De verlatene

Een roman uit het Joodsche leven

[p. 34]

VI

Het was Jozefs Barmitswo-dag, een week na het Pinkster of Sjewoëous-feest. De moeder en de kinderen stonden op het hooge drempeltje van de winkeldeur en keken uit naar vader en de jongens, die ieder oogenblik werden verwacht. 't Was tien uur, de sjoeltijd moest afgeloopen zijn en ze waren in spanning, de moeder vooral, hoe de bleuë Jozef zich zou hebben gedragen bij het voorzingen van zijn parsje ten aanhoore van de heele kille, die naar oud gebruik zou invallen om te verbeteren ieder foutje dat de jongen mocht maken.

De moeder keek uit met strak-turende oogen, maar de zusjes stonden er vooral om met haar hel-blauwe jurken te pronken, met wit tresband versierd, haar Pinksterjurken die ze hadden mogen aantrekken, omdat 't sjabbes was.

Zaterdagsche drukte maakte het buurtje vol en roezig, en met de geur van rozen en vlier, die van 't spekslagerserfje kwam, mengde zich hinderlijk een dompe petroleumstank. De olieman in z'n vettig-vale jas stond naast z'n groezele kar op de klinkertjes onder de boomen en mat met veel gelach en grapjes de buurtjes hun een of twee kannetjes toe. De zomerzon straalde door de dichtbebla-

[p. 35]

derde iepen en uit het tuintje naast 't huis van den schare-sliep klonk echier onafgebroken, jolig kippengekakel. Uit de verte naderde Jan Stap de manke orgeldraaier, met z'n schuddebollend muziekgevaarte, waarvan 't metaalbeslag straalde in de zon, en de lage wielen krakkerden over de straatsteenen. Voor de weduwe Punt, die nog in de familie was, stond hij stil, en een oogenblik later klonk de ‘Valse des Patineurs’ in een langgerekt jammertempo, terwijl Jan Stap al draaiend met forsche rukken onverschillig voor zich uitkeek en wat omhoog riep naar een man met een blauw boezeroen en een grijzen kop, die in 't zonnetje voor een open zolderraam zat te timmeren.

Roosje, die uitturend wat kleine meisjes zag dansen rondom de jengelende muziekkast, wou 't stoepje af en er naar toe.

Maar Esther, driftig, hield 't kind terug en verweet haar met sputterig-snel praten dat ze altijd bij 't schorum ging en 't nog een eer scheen te vinden als ze met haar spelen wouën. En Roosje ging aan 't grienen, zooals ze gewoon was te doen, wanneer ze tegengesproken werd of haar zin niet kreeg.

‘Jij hebt heelemaal geen vriendinnetjes, met joù wil niemand....’

‘Ik wil niet met zullie’ bitste Esther.... ‘'k zou je danken.... die ròmmel hier uit 't straatje.’

‘Nou.... en ìk wel’ dreinde Roosje ‘ik ben liever met zullie dan altijd alleen.’

‘Omdat je.... omdat je 'n.... een mispunt bent’ wond de andere zich op.

Maar de moeder, op wier pogen tot zacht sussen de kinderen in haar drift geen acht sloegen, werd nu boos. Ze verbood Roosje met haar nieuwe blauwe matrozenjurk op straat te gaan, waar ze zich kon vuilmaken aan de karren en ze dreigde ze allebei mee naar binnen te nemen, als 't kibbelen niet ophield.

[p. 36]

Maar uit de verte naderden nu vader en de jongens: ze waren 't jankende orgel al voorbij. Vreemd-proper waren ze in hun pronk-nieuwe Sjabbesplunje - tusschen de schunnige karren en de vaal-gekleede lieden bij den weg. De klompenkindertjes en de buurvrouwen keken allemaal den man en de twee jongens achterna, en Esther die 't zag, was eventjes trotsch op haar vader, die ze nu deftig vond met z'n baard en z'n lange zwarte jas en z'n hoogen hoed en op haar keurig-gekleeden broer, die in z'n nieuw grijs pakje en lichtblauw dasje vandaag aangenomen was.

