Kronieken van Spaansche soldaten uit het begin van den tachtigjarigen oorlog

[p. 338]

Hoofdstuk XII.
Over de komst van den graaf van Leicester in Holland en de overeenkomst die er werd gesloten tusschen de Nederlanders en de koningin van Engeland.¹⁾

Het is reeds gezegd dat er een verbond was gesloten tusschen de koningin van Engeland en de opstandige provinciën, en dat zij deze provinciën onder haar bescherming had genomen. Hierdoor hadden de Nederlanders nieuwen moed gekregen en volhardden zij te meer in hun opstandigheid, iederen dag uitziende naar de komst van den graaf van Leicester. Deze deed den eersten Januari van dit jaar (1586) zijn intocht in Den Haag, met zeer veel praal en gevolgd door meer dan driehonderd ridders, graven en baronnen van grooten naam. De Staten legden voor hem den eed van trouw af en erkenden hem als Landvoogd in naam der koningin. Deze toonde zich er zeer over gebelgd dat hij den titel van Landvoogd der Staten had aangenomen, terwijl zij hem alleen had uitgezonden als bevelhebber over de vestingen die haar in handen waren gegeven, en over het krijgsvolk dat zij gezonden had. Zij wilde het namelijk doen voorkomen alsof het haar eenige bedoeling was ‘dit ongelukkige volk’ te beschermen tegen de verdrukkingen en de tyrannie die zij, naar zij zeiden, van de Spanjaarden hadden te verduren. Hiermede wilde zij haar wensch verhelen om den oorlog in de Staten tegen den koning gaande te houden, en om haar eigenlijke bedoelingen nog meer verborgen te houden zond zij eenige dagen later een vertrouweling

1) Carnero, Historia de las Guerras Civiles.... en los Estados de Flandes, lib. VIII, cap. I.

[p. 339]

van haar, Sir Thomas Heneage²⁾ naar Holland om den graaf haar afkeuren erover te kennen te geven dat hij den titel van Landvoogd had aangenomen. Zij verontschuldigde zich tegenover de Staten met te zeggen dat hij dit zonder haar opdracht had gedaan. De Staten overlegden het onder elkaar, en bewogen daarna de koningin om het algemeen gouverneurschap over hen te willen aanvaarden, met bekrachtiging van hun oude privilegiën. Zij verklaarden dat dit om vele redenen raadzaam was, en een der aangevoerde redenen was dat de macht anders niet kon gehandhaafd worden, door de wispelturigheid van het volk en de eerzucht van velen die begeerden te bevelen en te heerschen. Al kort daarop echter berouwde hun deze stap, want de graaf had weinig oog voor het belang van het volk, en nam na ruggespraak met slechts enkele personen, een voor het land zeer schadelijke maatregel. Hij verbood namelijk den handel en het verkeer niet alleen met hun vijanden, maar ook met de neutrale landen. Hij schreef ook voor dat nu de zeemacht van Engeland en Holland vereenigd was, zij die handel zouden willen drijven, genoodzaakt zouden zijn paspoorten te nemen, dewelke dan tegen grof geld konden verkocht worden. Graaf Leicester beoogde hiermede voor zich zelf groot gewin, dat nog kwam bij de baten die hij nu reeds verkreeg door de beschikking te nemen over de oorlogsheffingen die men bijeenbracht en welke de vijf millioen overschreden. De zaak liep echter anders uit dan hij had gedacht, want het Nederlandsche volk, dat gewend is van den handel te leven, begreep dat het bij gebreke hieraan zou verzwakken, en dat dan ook vele kooplieden uit Middelburg, Amsterdam en andere plaatsen, die zich daar gevestigd hadden na hun vertrek uit Vlaanderen en Brabant, thans een heenkomen zouden zoeken in Hamburg, Emden en andere Hanzesteden, zonder nog te spreken van de ergernis die voornoemde maatregel in Frankrijk en Schotland verwekte. Leicester werd dus gedwongen dit edict te herroepen.

2) Carnero noemt hem Hendayo.

[p. 340]

