Proverbia, of, de spreucken van Salomon

Het achste Capittel.

1.	GHewisselick, de wijsheydt roept, ende het verstant gheeft zijne stemme:
2.	In het opperste der hooghten, op den wegh, op de kruys-straeten is sy ghestelt
3.	Sy schreeuwen ontrent ^† de stadtpoorten, aen den toeganc ^‡ van de stadt in den inganck van de deuren.
4.	Tot u roep ick Mannen, ende mijn stemme gaet tot de Kinderen des mensches.
5.	Verstaet kloecksinnicheyt, ghy slechte: ende ghy dwaese, zijt verstandich van herten.
6.	Hoort, want ick spreke heerlicke dingen, ende de openinge mijner lippen sijn gherechticheyden.
7.	Want mijn ghehemelte kout waerheyt, ende de onrechtveerdicheyt is een grouwel mijner lippen.
8.	Alle de woorden mijnes mondts zijn

† Heb. aen de handt

‡ Heb. mondt

[p. 53.]

	met rechtveerdicheyt: daer en is in haer niet verdraeyt, of verkeert.
9.	Sy sijn alle ghereedt den genen, diese verstaen; ende oprecht, den ghenen, die wetenschap soecken.
10.	Neemt mijne tuchtinghe, ende niet ghelt, ende wetenchap liever als uytgelesen Goudt.
11.	Want de wijsheyt is beter, als kostelicke ghesteenten; ende alle vermaeckelickheyden, zijn by haer niet te vergelijcken.
12.	Ick de wijsheyt bewoone de kloecsinnicheydt; ende vinde de wetenschap der bedachtsaemheden.
13.	De vreese des Heeren is, het quaet te haten: hoochmoedicheyt, hooveerdije ende den wegh des quaedts, ende den mont der verkeertheyden, haete ick.
14.	Mijn is de raedt, ende de bestandige wijsheyt: ick ben het verstant, my is de macht.
15.	Door my regieren de Coninghen; ende de Raedts-heeren schrijven recht voor.
16.	Door my heerschen de Heeren, ende de Edele, alle de Richters der aerden.
17.	Ick hebbe lief, die my lief hebben; ende die my neerstich soecken, sullen my vinden.
18.	By my is rijckdom, ende eere, vaste have, ende rechtveerdigheyt.

[p. 54.]

19.	Mijn vrucht is beter, als louter Goudt, ende als Gout van Vphas: ende mijn voort-brenginge is beter, als uytgelesen Silver.
20.	Ick wandele op den wegh der gerechticheydt, midden op de paden des rechts:
21.	Om te doen erven die my liefhebben, dat bestandigh is; ende dat ick haer schatten vervulle.
22.	De Heere heeft my beseten in het beghin zijnes weghs, voor sijne wercken, van doen-al.
23.	Van eeuwicheydt ben ick Princesse gesalft, van het beghin, voor de aerde.
24.	Alsser noch gheen af-gronden en waeren, ben ick voort-gebrocht; als de Fonteynen noch niet swaer en waeren van wateren.
25.	Eer dat de berghen gegrondet waren, voor de Hemelen ben ick voort gebracht.
26.	Als hy noch de aerde niet gemaect en hadde, ende de straeten, ende het begin des stofs des weerelts.
27.	Doen hy den Hemel stichte, was ick daer: doen hy den circkel beschreef op het vlacke ^† des afgronts:
28.	Doen hy de hemelen van boven vestighde: doen hy de Fonteynen des afgrondts vast maeckte:
29.	Doen hy de Zee zijn wet stelde, op dat de Wateren sijn woordt ^† niet pas-

† Heb. de aensichten

† Heb. zijnen mont.

[p. 55.]

	seren en souden: doen hy beschreefde fondamenten der aerde:
30.	Doen was ick by hem, als een voesterlinck, ende was daghelicx sijn verlustinghen, spelende voor hem t'allen tijde.
31.	Spelende op de wooninge der aerden: ende mijne verlustinghen sijnde met de Kinderen des mensches.
32.	Nu wel aen dan Kinderen, hoort my: ende wel-ghelucksalighe, die mijne weghen gade-slaen.
33.	Hoort tuchtinghe, op dat ghy wijs zijt ^†: ende en verworptse niet
34.	Wel-ghelucksaligh de mensche, die my hoort, waeckende daghelicks voor mijne poorten, waernemende de posten van mijn deuren:
35.	Want die my vint, vint leven, ende treckt herten-lust van den Heere.
36.	Maer die teghen my sondight, doet zijn ziele ghewelt: alle die my haeten, hebben de doodt lief.

† Heb. ende zijt wijs.

Wtlegginge, op het achtste Capittel.

1.

