|
| |
| |
| |
Vriendelicke Leser, gunstighe Heeren, Mede-burghers ende Landghenooten:
Men seght, dat alle edele ghesteenten, in heunigh gesoden, haer luyster verrijcken end weerdigheyt vermeerderen. Wat daer van sy, ghedraegh ick my tot het ghelooue der ghener, die sulcks geschreven, end so sy seggen, onder-vonden hebben. Dit gaet seker: alle raden, end menschelicke in-ghevingen, met wat schijn, wat reden of voor-barighe nuttigheyt, de selve voor-ghestelt werden, soo sy anders niet gheweyckt ende gekoockt en zijn, in het ziel-vat van eenigh groot verstandt, dat alreede aensien end vooroordeel gewonnen heeft, te vergeefs, jae dickwils met schadelick na-deel, in't mid | |
| |
den gestelt, end verhandelt werden. Soo veel isser aen-ghelegen, niet wat van yemant, maer van wien wat gheseyt wordt! Daerom die van Lacdemonien, een staedsgheleert volck onder de Griecken, yet goeds end oorboorlicks, door aen-geven van eenigh boos of duyster mensche, vernomen hebbende, veranderden den hooft-vinder, end verdichten het selve van eenigh treffelick man ghesproten te zijn, diens groot-achtbaerheyt de versinde fake prijs end ghewichte konde aenbrenghen.
'T Is een gemeen gebruyck, maer oock ghebreck van alle Adams kinderen: wy sien meer op het ghene buyten yets is, als dat van zijn wesen; meer op de omstanden, als op het onderwerp selve. Een groot dwaesheyt, en onder Salomons ydelheyden de eerste plaetse weerdigh! Ghelijck of yemant goede wijn begheerende, niet de smaeck end de toetse, maer de sustagie end de banden en beradinge nemen soude: of een peert willende coo- | |
| |
pen, op den toom end de sale, end niet op het peert selve soude letten. Soo saeghen d'Egyptenaers meer op haren kostelicken Tempel, als op de Beest-goden, die daer binnen gheviert wierden.
Niet dat ick hier mijn handen wil kussen, mijn herssen aen bidden, of ghelijck de Latijnen seggen, een laurierken in een most-koecke soecken: dat laet ick voor die koortsige letter-meesterkens, die, om het veranderen van een stipken, end ick en weet niet wat nietighe weghworpselen, met volle kelen, triumphe uytroepen. Maer ick wil alleenlick een billighe in-latinghe voor dit Boecksken versoecken: op dat, ghelijck het gheen lof en verdient, om dat het van my is, oock de verachtinge mach ont-gaen, om dat het oock eens anders is. Want ick spreke hier wel mijn eyghen woorden, maer de wijsheyt der ghener, die in uytnementheyt van alle deughden uyt-lichten, end door gheleerde oeffeninghen, gheduerighe nacht-braecken, een eeuwi- | |
| |
ghe plaetse in den tempel der memorie vercreghen hebben. Dit sal even-wel noch blijven: de zeughe wilt Minervam leeren: een on-gepluymt nestelingh, een nieuw mensche salmen segghen, maer gisteren uyt de aerde geboren, die meest alle sijn redelicke uren, in duyster stilheyt, onder vuntstighe boecken ghesleten heeft, end daer niet meer van te verwachten staet, als van die oude boecksuffers,
Die met een schuddend' hooft, met gheen, of grijse haeren,
Met uyt-gheleefde le'en, een letter-schat vergaren,
End' muffen in het stof, nu stijf end kout van bloet,
Gherust of niet belaen, wat al de weerelt doet.
Het is seker, gheliefde vrienden, daer en syn gheen eyghen-wijser, maer oock gheen belacchelicker staeds-luyden, als die t'huys in haer schelpen koekeloeren, haer naghelen op de lessenaer ver-eten, end' alleenelick in de schaduwe van haer cantoor, de burgerlicke wetten van Platoos off Aristotelis republijcke, deur- | |
| |
neuselt hebben. Rechte doot-liggers, die in het mottich stof, de claerheydt van de menschelicke gheest laten verschimmelen, end' haer selven een weerelt smeden, die met de werck-meester vergaet, hoe wel sy eyghentlick noyt en was, noch syn en sal. Dit syn nochtans de luyden, die t'Magnificat verbeteren willen, end de cat de bel aen-hanghen, die sy dickwils niet verre van de oore en hebben: die so laetdunckigh, end scherp-oorigh syn, dat sy het gras hooren wassen, end de klocke in d'ander weerelt slaen.
