Mosalect. Bloemlezing uit de Limburgse dialectliteratuur

[p. 311]

Michel en zien ‘femme’
Sittards

Zie waar wirkelik, dat moos gezag zeen, ein sjoon vrouw. Mit heure man, dae vööl geldj verdeind haw nao den oorlog van '70, woonde ze in ein deftig hoes op de bèste sjtandj van et aristokrate-sjtedje Remunj. Es me mer geldj haet! En ze hawwen et noe eimaol. Wie me de wit-marmere gank bènnekoum, keek me taenge e' laevesgroot beeld, op sokkel, van irges eine Mercurius, ein copie oet gips; en oppen euverluip van den trap, belag met roë luiper, taengen ein dito Flora. Baove, oppe verdeiping, waar de waat-ze-nuimde blawwe salon, mit aansjtotende* meziekkamer, wo de piano sjtòng: dat heisjde auch de balkonkamer. Mer de eigelike deftigheid waar ònger, de grote zaal, mit pluche portière es me bènnekoum en vaste karpet, mit sjwaor floere gerdiene veur de vinstere, sofa mit geborduurde antimakassars, wo gouddraod doorhaer leip, en besjilderde kösses in vööl kleure, zaedelaere gans mit satien bekleid, zogenaamde ‘crapaux’, en ‘pouffes’ mit lang fraanjele derlangs. Hie waar alles zie en pluusj en chenille. Gein taofel in de midde, mer loeter klein töfelkes hie en dao, bekend es ‘mini's’; op eine gueridon,* op e' blaw floere kösse, de handj van de awdste dochter, naogemaak in gekleurde was. De marmere mantjel van de sjouw, mit kolossale sjpeigel in gouë lies, pès baoven aan de plafòng, waar in harmonie mit de sjilderieë die taenge de wandj hònge, getapesseird mit gekleurd papier, vol bloumen en figure, - de sjilderieë zelf, achter glaas en in gouë lieste, ware bontj plaatwerk mit vue's van Napels en Venetië. Oppe sjouw, belag mit eine floere luiper, ein pendule van vergöldj bròns, die eine Rafaël veursjtelde mit zienen Tobias. Naeve de kanape, op ein gries marmere kolom, weier einen engel, auch vergöldj en naaksj, dae eine kandelaber in zien handj hòlj, mit ein dozien kaerse, wovan zich 't leich saoves verloor in 't gesjlepe glaas van eine raenge van bobèches;* den draeger haw me, òm nemes te offuskeire,* e' zieë lèntj gebònje om zie gesjwolle buukske. Maquart-boekette, mit de neudige pawvaere, òntbrouke neit. Et paradesjtök in de salòn waar de zilverkas, mit pilaerkes en riek oetgesjtaoke kop van vergöldj hout, wo et zilvere kaffeservies in sjtòng te blinke, mit allerlei anger kosbaarheid van zilver en kristal, Sèvres-figuurkes en klummelkes van biscuit, pötjes en teskes en sjeutelkes, die neit gehanteird woorte, mer gemaak sjenen allein mer òm bewònjerd te waerde. Ein grote Amerikaansje sjtouf, die me in de wèntjer van boete koos zeen gluië, deig auch al mit in de deftigheid.

Mevrouw haw zich höör salons ingerich nao höre sjmaak, dae de sjmaak waar van den tied dat Wullem III nog regeirde; en Michel, höre man, leit höör daobie begaon. Haezelf haw neit vööl oug veur dergelike zakes. Mer ein sjoon vrouw, wie hae ein haw, moos e' sjoon hoes bewone. Hae waar greutsj op zien zeker neit alledaagse vrouw, die hae sjmeichelend de ‘Femme’ nuimde, en hae hòlj genòg van höör om höör caprices, auch es ze get duur oetveile, door de vingere te zeen. Zo woort et plaetsjke, dat me bereikde van oet de gank nao de aetkamer - dae gank waar verseird mit taenge de moere vasgemaakde papiere wejesj,* pòppe en bloume en sjpaanse tamboeriene, - op ene vieze keer verangerd in e' rotsechtig landsjap, doordat dao alles mit cement vol sintjele woort geplek, mit nisje en grotte veur laevende plante; en daobie woort zelfs de deur van de W.C. van 't personeel, die dao-op oetkoum, mit sintjele vol geklaend. Zie wol ein deftig hoes, en Michel wol dao-in ein deftige vrouw. En omdat hae zien Femme gaer haw, marcheirde dat allemaol, zelfs al waar ze waal èns get al te reso-

[p. 312]

luut in den òmgank mit vraogteikes. Zie vertuinde zich in peignoirs van zie en kantj, en bewaegde zich in höör salòns mit roesjende rök en kleier mit lang sjleipe. In de ‘en coeurs’ van höör corsage droug ze, aan e' sjwart-floere bendje, eine grote medaillon mit e' portret van hööm. Es zie zich nuuj kleier leit make, mit drie volangs oppe rok, waar Michel in sjtaot òm d'r nog twee bie te laote zètte. Eine keer koum Mevrouw de kirk ingeroesjd in e' kostuum gans van sjwarte floer, mit moewe dao-in van bontje Sjotse zie: zo ein toilet haw Michel in Brussel gezeen, wie hae dao de lèste keer veur zakes gewaes waar, en zo dus moos auch zien Femme eint höbbe.