VOorwaer. Het woordt dat hier staet, wort over al, van alle Christenen vraeghs-ghewijse ghestelt: ende dickwils sonder reden, mijns bedunckens, hoe wel het hier wel kan gheleden worden. Ick en hoeve niet voort te bringen de Authoriteyt der Ioden, daer zijn menichte van zinnen, die daer door in onse oversettinghen verminckt, ende ghe-

[p. 56.]

	broken zijn. Een exempel sy ghenoegh, twelck oock dickwils ghenoech verhaelt wort 1. Reg. 15.7. Alwaer beter staen soude, gantschelic. Nemende alsoo de andtwoorde voor de vraeghe: door een figuere van spreecken, diemen Metalepsin noemt, gevende door het voorgaende, het naevolghende te verstaen. De sin van dit veers, is dese: T'is wonder ende verdoemelick, so ghy de goddeloose sotheydt ghehoor gheeft, ende de vleeschelicke lusten naevolght: t'en sal u ghewisselick niet wel veragen: want ghy zijt teenemael sonder excusie, om uwe onwetenheyt voort te brenghen, om te segghen dat ghy niet ghenoegh ghewaerschout en zijt. Voorwaer ghy abuseert u, ghy bedrieght u selven: want de wijsheydt noodight u, ende roept in alle plaetsen, etc.
2.	In het opperste der hooghten. Dat is, boven op het daek van hooghe huysen: die doen ter tijt plat waeren. Christus seght: Dat ghy hoort in de oore, predickt dat op de huysen. Of verstaet, boven op de gheberghten, die binnen, ende rontom Ierusalem waeren, daer het volck somtijts in menighte quam: ende moghten van heylighe, Goddelicke dingen discoureren: jae selfs langhst de wegh gaende, gelijck de Discipulen, die naer Emans gingen. Op de kruys-straten, daer het volck in grooten ghetal by een quam, ende daer de Phariseen haer gheveynsde heyligheyt toonden, om van alle de weerelt gesien, te worden.
3.	Ontrent de stadts-poorten. Daer hadden de Richters haere by-eencomsten ende gelijc haer Stadt-huys, daer de lieden oock vele by een quamen, ende de wijsheyt, ende rechtveerdicheyt der Rechters mochten hooren. De reste van dit veers, is maer een beschrijvinghe van dese stadts-poorten, om de rede te amplificeren, ende

[p. 57.]

	meer kracht te gheven.
4.	Kinderen des mensches, die van Adam afkomstigh zijt.
5.	Sijt verstandich van herten. Of, verstaet wijsheydt: want wijsheyt wort by de Hebreen, door het woort herte te kennen gegheven.
6.	Heerlicke dinghen, die Heeren, ende Princen betaemen.
7.	Door het ghehemelte wordt de heele ruymte des monts verstaen, daer de stemme in gheformeert wordt.
8.	Al dat ick spreecke, is rechtveerdich, ende goedt.
9.	Sy sijn alle ghereedt. Ghy en hoeft de wijsheydt niet verre te soecken, sy is over al by u, ende noodicht u: ende wort oock lichtelick, ende geern in het werck gestelt van die, diese soeckt, ende verstaet.
10.	Tuchtinge, ende niet ghelt. De sin is, ende magh oock soo overgheset worden: liever als ghelt, dat is, allerhande kostelicke, verganckelicke dingen.
11.	Alle vermaeckelickheyden. Alle het ghene dat men lief ende weert heeft, ende daermen sijn sinnen ende vermaecken in stelt.
12.	Ick bewoone. Ick besitte, ick gheniete, ick hebbe alleen die verstandighe kloeckheyt. Ende vinde die bedachtsaemheyden. Alle het ghene dat wel versint is, ende wijsselick onderdocht, comt van my: ick vinde dat, ick geve dat.
13.	Dit wil de wijsheyt segghen: die my heeft, heeft oock de vreese des heeren (het voornaemste deel van my selven:) want ick haete alles dat Godt, ende de Godtvruchtige haten.
14.	Alle goeden raet, ende macht om uyt te voeren komt van my.
15 16.	Alle die in hoogen staeten verheven sijn, en konnen sonder my niet bestaen. Door wijs-

[p. 58.]

	heyt, ende voorsichticheyt worden alle regieringen bevesticht.
17.	Neerstich soecken. De wijsheydt, ende de vreese Godts, en moeten niet slappelick betracht worden. Vervloeckt is hy, die het werck des Heeren traeghlick doet.
18.	Vaste have, ende recht-veerdicheyt. Dat is, bestandighe, rechtveerdighe middelen. Die de waere wijsheyt heeft, worden alle andere middelen toegeworpen.
19.	Goudt van Vphas. Vyhas was een plaetse, daer veel uytnemende Goudt van daer quam. Iere.10, 9. Het sal misschien wesen, die in Barbarien gelegen is, ende noch huyden-daeghs, Fez genoemt wort. Dit Goudt, meene ick, hier verstaen wordt.
20.	Een ghelijckenis ghenomen van de weghwijsers.
21.	Dat bestandigh is. Het Hebreeusch woordt beteeckent dat is. Te kennen gevende, dat alle andere dingen, sonder dese wijsheyt, maer een schaduwe, of droom en sijn.
22.	Beseten. Of, ghecregen, ghewonnen, voortghebracht. In het beginsel sijnes weghs. Van het begin sijnes wesens, sijner werckinghe, dat is: soo haest als Godt was, die van alle eeuwicheyt was, is oock de wijsheyt geweest. De Schrifture voeght haer onse gheringheyt: die de eeuwicheydt, (een altijdts blijvende nu) gheensins begrijpen en konnen: insonderheyt, als wy die van vooren, of van boven willen afmeten.
23.	Princesse gesalft. Om alles te regieren, dat soude geschapen worden. Van het begin, iae voor de aerde, alsser anders niet, als eeuwigheyt en was.
24.	Door de af-gronden, wordt verstaen, die eerste, dusytere, gemenghelde masse, waer uyt

