Mosalect. Bloemlezing uit de Limburgse dialectliteratuur

[p. 168]

Beer
Maastrichts

De zous et neet wèlle geluive’, zag menier Berkelmans, en er broch zen achste glaas Bejjers beer langzaam nao zene mónd, dee mer wie e klein openinkske stónt in zenen dikke, roeje kop.

‘Naturelik neet’, gaof iech em veur antwoord. Er zat ze glaas neer en zaog miech aon.

Et waor ene sjoene zomeraovend, en veer zaote veur de kaffee van Meijers op te Sjaanderweeg te geneete van de keulde nao ene werremen daag en van de passaazje van oto's, fietse en wandeleers.

Iech veulde, dat iech get al te gaw waor gewees mèt men antwoord en bedach miech, wie et weer good te make.

‘Zuug’, penbeerde-n-iech, ‘de moos miech good verstoon: es et get waor wat me direk wel zou wèlle geluive, hoofdeste zoe neet te beginne. Höb iech geliek, of neet?’

Menier Berkelmans pakde ze glaas weer op, bromde get wat neet te verstoon waor, en drónk ins. Zen dikke wange gónge bool stoon, zen keel klókde-n-op en neer en er lekde ziech mèt zen tóng de sjoem van zen bovelip.

‘Huur ins, jongemins’, zag er toen, ‘iech weet neet percijs ofste miech noe neet veur de gek wèls hawwe, en et spit miech bijnao, dat iech begonne bin mèt tiech tie gesjiedenis te vertèlle’, (iech had nog gei woord van 'n gesjiedenis gehuurd), ‘mer, noe iech toch eine kier e begin höb gemaak, gaon iech ouch weijer demet. Luuster noe!

De wèts, wie de lui ziech indertied de kop t'reuver höbbe gebroke, wat tao toch mèt tee gooje Fons Luurs kós gebäörd zien, dee zoe inins, op ein nach tied, (tösse dat er 's aoves mèt miech same van Berreg aof nao Mastreech gewandeld kaom, totdat er de vollegende mörrege-n-in alle vreugte in et veld bij Sittard woort gevónde) raadgek waor gewoonde. Ze höbbe miech toen van alle kante met vraoge bestörremp en laam gemaakt, mer iech höb tao noets väöl pozetiefs op geantwoord, in de ierste plaots, umdat tösse-n-us niks bezunders gepasseerd waor, en weijer umdat iech zellef neet wis of kós begriepe, wie et meugelik waor dat ze-n-em nog levetig bij Sittard hadde kinne trökvinde, naodat iech gemeind had em veur men ouge te zien versplintere, en umdat iech bang waor, dat es iech zjus vertèlde, op wat veur 'n meneer er van miech waor weggenómme, ze miech zouwe goon verdinke van mèt et huitsje te loupe; en, ierelik gezag, iech veulde neet väöl deveur, um em nao Vinraoj achternao te moote reize. Daoveur höb iech mer altied róndvertèld, dat er, op weeg nao Mastreech, inins hiel hel van miech waor weggeloupe zónder e woord te zègke. Mer dat is in wèrrekelikheid noets et geval gewees.

De zaak is noe al zoe lang geleije, en deen erreme Fons zit zoe vas in Vinraoj, dat iech tiech noe wel ins in finesse op te huugde wèl bringe van wie ziech tat geval heet veurgedrage. En dan zèk iech nog ins: de zuls et neet wèlle geluive. En toch is alles wat iech tiech noe gaon vertèlle de zuver woerheid en niks anders es te woerheid’.

