Proverbia, of, de spreucken van Salomon

[p. 17.]

Het derde Capittel.

1.	MYn Sone, en vergheet mijne onderwijsinghe niet, ende dat dijn herte mijne geboden beware.
2.	Want sy sullen u lancduericheyt van daghen, ende jaeren des levens, ende vrede toebrenghen.
3.	Ghenade, ende waerheydt en sal dy niet verlaten. Bindtse aen dijnen halse, schrijftse op de tafel dijns herte.
4.	Ende ghy sult gracie vinden ^‡, ende goet verstant, in de de oogen Gods, ende des mensches.
5.	Betrout op Godt met al dijn herte, ende en steunt niet op dijn verstant.
6.	Kent hem in alle dijne wegen, ende hy sal dijne paden rechten.
7.	Zijt niet wijs in dijne oogen, vreest den Heere, ende wijckt van quaet.
8.	Het sal een Medecijne zijn voor dijnen navel, ende een bevochtinge voor dijne beenderen.
9.	Eert den Heere van dijn have, ende van de eerstelinghen van al dijn incommen:
10.	Ende dijne Schueren sullen vervult worden van versaetheyt, ende dijne perssen sulle bersten van den Most.
11.	Mijn Sone, en versmaedt de tuchtinge des Heeren niet, ende en zijt niet verdrietich over zijne bestraffinge.
12.	Want de Heere straft, dien hy lief-

‡ Heb. ende vint gracie.

[p. 18.]

	heeft, ende als een Vader sijn Kint, dat hy wel-besinnet heeft.
13.	Wel salich is de mensche, die wijsheyt gevonden heeft; ende de mensche, die verstandicheyt uyt brenght.
14.	Want haeren handel is beter, als den handel van Silver; ende haer incommen, als suyver Goudt
15.	Sy is kostelijcker als edele gesteenten: ende alle dijne behaeghselen en sijn by haer niet te vergelijcken.
16.	Lanckduericheyt van dagen, is aen haere rechter-hant: aen haere slincker-hant, rijckdom, ende eere.
17.	Haere wegen sijn weghen van lieflickheydt, ende alle haere paden, vrede.
18.	Sy is eenen Boom des levens den genen, die haer vast-grijpet: ende gheluckich is een yeder, die haer vast hout.
19.	De Heere heeft door wijsheydt de aerde gegrondet, de Hemelen gestichtet met verstant.
20.	Door zijne wetenschap sijn de afgronden ghescheurt, ende de Hemelen druppen douw.
21.	Mijn Sone, bewaert de bestandige wijsheyt, ende bedachtsaemheyt, laetse niet afkeeren van dijne oogen.
22.	Ende sy sullen leven sijn aen dijne ziele, ende aenghenaemheyt aen dijnen halse.
23.	Dan sult ghy dijnen wech sekerlick gaen, end' dijnen voet en sult ghy niet

[p. 19.]

	stooten.
24.	Als ghy neerlight, en sult ghy niet verschricken: maer, so ghy neerlight, sal u den slaep soet wesen.
25.	Ghy en sult niet vreesen van een haestighe schrickinghe, oft van de verwoestinghe der onrechtveerdighe, soo wanneer die komt
26.	Want de Heere sal dy tot een betrouwinge wesen, ende sal dijnen voet van den vangh bewaeren.
27.	En onthoudt het goedt van zijne Meesters niet, als het in de macht dijnes handt is, te doen.
28.	En seght niet tot dijnen naesten; gaet, ende keert weder, en morgen sal ick geven, daer het by u is
29.	En denckt niet quaets tegen dijnen naesten, als hy gerustelic met dy woont
30.	En twist met gheen mensch sonder oorsaecke, soo hy dy geen quaet gedaen en heeft.
31.	En weest niet nijdich over den man des gewelts, ende en verkiest gheene van zijne weghen.
32.	Want den verkeerden, is eenen vloec des Heeren; maer sijn gheheymenis, is met den gherechtigen
33.	Den vloeck des Heeren, is over het Huys der onrechtveerdighe: maer hy seghent de wooninghe der rechtveerdighen.
34.	Iae hy spot met de spotters: maer

[p. 20.]

	den nederighen gheeft hy ghenade.
35.	De wijse sullen eere beerven: maer elck een der dwaese neemt de schande mede.

Wtlegginge, op het derde Capittel.

