbundig bewegelijk met vrijelijken armzwaai tegen aanhalige werklui. En aan de trams en de bussen gloeiden de roode en groene rozetten, de paarden fantastisch van goudleer-glanzen over de hijgende, krimpende zweetende lijven, - de koppen schommelden goedig-wijsgeerig. En in de straten met vol boomengroen tegen de gezellige omsluiting van gevels, warm van
| |
| |
rossig-bruine zonne-weerkaatsing, daar krioelde de donkere volte, door hooge rijtuigen en leeg-bonkende sleeperswagens telkens vóóruit breed doorwicht, als water door booten, dat dadelijk weer afvloeit. Fietsen slangerden geluidloos achter bleeke sterretjes aan. En in 't klaar wit en geel en oranje glanslicht van reeksen balonnen op vergulde stangen lokten de waren in de etalages de koopers, den loop van de menigte daar aldoor vertragend. Volle kruidenierswinkels, gedempt ouderwetsch nog van toon; de gemoedelijk wachtende praat-vrouwen tegenover vlug regelmatig bewegende geelbuis-bedienden; drukke vleeschhouwerijen in open klaarheid van gloeilichtschijn op marmer en koper en blanke dier-helften, alles vettig-welvarend als de baas en zijn hakkende knechten in gildedracht van witte kielen en slooven met leergordels en messen in scheeden.
Jan werd opgewonden op 't gezicht van de electrische manen en schreeuwerige prentplakkaten, terugschetterend in spiegels van 'n tingeltangel, voor hem wel 't walhalla van alle zaligheid. Met z'n oogen daar aan vast gezogen, ging ie op z'n knieën over 't omnibushekje hangen, zoodat z'n kop heelemaal schuin ging op de voortschokkende bus... En hij zag een jongen, dien hij kende, en die erin ging. ‘Hoö, boertje!’ - schreeuwde nie 'm toe, met 'n kittigen handzwaai. En hij wou niet onder doen: ‘Ik rai!’ - gilde nie 'm nog na - ‘mèt mehéér, dàt is 'm nou, die lange, naast me vader... Hè, watte...?’ - maar hij kon boertje niet meer verstaan. En ongedurig ging ie tusschen 't hekje en de bank op z'n armen staan schommelen, enterde zoo voort naar den koetsier, klopte 'm op z'n schouder, en zei kameraadschappelijk: ‘Navend báás; je
| |
| |
beesies loope best; 't zijn zeker nog jònge, he?’... Maar de man, die op z'n bok tot een stomme menmachine vergroeid scheen, keek even om, en antwoordde niet... ‘Die 's suf’ - concludeerde Jan berustend - ‘hij 's mesjoege, laat 'm maar zitte tot ie 'n ons weegt... 'k wed dat ie geeneens 'n taaie lust, wat jou, bu'vrouw?’... En meteen ging ie zitten jodelen. -‘Me vader slaapt’ - zei ie en stak 'm zijn vinger 'n end in z'n half open mond. Vader moest er even om lachen, maar staarde weer zwijgzaam voor zich uit in de klaterlichte avondvroolijkheid. - ‘Je most liever 'n segare-tje weggeve’ - hield Jan 'm aan de praat; - ‘óók mesjoege? góéd, 'k heb ze zèlf.’ - En uit z'n zak diepte nie nog 'n peukie op. ‘Meheer, 'n beetje vuur assiblieft? - Da's 'n echte, 'n stinkedorus, gevonde op 'n stoepetje op de Mauritsweg; kan ik hebbe’... En wijdbeens, z'n kop achterover, de lippen in 'n rondetje om de sigaar gespitst, rekte hij zich om vuur naar me op, 't gezicht in stijl, gewichtig... En toen 't rookte, tikte hij technisch met 'n vinger an z'n pet: ‘Tot je dienst. - Motte we nog ver? - Lus je nog boontjes?... Waar woont die tongekaikert? - hè, zeg, meheer dan? - zit je óók al te maffe?’... En met 'n grijnzend knikje tegen 'n politie-agent die voorbij kwam: ‘Bezjoer hoed! Bezjoer, met je lekkere vollemaansgezicht... Mijn zal je niet vange, ouwe gochemert... kleinekinderebeul!’... Jan was 'n waarlijk gênant gezelschap. En toen we er eindelijk waren, moest ik net doen of ie niet bij me hoorde, om geen ruzie te krijgen. Want bij 't afgaan van 't omnibusladdertje zag ie kans een uiterst kostbaar uitgedost heer, die z'n rood geglaceerde hand om 'n sport had geslagen, op z'n keurig-geserreerden pink te trappen. En toen ie den correcten persoon zóó een onwel- | |
| |
voegelijkheid afgeperst had, zei ie eerst hoffelijk en als verschrikt: ‘O, vrekskuus’, maar omdat die knul daarna nog door bleef pruttelen, en van lomperd en zwerver prevelde, stapte Jan 'm ook nog even op z'n verlakte teenen, met de les, dat ie dan maar uit z'n doppe most kijke... hij had er wel vier, die halve gare bril; dat kwàm ervan als je door 'n ander z'n ruite sting te kaike... voor zijn part kon ie de kenarietjespip krijge, ‘hang, barst! - genaved, same’. En toen de omnibus wegreed, wou ie, ineens werkelijk kwaad, er nòg 's op afvliegen... ‘Wat let me, of ik geef 'm 'n kink tege ze oog... 'k Lus 'm, al het ie nou 'n kachelpijp op ze luizekop, - zoo'n kale meheer!’... Maar z'n vader pakte n'm bij z'n arm, en trok 'm mee.