Maer hier uyt en volght niet, dat alle die meer roet end olye, als wijn end stercken dranck ghebruycken, op de selve lijste moeten ghestelt werden, of op de selve kam gheschoren. Ick hebbe onder sulcke menschen eertijdts verkeert (ten berout my oock niet) maer altijts gemijt sulck een ongheselligh humeur te behaelen, 'twelck onder, of boven de menschelickheyt gestelt moet werden. Verre sy hier van my alle fleemighe vermetel- | |
| |
heyt, end eygen lof-tuytinghe, die alleenelick op eenige blockige neersticheyt, end niet op gheest end verstant ghebout soude werden. Niemant van ghemeene sinnen en sal yet minders bestaen, vele veel beters, die maer in de selve ploegh ghetreden hebben. De spijse mis haeght, die naer den roock smaeckt, maer noch veel meer dese winderighe bet-weters,
Die uyt den roock gheen licht, maer uyt het licht roock gheven
Ia midden in den rooc, end uyt den rooc selfs leven.
End wat soud' ick hier anders doen, als dien esel nae-volghen; welcke dragende het beelt van Isis, dat in AEgypten seer Gods-dienstelick aengebeden wiert, liet hem voorstaen, dat dese eere aen hem geschiede? Ick hebb' hier alleenelick eens anders arbeyt gelaeden, hoewel hier end daer wat van myn eyghen inghekropen is. Mocht ick yet segghen (end noch en mach ick niet) ick soude Horaty zedicheyt, doch sonder wy-water, my selven toe-passen:
| |
| |
Non agimur tumidis ventis, aquilone secundo,
Non tamen adversis aetatem ducimus austris:
Viribus, ingenio, specie, virtute, loco, re,
Extremi primorum, extremis usque priores.
Dat is :
W'en worden met geen wint, naer wenschen, voort ghedreven,
Oock met geen tegen-wint en leyden wy ons leven:
In cracht, vernuft, ghedaent, plaets', goet, niet d'alderquaetst,
De laetste van de eerst, de eerste van de laetst.
Maer het is, niet sonder reden, by alle menschen hatelick, een ander met hem selven op te houden, end ghelijck een koppelaer van syn eygene halve deughdekens te wesen. Ick ben hier ooc, mijns ondancks, teghen myne ghenegentheyt toe-ghetrocken, om niet na latigh te syn van het ghene my schijnelick bejegenen sal. Om kort en ront uyt de mont te spreken: dit was myn eenigh op-set, dat ick myne ledigeuren eerlijck besteden, end de verdrietighe doen-nieterie, daer ick tot noch toe in-steke, met eenighe nuttigheyt, ten minsten van my selven, bedrieghen soude.
| |
| |
Spreke ick somtijts wat ghebiedelick end ghelijck te peerde sittende, 't is een onnoosele schijn-moedicheyt, die niet verder en siet, als het papier groot is, end met de palen van het studoor besloten wert. 'T Is oock een gemeyne wijse van doen, die de wel-sprekers veel gebruycken, datmen hem selven, ghelijck voor de ooghen, sekere persoonen af-beeldet, die men ernstelick aen-spreeckt, om met krachtigher drift, end dieper in-scherpinghe, de saken meer levens te gheven, end den sluymerighen Leser wacker te houden. De bloodste sprekers zijn veeltijts de stoutste schrijvers. De letters verrooden niet: soo en doet oock het afwesen van de treffelickste luyden, jae eenigher mate (naer het uytterlick gesicht) van God selve niet, die wy daghelijcks soo vryelick end ghemeensamelick aenspreken.
Daer sal oock onghetwijffelt, op de styl end maniere van schrijven wat ghespelt en ghespilt worden: datter vele | |
| |
harde, on-ghebruyckelicke woorden end spreucken zijn, die den aert van onse tale niet verdraghen of lijden mach. End waerom doch, lieve mannen? Om dat uwe ooren noch kindsch end teer zijn, wilt ghy oock de selve swackheyt op die alder-cloeste tale legghen?
Een tael vol van haer selfs, vol sinds, vol soetigheden,
Vol van vernuft, van gheest, van kracht, van stercke leden:
Die met d'hebreeusche tael end haer geslacht, verwint,
In aert, tijt, kortigheyt, al d'ander, diemen vint.
