Het heilige handvest

De vaart in het eeuwige.

De boot van den dichter ligt aan de aardsche ree ontankerd. Hij zal vaarman zijn naar de weidsche Overzij, het groote Geenzijds van alle dingen. Daartoe heeft hij een binnenschip: zijn innerlijke leven en een kompas: zijn Geest. Hij weet den golfslag felbewogen en zijn schip zoo freel. Maar gids is hem de roepstem van God, die maant: hierheen! De dichter zal zijn steven richten doorheen al de tormenten die hem omwervelen gaan, want in hem wroet het grootsch verlangen naar den wal der wonderen.

Het magisch wezen van de dingen is hem gegeven door de openbaring. Die onthult zich ook in het geringste ding. De dingen zijn gezanten der eeuwigheid hiernederwaart. Over hen heen staat de dichter vroom gebogen in ziening naar hun glinsterkern. Hij moet om den dieperen zin van hun verschijning te ondervangen, niet de discursieve rede als ontleedmiddel aanwenden, want er is een extatisch oogenblik van eeniging tusschen dichter en ding. Het is dit der ontvankelijkheid. Ziet iemand het stuifmeel dragen van bloem tot bloem, om deze tot het bloeiwonder te heffen? Evenzoo min is de inspiratie bepaalbaar, maar zij wordt niet vaardig over den dichter in bestendige aanwezigheid. Hem zijn slechts luttele momenten van deze genadestaat gegeven. Des te dieper zal zijn vervoering zijn, wanneer hij het heelalritmus in zijn hartslag voelt overglijden, en omstreeld wordt door den adem die rond de sterren huivert.

In de kleine kinkhoorn blijft de trilling van de hooge zee bestendig. Zoo zal de dichter op den resonansbodem van een vers de grondnoot van het eeuwige overleiden. Hij is de mirakelman, die vermag water in een net te scheppen zonder dat het door de mazen wegklatert.

Het gedicht is een tijdgestalte. Maar de adem die er overheen huivert is overaardsch.

De dragers van innerlijke stemmen sleurde men destijds

[p. 22]

voor den grootinquisiteur en lei ze in de tortuur. Evenzoo zal de dichter steeds het verwijt oploopen voor de vierschaar van de Zuivere Rede, dat hij een mystagoog is. Nochtans hoe pijnlijk en hoe afgrondelijk diep is zijn zoektocht naar het wonderwoord. Hij weet dat de zegging van het levensmysterie door geen aardsche geleider kan geschieden. En toch angelt hem steeds de aandrift, den aanklank, van dit wonderwoord te ondervangen, in het versbekken. Hem is de opdracht de mondgemeene taal tot schoonheid om te louteren.

De taal staat tot den dichter in dezelfde verhouding als het aambeeld tot den smeder. Het neerlaten van den hamer op dit aambeeld zal gensters wekken. De dichter moet den gloed van deze gensters bestendigen in een vers. D. i. het onwezenlijke verzichtbaren, de imponderabilia vormvast maken.

Dit gaat niet met taalvirtuositeit, niet met de uitstalling van overdadige taalrijkdommen. Wel als de dichter op den uitersten rand van het Woord, in de neveligheid daarvan plots de substantieele kern weet te vatten.

Maar het vatten van deze kern is nog niet zijn uitdrukking. Inzake deze uitdrukking kan de dichter de teekenen der eeuwigheid slechts in volgender voege benaderen: Hij trekt een on wezenlijk gewelf van woord tot woord. De aanvankelijke klank van dit woord altereert op dit onwezenlijk gewelf, en adelt zich tot een echoeeren van wat over deze aarde is.

Het gedicht is een seinhuis langsheen de doorvaart van den scheppingsronde. De nagebleven daver in het seinhuis blijft dit even maar bewonen. Meer kan de dichter in zijn vers niet brengen.

Men kan natuurlijk aan den barreel gaan staan en daar het schouwspel van den doortocht bijwonen en beschrijven. Maar alleen in het seinhuis kent men tempo, aanvang en bestemming.

Door alle dingen huivert eeuwigheid. De grashalm, het theekopje, de harlekijn, de zijdeworm, de 8-cylinder. Dit

[p. 23]

eeuwigheidsgebied is het Hinterland der objekten wereld. Wij weten het uit Weimar:

Suche nicht hinter den Phenomänen,
Sie selbst sind die Lehre.

Evenwel zullen wij dit parool slechts ten deele onderschrijven. Want de fenomenen zelf brengen in hun tijdsverschijning een eeuwig teeken. Den zin daarvan wordt ons niet overgeseind door de enkele feitelijkheid van hun daarzijn, langs de zintuigelijke waarneming, zij moge nog zoo zijn toegespitst. De eeuwigheidsdiepte van dezen zin waaiert enkel uit in de openbaring, geenzijds van Rede en zinnen, in de intuïtie. En juist wijl de dichter iemand is met zes zintuigen, heuvelt zijn gestalte in de rei der uitzonderingstypen waarover wij het hooger hadden.

Hiertegen komt het kennistheoretische filisterdom heftig in verzet. Immers dit zesde zintuig, deze intuïtie, juist omdat zij in wezen rationeel niet bepaalbaar is, kan de dekmantel zijn van de meest onsamenhangenden humbug. Hoe weet ik, zegt de positivistische filister, dat ik niet voor elucubraties sta?

Het antwoord daarop is de eenvoud zelf: als U ontvankelijk is voor de U geboden kunst, dan zult U ze als kunst ondergaan. Als U er niet ontvankelijk voor is, dan staat het U vrij volgens het ratio de uitspraak: Humbug! te vellen. Maar daarmee hebt U nog niet weerlegd dat wat U geboden wordt kunst zou zijn. Want evenmin als het kantiaansche subjectieve smaakoordeel is de zuivere rede in kunstaangelegenheden eindgeldig. En nu nemen wij inderdaad en onverminderd een bepaling van Goethe over:

Wer den Dichter will verstehn
Muss in 's Dichters Lande gehen.

Wij vreezen dat de reiziger, opgetuigd met intellektualistische bagage zonder meer, waar hij dit dichter land natuurlijk ontgoocheld vaarwel zegt, voor zijn geestesgenooten het vermaan zal meebrengen:

Lasciat'ogni speranza
voi ch'entrate.