Daar werd ie meteen weer gedwee van. Kinderlijk liep ie toen te vragen wat ie nou doen moest, als ie bij den dokter was, en hoeveel huizen nou nog? ‘Is 't nog al 'n goeie man, vader? niet zooas die ouwe, die me al me hare uit me kop getrokke het voor me kliere? - Vader? - Meheer, lus uwe ook pollekebrokke? - Nou!’ - smakte nie. ‘Weet u wel, vader, as 'k die ouwe dokter niks gedaan had bij 't plukke... hè? - as 'k zoet was geweest, kreeg 'k van moe altijd twee spie voor pollekebrokke... Zijne me d'r nou?’
't Was op een van de stille singels. 't Water dat hoog stond hief de beurtschepen zoo ver boven den wal, dat je òp moest zien tegen de stoer breede, tonig bruine rompen. De schippers op hun kousen zaten aan dek bij de roef een luchtje te scheppen; buitenachtig vredig klonken hun stemmen, zangerig zacht gepraat in kinderlijk dialect. En 'n vroom harmonica-wijsje, van ver over 't water, zong 't stadsrumoer daar heelemaal weg. Heel ernstig, éven voorover, stonden de voorname oude
| |
| |
trapgevels als te luisteren in fluweeligen schemer onder de lucht, waarin achter mistig waas van stadswalm en stof, rossig de sterren glommen. Goeïe, trouwe, beschermende gevels, de vensters mat doorschenen van gezinsleven in lamplicht-innigheid.
Door den zwaren belleklank, die galmde in 't diepe doktershuis, werd Jan wat stilletjes, en dichter schoof ie zich tegen vader aan. In de marmeren vestibule ging ie kleintjes schooierig tegen den muur naast den looper staan, de oogen onder de wimpers verscholen. De man, heel eerbiedig aan 't voeten-vegen, in zóóveel buigingen tegen de deftigheid des huizes, zei Jan zachtjes, net als hij z'n pet toch af te nemen en z'n vuile schoenen uit te trekken. Zoo werden we toegelaten in de koel voorname zaal waar de jonge dokter zitting hield; Jan heel verlegen weggeschoten achter vader, langs hem heen tersluiks uitkijkend hoe 't daar zijn zou. Maar toen de man en ik zitten gingen, stond hij alleen midden in den onderzoekenden kijk van den medicus, onder 't kroonlicht: 't kleine Boefje in zijn veel te lange slobberbroek op z'n gestopt paarse kousen, z'n kop als 'n misdadiger voor den rechter heelemaal neer. 'n Vreemd, schunnig object daar, onopgemerkt op straat, maar in het strengdeftig studeervertrek als iets om met 'n tang in blanke handen, ver van de lange zwarte jas gehouden, omzichtig om en om te draaien, bij 't observeeren van dat wonder-merkwaardige maar wèl uiterst onesthetische natuurproduct.
De dokter zei 'm, dádelijk in den toon, joviaal goeden dag: ‘Zoo, Ján!’ - Maar toen trok zijn glimlach om 't vermakelijke ventje toch weg in geboeid ernstige beschouwing: 'n minuut van gasruischende stilte, waarop meteen 't tot mij gerichte vonnis volgde: ‘Och heer, 'n ècht
| |
| |
klantje van Lombroso!’
Vader lachte 's goedig om 't oolijke van dat ‘klantje’. En nu durfde hij zich wel verroeren om z'n pet onder z'n stoel te leggen. Maar Jan bleef onwrikbaar staan, stijf als 'n pop, die zich door den medicus liet verzetten.
‘Zóó Jan, - en hoe oud ben je nou?’
‘Weit 'k niet’ - zei ie koppig verlegen.
‘Weet je niet hoe oud of je bent? - Wanneer ben je jarig?
Toen keek ie even z'n váder aan, die peinzend de hand aan 't voorhoofd bracht, maar toch niet méér kon vinden, dan dat ie elf òf twaalf moest wezen.
