Logo DBNL
De gouden swipe (1985)

De gouden swipe

(1985)–Abe Brouwer–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Diel III

1.

Simmer! Heechsimmer!

Hiele lange dagen de sinnegloede oer de rispjensree-lizzende lannen, ont de griene miede, meand en droege, fan ûngetiders bearbeide, oan reakken stiet en wachtet op 'e weinen, dy't it hea, foarkfol by foarkfol ta kante weiden oploege, de skuorre ynride.

As de sinne noch mar justjes oer de râne kipet, is it boerefolk al warber en binne de hoarige lûden te hearren fan bussen en amers en dêrmei mank lûden fan âljend fee en bearende minsken.

Dêrtusken, oer en boppe is de sang fan hûnderten fûgels, dy't harren liet útjubelje yn 'e skjinne moarntiid. De lytse ljurk liket wol aller blidens wer te jaan yn syn tûzeljende kliuw omhegens en syn sang, yn lange trillers, is jimmer te hearren, hoe heech oft er ek is.

Om distiid is it goed libjen tusken it boerefolk. Der moat, dat is fansels, arbeide wurde, dat de lea jin jûns pipet en men de iene foet amper foar de oare krije kin, en as der ris in tongerbui wankt, dan moat men wol ris skreppe as oars trije, mar dat moat dan sa, ommers it soe skoof en skande wêze dat skoandere hea fertutearzje te litten en arbeidzjen docht in minske goed!

De figematte mei brede râne op 'e holle, it boarst bleat en lykwols switte as in oandrager, sa giet dat. Men ferliest oan fleis, mar wint oan sûnens en krêft. De sinne bakt jin brún as brûns en makket de spieren hurd en sterk!

Mar sneins is der oer dat alles in djippe, fredige rêst - en dy wurdt ek net fersteurd. De natoer leit der dan hinne, men soe der hiel foarsichtich en hoeden trochhinne kuierje wolle en winskje, dat minsken mei grime yn 't hert en dy't gjin moed mear hawwe, lyk sa diene.

Ien simmersneine troch de lannen kuierje en oars neat dwaan as mar rinne en sjen, nei ûnderen, dêr't de rispinge wachtet, en nei boppen, dêr't wolkens yn ivige wiksel tûmelje en draaie en harren skaden meislepe oer de ierde.

Ate Douwes bloeit yn dizze dagen benei boppe him sels út. Hy is in feardich jongkeardel, fiks en sterk, en hy begjint, Jouk tinkt it sa faak, mear en mear op syn heit te lykjen. De moai lange holle mei it ljochte, wat krollich hier, stiet kant en rjocht op 'e hals; syn blauwe eagen tintelje en ljochtsje as er laket, en dat docht er op 't heden faak en folle. Hy wit op dit stuit, dat it libben, bûten it Frijhôf ek, de muoite wurdich is en dat er him dêr op 'e pleats net fêstruostkje litte moat. As in jong hynder is er op 't heden: hy fljocht it libben temjitte; alle doarren fleane wiid foar him iepen; it stoarmet op him oan en nimt him alhiel yn'e besnijing!

Douwe lit him stil gewurde; hy soarget, dat Ate genôch jild yn 'e bûse hat en makket him fierder gjin soargen: de jonge rêdt him wol. En dat docht er!

Hy hat noch wol ris tocht oan wat him doe alles en alles talike, oan Doutsen, benammen yn 'e snuorje, doe't de famylje Hearema boelguod hâlde en nei stêd ferfear, mar dat hat net sa lang duorre, o hea nee. Hy wit no, der binne mear froulju en ek wol mear, dy't it mei him weagje doarre! Hy hat syn hannen mar út te stekken, want hokker fanke sil wegerje doarre, as sa'n kreaze boeresoan om har stiket? Hy hat bûtendat ek wat oer him, dat harren willich makket, al witte hja net, wêr't it him oan leit, syn lokjend laitsjende eagen of wol syn blier praat. En Ate docht syn bêst, mar bine wol er him net wer, alteast fuortdaliks net. In merkejûn, goed, bêst, wat dûnsje, nei hûs bringe en jin sêd tútsje oan sa'n waarm bekje, no ja, dat noasket him, mar hy past der foar op, dat er net te fier giet. Foar baarnen is 't altiten te gau. As it safier is en de âldman hat syn nocht fan buorkjen, dan siket er him in boerinne, ien mei wat jild en net te ûnsjoch - sa is de boerewizânsje. No ja, soks hat fansels net folle mei fan-immen-hâlden út te stean, leafde sa't it yn 'e boeken hjit, mar dêr kinne se om him mei yn 'e

knoop waaie! Leafde is in betsjoening en oars net! It driuwt jin nei inoar ta en wol altyd mear as dat der jûn wurdt - en miskien, dat der wol sokssawat bestiet as dêr't men yn boeken fan lêst, mar dat kin net in ivichheid duorje, sjoch mar nei Doutsen en him.

Nee, sa: nimme, wat jin oanbean wurdt - en soargje, dat de holle der by bliuwt! Boppe alles stean! Dat is Ate syn evangeelje; dêr hâldt er him oan en libbet er nei!

En it foldocht him skoan! Soms giet er mei froulju, dy't er net iens ken, fan wa't er net iens wit, wêr't hja weikomme, mar hy hâldt fan sokke aventoeren!

Se leare him fier yn 'e omkriten kennen en elts is like mâl mei him. Hy is wol wat wettich en trochsettend, mar oan 'e oare kant, se kinne op him oan en hy is gol tsjin elts.

As er hjir of dêr mei syn maten ynstrûzen komt, dan mist it net, mar hy kriget in apart wolkom fan 'e kastleins; sa'n ien as Ate bringt lossigens yn 't petear en rijens yn 't gelach. As er goed oan 'e gong is, dan wankt der wat.

Net ien sil de lêste Dokkumer merke ferjitte. Op it âlde tsjerkhôf tusken Weeshús en draaimûnen, stie in hynstespul. Net grut, mar dochs wol in kreas en helder ding mei knappe hynders en baas riders. Fansels der wie ek wat om te laitsjen en dat wie in ezel. In ezel, dêr't gjin minske it langer as fiif minuten op úthâlde koe en om't de direkteur fiifentweintich gûne tasei oan elts, dy't it langer úthâlde, waard dy ezel drager fan benei hiel Dokkum. Lju fan namme, mei wiif en bern de merke oer, omstippers, de hiele sparpot opmeitsjend, alles woe en soe op 'e ezel - en mitere der fansels like hurd wer ôf.

