Emblemata of Zinne-werck

[p. 333]

Emblemata. XLVII.

De Nijd vind baet in anders quaed.

Dez' nieuwe vond en konst, die, door een kleyn vizierken,
Doet schijnen over-groot, dat maer en is een zierken,
Verbeelt den rechten aerd van ongunst, haet en nijd,
Die swelt, en smelt, en schelt, als 't yemand wel gedijt.
Die eens met deze pest zijn hert heeft in-ghenomen,
Het dunckt hem grof en groot, wat ander' oyt bekomen:
Eens anders land en ougst is altijds meer ghelaen,
En d'uder van zijn vee hem stijver schijnt te staen.

[p. 334]

Wt-legghinghe.

De heet-grammigheyt heeft vvreedheyd, en de toorn overloopinghe. Maer vvie zal voor de nijdigheyd bestaen? zegt de wijste van alle bloote menschen. Het welcke Rabbi Levi, een Hebreeuwsch uyt-legger, wijders uyt-streckende, verhaelt, dat een Koninck ont-moetende twee byzondere menschen, de eene in begheerlickheyd, en de andere in nijdigheyd uyt-muntende, heeft hun belooft, dat hy haer gheven zoude, al wat zy van hem begheeren zouden; maer dat de tweede eysscher dobbel deel ghenieten zoude. Waer over de begheerighe, den eersten eysch, den nijdigen vergunt hebbende, op dat hy het voor-recht van de eerst-gheborene verdienen zoude, en evenwel konnende wel lijden dat het water van de zonne mede-deylde, heeft de nijdighe begeert, dat hem een van zijn ooghen uyt-ghesteken mochte werden, op dat zijn eysch-genoot beyde de zijne verliezen zoude. Welcke zede-fabel zeer aerdigh ons af-beeld den ellendighen stand van dat nijdighe adder-ghebroedsel, dat by naer alle houcken dezes weerelds ghevult heeft. Even ghelijcker van de Vos ghezeyd wert; die veel liever hade, dat zijn steert onnuttelick en moeyelick, deur slijck en vuyligheyd, achter aen soude sleypen, dan dat hy een weynig aen den Aep zoude by-zetten, om zijn naeckte schaemte te bedecken.

O miseros, quorum dolor est aliena voluptas!
.....& queis
Risus abest, nisi quem visi movere dolores.
Dat is
O vvel ellendigh volck, tot eyghen straff' gheboren,
Dat pijn en droefheyd quelt alst vvel een ander gaet!
Dat noyt ghenucht en ziet, geen vreughd en komt te voren,
Als die uyt on-ghenucht en anders druck ont-staet.

[p. 335]

't Is zeker wel een ellendige wreedheyd, dat de nijdighe haer zelven aen doen, en die alle de pijnen van de vernuftighste tyrannen verre te boven gaet. Want dewijle zy een anders goed tot haer eyghen quaed keeren, wat eynde, wat paele kan daer wezen, dat den loop van haer verdriet zoude konnen stremmen, zo langhe als God is, dat hy eeuwigh is; dat is, een wel-doender van alle menschen. Zeer wel is deze zieckte met de hout-worm vergheleken: want ghelijck hy het hout door-bijt, daer in hy gheboren wert, al-eer hy yet anders kan beknaeghen; alzoo verteert de nijdighe zijn eyghen zelven, eer hy een ander den minsten beet kan gheven.

De nijd, cattijve nijd, vvert van ons zelf ghezielt,
En daer zy door ons leeft, ons leven gantsch vernielt,
Ghelijck een quade vvorm, die in het hout ghebroedet,
Daer van oock voedsel heeft, en hoe hy meer zich voedet,
Te meer het hout verrot: of als men 't yzer ziet
Allenghskens, door zijn roest, vergaen op 't laetst tot niet.
Zoo doet de bleecke nijd: daer wy-ze kost'lick spijzen,
Daer eet zy ons heel op: zy komt in 't herte rijzen,
En knaeght haer eyghen Min', en met een traegh verdriet,
Verdrooght ons vleesch en been niet anders als een riet.
Wie is hier heel van vry? gheen mensch, gheen in dit leven:
Want zoolangh als wy zijn, zijn wy door nijd ghedreven,
Verslaeft aen ydel gunst: ons hert wert noyt ghestilt
Door rust, of noughzaemheyd, maer steeds door zorgh ghevilt.

Voeght hier by, dat de Heere van BARTAS, in de eerste dagh van zijn eerste weke zinght:

Le coeur de l'envieux chagrinement despit,
En veut a son semblable, au plus grand, au petit.

[p. 336]

 

Il hait l'un comme egal, craint l'autre comme maistre,

 

Et prevoit soupçonneux que l'autre le peut estre.

Dat luyt in goed Duytsch, voor die het Fransch niet en verstaet:

De nijders hert met spijt en bitterheyd beslaghen,
Wilt quaed aen zijns gelijck: kan groot noch kleyn verdraghen:
Haet d'een als even-groot, vreest d'ander als een heer:
Ziet, dat die komen kan oock tot de zelve eer.