En um nao zen wäörd krach bij te zètte en ziech et weijer vertèlle gemeekelikker te make, naom menier Berkelmans ene flinke slók Bejjers, veurdat er weijer gong:

‘Fons had op ene goojen daag door e gelökkig touval op te weeg nao Berreg e klein kaffeeke ontdèk, boe e glaas Mastreechs aajd gesjónke woort, - nein, dat hejste moote preuve! Et tink besteit noe neet mie, jaomer genóg; en ouch et beer is neet mie wat et toen waor, veur den orelog. Es iech aon dat beer dink... dao leetste-n-e glaas awwe Boergonje veur stoon!’ Heij loerde menier Berkelmans tristig nao

[p. 169]

et Bejjers, dat veur em stónt, en zöchde. ‘Enfin! Mie es eine kier zien veer op zoe'ne sjoene zomeraovend wie noe same de Bergerstraot opgewandeld en neet trök nao Mastreech gekomme, veurdat veer gepreuf hadde, good gepreuf van dat bereump aajd. Jongemins, de lui van allewijl wete zoe get neet mie te appresjeere. Ze zouwe, wat veer dooge, zoepe neume, ziech vol sjödde mèt beer; mer wat zien ze wied te neve! Al hejje veer 'n ganse ton leeggedrónke, dan zouwe veer nog eelik glaas, jao eelikke slók, mèt te groetste attensie gepreuf en gekäörd höbbe, zoe wie beveurbeeld ene muziekleefhöbber e bezunder sjoen stök preuf en käört in ze gehiel en in zen apaarte motieve. Mer kom dao allewijl ins um, - trouwes, et beer zellef is et neet mie weerd. Boe weurd nog good Mastreechs gebrouwd? En boe gesjónke? Zwieg miech taovan!’

Er zweeg zellef e tiedsje, drónk toen kort en rezoluut ze glaas leeg en bestèlde ziech e nuit.

‘Mer laot iech neet aon de geng blieve euver dat beer’, góng er voorts, naodat er de sjoem van ze nui glaas had aofgedrónke, ‘iech zou miech kinne sjaggerneere. Um weijer te goon mèt wat iech aon et vertèlle waor: ouch op teen aovend in kwestie waore veer in et klein kaffeeke op te Bergerstraot, volgens eus geweente, eint, of liever: e paar, goon preuve. Wètste, dao höbbe ze in et Frans zoe sjoen woord veur: ‘déguster’; dat gief tiech, vin iech zoe good te idée weer van: mèt smaak en aondach, langzaam en bedachzaam preuve. Zjus wie veer mèt tat beer dooge.

Et leep zoeget tege-n-èllef oore, wie veer trök nao de stad wandelde. Et waor deen daag bezunder werrem gewees, en zellefs noe waor de werremde wienig minder es euverdaag en 'n ónweer hóng in de loch. De wolleke pakde ziech al same en in de veerte grommelde-n-et heij en dao zoe bitsje. Et tochs miech et verstendigste, flink op te wandele, want iech had wienig plezeer d'raon 'n ónweer mèt mesjiens 'n lielikke sjoor rege-n-op me daak te kriege veurdat iech thoes waor. Fons evel naom de zaak luuchtiger op; um ierelik te zien: er had wel e paar glazer mie gedrónke-n-es iech en dat sjijnde-n-em get nao de kop tou gegange te zien. Neet, dat er zaat waor of zoe, dat gaaroet neet; allein manifesteerde-n-er mer 'n bezunder veurleefde veur 'n wandeling door et ope veld, en al perbeerde-n-iech ouch, em aon ze verstand te bringe, dat veer beter dooge mèt rechoet nao hoes te wandele, et hollep miech niks. Wou iech allein weijer goon euver de groete weeg, dan moos iech tat zellef wete; heer priffereerde-n-et noe, um nog e stökske-n-um te wandele. Enfin, iech wou geine speulbreker zien en gaof em zene zin; en zoe slooge veer dan e zijweegske-n-in en kuierde same door et veld.

Fons had et hoeg woord, en wèrrekelik, er kós aordig vertèlle-n-es er good op dreef waor, wie deen aovend. Allerlei gebäörtenisse en avonture-n-oet ze leve, woer en ónwoer, passeerde de revue, alles veurgedrage mèt zoe'ne brio, daste neet wis, watste moos geluive van etgeen er vertèlde en wat neet. Toch kóste-n-al die vertèlsels men aondach neet gans aofhawwe van wat róntelum us gebäörde; iech zaog et ónweer zoe dreigend opkomme, dat iech Fons mie es eine kier ónder ze vertèlle-n-ónderbraok, um em te waarsjouwe, dat veer mooste zien örreges ónder daak te komme; mer heer waor zoe in ze praote, dat er eelikke kier mer zag: ‘Jao, achtrein’ en dan weer weijer vertèlde. Totdat op et lèste naturelik gebäörde, wat iech al lang had zien aonkomme: et ónweer euverveel us. Opins zaog iech oet te veerte 'n gardijn van rege nao us tou komme, en iedat iech ze mene vrund kós wieze, waor ze bij us. Veer bevónte-n-us toen zjus vlaak bij e klein böske van get struuk en lieg buimkes, en veer maakde dat veer dao ónder kaome, um teminste et erregste van de sjoor te óntloupe. 'n Hoes of ander sjuilplaots vaan deen aard waor, zoe wied es eus ouge drooge, neet te zien.