Ate rekke der ek op! It wie op ien fan 'e drokste jûnen en de tinte wie groatfol. Ate hie mei syn maten wedde, ek om fiifentweintich. Wat soe sa'n smoarge ezel ek? Men koe, ferdeald, de grûn reitsje, as men der opsiet. Hy soe de lju ris wat sjen litte, wachtsje mar! As men fan jins berte ôf mei hynders - en wat foar hynders - omgien hie..., mar jawol, hy siet der noch net op, of hy lei der ek al wer ôf, op 'e rêch yn 't seachmoal. De lju yn 'e tinte skuorden harren de bûsen út. De

measten koene him!

Hie Ate him no mar katoen hâlden en it gefal mei de grap beslein, dan hie dat sa ôfrûn, mar hy waard lulk. Hy sei tsjin 'e direkteur, dy't ek stie te glimkjen:

‘Gniis net, keardel! Wa kin ek op sa'n bonkerak fan in ezel ride!’

‘Dus mynhear woe ride?’ sei de man en it davere wer troch de tinte fan 't laitsjen. Ate wie sa wyt om 'e kop as in deaden. Hy sei:

‘Ja, dat woe 'k - en as jo my hjir op dit stuit it mankundichste en lulkste hynder bringe, dat jo hawwe, dan sil ik jo en dy lju, dy't sa'n wille hawwe, ris sjen litte, wat riden is!’

De direkteur seach de jonge ris oan. Hy wist, wat er weage, mar dochs wie der wat yn Ate, dat him noaske. Hy flústere wat tsjin 'e stâlfeinten, gie doe nei de midden fan 'e piste en sei:

‘Dy mynhear sil syn sin hawwe. Ik haw in jong hynder, dat noch net ynriden is en ús op 't heden ek noch mânsk genôch is. En ik set wer fiifentweintich gûne, as hy it dêr langer as fiif minuten op úthâldt.’

Doe waard 't deastil. Guon minsken rôpen Ate, dat hy der fan ôfsjen moast, en syn maten besochten him ek dêrwei te krijen, mar hy joech gjin andert. Mei de earms efter him op 'e râne stied er dêr yn it seachmoal, kâld, benei ferachtlik glimkjend, mar ynwindich fol spanning.

Op dat stuit sette de muzyk in tsjardas yn, wylde, hertstochtlike muzyk, dy't jin yn in sfear brocht fan romantyk en sensaasje. En doe kaam it hynder!

Twa man laatten it en de direkteur helle it mei op. It wie in prachtich bist, fjoerread en wite sokken. De eagen stiene wol wat skril, mar der lei gjin ferkearde gloede yn. De direkteur stelde it bist foar. In geweltich hantsjeklappen barste los en doe noege er Ate:

‘Voilà, monsieur!’

Ate kaam mei koarte, hoedene stappen op it hynder ta. Hy fergeat alles by it sjen fan dit prachtich boude bist. Hy meunstere it, seach it yn 'e eagen, aaide it oer 'e hals en liet doe syn

hân stil op 'e hynsterêch lizze. De oare kaam op 'e hals: hy fielde it bloed klopjen. Stadich died er de hân heger; doe pakte er him fêst yn 'e moannen en sei ynienen: ‘Los mar!’ En sa siet er der ek boppeop!

Under deadske stilte en in fielbere spanning begûn doe de striid tusken man en hynder, in ieuwenâlde striid om 'e macht, yn hokker striid fan beide kanten alles op alles set waard om te winnen.

De hûnderten minsken, stiif op 'e banken sittend, hâlden de siken benei yn: dit wie gjin ferrifelderij, dit wie gjin boartsjen; hjir gou mar ien ding: bûge of brekke! It folk fan it hynstespul, de direkteur foaroan, hokken byinoar; dy murken, hjir wie in master oan 't wurk!

It jong hynder focht mei de hiele hûd en syn poaten sloegen witwêrsanne, it skom stie him op 'e hals, mar Ate joech gjin krimp. Syn holle mei it sniewite antlit stiek spoekeftich ôf by it reabrune hynder; it hier dûnse mei de meneuvels op en del, mar hy spande de skonken stevich om it hynder hinne. No en dan hoarte de guds foarút, dan wie 't, as soed er sa mar oer alles hinne stowe, dan ynienen sette er de foarste poaten te skoar en wipte de efterein omheech, mar hy koe Ate net kwyt wurde.

En op 't lêst joech it hynder him oer. Ate hie it betwongen. Doe begûn de muzyk wer en tagelyk begûnen de minsken te hantsjeklappen: de spanning socht in útwei. Hja rôpen en rôpen - en Ate ried ien, twa rûnten as in kening. Hy lake as in bern - en doe stapte er ôf.

De direkteur kaam nei him ta, naam de hege hoed foar him ôf en lokwinske him.

‘Jongeman,’ sei er, ‘myn hiele libben sit ik tusken de hynders, mar dit is keardelswurk!’

Ate sei neat, mar doe't de direkteur him it jild oanbea, wiisde er dat ôf en sei:

‘Tankjewol mynhear, mar tink tenei net wer sa leech oer Fryske jonges. Wy hjirre kinne ek mei hynders omgean!’

Doe binne hy en syn maten der útgien en sûnt is Ate de held fan

it gea! Dy jûns is er mei Bet nei hûs kommen, it fanke, dat by harren op it lân is en net wit, wat har oerkommen is.

Douwe heart al dy dingen wol en hy lit syn jonge mar betsjen. Hy is grutsk op Ate, benammen nei dy Dokkumer merke, mar hy praat der net oer. As Ate jûns al ris thús is, dan hawwe hja it oer hiel oare dingen en as er fuort is, dan sit er yn âlde boeken te sneupen of hy praat mei Jouk, dy't no sa mar húsfrou-faam wurden is en har ek yn dat stik goed rêde kin.

Hja hat mear mei Ate op as Douwe wit en hja is altiten wekker, al hoe let oft de jonge ek thús komt - hja is it ek, dy't syn klean skjinhâldt, as er it ris wat al te mâl dien hat en hja triuwt him fan alles ta, krekt as is er noch in bern. Sels hat de jonge der gjin erch yn, mar Jouk wit wol, wêrom't hja it docht. Djip yn har hert bewarret hja de oantins oan syn mem Lysbet en wit, dat dy ek sa dwaan soe, as hja noch libbe.

Hja stiet tige noed foar him en wit ek altiten út te kloarkjen, mei wa't er omgong hat - en de jonge ferpraat him tsjin har fêst. Allinne dat fan Bet dat moat hja net witte, want dêr sit er sels wat mei yn 'e knoop. Bet lit him net wer los! Hja wit it sels sa fier te krijen, dat Ate in kear of wat op in gewoane jûn mei har de dyk útgiet, o wis, fier fan 'e minsken, mar 't is dochs mar sa! It fanke sit fol mei plannen en wol fan dy plannen, dy't benei oan 'e loft ta rikke en dêr't Ate yn past as boer en hja as boerinne! Hja sit der op 't heden sa groatfol fan, hja moat har tsjin immen uterje - en tsjin wa sil hja dat better dwaan as tsjin Janke. Janke doar dochs neat tsjin har yn te bringen. Bet wit ommers wol, dat dyselde Janke fol sit fan Ate? En sa praat Bet fan har plannen en wreed-bliid makket hja alles noch moaier. Nee, Janke moat har wol stilhâlde en alles oanhearre, ek al soe hja it wol útgûle wolle: hja wit ommers, dat Bet tinkt oan dingen, dy't mei leafde neat út te stean hawwe.

