Het heilige handvest

Latinisme of Germanisme

Van de Voorde, is voor de Fransche kultuur niet malsch. Racine, Corneille, Villon, Rabelais, Montaigne, dit alles zijn produkten van een kultureel middelmatisme, dat men slechts kan beschouwen als een tweedehandsche helleensche schoonheidsleer, maar dan uitsluitelijk als een verfijnden kultus van de fraaie letteren zonder het spiegelbeeld te zijn van een tijdgeest. Bij de Franschen is de klaarheid en de harmonie niets dan gebrek aan diepte en genialiteit.

Wij staan ontsteld. Manifesteert zich, om de redeneering van V.d.V. tegen hem om te keeren, de genialiteit en de diepte dan door duisterheid en onevenwicht? Men zal ons als stamgehechte leden van het Germanendom toch niet van bevooroordeeld ostracisme verdenken, maar wij moeten het in dezen dan toch werkelijk voor de Fransche kultuur opnemen. In de beschavingsgeschiedenis zijn zij onvoorwaardelijk de talentvolste doortrekkers van het hellenisme geweest. Dit belet ons niet kritisch te staan tegen de geestelijke volwaardigheid van deze uit Hellas overgenomen wereldaanschouwing, meer naar de Stof dan naar den Geest georienteerd). Nietzsche heeft het dyonisische Hellas ontdekt. Goed. Maar een paar eeuwen nadat de Franschen de Grieksche nalatenschap tot eigen kultuurpatrimonium gingen omvormen, en dan vooral in het domein der letteren tot uitbloeseminig brachten.

[p. 38]

En bij de ontdekking van het dyonisische Hellas is het bij Nietzsche gebleven. Zij heeft op het wezen der Germaansche kultuur zoo geringe stigmata nagelaten, dat niet eens een tegenhanger van de Latijnsche toepassingen der Grieksche schoonheidsleer kan worden aangevoerd.

En Wagner, die naast Shakespeare behooren zou tot wat West Europa aan volkomen eigens heeft voortgebracht?

Ontsnapt het V.d.V. dat Wagner nordisch staat georienteerd, dat zijn kunstcanon een hybris is van het cosmisch algevoel en mytho-philosophie? Behoudens zijn veristisch, italianiseerend werk, dat zoowat als het eenige duurzaam kultuurbezit zal blijven gelden, en, wonder genoeg, zuidersch staat geschakkeerd. Van het standpunt uit der universeele muzikale lyriek is Wagner's Parsifal bijv, met zijn groteskplechtstatigen aanvoer van een geëxalteerd veelgodendom en zijn kunstmatig tot muziek omgegoten metaphysica operettenhaft in wezen en verschijning. Volkomen onharmonisch met onzen westerschen zin voor hooge ordening en ideaaldrang. Muziek voor leeraren met kleurbrillen. Individualistisch geheimschrift waar de mystagogie als mystiek wordt binnengesmokkeld. Wie kan zonder schaterlachen, den gevisualiseerden marsch der Rijnreuzen aanschouwen, of het kartonnen Walhalla, en al dit onnatuurlijke dat ons als bovennatuurlijk wordt toegeschoven? Het kompositorische artifice van Wagner, zijn onontwarbaar kluwen van door elkaar gehaspelde leidmotieven liggen aan de tegenpool van den klassieken eenvoud. Stel daar tegenover bijv. Phèdre van Racine, en het zal opvallen, dat, waar het decorum even denkbeeldig, want onwezenlijk is, hier zich toch maatgevend een oppernorm van organische harmonie en eenvoud kennelijk doorzet, meer dan in de mistige, gezwollen polyphonie en het effektzwaar slagwerk van Wagner.

Nietzsche heeft gezegd: Wat de Franschman in handen neemt, vermooit en vervlakt hij.

Wij kunnen zeggen: Wat de Duitscher in handen neemt vergewichtigt en verstelselmatigt hij. Heel de superbia van de Germaansche Weltanschauung, onaangezien in welke

[p. 39]

gebieden der creatieve artisticiteit zij zich doorzet, mist een klare bazis, mist zin voor klassieke wetmatigheid. De Germaansche kultuur is een reus op leemen voeten.

De Latijnen zeggen, de Germanen fingeeren.

Wat de Latijnen rechtstreeksch uit de intuitie zonder veel omslag uitdrukken, komt bij de Germanen slechts als het moeizaam produkt van een stelselmatig denkvormenkompleks. De Germanen zijn meesterlijke toepassers, geen rechtstreeksche scheppers.

Waar Vermeylen den Vlamingen toeroept: More brains! zeggen wij den Duitschers: Enough brains!

Natuurlijk zijn alle poetische theorieën van Franschen oorsprong, maar zij ontwellen aan de creatieve intuïtie zelve dan als de Duitschers ze gewis formaal kompleter, maar zonder intuïtie konstrueeren met de tuigage van een opgeschroefd intellektualisme. Daaruit vloeit de door V.d.V. terecht aangegeven noodzaak voor de Duitschers, zich meer dan andere kultuurvolkeren het doen te interesseeren voor geestelijke dingen buiten hun eigen kultuurkreits. Hierin een platonische belangstelling zien is feil. Het ging er hoofdzakelijk om, het creatieve minderwaardigheidskomplex van Germaansche herkomst te verlevendigen, nieuwe sappen in te enten.

‘Die neue Rundschau’ ontwikkelde belangstelling voor Valery, Gide, Claudel, Cocteau. Maar waar zijn de namen, de Duitsche namen die als tegenhanger van deze trits kunnen fungeeren?

Werfel? Edschmidt? Else Lasker Schüler? Die stammen toch uit Israel.

Sedert impressionisme en symboliek zijn letteren en plastische kunsten in Duitschland schatplichtig aan Frankrijk, waar een grondnoot wordt aangegeven die bij de overrijnschen verder wordt vervooisd.

Paul Jaumot en Waldemar George hadden overschot van gelijk met hun bewering, dat de Fransche kunst de voortreffelijkste, de meest harmonische van Europa is.

U.V.d.V. wil dit weerleggen door een unfair argument. Waar zijn in Frankrijk Donatello, Michel Angelo, Raphael,

[p. 40]

Titiaan, Breughel, Rembrandt of Rubens? zegt hij. Nergens. Maar waar zijn zij in Duitschland? Waar zijn verder (zij zijn er in Frankrijk wel) in Duitschland Manet, Cézanne, Seurat, Gauguin, kortom al wat naam heeft en mijlpaal is in den ontwikkelingsgang der West Europeesche plastiek. Waar zijn bij hen Ingres, Delacroiz, Corot, Renoir? De classieke hierarchie der kunsten wortelt in Frankrijk, en waar voornamelijk in Duitschland men gaan putten is in de oostaziatische en negerplastiek als tegenwicht, kwam men tot beweenlijke resultaten. Wat is dat ‘andere’ waarvan U.V.d.V. spreekt? Dat ‘nordische’ landschap en zijn representatieve figuren? En het nieuw bloed dat door de barbaarsche kunsten van exotische herkomst zou zijn aangevoerd, laten wij graag overtappen op den arm van Germania. Het is er trouwens in den scheppingsader gestremd.