Waat deig ze aevel auch neit veur hööm? Valsje krolle drouge de dames destieds veur de vout;* mer zie haw zich, bie eine groten dokter in Dusseldorf, al höör gezònj tènj laoten oettrèkke, omdat ze mit valsje tènj nog sjoonder veur den daag koos komme, dach ze. En wie Michel höör dae keer dan toch vraogde of ze noe sjtapelgek gewoorde waar, zag ze, hööm verleifd wie ummer aankiekend: ‘En höb ich dat dan neit veur dich gedaon?’

En hae verwènde höör. Hae haw hoör in et Casino van Spa gebrach en haw höör de Groten Opera van Paries laote zeen. In de aristokratisje hoezer van de sjtad koos hae, es koupman, geinen toegank kriege; mer es president van dit en president van dat, van de Here-sosiëteit en van et Gemengd Koor, zal ich mer zègge, noum hae de aristokrate de wèndj oet de zeile, al kosde dat dan auch zèk vol geldj: en zo haw Michel zien ‘Femme’ tot de eesjte mevrouw van de sjtad gemaak. Daotoe leende ze zich mit de grootste gesjikheid, mit höör postuur en veurkòmme, òmgank en maneire. Es ze de grens euvergòng, en daobie sjmòkkelde dat et zo enen aard haw, oet loeter plezeir van dat sjmòkkele zelf, wòs ze zo aan de kòmmieze verbie te wanjele, dat auch neit eine van hun de moud gehad hèi òm höör aan te hawte en te zègge: ‘Laot ens kieke, Mevrouw, waat geer allemaol dao ónger eure shawl verbergt!’

Neit allein dat de Femme wirkelik sjoon waar. Ze waar auch neit dòm: en dat neit allein bie-de-handj, mer zelfs veur hören doon òntwikkeld, wie dat heisjde. En Michel haw respek veur höör geleerdheid. Ze waar op e' gouwd pensionaat gewaes en sjprouk Dutsj in de perfeksie. Aevel lever nog sjprouk ze Frans, en in et Frans hòlj ze höör daagbouk bie. Ze haw die taal geleerd in den ‘Télémaque’, en daovan koos ze nog ganse bladzieje van boete, zelfs nog wie ze al höör teende kèndj oppe welt brach: ‘Calypso ne pouvait se consoler du départ d'Ulysse’. Ze loesterde gaer nao meziek, mer lous toch nog lever waat in daen tied in Frankriek gesjreve woort. Ze haw höör maedjes name gegaeve nao gelang van de romans die ze mit einen dulle kop gelaezen haw. Michel waar greutsj dat zien Femme zich ein oordeil aangemaotigd haw euver Zola, en oppe heugte waar van emes wie Heine. Mer alaaf de ‘Collier de la Reine’! Veur Marie Antoinette haw ze groteren eerbied es veur Maria Theresia, die - wie de aw luuj in Remunj nog wòste - dao euver de Sint Jacobsbrök de sjtad bènne-gekòmme waar, mit den eesjte paraplu dae et in de welt gegaeven haet. Dumas Père waar höre man. Wie weur ze, in daen tied, in oos Limburg van die daag, dan waal aan Hollandse buiker gekòmme? Me haw doe jao auch gein Hollands leid kònne zègge. Me zòng Schubert, en ‘Le Lac’ van de Lamartine, op meziek van Niedermeyer. En dat me 't in ziene kop hèi kònne kriege òm aan einen Opera in et Hollands te dènke, weur puur gekkewerk gewaes.

Hun awdste dochter zòng oet ‘La Reine de Saba’ de grote aria, en Mama sjpeelde de rol daovan, aevel gans allein veur zichzelf, in höör salons. Zo akteirde ze auch ‘La Reine de Chypre’, of ze dan van dezen Opera waal neit vööl mee es den titel kènde. En es ze dan weier ens e' bezònjer sjpannend bouk ònger henj haw, koos et gebeure, dat ze zich ganse daag in höör privé-kamer opsjloot en veur nemes te sjpraeke waar. Dan moos Michel waal ingriepe, en hae deig dat op zien elegante maneir, zònger sjreve of sjpiktakel. ‘Kump la Reine de Saba neit weier ens gaw trök nao hören awwe Salomon?’ En es hae höör dan weier in de ouge keek, wie hae dat koos goon - ‘ao, die sjwarte ougen en dae sjwarte sjnòr!’ - dan waar ze weier gans Calypso en veil 'm in sjtòrm in de erm.