Hiele dagen is Janke no op 'e pleats. Jouk kin har net mear misse en it is de boer goed, dat sadwaande, mar foar har sels is 't op 't heden mânskernôch. Alle dagen sjocht hja him en jûns heart hja Bet faak oer him op 'e tekst - mar hja mei har net bleatjaan. Hja wol him sa graach warskôgje foar Bet - mar dat

kin net, ommers dan is it krekt as gunt se him net oan in oar? En hy is dochs frij?

Jawisse, hy is frij, Ate. Mar dat wit nimmen en Bet foarfêst net. Hy tutet him wol yn 'e sûs oan dat waarme, gleone fanke en wol raast de wille fan dit alles oer him hinne, mar it sleept him net mei. Yn alle gefallen sa fel net as dat Bet begrepen hat. Dy hat eagen en earen ek iepen; hja wit hoe fier oft hja gean moat, mar hja wit ek, dat hja, as it wêze moat, te fier gean sil! Mar al hoe't hja it der ek op oanleit - it wol mar net slagje! Ek dizze jûn net! Hja leit deun tsjin him oan en har holle stiet suver yn 'e brân fan prakkesaasjes.

Op 't lêst beslút hja: alles of neat!

‘Ate,’ freget hja, ‘hoe stiet it no tusken ús?’

Ate heart har wol praten, mar hy is der winliken net by. Hy leit op 'e rêch nei de stjerren te sjen en hy ferstiet har net. It fanke hâldt oan. Hja triuwt har lichem fêst tsjin sines oan: hy fielt de waarmte fan har lea. Mei loene eagen hinget hja oer him hinne en loom flústeret hja:

‘Ate - ik moat it witte! Binne wy no...? Hoe stiet it tusken ús?’

Ate sjocht har oan en laket har ta.

‘Ik soe sizze fan 't kin net better, wol? - Sjochst’ dy stjerren dêr boppe ús? Krekt as ha se jin wat te sizzen.’

‘Dy stjerren kinne om my yn in knoop waaie,’ seit hja, ‘ik wol witte, wat ik oan dy haw! Do bist fêst sa wiis wol, dat dit gefljoch yn 'e wike gjin doel hat?’

‘Wat dan?’ freget Ate.

‘Do moatst sneintejûn by my komme, datte!’ anderet hja en noch tichter krûpt hja him oan. Mar dan is it krekt as feroaret Ate. Hy lûkt him heal omheech en dan seit er:

‘Nee, fanke, set dy dat mar út 'e holle. Dat wurdt neat! Us heit soe my oankommen sjen!’ - En hy laket. - ‘Nee, Bet, leave,’ en hy wol har nei him ta lûke, mar as in duveltsje springt hja oerein.

‘Dus, dat wie dyn bedoeling! By nacht en ûntiid op 'e modderdyk omswalkje en boartsje en mear net!’ Hja is lulk, no't

hja har sin net kriget, en giet troch mei har heftich praat:

‘Krekt salang ontst’ dyn nocht haste en dan wurd ik oan 'e kant smiten, mar dan kenst' my noch net, jonkje!’

Ate wol har sa net kwytreitsje en seit:

‘No, kom, sa mâl net, wol? Toe, kom no ris by my! Do moatst begripe...’

Mar Bet wart him ôf.

‘Do, grutske bok, wa tinkst' wol, datste foar haste? Do kinste mei my net lyk as mei oaren, dat sil 'k dy wol sizze! Dan moatst' sjen, datst' Janke krigeste, dy soe it plak wol skjin meitsje wolle, dêrsto dyn fuotten set haste, mar tusken my en dy is 't no ien fan beiden: sneintejûn oan hûs en oars gean ik fuort!’

Janke, tinkt Ate, hoe komt hja dêr no op? Krekt as wit hja, dat dy my yn 'e holle spilet... No, hawar, hja wachtet op andert. Hy tilt syn rjochterfoet omheech en stompt him dan wer nei ûnderen.

‘Nee,’ seit er tagelyk, ‘by dy oan hûs kom ik net!’

Bet giet in stap by him wei. Triennen fan grimmitigens komme har yn 'e eagen.

‘Dan kinst' der fierder ek wol bliuwe!’ seit hja. ‘Dan hawwe do en ik meiinoar ôfdien.’

Mei wurge fuotten rint hja by him wei, dochs by eltse stap de siken benei ynhâldend. Soe er har efternei komme? Mar as hja neat fernimt, sjocht hja om.

Yn it healtsjuster fan 'e simmernacht sjocht hja, hy leit der noch krektlyk hinne: op 'e rêch en de hannen ûnder de holle. In felle hate komt yn har! Hja soe by steat wêze en flean der hinne en klau him it ljocht út 'e holle. Efkes stiet hja dêr as in byld fan hate om alles, wat fertribele is; dan giet hja nei hûs, gûlend om mislearre leafde.

Ate wit it net en tinkt net mear oan Bet. Niiskrektsa, wylst er nei dy stjerren seach, moast er ynienen oan Janke tinke. ‘Weet gij, hoeveel sterren kleven’, song hja fan 'e middei en sadwaande. Allinne it wie wol singelier, dat Bet doe ek oer Janke begûn. Wat sei hja ek wer? ‘Janke soe it plak wol skjinmeitsje

wolle, dêrsto dyn fuotten set haste...’

Ho ris! Hy giet oerein sitten, want no wurdt him ynienen in bulte dúdlik: har skrutelens, har kleurjen, nea by him allinne yn 'e keamer... Bet kin wrichtich wol ris gelyk hawwe! Mar dan moat er der efterhinne! Dan sil dyselde Janke dus ramplesant wurde foar... Ja, no, nee, sa is 't net, dit is dochs wat oars! As dat fanke in selde aard hie as Bet, mar dat is sa net, dêr hoecht er net ienris oer te tinken. Janke is oars, moat oars wêze, finer, sêfter, en wa wit, grutsker.

Nee, dat is sa mar net ien, twa klear. Dêr moat al min of mear in doel by... Hy kuieret nei hûs en wat tichter oft er by de pleats komt, wat minder wis oft er him fielt. It is nea liker as is Janke wat in oar fanke, krekt as is syn moed foar har oer lytser.