‘Dao höbste-n-et noe’, zag iech, wie veer us, zoe good en koed es et góng, ónder de blajer van 'n groete stroek, e stök weegs et böske-n-in, verstoke hadde, um op tie maneer tege-n-et allererregste van de rege besjerremp te zien, ‘hejste mer nao miech geluusterd, veurdat et te laat waor. Noe zitte veer heij en wee wèt wie lang et nog doort, veurdat tee rege-n-ophèlt, en naat weurde veer heij op ten doer naturelik toch’. Of et zoe moos zien, kaom dao zjus op tat momint 'n hiel dikke dröppel achter

[p. 170]

in mene nek valle en leep tösse me bendsje door langs mene rök aof. Iech riezelde, en woort wèrrekelik giftig op Fons, wie dee niks anders wis te zègke-n-es: ‘Iech had neet gedach, dat tot ónweer zoe gaw korterbij zou komme’.

‘Iech höb tiech toch genóg gewaarsjouwd’, gaof iech em koed veur antwoord.

Fons waor te zier ene gooje jong, en er veulde zeker ouch te zier good, dat heer óngeliek had, um ziech ouch van ziene kant koed te goon make. Daorum haolde-n-er mer zene sigarekoker oet en offreerde miech 'n sigaar. Iech kós tat, al waor iech tan ouch koed, neet aofsloon, en eve denao zaote veer alle twie, nevenein op eus hoeke ónder die groete stroek, te dampe.

Et ónweer waor in deen tössentied tot vlaak bove-n-euze kop gekomme en bleef tao noe hange; slaag op slaag flitsde de sjerrepe blikseme-n-aon alle kante van us neer en den donder waor neet van de loch. Et waor gruuts en sjoen veur te zien, mer daobij toch ouch erreg benajd, veural wie, ónder hèls spiktakel, de bliksem in enen hoege kanadas sloog, dee gein hónderd meter veur us oet in et veld stónt. E leech, um blind van te weurde, et krunkele van tek en blajer, eve 'n vlam die umhoeg sjoot en e paar wöllekskes rouk die opklumde-n-in de loch, en den tup van de kanadas kaom roesjenteere nao óndere.

Iech moot tiech ierelik bekinne, dat iech bij miech zellef mie es ei sjeetgebedsje doog, en iech geluif Fons al evezier, al perbeerde-n-er ouch um e lachend geziech te trèkke, wie er zag: ‘Die waor raak!’

Et ónweer leet nao dee slaag neet aof, ieder woort et nog erreger. Eve later - iech kós ten tied in men benajdigheid neet sjatte, mer et kint toch neet mie es 'n menuut of zoe denao gewees zien, - enen twiede treffer; noe ene boum get weijer weg, aon euze linkerkant. Iech loerde-n-ins nao Fons; er pafde hel aon zen sigaar en zaog bleik. Meugelik waor dat mèt miech ouch et geval; allein, iech kós et zellef neet zien’.

Heij moos menier Berkelmans zen keel druug gewoorde zien, teminste er heel even op, um ziech en nui glaas beer te bestèlle, naom, wie et gekomme waor, ene flinke slók, dee zen wange doog opbóbbele, en góng, nao zen bovelip mèt zen tong aofgeveeg te höbbe, weer weijer:

‘Nao deen twiede treffer liekende-n-et wel, of te illeminte tot rös waore gekomme, want enen tied laank bleef et stèl. Et regende-n-ouch neet mie, en me zou dus höbbe kinne dinke, dat alles euver waor, es tao neet in de loch waor blieve hange die voul grijs kleur en die benajdigheid, die diech aon gesmolte loed doen dinke.