1.	DOor het vergheten en wort niet ghemeent, de swackheydt der memorie in dese leeringhen te onthouden, maer een naelaticheydt, ende verachtinge der dingen, die tot gelucksalicheyt van noode zijn.
2.	Hier uyt blijckt, dat de Godtsalighe wijsheydt tot alles nuttich is, hebbende de beloften des teghen-woordighen, ende toecommende leven. Dan verstaet dit, gelijck ick op het een-en-twintichste veers van het voorgaende Capittel geseght hebbe: want ten is niet wonder, dat Godt onder dese belofte, de Ioden menichmael tot zijne gehoorsaemheydt geroepen heeft: sy waeren daer gelijck in een vremt landt, daerse soo menige Natien, door Godts bysondere hulpe, uytgeroeyt, ende verdreven hadden: sy leefden daer in groote voorspoedt, daghelicks toe-nemende in macht, ende rijckdom, waer door sy andere, tot nydicheydt, andere toe wraeck-ghiericheydt verwecken: soo dat sy in het midden van so vele machtige vyanden ligghende, dit voor een over-groote belofte wel mochten rekenen, in dat lustighe, beloofde landt, lanckduerich, ende breedsamelick te woonen.
3.	Ghenade, ende waerheydt en sal dy niet verlaten. De onverdiende, ghetrouwe beloften Godts, en sullen dy noyt ontbreken, maer sullen aen u, sonder twijfel bevesticht worden. Derhalven soo bindt de Goddelicke geboden,

[p. 21.]

	aen dijnen halse, verciert u leven daer mede, als met wat kostelicks, ende eerlicks: schrijftse als met een Penne, in het binnenste dijns herten, dat ghyse noyt en verghetet.
4.	Gratie, gunste, ende aenghenaemheyt, by Godt, ende de vrome menschen: de welcke oock oordeelen sullen, dat ghy goedt verstant hebt, uwe sinnen wel gheoeffent hebt in Goddelicke saecken, ende ghereynight van alle doodelicke wercken. Dit woordt verstandt, kan oock verandert worden in voorspoedt, welcke uyt goet verstandt, ende kloeck beleydt, veel tijts voort komt.
5.	Op God te betrouwen, is t'eenemael op hem te rusten, versekert sijnde, dat alles wat ons overkomt, het sy voorspoet of tegen-spoet, ons ten besten ghedijen sal. Dit selve wordt haer oock, door het contrarie, te kennen ghegheven: als dat wy niet steuenen en souden op ons vernuft, of yet dat in ons, of ontrent ons is.
6.	Kennen, is erkennen, sijne oogen, ende herte op Godt slaen, in alle sijne weghen, in alles, watmen doet.
7.	Sijt niet wijs in dijne oogen. Laet het dy niet schijnen, en laet het dy niet voorstaen, dat ghy vernuft, ende verstants ghenoech hebt.
8.	Den Heere te vreesen, ende van quaedt te wijcken, is de Godtsalighe troostelick, ende vreugdigh: dat verquict haer in alle tegen-spoet, doet haer goeden moet hebben, ende gherustelick de goede uytkomste verwachten. Dit wort hier alsoo door ghelijckenisse te kennen ghegeven. Den navel is het middel punckt van de mensche, de wortel, ende den ersten wegh, waer door de vrucht, noch in des Moeders lichaem zijnde, zijn leven, ende voetsel treckt: welcken wegh verstopt zijnde, of andersins niet wel gestelt, het Kindeken flauw wort, ende eyndelick

[p. 22.]

	by gebreck van verlichtinge sterven moet. De Medecijne geappliceert aen dese edele partie, verspreyt sich door alle de deelen des lichaems, welcke sy oock te samen hecht. Een noodich deel, sonder het welcke, de mensche niet leven en kan. Daerom oock de Egyptenaers, de roovers, tot een straffe, alle het vel af stroopende, villen rontomme de navel, sonder die te geraecken, op dat de arme menschen langhe souden in die schrijckelicke pijne wesen De beenderen zijn ghelijck de Fondamenten, ende Pilaeren van het lichaem: welcke van noode hebben geduerlich bevochticht, ende ghevoedt te worden door haer merch, het welck oock de levendige Geesten des lichaems laeft, ende versterckt, goet, ende licht bloedt maeckt, ende also de mensche gesont, ende vrolick hout: maer dese vochticheyt ontbreeckende, de beenderen verdrooghen ende vergaen, de mensche wordt uytgemergelt, ende verteert, tot dat hy eyndelick onder d'aerde geraeckt.
9.	Ver-eert, ende beschenckt den Heere, de Priesteren, die het werck des Heeren doen, van alle uwe inkommen: Want Godt houdt dat, gelijck of het hem selven gedaen waere. Exod. 2. ende Deut.26 Siet, dat ick aen-teeckenen sal, op het vierde veers van het negen en twintichste Capittel.
10.	Dyne perssen sullen bersten van den Most. Den Wijn sal soo overvloedich ende genereus van crachten zijn, dat de backen, daer den Wijn ingeperst wordt, dien niet al en sullen konnen vatten, maer sullen over-vloeyen, ende breken van het gewelt.
11.	En sijt niet verdrietich Den mensche is, van natuere wegen, afkeerich van alle goede vermaeningen, ende bestraffinghen, terstont verdrietich, onverduldich, ende den moedt ver-