Yn 'e koken kommend, is der oars nimmen as Jouk; de feint is al op bêd en foar 't neiste sliept heit ek al, mar Jouk is noch warber. En dan, as er foar har oer sit, freget er:

‘Sis, Jouk, wêrom is Janke sa stil?’

Jouk sjocht him oan en dan laket hja.

‘Stil,’ seit hja, ‘no, dat is 't allernijste fêst, soks hat my noch nea yn 'e wei west! Hja is aardich en flot, sjongt faak en is net fij fan in grapke, al leau ik fansels net, dat se sa mar de iene of oare healwizeling yn 'e earms falle sil!’

‘Tankje foar de stek,’ anderet Ate.

‘Dêr mien ik dy net mei,’ laket hja, mar hy anderet:

‘It hie dochs wol op my slaan kinnen.’

‘Soa,’ seit Jouk en glimket, och, hja ken him - wa wit, wat er fan doel is. ‘No ja, Ate, dat is mar gekheid fansels, mar do komst der ek sa frjemd mei oan, krekt as hiest' der de hiele jûn oer neitocht.’

‘Wa wit?’ anderet Ate. ‘Toe, Jouk, fertel my noch wat fan har. Hja is hjir hiele dagen, dat wit ik wol, mar ik wit winliken n't iens hoe't hja is, om't ik har nea acht slein haw, allinne fan 'e middei dan; doe hearde ik har sjongen.’

Jouk wit no foarfêst, dat er wat fan doel is en hja wit ek, dat dit fanke te goed is foar in healwiis skoftke.

‘Ik kin dy allinne mar sizze, Ate, hja mei elts minske wol lije,

mar fan jonges is hja spoekbenaud, dus...’

‘Mar de jonges sille dat net fan har wêze; ik yn alle gefallen net!’

En mei dy wurden giet er op bêd en tinkt noch lang nei oer de wize, dêr't er har op interje sil.

2.

Sa iepenet er it fjoer op Janke Keimpes fan 'e Soberhoek. Hy besiket har to skaadzjen en docht alle war om har allinnich te treffen, mar dat slagget him net. It liket wol, as fielt it fanke dit; hja liket wol dûbel op har iepenst te wêzen.

It komt wol aardich op Jouk har sizzen út: hja is spoekbenaud, mar hoe is soks dan mei Bet har praat te rimen? Of soe 't soms oanstellerij wêze? Soe sa'n pyst, ek mar in arbeidersfanke, it dan dochs sa heech yn 't krop hawwe kinne? Soms, hy wurdt der wrantelich en lulk fan, kin se him oansjen, as is er gjin tel en as stiet se fier boppe him! Mar wachtsje! Hy kriget syn sin; hy driuwt har foarfêst yn in hoeke, dat kin net oars. Mar dochs, it is frjemd, der komme oare tinzen yn him en as er har op in kear sa fier hat, dat er mar de hân út hoecht te stekken, dan doar er net. Wat is dat dochs frjemd: wat tichter by har en wat grutter syn langstme, wat lytser syn moed.

Janke wit it en hja is bliid en lokkich; hja soe wol út harsels nei him ta rinne wolle en sis: ‘Hjir bin ik,’ mar dat mei net en no benammen net. Hja wit fan Bet har drama, lyk as dy dat neamd hat, ôf en hja heart nòch har wurden: ‘En no sil er wol op dy loskomme, Janke, mar wês op dyn iepenst! As der ien sljocht op my west hat, dan wie 't Ate, mar doe't er syn sin net krije koe, wie 't mis. Sa binne se, Janke, tink der om!’

Dat hat Bet tsjin har sein en al hoe sear oft dy wurden har ek dien ha, dochs hat hja dêrnei handele.

Lykwols, wat komme moat, dat komt en is net te kearen. Op in moarn yn 'e neisimmer, it folk is op 't lân, heit is nei de buorren en Jouk yn 'e koken, komt Ate fan efteren en rint de gong troch nei de foarkeamer om wat te heljen. As er de keamersdoar

iepen docht, sjocht er Janke. De keamer is fol sinneljocht en dêr stiet hja middenyn as in moaie, blide blom. En hoe't it sa ynienen komt, Ate wit it net, hy fljocht nei har ta, slacht syn earm om har hinne en lûkt har tsjin him oan. ‘Janke,’ flústeret er, ‘Janke.’

It is him net iens rjocht klear, wat syn doel is - hy wit net krekt, wat er wol, mar dy driuw fan binnen út is him oermânsk.

It fanke is dea-kjel wurden. Yn 'e earste oanrin lit se har gean, it is, nettsjinsteande alles, sa'n bliid en tankber gefoel, dat Ate krektlyk as hjasels..., mar dan ferset se har, wrakselet tsjin him, tsjin harsels, tsjin har gefoel, mar Ate lit net los!

‘Ik hâld dy beet,’ seit er, ‘do lytse, leave fan my. Silsto my no noch langer ûntrinne? Ik wol dy no net wer misse.’ Hy besiket har te tútsjen! Wat mear oft Janke har ferset, wat feller oft syn gefoel wurdt.

‘Ate! Ik wol net, ik rop!’

Och, hja mient, dat hja it útraast, mar har wurden binne benei n't iens te hearren; hja wit it sa sekuer, dit moat hja ferlieze; hy is sterker as hja. Hy lûkt har noch fêster tsjin him oan en trillet fan langstme.

‘Ik haw no al sa lang op dy wachte,’ seit er en syn lûd trillet, ‘no wol ik dy tútsje, Janke!’

Hy set har syn frije hân ûnder it kin en dan tilt er har holle omheech, mar as er syn mûle op harres triuwt, dan sjocht er waarme triennen rôljen ûnder har slettene eachlidden wei. Se rôlje har oer 'e wangen en drippe him op 'e hân. Dan, as kin er der net tsjin op, sjocht er dernei, ien twa tellen, en dan seit er mei in frjemde trilling yn syn lûd:

‘Janke, leave, wêrom gûlst' no?’

Efkes is der neat - tiid, alles is wei - efkes steane hja sa stil tsjininoar oan en dan slacht Janke de eagen op en sjocht him oan... deselde kleare, glânzgjende eagen...

Hy lit har ynienen los en draait him om.

‘Ferjou it my,’ seit er noch; dan draait er him om en giet, de holle foardel, nei de doar. Janke bliuwt ien amerij stean; hja sjocht him nei en dan rint hja fluch op him ta.

‘Haw ik dy sear dien?’ freget hja en stekt de hân nei him út. ‘Ate, toe, sis it dan...’

Mear wit en doar hja net te sizzen. Mar hy, as stutsen, draait him fûl nei har om.

