Emblemata of Zinne-werck

[p. 1]

Emblemata I.

Wie zal't passen, als die't koren doet wassen.

Wie zal het heden-daeghs van passe konnen koken,
En saussen naer de smaeck van deze vieze lien?
Dat noyt gheen reuck en gaf, dat hebben sy gheroken,
En dat onzienlick is, dat hebben sy ghezien.
Hoe dat het yemant maect, hy can zich noyt verweeren,
Voor dees hy al te ruym, voor die te nauwe leeft:
Wat wonder? op een ey daer vint-men zelfs te scheeren.
Elck een heeft wol genoegh, oock die geen wol en heeft.

[p. 2]

Wt-breydinghe.

Die zijn herssens niet ledigh en hout, en zijn oeffeninge maeckt, van te bemercken den menschelicken omgangh, en de nucken en tucken, die daer met nijd en strijd gedreven werden, zoude wel goede reden hebben, te wenschen, waer het meughelick, buyten de weereld gestelt te zijn, jae wel geen mensche te wezen, zoo hy anders geen Christen en ware. Slaet uw oogen, werrewaerts ghy kont, qualick gae het my, zoo ghy't allesins niet qualick en siet gaen.

Maer het grootste verdriet van alles, en dat de meeste tranen verwecken moeste, is hier in gelegen, dat de innerlicke oprechtigheyd met de kladde van geveynstheyd; de uytterlicke, doch onnoozele vryheyd, met het slijck van Epicuersche swijnen, beworpen wort. Niemand is te vreden, dat de mensche stae en valle zijnen Heere. Wy dringhen in eens anders herte, daer wy het onze niet vatten en konnen; en stellen een ander voor onze vier-schare, die wy zelve niet en willen onder-worpen zijn, immers die daer, voor ons zelven, noyt gheen dagh van rechte en belegghen. De Weereld is vol van luyden, die de lampen snuyten, en geen olie daer in en doen: en die daer meenen ghenoeghsaem haer eere te doen groeyen, als zy eens anders besnoeyen, of t'eenemael uyt-roeyen. Deze pijnelicke bedenckinghen deden my, t'anderen tijde, deze veersen uyt-ghieten.

Elck een roert zijn dunne lip,
En zit met eens anders slip,
Die hem hoort te zijn in weerd,
In de asschen van den heert.
Vint ghy ergens twee of dry,
Zijn ze maer en weynigh vry,
't Is van duysend qualick een,
Of sy bijten dees of gheen,
Met een vinnigh tand-getreck
In den rugh, of in den neck.
Zoo-z' oock, met een kleyn gezegh,
Yemand prijzen, by den wegh,
't Is altijds, het ware wat,
Zoo hy die feyl niet en had.

[p. 3]

 

Let hier op, Commeer-geslacht,

 

Dood'lick broedsel van de nacht;

 

Yemand, die langh, on-belet,

 

Door quaed-spreken is ghevet,

 

Maghert eynd'lick in zijn quaed,

 

Eer hy noch by velen gaet.

Daer en is heden gheen ghemeender Schilder-konst, als die de lasteringhe, met swarte kolen, af-teyckent. Deughd en on-deughd werden even-eens, met dezelve trecken gehaelt. De menschen sieck van herssens zijnde, en daeromme niet bemerckende, dat hare zielen verstuyckt of verwrongen zijn, verdichten in een ander te wezen, dat zy in haer zelven hebben, en evenwel niet zien en konnen.

De Poëten verzieren, dat, in de Siciliaensche zee, een zeer schoone dochter is, die zy Scyllam noemen, wiens enghenissen geduerigh, van een deel verwoede honden, aen-gebast, en gebeten werden. Het welcke ons af-schildert den rechten aerd van onze lasteraers, en de gelegentheyd der ghener, daer zij 't meest op gheladen hebben. Want, zonder lasteringhe ghesproken, wat zijn 't anders, als hondsche ghedierten, die zoo schandelick en schadelick, met tonge en tanden, in eens anders geruchte vliegen? Ende aen wien willen zij 't meest? zijn 't niet, die daer meest in deughden uytmuyten, en die met alle neerstigheyd betrachten den Keyser te gheven, dat des Keysers is; ende Gode, dat Godes is?

Daer zijn eenighe on-gheluckelick benaude menschen, die haer arme ziele gheduerigh prangen, en een wet zoecken in te voeren, die noch God, noch de natuere, noch eenigh verdragh van redelicke menschen, oyt erkent en hebben. Deze en konnen niet lijden, dat yemand buyten de voore wijcke, die zy onlangs met den ploegh van haer half-starrighe on-wetenheyd ghemaeckt hebben. Menschen, die over-al, gelijckmen zeght, 't Magnificat verbeteren willen, en die te poste loopen, zoo haest zy, op haer peerdeken Betweter, ghezeten zijn. Isser yemand, diens staet ofte ghelegentheyd toe-draeght, in het gewoel en geticktack dezes weerelds, te leven,

[p. 4]

en met on-ruste zijn even-mensche te dienen, zoo hy maer haer meesterlicke reghels niet naer en volght, gelijck hy niet en moet, noch en doet; 't is terstond, een on-Christelick leven hem aen te wrijven; te verwonderen over de on-gestalte van zulck een ziele; en zijn ghewisse te verdoemen, diens oordeel God de Heere voor hem zelven alleen behouden heeft.