[p. 23.]

	loren ghevende.
12.	Dit veers wort verhaelt, gelijck oock sommighe andere, in den Brief tot den Hebreen, Cap 12. Alwaer niet precijs alle de eyghene woorden, maer den sin geheelick uyt-gedruckt staet, volgens de Griecksche over-settinge, die doen, ende langhe tijt te vooren, over al aengenomen was.
13.	Hoe geluckich is die mensch, die door yverige gebeden tot Godt, ende neerstige ondersoeckinghe, de wijsheydt, ende waere kennisse Godts verkregen heeft, ende daer door oock bequaemheydt, ende Goddelick verstant, om met oprechticheydt des herten, ende een goede conscientie, voor Godt te wandelen, ende hem zijne beloften toe te eygenen.
14. 15	De wijsheydt wort hier in vergelijckinge, gepresen boven alle kostelicke Coopmanschappen, ende waeren, die onder de menschen verhandelt worden: de welcke hier drye in getal gestelt zijn, de leste weerdiger zijnde, als de eerste. Het eerste is Silver: het tweede Goudt, beter dan het voorgaende: het derde kostelicker dan die beyde, Edele ghesteenten: het vierde wort hier by gedaen in het ghemeen, de voorgaende begrijpende, ende wat daer noch meer mochte kostelick, of te wenschen wesen, daer in den mensche sijn behagen mochte nemen.
16.	Het lanck leven wordt hier aen de rechter hant gestelt, als hooger, kostelicker, ende weerdigher, als eenighen rijckdom, of tijdelicke eere.
17.	In het voorgaende, worden de weldaeden verhaeldt, die de wijsheydt uyterlick den mensche toebringht: hier wordt nu bewesen, dat sy oock innerlick in het gemoet, een vermaeckelicke vreucht, gerustheyt, ende vrede der conscientie werckt, die alle verstandt te boven gaet.

[p. 24.]

	Matth.11.29, 30.Rom.5.1.2.
18.	Dit is de laetste, ende grootste vrucht, die de wijsheyt voort-bringht, namelick het eeuwige leven, waer in de volcomentheyt van alle ghelucksalicheyt gelegen is. Het welcke beschreven wort door een gelijckenisse, siende op den boom des levens, die van Moyse beschreven wordt Genes. Cap.2 ende 3. welcken boom een gheheymenisse, ende Sacrament was, van de eeuwige gelucksalicheyt.
19.	De Heere heeft door wijsheyt, dat is, verstandelick, ende bequamelick, als een konstich werck-meester, de aerde ghegrondet. Door de aerde wort verstaen dat gheheele lichaem, soo wel de zee, als de aerde begrijpende, daer den Geest Gods, in het begin der scheppinge, ghelijck een voghel, over haer jonghen, vlickerde. Gronden, is seker, vast, ende onbewegelick stellen. Door de Hemel wort verstaen, alles wat over de aerde hanght, de lucht, de Hemelsche circkelen, ende sterren, die daer in gestelt sijn.
20.	Door het scheuren der Afgronden, en worden niet gemeent de wateren des sont-vloets, maer de Fonteynen, ende Rivieren, die uyt de diepten der aerden, uytgebortelt, ende gelijck met scheuringen der aerde voortgecomen sijn.
21.	Dese vermaninge, ende toe-eygeninge vloeyt uyt het voorgaende: ende wort voor-gestelt by gelijckenisse, gheleent van een Schutter, die aendachtelick zijn oogen op het wit vesticht: of van een Stier-man, die gheduerich de ooghe in het seyl heeft: of noch beter van het ghebruyck der Ioden, die eenige gedenck-teeckenen der geboden Gods, aen haer hooft, handen, ende andere leden bonden, ende op de soomen van haer kleederen schreven, om die geduerich voor oogen te hebben, ende daer naer te leven.
22.	De vaste, onbeweghelicke wijsheydt, ende

[p. 25.]