Soo de Francoisen end andere natien, met sulcke beusel-menschen, in haer loffelick voor-nemen, hadden overdweerscht gheweest, sy laghen noch in de wiege, of liepen noch met de baguyne aen't hooft, daer sy nu tot een statelicke mannelickheyt verheven zijn. 'T is seker, wy connen van de Griecken, van de Romeyne, jae van alle volckeren des wereelds, onse eyghen tale ver-rijcken, end duytsch leeren spreken van die ghene, die noyt gheen duytsch gheweten | |
| |
hebben. Het ware te wenschen, dat eenighe van de beste verstanden, die scherpe en wel-deur boorde ooren hebben, hier toe haren arbeyt te samen brachten, dat sy alle de over-treffelicste talen ginghen uyt-schudden, end tot de cleynste beentjens ont-leden, proevende in alle manieren, hoe wy die in de onse gevoeghelickst conden in-setten, end met een duytsch cleet over-trecken. Ick houde voor seker dat wy gheene volckeren des weerelds en souden schuldigh blijven, of erghens in yet wes toe-gheven. End dit ijs een-mael ter goeder trouwen, gebroken zijnde, de clachten van hardigheyt end knobbelachtigheyt sullen seer haest op-houden; maer sullen, sonder langhe, uyt-stellinghe, een schoon end' claer water hebben, dat alle vremde rivieren end fonteynen, in smaeck end suyverheydt, beroepen sal. End siet, daer beghint ons een goede hope toe te lichten. Heynsius, Catsius, Scriverius, end alle die Amsterdamsche dicht-gheesten, syn alreede met | |
| |
groote schreden voor-ghegaen. Ick sal van achter haer voet-stappe warm-houden, end onderwijlen acht nemen, of haer niets hastelick voor by en vlieghe: verwachtende middelertijt, met hope end met vreese, op wat aver-recht dit proefwebbeken sal ghenomen werden.
Eyndelick, om door langheyt gheen verdrietigheyt te baren, sal my bejeghenen, dat ick het schurft end juckigh zeer van dese tijden aen-raecke. Maer ick en raect het ooc maer aen, en dat met sulck een in-ghehouden vreese, dat ic niemant en meyne verbittert, sommige misschien verbetert sal hebben. End wie sal my tot faute rekenen, dat ic van verre, met een cleyn mondeken aen-roere, daer straten, bursen, marcten gheduerigh van klincken, end niemant, selfs tot de minste vroukens, daer van en swijght, als die alleen, of stom is. Heer Omnis-populus durft wel soo diepe daer in tasten, als of sy dagelijcks op 't kussen saten, end' met haer knicken, alle de raeyers van dat groote | |
| |
lichaem deden omme-gaen. Ick en verschoone ooc dit vuyl niet, maer acht het voor een peste, ende verghiftighe lucht, dat onse menschen haer selven soo veel toe-laten, end soo meesterlick de al-weters spelen. Dese feyle end cond' ick niet ghevoelick ghenoegh bestraffen, als met aen-wysinghe van eenige bysondere propoosten, daer sy haer on-langhs schadelick en tastelick in mis-grepen hebben. Maer wat vraegh' ick naer sommighe ghewijnghbrauwde orcken, die als onreyne vlieghen, met dracht end etter haer voeden, end stanck end vuyligheyt maken, daer sy geen en vinden? Wie onrecht doet, dat hy noch onrecht doe, ende wie bevleckt is, dat hy noch bevleckt worde. Ick hope, end vertrouwe, dat ick de goede end de redelicke ghenoech sal ghedaen hebben. Hebb' ick de vrede end eenigheyt voorgestelt, ten rouwt my niet. Onsen grooten Meester heeft die voor al bevolen: om wiens wille, ick een yeghelick mishaghen wil, op dat ick hem behaghe. | |
| |
Nochtans en wert hier niemant in sijn gebreken toe-gegeven, maer ernstelick bestraft: gheen waerheyt bestreden, maer hestelick verdedicht.
Doch niemant is onder so geluckigh gesternte geboren, dat hy een yegelick naer zijn smaeck koken can. Wie can't so passen, als die het koren doet wassen? Ia selfs hy niet, door wien alle dingen zijn, dat sy zijn. Het is my genoeg, al en quamer niet meer toe, tot vergheldinghe van mijne moeyte, dat ic die niet on-vergenouge, die dit, voor het uyt-gheven, ghelesen hebben: lieden van treffelick oordeel, end groote onder-windinge, die so wel in kerckelicke als staets-saken, gheoeffent end vergrijst zijn, end met gheen kleyne nuttigheyt gebruyct werden. Dese sullen my tonneels genoegh, end gelijck Plato van Aristoteles seyde, in plaetse van allen wesen.
Zijt gunstich end vaert wel.
|
|
Auteursrechtvrij