Ick en wil hier niet byzonderlick uyt-loopen, om deze menschen, haer on-tijdighe Godvruchtigheyd, ofte hooveerdige onwetenheyd, voor te legghen; dewijle zy verre de minste zijn, en misschien eenighe verschooninghe verdienen, om dat zy op God en den hemel, hoe-wel met leepe oogen, zien. Maer deze weereldlinghen en zijn immers niet te lijden, die recht-draeds tegen Godvruchtige zielen gekant zijn, om dat zy, door het hemelsche licht van een vernieuwt leven, de dicke duysternisse van hare Godloosheyd ontdecken. Maer ô duyvelsche wapenen, in de helle gesmeet, waer mede zy haer verweerde en verwerde borst bedecken, en den rechten Gods-dienst de oorloge aen-doen! Waer heeft de Heere, zeggen zy, zulck een praeme, zulck een pijn-banck voor de arme menschen gestelt, dat wy zoo benauwt en in-ghetrocken moeten gaen henen sleypen, en gelijck ons leven achter-aen trecken? dat wy ons zelven moeten uyt-mergen deur pijnelicke gepeynsen, en swaer-bloedige in-beeldinghen, die ons de gezondheyd verswacken, en ons leven verkorten? Neen, neen, dit leven is ons gegeven, niet alleen, om dat wy het lichtelick, met d'uytterste lippen, smaken zouden, maer ter goeder trouwen, met lustige tanden, kauwen en er-kauwen, en in ons-zelven nemen zouden, tot dat wy alle het pit en de kracht daer uyt-getrocken hebben. De natuere zelve heeft dat moederlick verzorght, dat alle de wercken, die zy ons op-geleght heeft tot onze nood-druft, en voort-plantinge van ons ander-zelven, oock zouden vermaeckelick zijn: en zy noodight ons daer toe,

[p. 5]

niet alleen door de reden, maer oock door natuerlicke treck: 't is on-rechtveerdigheyd haer wetten om te stooten.

Het schijnt hier aen haer geluyd, dat zy wonder goed spel hebben, en stoffe ghenoegh, om noch over-tolligheden op te leggen. 't Is genoegh winds ghebroken. Een reden moet tot het eerste in plaetse van allen wezen: Het Coninck-rijcke der hemelen moet geweld lijden; en die geweld doen, die zullen 't in-nemen: wat is dat ghezeyd? Let op geweld doen, en lijden. Daer en wert gheen gemeyne sleur des levens, geen slordigh of achteloos bedrijf, geen ordinaris treyn van zijn gebueren; maer een byzondere vlijd, voorzichtigh beleyt, storm en geweld verzocht, gelijck het aen belegerde steden placht te geschieden, die met levende kracht, en stormender-hand werden in-genomen. Willen wy dan een-mael de heerlickheyd des hemels bezitten, wy moetense hier beweldigen: wy moeten alle de heyr-krachten van lijf en ziele te zamen brengen, en zoo lange wy deze lucht in de neuze trecken, den eenen storm op den ander brengen, het een werck op het ander op-werpen, tot dat wy, met den laetsten snick dezes levens, in eygendom mochten aen-grijpen, daer toe wy van God de Heere ghegrepen zijn.

Maer even-wel en is dit noch praeme, noch pijn-banck, gelijck hier uyt-ghespoghen wert. Des Heeren jock is vriendelick, en zijn last is licht, voor een recht-schapen gemoet, dat het in-drucksel van dien Goddelicken arts-zegel ontfanghen heeft. De moeyte en pijne van dien strijd wert wegh-genomen, door de on-feylbaren hope van een eyndelicke, en gheheele victorie. Ende hoe-wel het leven van deze hemelsche Campioenen, dickwils met veel verdriets en on-gemacx over-dwerscht wert; dat haer voor-hooft gefronst, haer leden veroudert en gelijck verkerckert wert, zoo en is daer even-wel geen benaude ellendigheyd oyt te vermoeden. Want, seggen zy, Ist dat onze uytterlicke mensche verderft, zoo wert nochtans onze in-

[p. 6]

nerlicke mensche van dage tot dage vernieuwt. Want onze zeer lichtelick vergaende verdruckinge werct, in ons, een uytter-maten on-begrijpelicke groote der eeuwiger heerlickheyd. Dewijle wy niet en zien op het zienelicke, maer op het on-zienelicke. Want wat zienelick is, dat is tijdelick; maer dat on-zienelick is, is eeuwigh. Men oordeelt van den dagh niet, uyt den morghen-stond; (ten ware by tegen-stelligh besluyt) zoo en behoort-men geen vonnisse te uytten, uyt de stucken en ghetuygenissen van dit glazigh, en verganckelicke leven.

