|
| |
| |
| |
| |
Zaken doen.
Jan had 't nu sommige dagen zoo druk als een stadsreiziger tegen Sinterklaas, om al die verrichtingen, die zijn fantasie hem opgaf, vlug en correct ten uitvoer te brengen. Want hij had langzamerhand al zoo'n massa vaste commissies óók gekregen; - van die geregelde klanten waar hij aanging om den kost op te halen, wanneer moeder 'm er weer zonder brood had afgejaagd, of wanneer zijn uitgebreide strooptochten 'm beletten op 't hofje te gaan spijzen.
Dan begon ie gewoonlijk met 'n bezoek aan zijn opa, wien hij van opoe gedag kwam zeggen - waar opa gerechte ‘maling’ aan had. - Meteen kwam hij dan informeeren of t'r daar veel visschies zouen zitten, en welk weer 't tegen den avond zou worden, alles op den toon van kleinzoonlijken eerbied, en lachend vleierige aanhaligheid.
Opa was van z'n vak teerder. Hij voer zijn leven uit in de stadsche wateren, langzaam zich voortduwend langs den wallekant, om met zijn teerkwast beschoeiïngen, vlotjes en steigerpalen te beschermen tegen den invloed van tijd en weer, waar hij zèlf onaantastbaar voor
| |
| |
scheen aan zijn bijna negentig jaar oude, sterk vierkant-rechtoppe gepensionneerde-lichaam.
Opa zat er warmpjes bij - wist Jan uit de spijtigheden van z'n heele familie; en bij zijn pensioen had ie nog z'n weekgeld als teerder. Daar lei ie alle weken dikkies van op. Want opa was gierig, - ‘z'n cente zitten 'm an z'n hart gebakke,’ zei vader. Z'n vrouw kreeg Vrijdags nooit meer dan vijf gulden in den bal van d'r hand voor de heele week, en hij maakte er wel veertien. En als opoe Vrijdagsochtends om 'n dubbeltje voor aarappele vroeg, dan vloog ie d'r an: ‘Heb je geen cente, dan vreet je maar niet.’ Nogal wiedas, hè? zij pluisde dus maar na z'n geld as hij niet op de woning was. Opoe zat 'r aldoor over te vigeleeren. Ze zocht na' financen, nogal glad! Verlejen had ie 't in de gaten gekregen, en toe had ie wel drie honderd gulde na z'n zus in Terheide gestuurd. Die woonde er nou van in 'n huisie, maar ze most hèm de huurcente meebrenge as ze met Nieuwejaar kwam. Maar as Jan en z'n zussies met hun verjaardagen bij opa op visitie gingen, dan kneep ie hun handjes innig hartelijk in zijn geteerde, leerige hand; dan stonden de tranen op z'n oogen, ‘en nou moste ze maar weer gaan spele...’ Wat àfvalle? - kò' je denke; nog geen kakie, geen suiker in 'n bakkie koffie: opa hieuw niks van dat efige snoeie. Maar as d'r bij hullie bove wat was, nou òf tie dan van alles mee kon vrete. En in een slokkie, daar spoog ie ook niet in, van 'n ander z'n cente. - Vader begreep niet wat die ouwe d'r an had, an die papieretjes, en je dan net te houwe of je geen hallefie het te kommedeere. Hij droeg 't op z'n blóóte lijf: opoe had zèlf achter in z'n baaie hemd 'n zakkie motte naaie; en dat deed ie nooit uit, nooit niet. - Vader docht dat opa 'r zich 'n plaassie vooran in de hemel voor wou
| |
| |
koope; maar wat zou ie dáár nog 'n hoop an te kort komme - zei vader.
Inmiddels zag Jan wel kans zoo-eris 'n poosje op den teerder te teren. Want in opa's schuitje onder de achterste bank, daar lag 's ochtend altijd z'n brood met wat ertusschen, en daarnaast z'n zakkie tebak voor te pruimen. Als opa dan op 't steigertje zijn moest, sprong Jan in zijn bootje. Met z'n buik over 't bankie gelegen, deed ie net of ie stekeltjes wou gaan scheppen; maar met z'n andere hand stopte nie z'n pijpie, en onder z'n kiel verborg ie de kechies, heel èchte met leverbeuling. De ouwe was glad, maar Jan toch nog gladder. Kwam opa d'r in, dan sprong hij 'r gauw uit, en ging 'r vandoor met de lekkere kechies... Als die ouwe je pakte, sloeg ie je raak op je tweede gezicht: maar hèm pakte nie niet, want ie had stijve beene...