- En toen, zjus op et momint, dat Fons miech aonkeek en vroog: ‘Zouwe veer neet ins perbeere?...’, dan kaom et, et versjrikkelikste wat iech oets höb mètgemaak, get wat iech tiech neet veur de geis kan bringe, al wèl iech tan ouch me bèste doen, et tiech zoe good meugelik te vertèlle.

Van bove hoeg, oet te óneindige ruimte van den hiemel, kaom opins 'n vurige straol op us tougesjote - nein, gein bliksemstraol, die hej zoe gaw gewees, dink iech, dat veer neet ten tied zouwe höbbe gehad, um ze te zien, - mer 'n straol, die in die paar sjrikkelikke mominte, die et us vergund waor, häör te zien, ziech doog kinne-n-es ene reusachtige vuurbol, groet wie e klein hoes, dee ene start van vlamme-n-achter ziech aon sleipde. En dee vurige bol kaom, wie et miech tochs, van oet ten hiemel rech op us neervalle. Iech goojde miech plat op te grónd neer en perbeerde, in ei momint te euverdinke, wie iech veur Slevenier zou komme te stoon, mer Fons waor opgesprónge, en sjriewenteere wie ene bezetene rende-n-er weg, et veld in.

Et doorde mesjiens e paar sekonde - et waore ieuwe, boe-in me gans leve-n-in al zen détails veur mene geis te revue passeerde. Toen kraog iech ene slaag euver mene rök, de grónd ónder miech sjöddelde en stampde, en iech voolt wie iech woort opgeluf en weer neergegoojd mèt ene smak, en eve, al had iech tan ouch ten hielen tied men ouge stief tou gehawwe, waor iech wie blind gewees van e te sjerrep leech. Iech hoort niks anders es enen dóffe slaag, zoe wie es e zwoer veurwerrep op te zachte grónd bóts, toen e geflöts, dat gaw in sterrekde aofnaom, en toen niks mie, es et klettere van de rege, dee weer begós waor mèt kracht te valle.

Nao e tiedsje riskeerde-n-iech et, men ouge-

[p. 171]

n-ope te doen. Iech laog nog altied ónder de stroek, boe iech iers gelege had; allein waore, tochs miech, e paar tek aofgebroke en benaome miech et oetziech, en klóntere drek en modder plekde miech op men han en geziech. Iech wou de tek opzij duie, mer noe mèrrekde-n-iech, dat, wat veur en op miech laog, neet e paar tek waore, mer de hiel stroek met wortele en alles. Iech kroop t'rónder oet en zaog rónd. Zoe op et ierste geziech zou me neet zègke, dat tao get bezunders waor veurgevalle, behalleve dan dat neet allein de stroek boe veer ónder gezete hadde, mer ouch nog e paar ander struuk en twie klein buimkes et underste bove laoge.

Mer wie iech róndzeukde nao Fons, waor dee nörreges mie te zien. Iech rappeleerde miech, dat er, wie er op et geziech van de vuurbol sjrieuwenteere waor opgesprónge en et veld ingerend, es me gehuur miech neet bedroge had, de linkerkant op geloupe waor. Iech góng dus ouch tee kant op, en wie iech et böske-n-oet waor en e vrij geziech euver et veld kraog, begreep iech direkt - en iech veulde miech kaajd weurde - boeveur dao niks mie van Fons te zien waor. Dao, op e paar meter van et böske-n-aof, neet weijer weg es Fons in die paar sekonde kós zien geloupe, snooj midde door et veld 'n deepe, breij vaor van ene meter of twintig laank, of tao mèt e reusachtig groet ploogiezer door gevare waor.

Fons moos zjus in de baon van de vuurbol gekomme zien, en noe waor er weg, absoluut weg, vernietig tochs miech. Iech had miech te meujte neet hoove te doen, die vaor van mie es manshuugde deep en e paar meter breid, nao te zeuke; dao waor niks te zien of te vinde.