‘Zoo, zoo, dus niet meer op school zeker?’
‘Nei.’
‘Kan je lezen en schrijven?’
‘Nei.’
‘Wat doe je nou voor de kost?’
‘Niks.’
‘Niks?’
‘Loupè!’
‘De heele dag maar loope? Maar je voert toch wel wat uit? - Wat doe je zoo op straat?’
‘Gappe!’
‘O, zóó! Da's 'n wonderlijk vak?’
De vader vond den dokter allervermakelijkst, en zat bescheiden te schudlachen. Hij ging er nu maar op z'n stoel breed bij zitten.
Maar toen begon de dokter hèm te ondervragen. Of hij zèlf gezond was, en hoe 't met z'n vrouw stond.
‘Ik, bestig goddank’ - zei vader. ‘'k Heb maar éénmaal uit de bos van 't fons getrokke omdat ik me been gebroke had; 'k had er 'n ijzere plaat op gekrege. Dat kom àn hoor’...
| |
| |
‘Jawèl; en hoeveel borreltjes drink je zoo op 'n dag?’
‘Jenéver? - nooit hoor; altijd bier, alleen op Zaterdag en Zondag 'n enkel tikkertje.’
‘Wat noem je 'n ènkel tikkertje? Zoo'n stuk of twaalf?’
‘Twaalf? - nee, da's mijn te peperig; teminste voor àlle Zaterdags en Zondags. As 't nou mòt, ziet u; ik spoeg 'r óók niet in... hè? Wat dàt anbetreft!’
‘Nee, nee! En hoeveel glaasjes bier?’
‘Al naar 'k zweet, hè?’
‘Zóó, dus geen kwale?’
‘Was t'u?’
‘Of je geen kwale hebt!’
‘Kwale? - nee goddank.’
‘Maar je hóórt slecht, hè?’
‘Nee, 'n beetje hardhoorend.’
‘Zóó. En je vrouw?’
‘Die lijdt erreg an ope beene; maar ziet uwe, de barrebier in de Tuindersstraat, - uwe kan 'm misschien wel, hij prakkezeert óók over de mensche - nee, 'k mot zegge die het 'r d'r best afgehollepe...’
‘Jawèl; maar is ze ook zenuwachtig of zoo?’
‘Och, wat zal 'k uwe dáár 's van zegge?... Niks geen kwaad mensch hoor, maar 'n beetje opvliegerig. Zoo'n beetje sikeneurig, zooas die wijve dat zijne hè?’
‘Geen toevalle, of flauwtes?’
‘God bewaar me, nee...’
‘En in de familie, bij je broers en zusters, en bij de familie van je vrouw, geen ernstige kwale?’
‘Bij mijn wete niet; mijn vader is 87 geworde, 'n best mensch hoor... hij 's van de trap gevalle en toe moeder kwam kijke...’
‘Jawel; en bij je vrouw?’
‘Allemaal bráve mensche hoor, niks op te zegge...’
| |
| |
‘Maar van ziekte?’
‘D'r vader en moeder leve allebei nog... ze wone beneje ons op 't hoffie...’
‘Juist; en d'r broers en zusters?’
‘Petent!’
‘Allemaal goed gezond?’
‘Werempel; best in orde hoor, dokter...!’
‘Geen krankzinnigheid dus?’
‘Ja, dàt nou juist wel. Me vrouw het 'n broer en 'n zuster op Meerenberg zitte; allebei mal... Och, wat dàt betreft, voor háár ben 'k ook wel deris bang he, as ze d'r eige zoo giftig maakt Maar wat de gezondheid angaat, àllemaal best.’
‘O zoo! En nu Jan zèlf. Heeft ie wel 's toevalle?’
‘Nou, dat kan uwe wel zien, hè; zoo'n dikke jonge toevalle!’
‘Nooit stuipen gehad?’
‘Stuipe? Bar hoor, maar de mosterdpleisters hebbe ze allemaal weggetrokke?’
‘En zindelijk?’
‘Hij zwemt as 'n rot; veels te veel!’
‘Jawel, maar in bed?’
‘O, bedoelt uwe 't zóó? Nee, dan laat ie nog welleris wat loope: het ie ransel genog voor gehad van ze moeder - hè Jan?’
‘Kon ie vroeg loopen en praten?’
‘Daar hebbe me nou met geenéén van de kindere zóó mee te tobbe gehad... Op z'n vijfde jaar zeid' ie voor 't eerst: “ba-doen”; 'k weet 't nog best; 't is altijd zoo'n kemieke snuiter geweest...’
‘En kan je nog al braaf liegen, Jan?’
‘Nou!’
‘Dan is 't goed. Nu weet ik genoeg... Maar braaf op- | |
| |
passen, hè, in 't gesticht?’
‘Assiblief, meheer...’
