Mosalect. Bloemlezing uit de Limburgse dialectliteratuur

[p. 314]

Honderd jaor trök
Sittards

Mien grootawwesj van moderskantj höbben in Remunj gewoond oppe Sjteinsjtraot, in daen tied ein deftige sjtraot: en dat zal ze auch waal gebleve zeen pès op vandaag. In Remunj, zo wie veer dat van awds-haer kènne, is joa alles deftig euverigens, de sjtraote, de hoezer en de luuj, ich zou zègge pès ‘Achter me gaard’ toe en de veursjtad Sint Jakob, wo Maria Theresia destieds langs bènnegekòmmen is, mit de eesjte paraplu die et in Europa gegaeven haet. Mie moder zag ummer, mit eine zekere greutsj, van de plaatsj wo ze gebaore waar: ‘Remunj dreeg de lelie in et waope’; en dat waar geine kattendrek. Auch verdreeg zich et Plat, waat dao gesjpraoke wurd, zelfs noe nog gouwd genòg mit de mòndj van de fienste mevruikes, al bewaege ze zich dan auch al eesj op den hoogste graad van deftigheid es ze hoog Hollands sjpraeke.

Zo maakde mien grootawwesj dus deil oet van de ‘Pöt van Sint Antonius’: en dem zie' beeld sjtòng dao baoven op ein gruin pomp, die oetzoug esof ze van gruinoetgesjlage bròns gewaes weur, waat in wirkelikheid toch mer geweun gegalvaniseird iezer zal gewaes zeen. Mer dat haet, kèndj-zeende op mich ummer indrök gemaak: want in Zitterd hawwe veer twee pòmpe destieds van plòmpe, naamse sjtein oppe Mert sjtaon, en die vònj ich dao-naeve dan toch mer graof. Dao hòng veur mich trouwens euver gans Remunj eine reuk, dae get gans bezònjesj aan zich haw, get wie van linjeblaar en van bluiende erica dae ich in Zitterd gaar neit trökvònj, es ich dao weier, euver de Steivig en de Keutelbaeksbrök, van de Sjtasie nao de Mert leip. (...)

Grootvader heisjde Kristiaan. Hae haw e' groot bedrief in koloniale ware. Es jonge man waar hae nao Remunj gekòmme, wo hae zien vrouw gevònje haw, Hubertien, kleindochter van Franse refugiés, die zich oet de vuit gemaak hawwe in Paries, bie et oetbraeke van de Grote Revolutie. Grootvader waar gebaore, waat me in et Hollands nuime zou: op Duits grondgebied. In oos Plat zègge veer daoveur: op et Prusesj. Mer me moos mie' moder aevel neit zègge, dat höör vader dus eine Pruus gewaes waar (Auch de bèste Pruus haet e paerd gesjtaole!). Maria-jozes, nei! Dan brouk de Hèl los. Höör vader waar van euver de grens gekòmme, van de zelfkantj, en dat, zag ze dan mit klem, dat tèlde neit: dao waar gein òngersjeid mit gemuid!

Kristiaan mòt eine zachte, sjtille, zeer ernstige minsj gewaes zeen, e' bitsjke sjwaormuidig nog waal én zelfs get sjrupuleus. En zo is er gebleve pès zienen dood, wirkzaam en oppassend, allein mer bedach op zien verplichtinge taengeeuver 's Leveneer en zien mitminsje, tot et uterste bezörgd veur zien vrouw en et naogesjlach. Grootmoder waar in mennig opzich sjus et taengeneuvergesjtèlde van höre man: löstig en mònter, altied opgewèk en vol gaowe mouwd, jònk wie eine vogel, en dat auch nog wie ze höör zevende kèndj al haw: ein en al optimisme. Me haet zich aafgevraog wie twee zo gans versjillige luuj in et laeve bie-ein gekòmme ware en daobie gelökkig kooste zeen. Mer dat ware ze, zònger de minste twiefel. Ze hòlje van-ein. Ze völde den eine den angere aan, wie twee helfte van einen doorgesjneeën appel. In zien lachende, charmante en geistige vrouw haw Kristiaan den deipere gròndj gevònje, wo-op ze same hun laevensgelök kooste boewe. Op höör beurt haw ziezelf höre man gehòlpe òm sjoon fortuun bie-ein te brènge van hun troew gesjpaarde penningen. Haezelf wirkde nao zienen aard, en nao et jaor 70 woor in Limburg gouwd geldj verdeind. Hae