Wie döl leep iech door de nog altied neerstroumende rege nao Mastreech: iech voolt neet tat iech kletsnaat woort, iech zaog geine weeg, iech had gei bezej devan, wie iech thoes en in bed kaom.

De vollegenden daag kós iech in de gazèt twie versjèllende beriechte leze, die miech mie intresseerde-n-es iemes anders, n'import wee. Et ierste waor dit: Onder Limberich waor, bij et ónweer, wat tees nach bove-n-et dörrep waor losgebroke, en dat versjeije-n-óngelukke veroerzaak had, ene vuurstein of aëroliet van 'n óngekinde gruudde-n-in et veld neergekomme, dee e gaat in de grónd had geslage van wel drei bij veer meter. Zoe'ne groete-n-aëroliet waor sinds minse-memorie in eus land neet gezeen.

Et andert luide: 's Mörreges vreug, tege 'n oor of vijf, haaf zès, wie ze nao hun wèrrek gónge, hadde-n-e paar boerejonges aon de kante van Sittard örreges in et veld ene gans versufde mins vinde zitte, mèt versjäörde en versnèrrekde, haaf verbrande kleijer nao en dee hun, wie ze-n-em aonspraoke, zoe'n raar antwäörd had gegeve, dat et dutelik waor, dat tee mins gek moos zien. Ze meinde mèt ten ein of andere weggeloupe vent oet Vinraoj te doen te höbbe en naome-n-em mèt nao hun hoes. Dao bliekde-n-oet e paar pepèrre, die ze nog bij em vónte, dat et niemes anders waor es Fons Luurs. Et waor e misterie, wie deen algemein geachde Mastreechteneer, dee versjèllende lui den daag teveure nog mónter en gezónd van geis gezeen hadde, in zoe'nen toustand en op tie oor van den daag, op tie plaots terech kós zien gekomme’.

Heij moos menier Berkelmans weer eve pozeere; de emoossie bij de herinnering aon die versjrikkelikke gebäörtenis en et vertèlle devan, had zen keel druug gemaakt; eine flinke slók broch tegeliek de ganse-n-inhaajd van ze glaas euver in ze slikorgaan en ze gemond tot rös. Toen góng er weer wijer:

‘Naturelik heet noets ene mins t'raon gedach, verband te bringe tösse die twie feite; dat zou te gek gewees zien. En daoveur ouch, wie iech tiech al zag, höb iech toen neet te woer toudrach van de zaak dörreve vertèlle. Want tie waor ónbegriepelik en óngeluifelik’.

Er heel op met vertèlle en kiekde nao de fong van ze leeg glaas.

Iech perbeerde-n-in stèlte, miech te verplaotse-n-in de situaassie van iemes, dee 'n reis op ene gleujetige-n-aëroliet door de loch maak, mer et gelökde miech neet; daorum zag iech: ‘Onbegriepelik en óngeluifelik waor et zeker, en iech zou zellefs...’

Menier Berkelmans gaof te studie van de fong van ze glaas op, um miech van oet enen hook van zen oug aon te zien, en vroog op ene sjerrepen toen: ‘Dus, al höb iech tiech tat

[p. 172]

allemaol in vertrouwe vertèld, geluifs te miech toch nog neet?’

‘Dat zèk iech neet’, óntwiekde-n-iech em.

‘Nein, mer de dinks toch wel, dat iech heij menen tied zit te verknoeje mèt te perbeere, diech get wies te make, jongemins! Zuuste wel? Höb iech et neet gedach?’ En opins - of et allein kaom van mien óngeluivigheid, of tat ouch et achste en negende glaas Bejjers sjöld t'raon hadde, iech weet et neet, - opins woort menier Berkelmans koed, koed wie 'n kriekel. Ze dik, roed geziech zwol op en woort nog dikker en roejer; er zag gei woord mie, pakde zenen hood op van de stool neve-n-em, drejde miech te rök en wandelde, zónder miech goojendaag te zègke-n-of miech zellefs ouch nog mer te bekieke, de weeg nao de stad op.

Iech bleef tao zitte mèt e geziech wie enen uil en mèt èllef glazer Bejjers beer veur m'n rekening.

E. Franquinet