En dan lag daar aan de Groene Hilledijk al zoo lang een boer op sterve; 'tkouwe vuur uit z'n beene was 'm over z'n hart geslage, had Bulletje verteld. Nou had je dus vrij intree in de boomgaard, want voor de hond wist ie 't wachtwoord. Die hiette Pollux. As je ‘Polle Polle Polle Polle!’ riep, kwàm ie, maar dan déé ie je niks. Bulletje wist 't van z'n neef, die d'r altijd cokies most brenge, en 't was wáár ook... 'n Mooie, groote hond, net 'n leeuw, maar zoo góéig! - hij liet zich ááie!... Polletje kreeg trouw mee van opa's leverbeuling... En in die boomgaard, nou! daar was 't wàt echt hoor... D'r hong van alles: appele zoo groot as Lientje d'r hoofie, en sapperdemagies... en waaratje zùkke groote zachte perzike, met 'n velletje net zooas van 't muisie, dat ie thuis in 'n flesschie gehad had... Ze moeder had 't in 'n krengerige bui 't raam uit gekieperd... 't beessie bloeide wat erreg uit z'n snuitje en 't kon nie meer loope.
| |
| |
Nou, toe was 't voor poesie; die had 'r dan óók nog 'n fijn happie an... 't stomme dier... Maar ie zou z'n moeder wel krijge... Doch ie dat ie 't fernuisie nogeris weer voor d'r zou poese? Hij maakte een sterk ontkennend elleboog-gebaar: Op d'r hart getrommeld... kò' ze na fluite...
Achter de boomgaard ha' je dat land waar 's winters de molslaai op groeide; moch je gerust plukke van de manne as je zee dat je moeder 'n arme weduwsvrouw was... Nou, voor 'n plat bakkie vol kreeg je nog graag 'n maffie. Maar as je de winter in je poote had, gòng 't niet molslaai te plukke...
En in die stille straat bij de Boompies daar stonge de tarrewe-pakhuize. 't Lei d'r zóó maar voor de grijp op de trappes. As die witte manne 't er pas opgedrage hadde, kon je d'r je zakke vol mee proppe. Net nonnetjes, die kerels, met d'rlui witte kappies om d'r koppe... Bulletje die kon helanstiek van 't tarrewe kouwe; Jan dee 't niet, veel te lekker om 't ineens door te slikke as je je bek vol had: nou, echt! dan voelde je je buik dik worde.
En 's avons... had ie les... Maar as 't kemedie was, gòng ie wel d'r is niet... Dan most ie dáár zijn voor de peukies segaar oftewel wegsmijtertjes... 't Wazze heele ènde om af te beene; maar achter de tram an holle ging gauw. Dan kon je vrij je tong uitsteke tege die judasse van connucteurs, die je d'r nooit 's an wouwe late hange... En as Pukkie en hij deris lust hadde om nachie te piepe, dan bleve ze an 't kemedie op pauze-karetjes wachte. Maar 't was in 't cirrecus veel echter dan daar... allemaal van die flauwe smoesies, geen fijne pakkies, nooit eris schiete of goochele,... ze gavve d'r niet eens eris 'n moppie meziek. Maar waar mos je anders zoo
| |
| |
lang blijve as je nachie gong piepe. Want in de spoorwages, daar kon je toch niet in terecht voor heelemaal in de nacht... Verleje hadde ze in zoo'n wage nog 'n bennetje met gerookte bokkes gevonden... Ze konne 't lang niet op met d'rlui tweëe, en toe ie met 'n stuk of elf bij z'n moeder was gekomme, had ie nog op z'n zielement gehad óók, omdat ze niet lustte van die vuile gestole waar... Ze hadde ze toch ommers gevònde... Hij wèl hoor... ze smaakte maar fijn... Pukkie had 'r nog van verkocht... Die had 'n wagetje gehuurd voor vijf cente, en 't mandje met nog wel twintig d'r op gezet... Hadde ze gelàche zoo goed as die Pukkie kon schreeuwe van: ‘Lekkere háàrde; spekkie, spekkie, spekkie...’ òf tie ze kwijtraakte! Maar Pukkie mos ook altijd met bossies houtjes voor z'n moeder loope... Pukkie wou hokie-pokie-baas worre as tie groot was; maar die fijne ijskarretjes kostte nog wàt 'n hoop cente...