‘Do,’ seit er, ‘do my sear dwaan? Ja, wat tinkst' winliken wol net? Wa soesto wêze, datst' my fan 't sintrum bringe koeste?’ En as wol er har bewize, dat der neat mei him is, giet Ate de keamer wer yn en ploft ûnferskillich yn in stoel del. Hy sjocht har oan mei in frjemde, hurde laits yn 'e eagen en dat duorret krekt salang, ont hja fuort is, de doar ticht efter har. Mar dan falt alles út him wei - hy liket yninoar te sakjen en hy fielt him op dat stuit lyts en beskamsum, krekt as is der him wat frjemds oerkommen.

Lang sit er dêr yn dy stoel, de holle op 'e hannen en dan ynienen springt er oerein, der is wat nijs oer him kommen, syn eagen skitterje; hy sjocht nei de doar en wit ynienen, dat dy driuw nei Janke, dat langstme der altyd west hat! Hy tinkt werom nei dingen, dy't him benei fergetten binne, syn frjemdens om dit fanke, syn wranteligens, as Bet wol tsjin him praat en gekjaget, mar hja nea. Dit langstme is net fan hjoed en juster; dit hat der allang west!

No't er dit wit, no't hja it beide witte, no hoecht der net mear socht te wurden om har te pakken te krijen, no is in opsjen, in knikje allinne genôch en op in jûn, beide witte noch net, hoe en wat, fine se inoar, no fan beide kanten sûnder skrutelens en krekt as hat it jimmer sa west!

Jouk, âlde, trouwe Jouk, dy't oars gjin doel mear hat yn dit libben, hja belibbet it mei; dy jonge leafde liket har ek bliid te meitsjen. It is krekt as strielet der wat fan dy beiden ôf op har. En al docht hja it net mei opsetsin, dochs is hja yn dizze dagen tige warber om it harren sa maklik mûglik te meitsjen en tagelyk is hja op har iepenst foar de boer, want hja wit, as der wat bliuwends is tusken Ate en Janke, dan is der ien gefaar en dat is Douwe Ates! Hja is der hillich oertsjûge fan, dat Douwe, ek al lit er syn soan yn alles gewurde, him hjir mei hannen en fuotten tsjin fersette sil! Miskien sil hja him dêryn helpe moatte

en de jongelju wize op it tsjinstridige, dat yn harren ferkearing is: in boeresoan mei in arbeidersfanke, mar hja is der net ta by steat. Oan 'e iene kant hâldt hja fierstente folle fan dy beide om datoangeande de boer syn wei wize te doarren en oan 'e oare kant, hja rint net sa botte heech mei boerefamyljes en dy harren grutskens!

De stadich langer wurdende jûnen sit hja jûns faak mei Douwe allinne oan 'e tafel. En de boer kin dan sa út en troch wol ris oer Ate begjinne en freegje:

‘Wêr sit dy jonge dochs, soe men sizze?’

Mar Jouk wit him altyd te ferrifeljen mei har werwurd - ynwindich dochs wol wat skou, om't hja Ate en Janke tegearre wit.

Nammers, yn 'e winter wurdt Douwe it gewaar en dat kin Jouk dochs net keare, want it komt troch in frjemd yn in gearkomste fan 'e iisferiening.

It is krekt skoft. De lju ha wat besteld en hjir en dêr hingje leden om inoar gear, pratend en bearend oer lange winters en ferneamde hurdriders. Douwe sit dêr wat apart en dan komt der immen op him ta, falt by him del en seit sawat gnyskjend:

‘Wat hear ik, Wallinga, wol Ate oan 't wiif?’

Douwe nimt syn romer yn 'e hân en drinkt. Syn hân trillet net, mar lykwols is 't as kriget er in klets. Dan de romer delsettend, seit er kâld: ‘Hawwe jo der wat op tsjin soms?’

‘Ikke?’ seit de oare. ‘Wolnee, hoe soe ik, mar it praat giet...’ ‘Stil gean litte,’ seit Douwe, ‘en fierder haw ik noch mei jo, noch mei in oar oer sok ding te praten; dat kin myn soan wol ôf!’

Hy is lulk. Dy kletsmeiers ek! Mar de oare is ek net om 'e nocht; dy giet oerein en seit:

‘'t Soe wêze kinne, dat jo arbeider Keimpe ek noch 't ien en 't oar wit - jûn!’

Douwe bliuwt stil sitten, mar der is wat yn him rekke. Hy giet oerein, betellet syn gelach en giet de doar út. En bûten, oft er wol of net, komt it him al mar wer foar eagen, dat petear mei dy keardel.

It is in prachtige winterjûn. Douwe syn stappen klinke hoar de wei del, mar hy hat no gjin each foar de natoer. Hy is ek noch mar krekt yn 'e koken, of hy seit bot en hurd:

‘Dus Ate hat wer in faam!’

Jouk sjocht him oan en prakkesearret der oer, hoefolle oft er wit. Hoeden seit hja: ‘Hoe komme jo dêr sa ynienen op?’

‘Dat docht der net ta,’ anderet hy, ‘ik wol witte, wa't it is!’

Hy wit it dus net, tinkt Jouk en hja laket.

‘No ja,’ seit hja, ‘hoe soe dy jonge net in iisfaam hawwe? Jo hawwe dochs ek jong west, net? Ei, kom no, boer, wat soe dat wêze? Jo hawwe sa faak sein: de jonge moat him útfiere, no dan - ja, wêrom sjogge jo my no sa grimmitich oan?’

‘Ik sit der sa ris oer te prakkesearjen, Jouk,’ seit er, ‘hokfoar plak oftsto hjir ynnimste. Bist' no winliken yn myn tsjinst of yn dy fan Ate?’

‘Hoesa?’ freget hja werom.

‘Omdatst' tige yn noed sitst oer Ate!’

‘Dat is sa,’ jout de faam ta, ‘mei rjocht en reden... ik,’ wol hja trochgean, mar dan giet Douwe oerein en nei de doar. Dêr seit er - en elts wurd kriget in skerp lûd:

‘Dan soe 't foech jaan him te sizzen, dat in dochter fan myn arbeider gjin faam foar him is!’

Dêrmei giet er nei foaren en op bêd.

Ferslein bliuwt Jouk sitten. Dus, hy wit it, tinkt hja - en dan komt der lijen. Ik moat him warskôgje, al hoe swier oft it ek is. Ate noch Janke wit hjirfan, noch tinkt hjir oan. Hja hawwe der gjin begryp oer, hoe't alles him tsjin harren keare sil; hja hawwe oars nearne begryp oer as dêroer, dat hja byinoar binne. Hja kuierje tegearre de âlde wei del nei de Soberhoek, ticht tsjininoar oan. Folle sizze hja net. It bliuwt by neat en alles sizzende, healflústere wurden, wurden, dy't al sa faak sein binne, mar dy't ivich wer nij bliuwe en dêr't jimmer mei deselde langstme nei harke wurdt.