‘Nu kunt u wel gaan met uw jongen. Meneer wou 'k nog wel even spreken...’
De vader, glunder dat 't zóó afliep, kwam den dokter 'n hand geven, en lachend vragen: hij zou nog wel niet van de graat valle, hè?
Nee, dàt zou nog best schikken. - En Jan lachte ook goedig, omdat 't gedaan was, gaf 'n hand, zooals vader. En samen, hand aan hand, gingen ze lacherig heen... Toen vertelde de dokter mij dat 't 'n heel bijzonder geval was. Zoowat alle degeneratieteekenen, die Lombroso opgeeft, waren aanwezig: de groote schedel, 't vluchtende smalle voorhoofd, de vooruitspringende oogkassen, de uit-stekende jukbeenderen, de groote onderkaak, de onregelmatige inplanting van de tanden, de doorloopende wenkbrauwen, de dubbele kruin, 't onevenredig groote gezicht, totaal àlles! 't Was 't standaardtype van een die tot misdadiger voorbeschikt scheen!
En dan die allerongunstigste ooren! - die ooren haast zonder rand en zonder lelletjes, met den geprononceerden Darwinknobbel; ooren om te fotografeeren, zóó typisch Lombroso! En die bleeke gelaatskleur, die sterke haargroei tot ver op z'n voorhoofd! 't Was 'n werkelijk zeldzaam exemplaar!...
Dat klopte allemaal volkomen met die krankzinnigheid in de familie, met wat ik verteld had van zijn zin tot vagebondeeren, z'n stelen, z'n luiheid, z'n pathologisch liegen. Die jongen wist niet of ie waarheid vertelde dan wel fantaseerde. En die stuipen, toen ie 'n kind was; dat achterlijke in 't loopen en praten en leeren; dat opvliegende, 't gebrek aan schaamte en berouw...
| |
| |
't Was werkelijk of hij 't zóó uit Lombroso oplas. 'n Héél curieus geval hoor!
‘En wat bewijst dat nu allemaal, dokter?’
‘Bewijzen? - niets.’
???
‘Nee, wij kunnen constatééren, maar geen voorzienigheidje spelen, hè? Lombroso-zelf heeft al water genoeg in z'n wijn gedaan. We kunnen alleen zeggen, dat al die verschijnselen, elk op zich zelf en tezamen bij de meeste misdadigers voorkomen. Maar 't omgekeerde... 't Milieu doet zoo veel. De sterkst gedegenereerden, die rijk zijn, komen niet tot stelen, wàt? En van al die teekenen, die ik opgenoemd heb, vind je er terug in de grootste mannen, de geleerdste bollen van onzen tijd, en op de portretten van kranen op elk gebied in de musea... Kijk 's rond in je eerste families, in de comedie, in de kerk... als dat allemaal misdadigers moesten worden?
‘'t Milieu is voor dien jongen bovendien héél ongunstig geweest, daar op dat armzalige hofje in die buurt met al dat rapaille; met zoo'n zenuwachtige, kijvende moeder, en 'n suffigen vader die er bij tijd en wijlen plichtmatig opranselt met 'n riem met 'n gesp!... Maar de Heere bewáre hem voor een rijksopvoedingsgesticht. Dat is je reine hoogeschool voor de boeven. Wat de één daar niet weet, leert ie wel van den ander, en als volleerde misdadigers komen ze d'r uit. - Stuur 'm naar 'n rustige omgeving, midden op 't platteland, waar ie flink leert werken, onder secuur toezicht - maar niet al te streng - van brave menschen. En laat 'm een vak leeren, dat ie alleen op 't lànd en niet in de stad kan gebruiken. Want de stàd, met al die verleiding, is de hel voor zoo'n degeneré... Misschien dat ie dàn
| |
| |
nog wat tot bezinking kan komen...’
‘Dus u gelooft niet, dat die jongen per sé moet verongelukken?’
‘Per sé?... die noodlotstheorieën... wat kunnen wij er eigenlijk nog van zèggen? Kijk 's, uw Jan is er één, met 'n zwarte vlek erop, hè, da's zéker. Hij draagt 'n hoopje buskruit in zich mee; komt ie nu nooit in de buurt van 'n vlammetje, wèl, dan hindert 't 'm niet, hè? Maar als ie te dicht bij 'n kaars komt, - en er zijn voor zulke individuen zooveel kaarsjes om aan te ontvlammen...
Twee dagen later las ik in de krant dat twee jongens, een van elf en een van tien, met de initialen van Jan en zijn vriendje Pukkie, wegens diefstal van lood waren gearresteerd en overgebracht naar het huis van bewaring. Het waren, hoe jeudig ook, al oude bekende van de politie - stond erbij.
Weer 'n vlammetje bij 't hoopje buskruit!
|
|
Auteursrecht onbekend