Daerom de wijze BION, ziende yemand, die met nijdigheyd berucht was, met een droef ghezicht, voor by hem henen druypen; ick en weet niet, zeyde hy, of u yets quaeds over-kommen is, of een ander yets goeds. Te kennen gevende, dat de nijdighe vermaghert door eens anders vet geluck: eens anders voorspoed tot zijn tegen-spoed duydende. Wat kan daer verdoemelicker feyle wezen? wat behanghssel, wat verwe kan daer gevonden werden, om dit vuyle tafereel aen yemands ooghen te gebieden? Alle andere ondeughden, hoe-wel zy af-schouwelick en schrickelick zijn, zy hebben nochtans eenigh schijn en couleur, om op het buffet gebrocht te werden. Een advocaet van de Gierigheyd zal den harden en ellendigen staet van de armoede voor oogen leggen; de veelheyd der kinderen, de kleyne liefde te berde bringhen. De eergierigheyd zal de liefde en genegentheyd voor-werpen, die een yeghelick behoorde te hebben, om zijn Vader-land dienst te doen; zijn vrienden, en alle vrome luyden te voorderen, die andersins verzuymt en teghen alle reden, naer-ghelaten werden. De Ongeduldigheyd nemet op de grootheyd van haer lijden, de on-waerdigheyd van het ghene zy verdraghen moet. De vreeze legget op het schrickelick ghevaer, daer vele door lichtveerdighe onbesuystheyd in-vallen; zijnde veel beter, al dwerzende en laverende den hoeck boven te komen, als recht toe aen, het schip in splin-

[p. 337]

teren te zeylen. De wel-lust beweert zich met het vermaeck en zoetigheyd, waer toe alle ghedierten ghenoodet en gheprickelt werden. En om kort te zijn; daer en wert gheen on-deught ter weereld ghevonden, die niet wat schijnelicks, tot haer bescherminghe, en zoude voort-bringhen, wanneer maer de nijdigheyd af-ghezondert wert. Yder ander feyle bevecht alleenelick haer teghen-ghestelde deugd, maer de nijdigheyd staet, met schild en sweerd, teghen alle deughden. Sara benijt de vruchtbaerheyd van haer dienst-maeghd Agar, die nochtans, met haer toe-stemmen, van haeren man bekent was. Marthe murckelt en prevelt teghen haer zuster Magdaleene, om dat zy aen de voeten Iesu zat. Alexander haet Perdiccam, om dat hy een goed krijghs-man was; Lysimachum, om zijn ervaerentheyd; Seleucum, om zijn grootmoedigheyd; Attalum, om zijn koninclicke weerdigheyd; Ptolemaeum, om zijn voor-spoedigheyd. Ajax heeft Vlyssi de wapenen van Achilles zo zeere benijt, die hem gegeven waeren, in verschuldinghe van zijn kloeckheyd, dat hy dul wiert, en aen zich zelven zijn eyghen handen leyde. De Joden, zeght CYPRIANUS, zijn vergaen, om dat zy Christo liever beneden, dan in hem gheloofden. Zoo doen oock een groot ghetal van Enghelen, die, om dat zy gheen on-ghelijcke grootheyd in God lijden en konden, uyt de hooghste hemelen in den leeghsten af-grond gheworpen zijn, daer zy met ketenen der duysternisse bewaert worden, tot den grooten dagh des Heeren.

Maer om deze schadelicke beeste uyt ons herte te bannen, laet ons kortelick bemercken, het ghene wy ghemeenelick plachten te benijden. 't is veel-tijds rijckdom, eere, staet, en wat van zulcke slagh meer is. maer zeker, 't is by ghebreck van te weten, hoe diere die dinghen kosten. die ons de zelve aen-bode, om de zelve prijs, wy zouden-ze veel-tijds verwerpen. Hoe dat? Al en zeyd'

[p. 338]

ick anders niet, een naer-dachtighe ziele zoude zich hier mede vernoughen; Nella felicitâ gl'altari non fumano; In voor-spoed en roocken de autaren niet. Het zijn stercke beenen, die weelde dragen. Res secundae sapientum animos fatigant, Voor-spoed vermoeyt der wijzen ghemoet. Maer ziet eens, wat-men al lijden en uytstaen moet, om daer toe te kommen, en noch veel meer om daer in te blijven. vleyen, lieghen, lijden, bedrieghen; kort, zijn heele vryheyd, het kostelickste van de mensche, wegh-werpen. Men heeft niet om niet in de weereld. hy en kan geen beulingen maken, die geen vercken en koopt. en noyt en wasser noch zo grooten bancket, of yemand at-ter qualick. meent yemand anders, tot weerelds goed of eere te gheraecken, die moest eerst de wet, en het ghebruyck des weerelds omme-keeren: 't ware, het laecken te willen hebben, en evenwel het ghelt in de beurze te houden; de courtagie te willen verdienen, en gheen partye te sluyten. Het recht der volckeren en laet zucks niet toe. Doe de moeyte, of en verwacht gheen loon: kiest de waren, of de prijs. een van beyden moet ghy missen. Verstaet ghy 't wel, zoo sult ghy liever mede-lijden hebben met des weerelds gunstelinghen, als haer nijd toe-draghen. En niet den hondt slachten, dien het leed is, dat de ander in de keucken gaet; hoe wel in duysend perijckelen van wel ghekluppelt te werden. Of wel de bedelaers, dien de ooghen zeer doen, wanneer zy d'een den anderen aen een deure zien staen.