Maar moeder tuurde angstig de komenden tegemoet. Ze had een warmen huiver door haar knieën gevoeld en dan een rillende kilte over haar gezicht. Vader keek star voor zich uit en Jozef had haar niet toegewuifd. O.... de schande.... de schande....! Jozef moest een fout hebben gemaakt in z'n ‘parsje’...., misschien wel méér dan één.... Nu waren ze er.... en moeders oogen ondervroegen.... Maar vaders blik zei niets en hij sprak alleen, met een strenge, koude stem....

‘Naar binnen....’

Ze gingen allemaal naar binnen, de zusjes óók, ineenen stil om die kille aankomst en die strenge stem. Moeders bleeke gezicht was vertrokken van angst.

In de kamer achter de winkel was de tafel gedekt met stapels boterhammen en krentebrood en koek en kaas. Links van vaders bord stond het glas en het fleschje wijn, waarmee het Sabbath-ontbijt gewijd ging worden, rechts de beide Sabbathbrooden onder het gehaakte moutse-kleedje. Zwijgend schikten ze om de tafel. De reseda geurde uit de aarden vaas, die op 't spiegelcabinetje stond en de zon scheen door de blauw-blanke vitragetjes. Maar Jozef, ‘de barmitswo-jongen’ zag er zóó witjes en benepen uit in z'n nieuw grijs jasje en lichtblauw dasje onder zijn stijf boordje, dat de moeder tranen in haar keel voelde

[p. 37]

kroppen. Ze dorst nòg niets vragen maar vader zei het nu al uit zichzelf met een booze stem, de woorden hard afknappend, dat de ‘kwàjongen’ een domme fout had gemaakt in z'n parsje!

Jozefs lippen beefden en hij verbleekte nog killer onder die harde woorden. En moeder, schuchter, vroeg wàt de fout was.

‘Er stond chéref, hij las chòuref’ antwoordde de vader, grimmig-kort. Hij sneed nu een punt brood, de ‘moutse’ af, brak 't in evenveel stukjes als er tafelgenooten waren, doopte ze in zout en reikte ze rond. De kinderen prevelden hun gebed en aten het droge brokje.

‘Chéref.... Chòuref’ dacht onderwijl de moeder. Zij kon het niet erg vinden, en schrok van haar lichtvaardigheid en deed haar best, het wèl erg te vinden.

‘Vielen ze in?’

‘Nèe, ze zullen nièt invallen’ zei met hoonenden nadruk de vader. ‘Ze zitten d'r ommers op te wachten. Me hééle dag is me vergald.’

De zusjes zwegen, keken naar Jozef, overtuigd, dat die iets vreeselijks had gedaan, en vaag-boos op hem, omdat hij den ‘Barmitswo-dag,’ den dag van taartjes eten en visite ontvangen door zijn schuld bedierf. En de feest-jongen hield z'n oogen neer op z'n onaangeroerde boterham en kampte met de tranen, die hij niet toonen wou. Z'n moeder aanzien dorst hij niet. Een vage bitterheid steeg in hern op, omdat hem die vergissing zoo zwaar werd aangerekend. Midden in de sjoel te staan ‘laajenen’ overluid, daar spraken ze over alsof 't maar niets was!

Maar ook was hij bedroefd om wat vader gezegd had van zijn bedorven dag en hij nam zich voor, hem na het ontbijt om vergeving te vragen, ook al voelde hij geen schuld.

Daantje at zwijgend zijn boterham met kaas. Zijn gedachten waren bij het laatste bezoek van den Rebbe een paar dagen geleden. Hij was erbij geweest, hoe de Rebbe

[p. 38]

zijn broer had toegesproken, hem had gewezen op de plichten van den Joodschen man, op de algeheele verantwoordelijkheid voor eigen daden, welke aanving op den dag van zijn Barmitswo!

‘Joodsche plichten,’ ‘trouw aan het Geloof,’ ‘man-worden,’.... dat alles had hij gehoord en dat was immers de zin van een Barmitswo-dag? Hoe kònden ze dan drukte maken om één ongelukkig foutje in de ‘parsje!’