[p. 59.]

	daer naer alle de geschapene dinghen ontstaen zijn. Daerom secht hy oock af-gronden, in het ghetal van velen om dat daer in de beginselen, ende het saet van alle schepselen verborgen was. Voort-gebracht, gheteelt, ghebaert. De Fonteynen worden gheseght swaer te gaen, als sy vol waters zijn: door een gelijckenisse genomen van een bevruchte Moeder.
25.	Ghegrondet, inghedruckt, ende vast gheset.
26.	Als hy noch de aerde niet gemaect en hadde. Dat is, eerse ghefatsoneert was. De straeten. Het onderscheyt der Landen, door Rivieren, Bergen, ende andersints. Of, eer hy de vier hoecken des weerelts ghemaeckt hadde, die elck uyt haer gheweste commende, haer eygen streke, of straete hebben. Het beghin des stofs. Eer noch het minste stofken, het cleenste vande aerde gemaeckt was.
27.	Doen hy den circkel beschreef. Doen hy de aerde ghelijck als met een Compas rondt maeckte
28.	De Hemelen van boven, is de plaetse, daer de wolcken sich vergaderden, tot ontrendt de Mane: hoe wel somtijdts oock het heel Firmament, hier door verstaen wert, als bestaende uyt het fijnste, ende dunste deel des weerelts Maer van den Hemel is vooren gesproken. De Fonteynen des afgronts, die eerst uyt de aerde, noch niet wel geformeert zijnde, voortquamen. Of verstaet hier door, de wateren, die in het beghin, den afgrondt bedeckten, ende sonder maete, of schreeve, de heele aerde omvloeyden.
29.	Op dat de wateren sijn woordt niet passeren en souden. Op datse de maete van Godt gheordineert, ende gelijck als gesproken niet voor by gaen en souden. Doen hy beschreef de fon--

[p. 60.]

	damenten der aerde. Doen hy by hem selven, ghelijck als een beworp, ende contrefeytsel, maeckte, hoe dat hy de aerde maecken soude. Of: doen hy de Fondamenten der aerde stelde, dat is, de aerde selve, die ghelijck als een Fondament is van alle schepselen. Alle menschelicke manieren van spreken, geleent van Timmerlien, ende Werck-meesters.
30.	De wijsheyt vergelijckt haer met een Kindeken, lacchende, ende spelende voor zijn voester, of zijn Vader, ende alsoo hen vermaeckende. Ende voorwaer, die wijsheyt heeft, en behoeft buyten hem selven niet te gaen, om vrolick te sijn.
31.	De wijsheydt speeldt op de wooninghe der aerden: sy thoont den menschen haere soetheyt, ende liefelickheyt in verscheyden manieren om haer alsoo tot haer te noodighen. Door spelen dan wort niet alleen vriendelickheyt, maer ooc verscheydentheyt te kennen gegeven. Want gelijck een Kindeken sijn Ouders toelaght, op sijn wijse koutet, huppelt, ende streelt, ende also alle sijne ledekens beweecht met groote vermaeckinge, alsoo bewijst haer de wijsheyt verscheydelijck in alle de schepselen Gods.
32. 33.	Een besluyt uyt alle het voorgaende, om ons tot wijsheyt te verwecken.
34.	VVaeckende dagelicx voor mijne poorten. Een gelijckenisse geleent van neerstige Studenten, of Discipulen der geleerde, die geduerigh met haer verkeerden, altijts omtrent haer huys, of leer-plaetse zijnde. Of, van Clienten, ende Soliciteurs, die het uytgaen der Raedtsheeren, ende Advocaten neerstich waer-nemen. Of, van de deur-wachters des Tempels ende die ghene, die ontrent de deure des Tabernakels wachten. Siet 1 Sam.2.Actor 10.
35.	Herten-lust. Hy verkrijcht Godts gunste,

[p. 61.]

	ende welbehagen.
36.	Doet sijn siele ghewelt. Want de ziele heeft een in-geschapen begeerte om saligh te zijn, ende hy stortse in de verdoemenisse.