Miljoenen stjerren hingje as juwielen oan 'e loft te skitterjen en it is om stil fan te wurden, dat elts fan de ljochtsjes ûneindich grut is... Om harren is de winternacht, dy't de hiele wrâld sa

hoar en suver makket en fierder is der neat as twa lytse minsken, lyts fan stal, mar grut troch de leafde, dy't yn harren is. Efkes rinne hja stil en ûnder de ban fan dit alles fierder en dan seit Ate ynienen: ‘Moarn praat ik mei heit!’ Dy wurden komme der sa foars en kant út, dat Janke wit, dit is in fêst beslút. Hja wit tagelyk mei har blidens, dat soks it begjin wurde moat fan striid en, as wol hja dy salang as it kin útstelle, seit hja:

‘Nee, Ate, no noch net. Wachtsje noch in skoftke... ik bin sa bang...’

‘Ik net, fanke,’ seit er, ‘en as wy beide de kop der foar hâlde, dan moat er ridlik gau fiele, dat it him neat jout, ek al wol er it net.’

‘Jimme heit sil nea tastean, datsto mei in dochter fan ien fan syn arbeiders ferkearing haste, en it is ek net goed, dat wit ik wol... Wy soene better dwaan en hâld mar meiinoar op... Toe, Ate, soest' mar net fuortgean? Jonge?’

Ate bliuwt stean. Hy draait har sa, dat hja flak foar him stiet. Dan docht er har beide hannen om 'e holle.

‘Sjoch my oan!’ seit er. En hja, ek al komme der har triennen yn 'e eagen, hja sjocht him oan.

‘Janke,’ seit er, ‘ik wit, do dochst it om my - mar dochs freegje ik dy: Hoefolle hasto mei my op?’

De lippen trilje har, mar hja anderet him dochs.

‘Ik wit it net, ik kin it net sizze, mar it hat al sa lang yn my west en ik leau, dat ik dy noait wer ferjitte sil, mar, leave jonge, ik wit ek, dat do en jimme heit ûnfrede krije sille en dêrom... ik bin sa bang, Ate; der hat earder ris wat tusken jimme west, n't wier? Doe hat er dy...’

Mar as hja oan it ferskriklike tinkt, dat doe bard is, dan kin hja net mear en gûlend triuwt se har holle tsjin Ate oan. En hy aait har oer 'e holle en tutet har.

‘Stil mar!’ seit er. ‘En dochs, Janke, ik..., wy litte inoar net los, hear, ek al soe ik wer mei heit...’

Mar Janke leit him de hân op 'e mûle.

‘Net sizze, Ate, net sizze...!’

Hy seit it ek net, mar like goed stiet it sa fêst as in muorre, ek al

sil er der mei heit om fjochtsje moatte! En net ien fan beiden wit, hoe ticht oft er der oan ta is.

 

Op it grutte bêd yn 'e foarkeamer leit Douwe, de heit, en kin net sliepe. Dy wurden, sprutsen fan immen, dy't der faaks neat as in grap mei miend hat, dy wurde by him ta in brân. En hy fielt, dat er foar de safolste kear fan syn libben op in twasprong komt te stean! Hy sil wer in kar dwaan moatte, in kar tusken syn jonge en in frjemd, ien út in oare, legere wrâld! Hy ken Ate en wit, ek al hat er him der noch net oer ûnderstien, hy wit, as it sa is tusken him en dat fanke, dan sil de jonge him der net sa mar by dellizze!

No fielt er, hoe't er Lysbet mist. Wat soe hja him no helpe kinne en mei har sêftens faaks mear berikke kinne as hy mei syn opfleanen. Wat soe hja no krekt in stipe wêze kinne, mar hja is der net mear en neat is der mear, syn prachtige hynders binne fuort en no sil er dan syn soan ek noch misse moatte... Nimmen hoecht it te witten, hoe skriklik oft er oan dy jonge hinget, syn jonge, dy't dochs syn eigen libben libbet, dat men wit n't iens, wat him beweecht. Mar ien ding is fêst: as hy dan syn eigen bêst net sjocht en net sjen wol, as er syn libben fersmite wol mei dat fanke fan Keimpe, dan sil Douwe, hoe mâl oft it ek gean moat, der in ein oan meitsje, radikaal!

En mei dat fêste doel falt er yn 'e sliep en dêr wurdt er ek wer mei wekker. Hy fuorret en melkt net mear mei, mar dochs is er op 'e tiid yn 't bûthús en noch ien fan 'e oaren, noch Keimpe, fernimt wat bûtenwenstichs oan him en dêrfandinne heart it Keimpe letter ek frjemd yn earen, as Janke yn 'e skuorre komt en seit, dat hy by de boer komme moat.

Hja binne oan 't hjouwerterskjen en Keimpe freget:

‘Wat moat ik by de boer, fanke?’

‘Ik wit it ek net,’ anderet Janke, mar har eagen doarre him net oansjen. En dan wit Keimpe it. Hy hat it al lang oankommen sjoen en fakernôch warskôge, Ate like goed as Janke, mar no is 't dan al te let... Hawar, hy giet syn dochter efternei.

Douwe sit yn 'e keamer yn syn grutte stoel. Hy wiist Keimpe in

stoel. ‘Gean sitten!’ en dan freget er: ‘Hoe lang hawwe jo no by my wenne, Keimpe?’

De man prakkesearret en telt.

‘Foar sa fier oft ik it neigean kin, wurdt it maaie ienentweintich jier, boer,’ seit er.

‘Ienentweintich jier. Just, jawol,’ anderet Douwe. ‘Dat is in hiele rek,’ seit er. ‘Trochstrings bliuwe arbeiders net sa lang op ien stee, Keimpe.’

‘Nee,’ seit Keimpe, ‘mar trochstrings wolle de boeren ús ek sa lang net op itselde stee hawwe.’

Douwe glimket.

‘Dat wy it dus al sa lang úthâlden hawwe, wiist der op, dat wy it goed roaie koene, net?’

‘Nei myn bêste witten hat der nea spul tusken ús west,’ seit Keimpe.

‘Nee,’ seit Douwe, ‘en dat soe ek nea west hawwe, as wy gjin grutte bern hiene. Sjoch, Keimpe, wat sein wurde moat, dat moat sein wurde. Jo hawwe in dochter, in kreas en in flitich fanke, dêr wol ik neat fan sizze, mar hja is op 't heden op 'e ferkearde wei!’ Hy praat troch, de boer, en wat mear oft er seit, wat kâlder en heechhertiger oft syn lûd wurdt. ‘Jo hoege der neat tsjin yn te lizzen en allinne mar oan te hearren, wat ik jo te sizzen haw. Jo dochter Janke is hjoed foar 't lêst by ús. Ik sil in oare faam winne. Dat is ien. Dan, it is oan jo en jo wiif har te wizen op har ferkeard dwaan, krekt sa lang ont hja it ynsjocht en Ate opjout.’