'n Paar keer in de maand ging Jan de meesters peste... Z'n ouwe school stond in de straat van hun hoffie, achter 'n dikke muur. Maar as je daar bovenop was geklomme, kon je d'r alles in zien door de ruite. Die gonge vanbove ope... Nou, dan zat ie daar maar met koolstruikies doorheen te mikke op de nakende kanes van Okkie... Dat kreng hàd 'm wat geteisterd, toen ie nog op 't hok was... Okkie was kippig, - hij had 'n bril op z'n neus - 'n èchte, geeneen van de plé, doch ie dat? - Hij kon je nooit zien as je wegschuilde... Maar de jonges hàdde je wel derec in de smieze... en 'n lol dat ze hadde... maar ze dorste niet erreg te lache netuurlijk... Je hóórde de struikies klesse, zoo hard as ie ze pikte op z'n kale test... Maar de bovemeester, meheer Peulebroek, zoo'n bolle rooïe, dát was zoo'n
| |
| |
echte eensgebraje stiekemert... Die puistekop was verleje heel verrajerlijk omgeloope, en had Jan bij z'n poote gepakt. Toe wazze d'r drie ondermeesters bij gekomme - die dooiedienders wazze zeker om 'n fooitje verlege - en die flauwe lange sallemanders hadde hem met d'rlui alle angepakt, 't school ingetrokke en in de kleerekast gestopt... Wat 'n lef hè? vier groote manne tege één jonge!... Maar hij had 'r één z'n schene kapot getrapt... zoo'n vuile schooierige kinderebeul... Hij kòn 'm wel... hij mos maar 's op 't hoffie komme, alléén, dan kon ie 'm àn hoor, die enge bleekklier... Ja hè, toe ze n'm eenmaal hàdde, dorste ze wel... Maar hij had 't heele school bijmekaar geschreeuwd, en de planke bijna uit de deur geschopt... Zukke lefhebbers: ze wazze de pelisie gaan hale!... Maar dat was d'r dun door d'rlui broek geloope... want z'n oome Heintje was zelf van de pelisie, en die was meegekomme. ‘Dàg óóme!’ had Jan toen lollig gezeid, - maar oome Heintje wou 'm geen handje geve. - ‘Ga mee, deugeniet!’ zeid' ie bar; hij mos tòch lache; dat had ie best gezien... En buite de straat liet ie 'm loope... Oome broch 'm nóóit op, èn hij zei 't niet an z'n vader. Want die hadde mot same, over 'n penning van hun ouwe hondje, die al lang dood was... Oome Heintje maakte 'n 't altijd af met 'n lessie... 't dee niks geen zeer... 't Was tòch 'n goeie man; Jan hieuw ècht van 'm, want as tie 'm zag, kréég ie altijd wat van 'm, 'n cent, of 'n hallefie.
Maar't vermoeiendst van gejaagde bedrijvigheid waren toch de kermisdagen. Die tijd kon je zien ankomme an 't spoordijk, as daar die efige groote wages met zeile d'rover stonge. Je kon d'r wel bij komme; maar dan mos je door 't prikdraad kruipe. En as je de zeile dan
| |
| |
'n endje optilde, zag de je beeste van de mallemole allemaal al legge: zeve treine opgelaje vol, van Tewe... D'r liep t'r geen één weg hoor! - en ze lagge toch héélemaal los... Nou, ze hadde ook wel 'n lollig lévetje, zoo altijd op de kerremis voor louw te magge draaie.
Wanneer de mannen gingen oplaaien, liep hij, klein mannetje, parmantig met z'n handen in z'n zakken voorop te fluiten, of tie d'r bijhoorde... En ie paste op de jongens. As ze d'r hun handen langs veegden bij 't voorbijrijden van de karren, snauwde nie ze branie toe: ‘kò, snotneus, ga na je moeder, en vraag om 'n kouwe aardappel; - wi' je d'r afblijve met je klouwe; is 't soms van jou? - Fort, wat let me, of 'k schop je na Schiedam met je schele klosooge...’ Hij voelde zich bij die gelegenheid één met de mannen, veilig omdat hij optrad voor hun belangen... en dapper wijl ie 'n groote segaar dampte, eigenwijs ronddraaiend tusschen z'n natte tuitlippen bij 't halen.
Bij 't opzetten zwoegde nie als een sjouwerman onder de zwaarste planken, spanten en binten, torste n't huisraad in stapels tot boven z'n hoofd, sòms voor vijf spie in 't uur, dikwijls ook tégen den wil van de spullebazen in, die 'm dan met hun rietjes op z'n knokkels mepten, omdat ie niet met z'n vurige tengels van den boel af kon blijven...