De prins van Parma had op het bericht van de komst der Engelschen in Holland zijn leger versterkt, en hij vermeerderde de troepen in de vestingen aan de grenzen om den toevoer van benoodigdheden af te snijden, het vrije verkeer over land te beletten, en ook den handel langs den Rijn met Duitschland te verhinderen. Op alle manieren zou hij de Nederlanders dus verzwakken, en hij probeerde bovendien den keurvorst van Keulen hulp te verleenen, door voor hem de stad Nuys te heroveren. Deze stad ligt aan den Rijn en was eenige maanden tevoren bij verrassing genomen door den graaf van Meurs en hopman Hendrik Klutens, tot groote schade van het geheele Keulsche land. De aartsbisschop, die heer van dit bisdom was geworden dank zij den bijstand van de troepen des Konings, had om dit kwaad te verhinderen den Italiaanschen kapitein Marzio Muri afgezonden met eenige troepen. Deze kapitein had den aartsbisschop steeds trouw gediend. Hij wierp nu versterkingen op rondom de stad, bezette ze met soldaten en geschut, en maakte daardoor een einde aan de strooptochten die van uit Nuys werden ondernomen. De belegerden probeeren met wapengeweld de verschansingen te veroveren, maar werden met zware verliezen afgeslagen. Om een eind te maken aan de schade die hun op deze wijze werd toegebracht, trok een flinke troep krijgsvolk bij nacht de stad uit om twee mijlen verder den Rijn op, in de richting van Keulen, een versterking te maken aan den oever van de rivier, en van daar uit met schepen den toevoer van proviand en verdere benoodigdheden, bestemd voor de belegeraars, af te snijden. Dit was echter in den omtrek bekend geworden, en een groote groep soldaten dwong hen weer terug te trekken naar Nuys en het ondernomen werk op te geven.

Monsieur de Hautepenne was naar Gelder getrokken tegen Schenk, die naar Westfalen was gegaan, en hier versterkte hij zijn leger met het regiment Bourgondiërs van den markies van Valanson en de twee Italiaansche regimenten van Capizucca en Don Gaston Espínola, met de bedoeling de troepen van Schenk in te sluiten en hem gevangen te nemen. Genoemde Schenk

[p. 341]

had met Hendrik Kloet groote schade in deze provincie aangericht. Hij had Ketwyck genomen, zonder echter het kasteel te kunnen veroveren, dat dapper verdedigd werd door Jean Vernicaut. Niettemin voerde hij veel buit en gevangenen mee. Hautepenne voegde aan zijn leger enkele compagnieën van kolonel Verdugo toe, en trok toen tegen den vijand op, die nu zoo in het nauw gebracht werd dat het te verwachten was dat hij niet alleen zijn buit zou moeten prijsgeven, maar zelfs wegen zoeken om lijf en leven te bergen. Hij was geheel tusschen de katholieke strijdmachten ingesloten, maar op het laatste oogenblik kwam men hem uit Wezel, een stad aan den Rijn, te hulp. Wezel is het hoofd en de vergaderplaats van al de ketters uit deze gewesten. Hier gaf men hem doortocht, en hielp men hem om zich met zijn troepen terug te trekken in Rijnberk, dat in handen was van den graaf van Meurs. Schenk was zoozeer in de engte gedreven, dat hij zonder deze uitkomst stellig zou verloren zijn geweest. De mare ging dan ook al dat hij gevangen was, en de Hollanders hadden daar veel verdriet over omdat zij in deze tijden zoo'n man hard noodig hadden. Schenk stond bekend als een zeer stoutmoedig en vernuftig man, die nergens voor terug deinsde. Men meende bovendien dat hij, omdat hij eenige maanden onder den prins van Parma gestreden had, van diens krijgsplannen op de hoogte was, en dat men zich dus van zijn raad en voorlichting zou kunnen bedienen ter verijdeling van die plannen. Parma had zich echter altijd met de uiterste omzichtigheid van hem bediend, daar hij hem voor een zeer eerzuchtig, wispelturig en vermetel man hield, en hij had hem nooit voor ondernemingen gebruikt waarbij hij bij afvalligheid den koning schade zou kunnen berokkenen. Parma schatte echter zijn moed heel hoog, en hield bij hem steeds de hoop op een of ander gouverneurschap levendig. De nieuwe stadbouder van Holland echter, de graaf van Leicester, onderscheidde Schenk toen hij van diens eerzucht hoorde, met den titel van ridder, en hij gaf hem een zware gouden ketting ten geschenke om hem op te wekken zijn ondernemingen tegen 's konings plannen voort te zetten.

[p. 342]

Omdat wij nu hierboven gesproken hebben over de komst van dezen graaf, en zijn aanvaarding van het bewind van Holland en de andere opstandige provincies, als gevolg van het bondgenootschap dat deze provincies hadden gemaakt met de koningin van Engeland, zal het ook dienstig zijn de voorwaarden en bepalingen te melden die zij gezamenlijk maakten. In wezen komen zij hierop neer:

Ten 1e	Dat de koningin gehouden zou zijn om aan de provincies vijf duizend man voetvolk en duizend ruiters te hulp te zenden met een Gouverneur-generaal.
2e	Dat al het geld hetwelk zij voor den oorlog besteden zou, haar onmiddellijk na het sluiten van den vrede zou worden terugbetaald, in vijf jaren, in gelijke termijnen.
3e	Dat als onderpand van deze betaling haar de steden Vlissingen, Den Briel en het kasteel Rammekens zouden worden gegeven.
4e	Dat de Staten de voornoemde plaatsen van geschut en krijgsvoorraden hadden te voorzien; geschut en voorraden zouden als goederen behoorende bij de stad worden aanvaard, om op gelijke wijze te worden teruggegeven.
5e	Dat de Staten hun bezettingstroepen uit deze plaatsen zouden terugtrekken, en dat alleen de inwoners van de stad er zouden blijven, dewelke zouden blijven leven zooals zij gewoon waren, zonder dat de dienaren der koningin tot meer gerechtigd zouden zijn dan tot het bezetten en bewaren der plaatsen.
6e	Dat de soldaten en de officieren dezer plaatsen geen omgang zouden hebben met eenigen vijand der Staten, noch zulk een omgang zouden veroorloven.
7e	Dat de inwoners van deze plaatsen geen nieuwe rechten aan de Engelschen zouden behoeven te betalen.
8e	Dat de soldaten der koningin dezelfde rechten en belastingen zouden moeten betalen als de andere soldaten.
9e	Dat de koningin zorg zou dragen dat het garnizoen van voornoemde plaatsen geregeld soldij ontvingen, om daardoor aan de burgerij mogelijke schade of overlast te besparen.

[p. 343]

10e	Dat bij gedane terugbetaling door de Staten aan de koningin van het uitgegeven geld, voornoemde plaatsen met geschut en geleverde munitie zouden worden teruggegeven en dat zij onder geen enkel voorwendsel in handen mochten gesteld worden van den koning van Spanje of van eenig ander bevriend of vijandig vorst.
11e	Dat de stadhouder en de soldaten den eed van trouw en gehoorzaamheid zouden moeten afleggen, niet alleen aan de koningin maar ook aan de Staten, en dit zoowel betreffende den krijgsdienst als de religie.
12e	Dat men den soldaten hun godsdienstoefeningen zou veroorloven naar het Engelsche gebruik, en dat men daartoe kerken zou beschikbaar stellen.
13e	Dat men aan de koningin zou toestaan om behalve den stadhouder nog twee lieden aan te wijzen die zitting zouden nemen in de Statenvergadering, zoowel bij de beraadslagingen over oorlogszaken als over het buitenlandsch bestuur.
14e	Dat de waarde van het geld zou worden vastgesteld door de Staten en den stadhouder van de koningin, in onderling overleg, en dat daarin zonder de toestemming van den Landvoogd geen wijziging zou mogen gebracht worden.
15e	Dat de koningin en haar stadhouder zich altijd met groote zorg zouden wijden aan het bestuur des lands, en dat zij geen verandering zouden mogen brengen in de oude gewoonten en privilegiën, bijzondere en algemeene, noch dezelve aantasten.
16e	Dat de Staten geen vrede zouden mogen sluiten met den vijand, noch eenig bondgenootschap zouden mogen aangaan met eenigen vorst, zonder toestemming van de koningin of haar stadhouder.
17e	Dat de koningin evenmin vrede zou mogen sluiten met den koning van Spanje of met andere vijanden van de Staten, zonder toestemming van dezelve, voor het geval dat daar eenig belang voor het land onmiddellijk of zijdelings mede gemoeid was.

[p. 344]

18e	Dat bij geval van overlijden van een commandant van een vesting of bewindvoerder van een provincie, de Staten een tweetal of drietal geschikte personen zouden aanwijzen, en dat de Landvoogd, in overleg met den Raad van State, daaruit een keus zou doen.
19e	Dat als er een vloot moest bijeengebracht worden tegen Spanje of tegen andere vijanden, dit op gemeenschappelijke kosten zoude geschieden, met een gelijk aantal schepen, en dat de buit gelijkop zou worden verdeeld.
20e	Dat alle Engelsche schepen vrijen toegang tot de Nederlandsche havens en rivieren zouden hebben, en hun de levensmiddelen tegen gematigden prijs zouden worden verkocht. Een en ander zou ook gelden voor de schepen der Staten in Engeland.
21e	Dat, indien er tusschen de Staten of steden oneenigheid zou ontstaan, en men niet tot een vergelijk zou kunnen komen, men zich zou te richten hebben naar wat de koningin en haar stadhouder zouden bepalen.
22e	Dat voor de Engelsche soldaten het paspoort van den stadhouder voldoende zou zijn om naar hun land terug te gaan.
23e	Dat de Landvoogd, de kolonels, de hoplieden en de andere officieren van het leger der koningin den gewonen eed zouden afleggen, ten overstaan van de Staten, uitgezonderd den eed van trouw en onderdanigheid^3), waartoe zij alleen ten opzichte van de koningin waren gehouden.

Onder deze bepalingen sloten de Nederlanders een verdrag met de koningin van Engeland.

3) Letterlijk: eceto el omenage de lealtad deuido a sola la Reyna....

[p. t.o. 344]

PLAAT XXXVI

[p. t.o. 345]

PLAAT XXXVII.