Michel ergerde zich nooit. Wae zou zich erge-

[p. 313]

ren euver zie' sjpeeltuug? Hae haw zie' plezeir aan höör invel, hoör kòmmen en gaon, hoor goon en laote. De Femme ameseirde hööm. Mer hae koos höör plaoge. Hae waar geine twaesjdriever en et waar gein kaotigheid van 'm. Hae koos, waat veer nuime in oos ‘Plat’, mit höör sjörge. Me sjprik zo auch van ‘vare mit emes’. Dat kent me in Zitterd oet de kuns. Noe, dat koos Michel auch. Mer pas op, es zich einen angere dat mit zien Femme gepermitteird hèi; dao weur einen duel mit gemuid gewaes! Mer hae maagde dat. In wirkelikheid, ‘au fond’, lachde hae mit höör. Die moder van zeve kènjer (drie ware gesjtòrve nao de geböörte), waar zelf nog e' groot kèndj. Hae hòlj neit allein van de sjoon vrouw, mer auch van et kèndj, et groot kèndj dat ze gebleve waar. Hae lachde es ze aan angere vertelde, auch es hae zelf daobie waar, wie ze in et laeve alles gedaon haw om höre man sjaloes te make, òmdat ze et zo romantisj gevònjen hèi eine sjaloeze man te höbbe, mer dat höör dat nooit gelök waar. Hae lachde auch nog es ze zag: ‘Ich bèn wie einen èngel door alle vuur gegange, mer zònger mien vleugele te versjnirke’. En lachentaere leit er zichzelf euver höör oet es er zag, dat er ein Femme haw wie ein heilige begien.

Mer mit dat al meinde hae toch, dat hae de teugels in de handj moos hawte en höör neit te wied koos laote gaon. Michel waar koupman, van kop tot teen, en bie hööm hawwe de ciefesj et leste woord. Es dao eine waar, dae mit zien twee vuit vas oppe gròndj sjtòng, dan waas dat Michel. En es de Femme zich waal ens te vööl leit gaon, zich op hoor eige weurd leit drieve en te vööl aan 't fantaseire sjloug euver ‘amour en tendresse’, euver de nostalgie van 't hart, dat mit zien sentimenten en zien eeuwige sehnsucht toch et centraal punt waar in et laeve van de minsjheid, dan koos hae waal ens, wie mit eine sjlaag van zien voes, daen ivoren tore kapot sjlaon mit b.v. te zègge: ‘Waat eine kal! Oos hart is ein bloudpòmp, en daomit is alles gezag’.

Bie zo'n gelaegenheid woort de Femme dan auch weier ‘la Reine de Chypre’ en trok et gezich van ein martelares. ‘Me mòt in 't laeve lever mer gein hart höbbe’, zag Michel auch al, ‘dan houf me auch neit bang te zeen veur ein hartkwaol’. Of hae zag auch al ens: ‘Et is mer jaomer dat me niks mee höre kan es me eimaol dood is, angesj zou ich gaer geloesterd höbbe nao de liekrae, die mien Femme op mie' graaf zal hawte’. Meinde hae zelf aevel dan dat 'r et toch te bòntj gemaak haw, dan sjtòng er op, auch es anger luuj daobie ware, en noum hae höör in zien erm. En dan waar et weier - ‘ao, die sjoon sjwarte ougen en dae sjone sjwarte sjnòr!’ - op nuuts vruigjaor, Pènkstere en zilvere broelof, alles bie-ein.

Memorabel is in de kroniek van de familie den daag gebleve, dat de Femme, die ene ‘Wees gegroet, Maria’ niks vònj òm veur et aete te zègge, zelf e' taofelgebaed gesjreven haw, dat ze mit Paosje veur den daag zou brènge. ‘Es Mama daobie dan mer neit in konflik kump mit de Theologie’, haw Michel gezag. Alle kènjer waren aan taofel bie-ein, wie Mama plechtig opsjtòng, euver allemaol haerkeek, doe de ougen opsjloug nao den hemel en mit zalvende sjtöm begoos:

‘Heer, kom met ons eten,

Breng Uw lieve Moeder mee...’

‘Niks te doon’, reip Papa midden-drin, ‘laot die mer dao! Veer höbbe genòg volk hie, mit oos zeve kènjer òm òs haer!’ - Dat woort neit vergaete!

Felix Rutten