Zenuwachtig van drukke bezigheden, overal om zich heen de kans om te helpen, liep ie zweetend gejaagd rond, wanhopig dat de rommel niet op tijd in orde zou komen, D'r viel altijd wel eris 'n vrijkaretje voor 'n spul af, of panne-uitbaksel, voor 'n booschop, En je kreeg er je zakke en je boezeroen vol met spijkers, en schroefies en moertjes en oogies, 's 'n héél stuk gereedschap, gauw 'n pond op 'n dag. En dat gaf dan weer acht,
| |
| |
| |
| |
nege cente bij de opkooper op de Dijk. Hij deed aardige zakies!
Lolmake dee ie niet op de kerremes. Daar had ie 't te volhandig voor... Hij keek naar de ooge van de vrouwe in de krame of ze ook wat te doen voor 'm hadde: 'n emmer warm water hale, wafels rondbrenge, kaarte ronddeele an de huize, hout en krulle zoeke voor onder de poffertjes-panne... Voor oliesmere, poese, lampe-schoo'make, biljetjes-uitgeve voor de vrouw met de baard an 't geëerde plubliek, vonne ze 'm nog te klein. Maar hij had dat wijf tòch gezien... 't was nooit een èchte baard, dat zag hij wel. Maar ze had gelijk om de lui te verneurië; 't gaf goed cente, hoor, 'n spul... en 't kòstte nie veel.
En as dan de draaimolen vol was: d'r opspringe, en achter de baas en z'n dochter an. Die had ècht goudband op d'r kleere, want ze wazze gráág zoo rijk as de burregemeester; nou! Hij d'r pienter achteran, z'n snoet streng gehouwe, om bij kleine meisies en voorname jongeheere - die wazze niks waard - de draaicente op te hale. As ze n'm 'n beetje raar ankeke, zeid'ie: ‘Toe, gauw wat, maak àf, anders smijt ik je d'r uit, met je heele kale drukkie. 'k Ben 't zoontje van de drikteur hoor: mo' 'k me váder roepe?’... Aggenebes, die bolle baas van de groote mole had 'm één keer te gráze gehad! Hij had al de cente uit z'n zak gehaald, en 'm half ellendig geslage; z'n eene poot was t'r nòg mank van... Maar 't ware soms goeie dage, hoor. Hij had toch eris op één avond effetjes vier en vijftig spie gemaakt, en Bulletje maar dertien! Toe had ie voor al z'n zussies 'n pakkie noga met 'n apie d'r op meegebrocht, en voor z'n moeder 'n fijn rozekransie...
Na zoo'n drukken zakendag kwam ie vermoeid ernstig,
| |
| |
maar tevens zelfvoldaan bij mij thuis, als iemand die een zware inspanning achter den rug heeft en nu knusjes de profeiten gaat zitten overdenken onder 't uitrusten. Met 'n ‘hè-hèè!’ zakte nie neer in een leunstoel, wat bleekjes, omdat z'n ‘maag weer zoo jankte.’ En nadat ie 'n paar dikke boterammen had verslonden, slurpte nie in behagelijken ochsenfieber zijn kopje thee, katachtig in elkaar gekneuterd, de oogen van loutere genoegelijkheid dichtgeknepen, zoodat z'n wangen dik oppuilden. - ‘Hè’ - smakte nie er smakelijk uit, terwijl ie zich rekte - ‘hè, 'k wou dat 'k raik was!’
‘Wat dee' je dan, Jan?’
‘Nou’ - bedacht ie zich, komiekig-ernstig ingaand op 't geval en langzaam denkerig... ‘laa's zien... dan ha'k hònderd gulde... Dan zou 'k er vaiftig van an me vrouwtje geve... enne... veertig gonge d'r op 't spaarbank-boekie... hieuw 'k d'r tien over voor schoene en 'n mooi pakkie en voor 'n nieuwe pet...’
‘Zou je d'r ook niet 's een sigaartje voor koopen, Jan?’
‘Jawèèl... dan vroeg ik an me vrouwtje om tien spie voor 'n segáretje...’
‘Een dubbeltje? - nou zeg, da's duur hoor, voor één sigaar...’
‘Nietes... want dan zou ik natuurlijk zoo'n gróóte neme, een trouwsegaar... zoo'n dikke...’
Maar hij kon ook stormige buien hebben, van 'n wildheid, die zelfs onze oude kat half dol maakte. Zoo kwam ie op 'n keer al van de voordeur-in 't huis vol lawaai toeteren door 'n mondorgeltje; z'n kop dik rood gezwollen, z'n oogen tranend van 't gewèldige blazen. Als 'n militaire muzikant voor den troep stram buigend z'n lichaam bij elken nieuwen blaasstoot, en in schneidigen stap-pas, stipt in de maat, trok hij heel statig, al jammer- | |
| |
gierend kamers en gangen door met dat glimmend nieuwe ding aan z'n mond. Geen groet, geen woord op onze vragen en protesten, onverbiddelijk doormacheeren en triomfantelijk gekijk hoe we dàt nu wel vonden... Na heel langen tijd had ie eindelijk z'n laatsten adem uitgehijgd... en amechtig bleef ie rondzien, waar we nu met onze verbazing bleven.