	voorsichticheyt, sullen dy hier een geluckich leven op der aerden, ende hier naermaels het eeuwige leven toebringen. Sy sal dy oock cierlick, ende aenghenaem maken, als een Goude Keten den hals verciert, ende een eerbiedende respect den menschen verwerckt.
23.	Na de mare der Goddelicker wijsheyt, daer hy mede begaeft is, sal hy sonder perijckel, ende vreese wandelen, wetende, dat alles wat hem overkomt, hem ten besten gedijen moet Iae sijnen voet en sal hy nergens aen stooten, hy en sal de minste schade, of verdriet niet lijden, so lange, als hy in de voetstappen der wijsheit voortgaet. Andersins gebeuret wel somtijts, dat de alder-godsalichste met vele ellendicheit, ende tegenspoet versocht worden, maer het gheschiet ter occasie van hare sonden, ende dat sy ooc van den wech deser wijsheyt wel eeniger mate afwijcken, waerom Godt haer, tot haeren besten castijdet, ende om dat sy, door die besoeckingen, bequamer, ende weerdiger gemaect souden worden, om het eeuwige leven door Gods genade te verkrijgen.
24.25.26.	Merckt hier uyt, volghens de ervarenheyt, dat de Godloose, ende die de ware wijsheyt verachten, veel tijts met schrick, ende angst, insonderheyt in de eensame duysternisse, sijn: want dan comt ordinaris den mensche zijn grouwelic leven te vooren, de conscientie benaut ende pynicht hem als eenen beul, ende de Prince der duysternisse speelt alsdan sijn grouwelijcke personagie: maer ter contrarie, die den Heere vreesen, ende de Goddelicke wijsheydt betrachten, sijn gelijck in een gheduerige, blijde maeltijdt: den nacht, die andere vervaerlic is, is haer genuechlick, ende soet. Liggen sy wacker, sy ghevoelen die onbegrijpelicke vreucht des Geests, die haer door den gheloove, ghelijck als in het daedelick besit stelt, van die boven-natuerlicke

[p. 26.]

	eeuwighe ghelucksalicheydt, die God voor sijne uytverkorene bereydet heeft, eer de grondt des weerelts geleydt was. Slaepen sy, haeren slaep is gherustich, troostich, ende soet, ghelijck een aengename spijse, voor den mont is. Besiet Psal.4.8.9. De reden wort in het ses ende twintichste veers verhaelt. Door den vangh verstaet allerley ongheluck, daer in den mensche, ghelijck in eenen strick, betrapt, ende verwerret wort.
27.	Sijne Meesters, dat is, dien het toekomt, of van weghen, dat hy het van noode heeft, (want wy en zijn maer, als Diaconen van ons goet gestelt, het komt den armen toe) of, om dat hy het verdient heeft, of andersins weerdich is.
28.	Als ghy de middelen, ende bequaemheyt by u hebt, en stelt den armen niet uyt, van die, in haer gebreckelickheyt, te hulpe te kommen: en seght hier, gaet, ende keert weder op een ander tijdt, ende morghen, hier naer, alst eens te passe komt, sal ick gheven. Siet den Brief tot den Gal.6.10. Psal.145.15.
29.	Die met u woont, en is niet juyst, in het selve huys, maer onder u, in uwe stadt, in u lant, die met u omgaet, ende op u vertrout. Hier van zijn exempelen in Iudas, Achitopel, daer van David klaeght Psal.55. ende elders meer.
30.	Hier uyt en volcht niet, ghelijck sommighe dertele menschen de Schrifture misbruycken, datmen kijven, ende vechten mach, als de occasie presenteert: want de beswaernisse van een grooter sonde, en is geen ercusie voor een minder. Ende dit sal misschien de meeninge des Heyligen Gheests sijn: En trekt niemant lichtveerdelick in proces, of verschil, ten sy dat ghy merckelick beschadicht zijt.
31.	Dit veers vloeyt uyt het voorgaende, in

[p. 27.]

	sulcken sin: Al ist, dat de Godloose geweldigers met twisten, kijven, ende procederen, dickwils haer profijt doen, ghy en moetse even wel daer in niet benijden, noch haer voetstappen navolgen. De reden volcht.
32.	Syn geheymenis is met den gherechtighen. Al-ist dat de gerechtige somtijts verongelijckt worden, Godt is even wel met haer, ende bemintse, als zijne familiare vrienden, die hy de verborgentheyden sijnes raets te kennen geeft, haer leerende, dat sy van dese weereldt niet en zijn, maer een ander erfdeel te verwachten hebben.
33.	Dit is een naerder verklaringhe van het voorgaende veers.
34.	Het spotten der spotters valt op haer selven, sy moetent wel dier betaelen: sy verachten God, maer hy maecktse tot een proye des duyvels, ende een schrick der menschen, jae van hun selven etc.
35.	God sal de Godsalige eeren: maer de schande sal het lodt der dwaese Godloosen sijn: de schande sal haer Meester wesen, ende ghelijck als met een draey-wint, wech-nemen. Of, hy neemt de schande mede, dat is, alwaer hy gaet, volcht de schande hem naer.