[p. 315]

gòng op reis veur de verkoup, sjloug in waat zeen moos, hòlj puntelik zie grootbouk bie; mit anger weurd, hae dreef de zakes. Mer et initiatief koum in de gròndj van Hubertien. Zie zoug veuroet, prakkezeirde en kòmbineirde mit höre klaore kop en zònger zich dat te laoten aangaon. Hae waar den oetvuirder, den deinende minister; zie waar de regeirende groothertogin. Mer daoveur waar ze niks minder hoesvrouw en moder, bezörg veur höör personeel, maad en knech, mit ein aopen oug veur waat höör kènjer en höre man toekoum: ein altied gedevoeweirde* vrouw veur dae sjtille, gevuilige, serieuze man, dae es minsj zo wied van höör aafsjtòng, mer zònger dem zie neit gelökkig hèi kònne zeen en neit hèi kònne laeve. En òmgekeerd: ein hauf jaor naodat zien vrouw gesjtòrve waar, woort auch mie' grootvader nao et graaf gebrach, gebraoke van verdreit (...)

Kristiaan waar altied erg bedechtig en dach zich sjtil et zient; mer hae koum nooit in verzèt taenge zien vrouw. Ziezelf waar vööl te löstig, es dat ze zich de kop hèi kònne braeke mit klommerieë. En zo auch sjprouk ze wie et höör inveil. Taenge eine te vruige bezuiker zag ze: ‘Geer valt dan toch ene minsj ten deil, nog veur dat 's Leveneer zien sjlòffe aanhaet!’ Koum emes bie höör aan mit waat me ‘e sjterk verhaol’ nuimp, get onmuigeliks, dan heisjde et: ‘Meister, geer zoudt mich jao doon geluive, dat 's Leveneer in eine keesjeboum gezaeten haet’. Bie zo get keek grootvader dan waal e bitje euver zie; mer dan zag ze: ‘Kòm, kòm, neit zo sjwaor oppe handj: 's Leveneer is gei' kniesoor en auch geine krènteteller. Höbbe veer Limburgers hie baove neit oze eige Leveeer, dae òs versjteit? Veer höbben et mer gouwd mit Hööm te meine: dan meint Hae et auch gouwd mit òs!’

Me moos bie höör noe einmaol neit aankòmme mit floese*: gein allegasie en gein kunstemaekerie. En wie weier èns get nuuj Heilige in de mode gebrach woorte, gòng ze dao glad taengen-in. ‘Waat is dat mit zo eine Gerardus Majella’, zag ze. ‘Hawt uch aan die van awds, S. Jozep en S. Antonius, S. Rochus taenge de raozernie en S. Apollonia taenge de tandjpien; die höbben ene langen deinstied achter de rök en versjtaon de kuns òm òs te helpe; die höbben hun chevrongs* verdeind.’ (...)