‘Hoe kom je an die helsche machine, Jan?’
‘Mondhanderemonika’ - zuchtte nie benauwd geërgerd.
‘Jawel, maar waar heb je die vandaan gehaald?’
Nijdig draaide nie z'n kop opzij, de dikke oogleden zakten, en roerloos bleef ie zoo staan met stug op elkaar gebeten kaken.
‘Ik zie 't alweer Jan... daar kom je niet eerlijk an...’
‘Welles!’ - barstte nie stampvoetend los.
‘Hoe dan?’
Door 'n verbeten lach: ‘'t Hong in de lucht te vliege, en toe heb 'k 't gevange...’
‘Geen grappen asjeblieft, 'k meen 't ernstig!’
Hij had nogal een leidzame bui, en na wat tegenspartelen kwam 't er uit, dat 'n jongetje in 'n straat 't orgeltje uit 'n hoog raam had laten slingeren... 't telkens laten zakken tot op den grond en dan weer vlug opgetrokken. Jan was toen op de loer gaan liggen, had gerukt en gegrepen, meest in den wind, en 't eindelijk losgegrist.
Ik bracht 'm aan z'n verstand, dat die jongen nu heel bedroefd was om z'n mondorgeltje... Op die ‘treurige woorden’ vroeg ie meteen 'n mooi wit papieretje en 'n touwetje. Zonder een woord te zeggen pakte hij 't instrumentje er dadelijk in. ‘Nou uw rooje en blauwe potlood’. Daar schreef hij, tongbijtend ingespannen zijn naam mee op 't pakje, en teekende er 'n versierend slin- | |
| |
gerlijstje omheen. Met stralend blije oogen liet ie 't me toen zien: ‘Jan!’ - ‘kan uwe 't léze? - nou weet de jonge van wie 't komt!’ En meteen liep ie de deur uit, schoot in z'n klompen, draafde klepperend de straat op.
Na 'n kwartier kwam ie, glimmend en blozend van 't hollen, alweer terug, en opgewonden vertelde nie: ‘Hij het 't werom!... D'r was 'n brievebussie an de trap, en daar heb 'k 't ingestopt... 't kon nèt, want 't was 'n dik pàkkie! Toe hàrd angebeld... net Sinniklaas... En ik wèg... Uit 'n pertiekie op de hoek heb ik staan kijke... Hij was 't zèllef...’
‘Hoe deed ie, toen ie 't zag...?’
‘Hij het me náám geleze... toe het ie gelache;... en nou blaast hij d'r weer op... Ik ga spare voor óók 'n mondhanderemonikaatje... Zijne die dingetjes duur?... Die jonge is óók bon af, hè? - dat ie 't werom het...’
Vertrouwelijk kwam ie toen op de veranda bij me zitten, met de kat op z'n schoot: ‘Mot u me leeslessie nou 's overhoore?... Echt hè? - morgenavond krijg 'k me derde boekie, het de meester gezeid... dat zijne verhááltjes!’
En na z'n voorlezing, die glad en zonder bijmaaksels afliep, ging ie opmerkzaam in de bewolkte maanlucht zitten kijken, z'n oogen heel bezig, eerst of ze zochten, en toen met 'n lachje van: begrepen - kinderlijk voor zich uit: ‘Nou, Onze Lieve Heer gaat óók na bed hoor;... kijk maar, hij loopt met z'n nachtlichie langs de raampies om te zien of alle engeltjes d'r onder legge... Pas op, bran 't kwassie van je slaapmus maar niet, ouwetje!... Kijk 'm hard loope; hij het zeker èrrege slaap... Hup! gordijntje dicht!... Poppetje gezien? - Kassie toe... Genacht, Onze Lieve Heertje.... doe vannacht maar liever 'n mondorgeltje in me klomp...!’
| |
| |
En toen de maan weer onder de wolken uitkwam, zei ie, z'n stem éven komiekig geknepen: ‘D'r zijn ook muize, in de hemel, meheer...’
‘Zoo?’
‘Ja, ze hebbe de helft van manes afgevrete, zietuwel?’.. En terwijl ie, in eens wreed, de kat bijna smoorde tusschen z'n knijpende vingers: ‘Ga jij maar dood poes, dan kan je in de hemel lekkertjes de muize fange...’
|
|
Auteursrecht onbekend