‘Mar it wit n't iens, hoe fier oft it tusken harren stiet!’ smyt Keimpe der tusken.

‘Ik ek net,’ falt Douwe yn, ‘mar 't kin my ek gjin grevel skele. My is allinne it witten, dat alles út is, fan belang. Dus jo witte it no, Keimpe? Moai sa. - Dan noch dit: As jo my moarn de dei net sizze kinne, dat alles op syn gausten út en dien wêze sil, dan hâlde wy meiinoar op! Dan wurdt der maaie makke! Dan wurdt jimme de went opsein! Ut!’

Keimpe is ferslein fan sokken taal! Men soe wrychtich by steat wêze en spring oerein en sis, wêr't it op stiet: ‘Dat moatte Ate

en Janke sels mar útmeitsje of sokssawat!’ Mar ja, men is ûnderlizzend en hat neat te sizzen, benammen net midden yn 'e winter.

Hy giet wer nei de skuorre en falt wer yn 'e terskrige, mar it giet net mear fan herten! It liet fan 'e kneppels boeit him fan 'e moarn net mear, nee, der is in oar sankje yn him, de breasang, en dy wize easket him alhiel op!

Sa'n grutske bok fan in Douwe Ates... Mar grutsk of net, men hat it mar te dwaan! En dêrfandinne: jûn opbliuwe en wachtsje. Sa komt it!

En dan? Ja, sis it mar.

3.

It hat in dreech en ferheftich petear west tusken Keimpe en Auk, syn wiif, en no sitte hja dêr yn it keammerke op 'e Soberhoek en wachtsje op it fanke, dat nearne erch yn hat en der frjemd fan opsjocht, dat heit noch by de tafel sit. Dat is hja net wend en hja laket der suver om. Keimpe sjocht har yn 't knappe, troch de winterkjeld reade antlit - en hy wit, dit wurdt noch dreger karwei as tusken Auk en him.

‘Goeie!’ seit hja. ‘No, dat mei ek wol yn 'e krante, heit noch by de tafel.’

‘Ja,’ anderet Keimpe, ‘dat mei 't fêst wol, mar wat ik te sizzen haw, dat kin der net yn! No begrypst' it wol, tink ik?’

Wylst Janke de mantel útdocht, prakkesearret hja der oer. En hja tinkt oan fan 'e moarn - heit by de boer... Dêr is 't dus al sa fier; hjir hat hja op wachte, al dagen en dagen. It hat har as in driigjend spoek boppe de holle hongen... No is it net mear te ûntrinnen.

Hja giet op in stoel sitten en seit:

‘Ik begryp it wol, heit. Sis it mar.’

Har antlit is no ynwyt en de fingers knypt se yninoar.

‘Do witst dus, wêr't it om giet?’

‘Jawol,’ anderet hja stil.

‘De boer hie my fan 'e moarn yn 'e keamer en ûnder mear woed

er witte, hoelang 't ik him no tsjinne hie. Ik sei, maaie ien-en-tweintich jier. - Hearst' dat, fanke? Ien-en-tweintich jier en nea gjin spul, mar no binne my ferdeald, it wurk en de went opsein en dat is dyn skuld!’

Hy seit it heftiger as dat er fan doel wie, mar it is ek gjin dwaan ommers.

Janke sit in skoftke ûnbeweeglik stil; yn harsels oertinkt se dy wurden en benammen de betsjutting dêrfan foar heit.

‘Hoe soe dat myn skuld wêze, heit?’ freget se dan.

‘Dat kinst’ wol fiele en taaste! It is kommen troch dyn omgong mei Ate en oars net!’

Hy wit it net sa moai te sizzen, Keimpe, mar wat er seit, is dêrtroch dúdlikernôch.

‘Ik kin my wol yntinke, dat it dy raar yn 'e earen beart, mar it is sa helder as glês, de boer wol dy omgong net lije en hy hat de macht om ús midden yn 'e winter op te sizzen! Dêrom betink dy no goed, Janke, ik freegje dy neat, mar ast' ek mar in lyts bytsje foar dyn heit en mem oer haste, dan moatst' witte, hokker wei oftst' te gean haste!’

Hy sjocht nei syn wiif, mar dy seit neat. Dan sjocht er wer nei 't fanke - mar dêr kin men net lang nei sjen: dat is om beroerd fan te wurden.

‘Mar ik soe net witte, wêr't ik sa gau in oare boer fine moat,’ seit er noch en as yn earmoede lûkt er oan 'e skouders. As hja no mar wat sei, luik waard by need, mar dat stil en aaklik swijen ek.

‘Do hoechst' my daliks gjin andert te jaan,’ begjint er wer, ‘Dêr wol ik dy net op fergje - mar ik moat fan 'e wike, leafst sa gau mooglik, útslútsel hawwe.’

Hy wachtet en wachtet, mar Janke noch Auk, har mem, seit wat. Dan klaait Keimpe him út; hy wit net, wat er noch mear sizze moat; it hat him mânskernôch west, lit stean dan dat fanke. Nee, dit is noch minder as moardzjen - no ja. Hy giet op bêd. Noch ien kear komt er omheech en seit wat.

‘Do bist it net allinne,’ seit er, ‘de boer sil Ate jûn ek ûnderstean.’

Dan lit er him efteroer falle en rekket al ridlik gau yn 'e sliep. Janke sit noch krektlyk op har stoel. Net ien kear hat hja har beweegd, mar de slach is oankommen.

Och, wat heart dat ‘Wy hâlde fan inoar’ no ynienen lyts en benypt neist heite wurden. ‘Nei ien-en-tweintich jier hûs en wurk kwyt... en dochs...’ Dan heart hja har mem sizzen: ‘Ja, fanke, it is hurd, mar wier en ik haw der ek al lang en breed mei jimme heit oer praat, mar it is gjin partoer foar ús soarte.’

‘Och, mem,’ anderet Janke, ‘swij dêr mar oer, ik wit it wol.’

En jitris seit hja dat, lûder as dat hja fan doel wie. Dan begjint hja har út te klaaien.

‘Mem moat my mar betiid roppe,’ seit hja, ‘ik soe moarn wat earder komme.’

Auk sjocht har oan.

‘Dêrom hoechsto der net betiid út,’ seit hja. ‘Neffens heite wurden hat de boer dy hjoed al opsein.’

It fanke skrillet op.

‘Hjoed?’ freget hja. ‘No, ek goed...’

Stik foar stik knopet hja de klean los en docht se út, mar hja liket der sels net by te wêzen. Hja tinkt mar om ien ding: hoe soe 't no mei Ate wêze? Der komt in deadlike eangstme yn har om wat der mooglik op 'e pleats barre kin; hja doar der benei net op troch te tinken en dochs pakt hja der mei om en skerp hat hja de bylden foar har fan in heit en in soan, twa Wallinga's dy't earder meiinoar yn tsjok waar west hawwe. As der no wer ris wat slims bart, dan is 't har skuld...