Eine kaoën tied waar et ummer weier veur grootvader, es et taenge Paosje gòng en de luuj draan dachte om hunne Paosje te hawte. Sjrupuleus wie haer waar, gòng hae zich in 't jaor mer eine keer biechte. Mer dat haw dan auch get in! Daag lank van te veure gòng dat sjpeel aan de gang. Dan begoos hae zie' gewete te òngerzuike. Hae leip dan mit ernstig gezich, nog ernstiger es angesj, en mit neirgebaoge kop door et hoes. ‘Laot papa mer sjtil gewaerde’, zag grootmoder, ‘en doot esof geer niks mirkt.’ Dat deige de kènjer dan auch, want ze hòlje van hun vader, neit minder es van hun moder. Zie zelf hòlj bezörgd ein uigske in et zeil. Nao gelang grootvader zich dan weier op ein zunj bedach haw, sjreef hae dat op; en zo vónj grootmoder dèkser van die biech-breifkes, sjnipperkes papier die hae verloor en irges leit ligge. Zònger òmsjtenj brach zie die dan weier sjtillekes in zie' bereik. Mer eine keer is et höör daobie dan toch èns te mechtig gewoorde. Doe haw ze e papirke gevònje wo-op sjtòng, in de taal die grootvader van jòngs af biegebleve waar: ‘Ich bin mürrisch gewesen gegen meine Frau und Kinder.’ Doe haw ze dan auch rechoet gezag: ‘Nei, Kristiaan, euverdrieve is veur nemes raodzaam en dit hie is gekkewerk.’ (...) Noe waar Kristiaan mit zien plechtige bedaardheid daoveur toch gaar geine sul, wie me allich zou kònne dènke. Auch wòs hae zeer gouwd waat hae wol. Mer hae koos noe einmaol niks wille, waat zien Hubertien hèij taengegesjtange. Taengen-euver de kènjer waar en bleef hae den draeger van et vaderlik gezag. gezag. Zo woort dat dan auch dudelik oppen daag, dat zien awdste dochter van hoes waar weggeloupe - nog waal nao Posterholt - wo ze op et pensionaat gewaes waar, om dao begien te waerde. Doe zat grootvader, onverwield, zich ziene hogen houd op, noum zich ziene wanjelsjtek mit de zilvere knop en marcheirde hae onmiddellik, zònger zich te bedénke, d'rop los, om dao de Moeder Overste bie de kraag te pakke en de les te laeze, omdat ze et opruirig kèndj durfde in et geliek te sjtèlle

[p. 316]

taenge den eige vader. Hae brach zien dochter mit trök, natuurlik in traone. Mer neit lang daonao kooste de jònges zègge: ‘Oos begien haet zich bekeerd tot pomme d'amour.’ Dat geveil grootvader waal neit erg, mer grootmoder zag: ‘Goddank dat et bie tieds tot baeter inzich gekomme is; en noe zuut me auch al weier dat et is wie et gezèkde zaet: begiene zeen neit wie ze sjiene.’

Wievööl ze op ein ware aangeweze, waar eder jaor weier dudelik op dae bepaolden daag in September, dae erger waor es Gouwe Vriedig en Allerzele bieein-gebònje in ei lepke. Dat waar es grootmoder veur twee daag, mit deze of dae, op pelgrimage nao Kaevelaer gòng. Eder jaor. En dat waar alles waat ze zich aan oetgaon permitteirde. De luuj van doe koosten et zònger vakanties doon. Ze reisde dan per wage mit twee paerd, euver Venlo en Gelder nao et bedevaartsplaetsjke mit de zovööl kirke en koum eesj de volgende daag daovan weier trök. Die daag koos grootvader et onmuigelik op zie kantoor oethawte. Dan haw er rös noch doer. Hae leip dan mit de henj oppe rök door hoes en haof, en wòs neit wo et 'm faelde. Hae leip veur et hoes zelf op en neir euver de sjtòp, en keek op zien oer. ‘Wo zoue ze noe zeen? Es hun toch mer niks euverkòmmen is! Es ze toch mer weier trök ware! En de lòch betrèk zich. God bewaar, es et mer gein ònwaer geef, ee dat ze weier dao zeen.’ Hae leip door den haof in ene krènk. In et gans hoes koum me 'm taenge. ‘Nog zo lang, en de oere kroepe: den tied geit neit verbie...’ Pès dat et dan toch èndjelings taenge de laten aovend gòng. Dan waar hae van de deur neit mee weg te sjlaon. En es de koetsj dan toch wirkelik koum en Hubertien 'm taengelachde, voldaon en mònter, dan leipen 'm de traone langs de wange van gelök. Ze waar weier dao!

Felix Rutten