En of oock nu yemand, deur een teere swackheyd der gewisse, den wegh, in eenigen deele, wilde nauwer nemen, als ons die God de Heere zelfs, in zijne heylige Wet, heeft af-ghesteken, en opengestelt? wat doen onse oogen daer zeer van? wat schelden wy onzen broeder, daer vooren God gestorven is? laet ons liever zijne bezorghzaeme vreeze verwonderen, en zijn krancke over-heyligheyd verbidden. Wy blijven misschien zoo vele aen deze, als hy aen gene zijde uyt-wijckt: en noch is meer te houden van by-geloovige Godvruchtigheyd, wanneer zy niet uyt eygen-dunckende verwaentheyd voort en komt; als te hellen aen de helsche zijde van on-ghebonden roeckeloosheyd. De ruyme wegh heeft, in dezen deele, veel meer plaetse van dolinge en verderfenisse, als de enghe voet-pad. 't Is zelfs een deel van verkortinge des geestes, als wy ons zelven vernoeghen, zeght ergens yemand. Een recht-schapen Christelicke ziele vint altijds wat te her-stellen, of te vermaecken aen dit bedriegelicke leven. 't Is verschoonelick, zoo zy dan, haer zelven niet konnende vol-doen, eenighe middelen bedenckt, om haer zelven in meerder gherustheyd te stellen. Laet ons een weynich byzonderen.

Huyden ten daghe wert by ons ghekrackeelt en gheredent, over het vieren ende onderhouden van den Christelicken Rust-dagh. De zommighe zijn hier zoo mede-lijdelick bekrompen, dat zy zelfs

[p. 7]

den ouden naem uyt haren mond bannen, en daer wy plachten Zon-dagh te zegghen, vinden zy noodigh, den dagh des Heeren te noemen, of immers zulck een woord te gebruycken, dat in de H. Schriftuere uyt-gedruckt staet: op dat zy die Heydensche namen, en die van on-herboren menschen verzint zijn, niet alleenelick uyt haer herte, maer oock van hare tonghe mochten weeren. Hebbe oock gheweten daer toe ghebruyckt te zijn de woorden van den sesthienden Psalm, Ick en wil haers (der vremde Goden) danck-offers, met den bloede niet offeren, noch haeren naem in mijnen monde voeren. Buyten den zin, mijns oordeels, en het rechte verstant van die plaetse, daer simpelick gemeynt wert, Ick en sal geen Heydensche offerhanden voor God breghen, noch haere Af-goden met mijn tonghe prijsen, of aen-roepen, &c. Wederom, daer andere voor gheoorlooft houden, naer den openbaren Gods-dienst, haer geest en zinnen zoo wat te vermaecken, door wandelen, of eenighe andere eerlicke, en kort-wijlighe oeffeningen, waer door zy te wackerder des anderen daeghs, tot haer ghewoonelick werck keeren mochten, sluyten haer deze vrome luyden in huys, alwaer zy, met haer huysgezin, haer zelven bezich houden met het lezen van Godes woord, met het zinghen van Psalmen, en Lof-zanghen, met ghebeden, en dierghelijcke Godvruchtighe oeffeninghen. Wie kan, met reden, dit bestraffen? jae wie en behoorde zich niet veel eer te verwonderen, en God de Heere groot te maecken, over zulcke geheylighde zielen, die hy ons binnen onze mueren verleent, tot onzer zekerder bewaringe. Swijge dan de verwijtinge van Sabbatarissen, en watter van sulcke woorden meer zijn, waer door de Godvruchtigheyd verhatelickt wert, en een deure ghe-opent tot on-ghetoomde vryheyd. Laet alle laster-reden den hals ghekrockt werden, en de middelen der liefde, ende goed-willighe ghenegentheyd, by der hand ghenomen werden. Daer en is niet

[p. 8]

dat ons zoo zeer vervremt van alle menschelicke beleeftheyd, als dat wy ons even-beeld, met een quaed-duydighe tonge, quetsen, en zoo veel in ons is, vyandelick onder-drucken. Plinius, die groote Orateur, sprekende van zulcke wan-geboorten, noemt haer verdoemelicke slacht-beesten, die men behoorde te offeren voor de gemeene ruste. En de goede Keyser Traianus hadde zulck een schrick van zulcke on-menschen, dat hy-ze, tot straffe, en exempel, dede werpen in een af-ghesleten schip, onverzien van want, van zeylen, van roer, en watter meer, tot het bestier van zulck een vat, noodigh is; op dat zy mochten d'onghenade van zulck een wreed element over-ghegeven zijn, en daer beproeven de onstuymighe verwoedheyd, die zy, t'anderen tijde, teghen de arme onnoosele menschen gebruyckt hadde. Om een eynde te maecken: zoo ick, door dit vry-borstige schrift (daer in ick niet anders gezocht en hebbe, als een eerlick vermaeck, en stichtelicke nuttigheyd) even-wel de swarte galle van zommige quaed-willighers, geterght zal hebben, die hebbe dit toe-schrift, in plaetse van alle wraecke: De lasteraer heeft den Duyvel tot zijn groot-vader; den hoogh-moed tot zijn vader; de nijdigheyd tot zijn moeder; eens anders deughd tot stoffe; en gheen ander uyt-komste, als een tijdelicke ende eeuwighe vloeck.