De verlatene

Een roman uit het Joodsche leven

[p. 56]

X

Christiaantje, 't verwende jongste zoontje van den directeur, had het uitgebracht en nu wist iedereen op school, dat 't Joodje geen schoolgeld betaalde. Ze hadden 't wel al van den aanvang af vermoed en de jongens uit een hoogere klas hadden Christiaantje bewerkt om z'n vader te polsen, van wien iedereen wist, dat hij z'n mond niet houden kon.

De andere kostelooze plaats was bezet door 't dochtertje van den concierge, een bleek en bloedeloos kind, dat nooit uit 't schoolgebouw scheen te komen. Op haar lette niemand, ze kwam binnendoor in de leerlokalen en ging weer even ongemerkt heen. Buiten haar waren er nog drie meisjes in de klas, die altijd samen waren en zich met de jongens niet bemoeiden.

Er was ook een zoon van juffrouw Wiedemans, een dikke jongen met paffen, witblonden kop, die goed leerde en voor verminderd schoolgeld was geplaatst. Zijn moeder, die had doorgezet dat Bertus op de H.B.S. kwam - vader was er tegen geweest - bekromp nu zichzelf ten uiterste om den jongen een royaal zakgeld te kunnen geven. En Bertus was daarmee de banjerheer in een klas van

[p. 57]

door verstandiger en beschaafder ouders kortgehouden jongens van twaalf en dertien jaar, iedere week vast één maal bracht hij z'n zakken vol snoepgoed mee en deelde uit met milde hand. 't Jodenjoggie, dat geen zakgeld kreeg, voor niks schoolging en altijd 't zelfde pakje droeg, bleef van die tracteerpartijen buitengesloten. In 't begin was Bertus ook voortdurend na schooltijd blijven treuzelen vóór 't naar huis gaan, bang dat Daantje zich bij hem zou aansluiten, omdat ze toch bijkans buren waren. Maar Daantje dacht er niet aan, diepe minachting voelde hij voor den dikken wit-kop, die zich voor den mal liet houden door iedereen en met wien de jongens alleen omgingen, omdat-ie veel centen had en gul tracteerde. Maar Bertus meende, dat de ander het een groote eer zou hebben gevonden als hij met hem had willen omgaan en hij was ervan overtuigd, dat hij door z'n listigheid alleen zich den Jood van het lijf hield.

Thuis klaagde hij, dat Daantje zich bij hem wou indringen, omdat hij voor de anderen zich schaamde, op 't buurtje te wonen en graag verhuizen wou - en z'n moeder voer dan giftig uit op den schoremen smaus en beloofde Bertus, dat ze wel zouden weggaan uit 't buurtje, waar 't háár ook niet beviel.

In 't begin van December, op een knappend-kouden winterdag, kreeg Daantje zijn eerste schoolrapport. Maar de vreugde omdat hij nommer één gebleven was, werd hem bedorven door de zuur-zoete woorden van den directeur. O, de verwachting eerst, toen hij hem had zien binnenkomen met het bundeltje rapporten in de hand. Suizende stilte plots door de heele klasse. Hij was er wel haast zeker van voor zichzelf, maar hoe barstend-hevig had toch z'n hart gebonsd, die enkele seconden, vóór de directeur zijn streng gezicht met den blonden puntbaard en het gouden lorgnet had gewend naar hèm....

Maar dan, die woorden.... Alsof het ternôo erken-

[p. 58]

ning verdiende, dat hij de eerste was in de klas; zóó schraal, zóó kil klonk dat karige beetje lof, dat sommige jongens het merkten en bevreemd omzagen van den directeur naar hèm, even maar, want ternauw durvend zich roeren onder den kouden, strengen blik van den gevreesden man. En toen het verdere, het ergere, het luidop vertellen dat hij kosteloos schoolging en dat het dus goed beschouwd zijn plicht was nommer één te zitten, al blééf het natuurlijk flink. Er was iets in hem te gloeien begonnen, iets van duivelschen haat jegens den man, die hem daar straffeloos te beleedigen stond; 't kropte hem in den keel, 't dwarrelde hem voor de oogen. En de directeur sprak nog verder, voortdurend gebarend met het dunne blaadje, het rapport, in zijn hand. Hij zei, dat Daan tenminste op eervolle wijze hooghield de roep van wijsheid van het ‘Oude Volk.’

Hij lachte luid om die geestigheid, en omdat de gestrenge directeur gelachen had, daarom durfde nu ook de heele klas zachtjes meegrinniken; de Fransche leeraar, die terzij van de klas stond, lachte kucherig achter z'n hand. Maar de jongen voelde duidelijk en beslist, de lof was niet echt, het was niet anders dan valsche hoon, om hem belachelijk te maken, en z'n gezicht bleef strak, z'n blik drong somber in tegen het lachende aankijken van den directeur, zoodat die het opmerken moest, en ineenen booskeek en bevreemd. Hij riep Daniël voor de klas en reikte hem met twee vingers en zonder verder een woord het blaadje toe.

Bruusk greep het de jongen, zonder den directeur aan te zien en de anderen, wien het vreemde en pijnlijke van dit alles niet ontging, keken bevreemd toe. De directeur hield een boos woord in, maar zijn harde blik volgde Daantje, die, 't hoofd neergebogen, terugtrad in zijn bank.

Toen ging de uitdeeling voort. 't Meisje van den concierge, dat op nommer zes zat, werd zonder een woord

[p. 59]

haar rapport gereikt. Bertus Wiedemans zat op vier. Hij voelde zich een held en beloofde voor den volgenden dag royale tractatie.

De rest van het uur werd naar gewoonte den jongens geschonken, om mekaars rapporten in te zien. Daantje stond, afgezonderd van de anderen in de kille schoolgang, waar 't al duisterde. 't Liep tegen drieën. Buiten begon de winter-avond alreeds te dalen. En de jongen, stil en klein tegen den killen gangmuur geleund, keek lusteloos z'n mooie cijfers nog eens door.

Moeder zou wel blij zijn.... 't verheugde hem even eraan te denken. Straks naar huis, door de donkerte, thuis zou dan achter den winkel de lamp al branden, en zij daaronder, zacht en bleek als altijd, bij de tafel aan 't werk. Of in de keuken misschien, nog bezig met 't eten. En vader zou er ook wel wezen. Met den winterdag trok hij toch den boer niet op. Als vader hem maar niet naar den Rebbe stuurde met z'n rapport.... want den Rebbe kon hij niet meer zien, sinds die den armen Jozef op z'n Barmitswo-dag, in het openbaar het foutje in z'n parsje had verweten....

Niet hard, erg kwansuis vaderlijk, jawel, maar voor een kamer-vol menschen intusschen. Ze hadden 't hèm moeten leveren!

Hij schrok op. Een zachte meisjesstem vlak bij hem en naar hem op. Een vragend meisjesgezichtje, dat z'n antwoord scheen te wachten. Maar hij had wat ze vroeg, niet verstaan en lomp van verlegenheid, hakkelde hij:

‘Wat moet je?’

't Kind kleurde even en stak hem haar rapport toe.

‘Ik.... ik wou je even vragen.... even onze cijfers vergelijken.. ìk zit op nommer twee, zie je....’

Werktuigelijk nam hij 't blaadje aan, hield 't naast het zijne.

[p. 60]

‘Ik wou je ook nog zeggen....’ 't meisje zweeg even, zei dan, snel en zacht ‘'t was echt akelig, echt valsch, zooals de directeur tegen je praatte. 'k Heb er heelemaal niet om willen lachen, hoor.’

Vóórdat Daantje kon antwoorden luidde de bel voor 't laatste lesuur.