Hja moat de holle yn 't kessen triuwe om mar net hearre te litten, hoe nei oft it har giet...

 

Ate is, nei't er Janke thúsbrocht hat, rjochtút nei de pleats gien. De redens slingerje him om 'e hals en dat lûd docht him suver goed: dêr sit wat yn fan stiel op stiel en hy wit, sa sil 't aansens ek wol gean tusken him en syn heit, want hy wol him te wurd. Dêrom binne hja net te let nei hûs ta gien en hy hopet, dat heit noch mar net op bêd is, no ja, oars kin it moarn ek fansels.

Yn alle gefallen wol er no mei Janke foar it ljocht komme! Hy hinget de redens yn 'e skuorre en giet dan nei de koken, hoeden stappend, alhoewol Jouk is dochs altiten wekker, no ek wer. Lykwols hja seit mear as oare jûnen en wat hja seit, dêr wurdt Ate ek noch kjel fan.

‘Heit moat dy sprekke, moast ik sizze!’

‘Heit?’ freget er. ‘Hat dy dan op my wachte?’

‘Blykber al,’ seit Jouk. ‘Yt mar gau, jonge, en dan hinne.’

Mar Ate laket en seit:

‘Nee, dan daliks mar, Jouk, ik haw him ek wat te sizzen.’

Hy giet nei de doar.

‘Ik bliuw wekker,’ seit Jouk, mar dat slacht Ate gjin acht; hy rint de gong troch nei de keamer. Jouk giet fan 't bêd ôf en set de kokensdoar yn 't wiidst iepen: it sil har net wer oerkomme, dat de iene minske de oare hjir benei deaslacht, dan komt hja der tusken, al hoe grutsk oft er ek is en hoefolle oft hja oars ek fan him op kin!

Ate sjocht syn heit sitten, fuortdaliks as er de keamer ynstappen komt en der leit wat kâlds en hurds yn syn eagen. De stuoltsjeklok tiktakket syn metalen lûd oer de keamer en it kammenet glânzget yn it lampeljocht. Boppe de skoarstien steane de seis blauwe petielen en yn 'e kast hingje de prizen... Ate sjocht dat alles mei ien eachopslach. Dan freget er:

‘Heit hie op my wachte?’

‘Ja,’ seit Douwe. ‘Krij in stoel.’ Hy wiist him ien oan.

‘Och,’ sei Ate, ‘ik woe mar stean bliuwe.’

‘Sels mar witte,’ tinkt Douwe; hy siket om in oanrin, mar dan komt de jonge him op 'e helte temjitte, as er seit:

‘It giet, tink, om myn ferkearing?’

Dan springe syn heit de wurden sa mar út 'e mûle.

‘Ferkearing? No, hawar, asto dat gedonder mei dat fanke fan Keimpe sa neame wolste, ja, dêr giet it om.’

‘Dêr hie ik it jûn ek mei heit oer hawwe wollen,’ sei Ate, ‘dus dan komt dat moai út.’

Hy stiet dêr rêstich en rjochtop; it falt Douwe op, bang is er net.

‘De lêste tiden,’ begjint Douwe, ‘bisto der in bytsje rûch troch hinne flein, Ate, en ik sil de lêste wêze, dy't dy der hurd om falle sil. Do bist gjin bern mear en it mei gjin kwea, dat men ris yn it libben omdolt, mar... eh... watsto no úthelleste, dat giet my bot genôch. Dêrom ien frage: wat bist' fan doel mei dat fanke? Jimme binne by dei en by jûn op 'e dyk; dat noasket my min. Dat kin net!’

‘Wêrom net?’ freget Ate.

‘Dat hoechst' net te freegjen,’ anderet Douwe. ‘Do bist in boeresoan en dat fanke soe har dingen yn 'e holle helje kinne, dy't dochs net wêze meie. Us soarte heart net oan arbeidersfroulju fêst te reitsjen en dêrom is it de baas, dat de “ferkearing”, lyk asto it neamste, oan 'e kant rekket!’

‘Heit begrypt it leau ik, net,’ seit Ate. ‘It is tinken!’

‘Mallichheid!’ seit Douwe. ‘Kom, kom, net sokke grutte wurden, wol? Do mei dyn “tinken”!’

Ja, dat seit Douwe wol, mar hy wit dochs net rjocht, wat er der oan hat. De jonge stiet dêr sa rêstich en feroaret him net in sprút.

‘It binne gjin grutte wurden,’ sei Ate. ‘Ik wie al lang fan doel om der mei heit oer te praten; allinne ik koe gjin gaadlik stuit fine, wy wiene nea allinne, mar no sis ik it jitris: Janke en ik dat is klonken wurk. Wy miene 't inoar en moarn sil ik ek mei Keimpe prate. Ik wit hiel wol, dat it wat nuver is allegearre, mar it hat sa wêze moatten. Sa tinke Janke en ik der oer.’

‘Soa,’ seit Douwe en syn lûd is kâld, ‘no, mei Keimpe haw ik al praat. Dy wit hiel krekt, hoe't it stiet - en wat er te dwaan hat.’

‘Och,’ seit Ate, dy't nettsjinsteande alles laket, ‘en soe ik miskien ek witte meie, wat heit tsjin him sein hat?’

‘Dat meist wis!’ seit Douwe. ‘Ik haw dit sein: as er syn dochter Janke, dy't ik fan moarn ôf net mear op 'e pleats hawwe wol, net sa fier kriget, dat hja it mei dy útmakket, dan kin er yn nije wike sels ek opkrasse. No witst' it! No moatte wy mar ris ôfwachtsje, wat by har swierder weacht: har gedideldein mei dy of har âlden!’

As tongerslaggen falle dy wurden op Ate del. Hy sjocht syn

heit oan en it bloed fljocht him nei de holle, as er seit:

‘Soe heit dat dwaan doarre, immen as Keimpe, dy't der neat mei hat út te stean, midden yn 'e winter op 'e dyk sette? Want dêr komt it dochs op del! En dy grutte wurden fan “Dan moatte wy mar ris sjen, wat swierder by har weacht,” is fansels praat fan neat! Janke hat hjir neat yn te bringen en Keimpe like min. De iennichste, dy't hjir baas is, dat is heit. Heit set harren it mês op 'e kiel! En no mei dat yn heite eagen goed en rjocht wêze, ik achtsje it min en smoarch!’

Hy kin der neat oan dwaan, mar hjir moat men jin wol oer opwine. Mei de fûsten oprôle stiet de jonge dêr foar syn heit; hy himet fan lulkens. Douwe komt ek oerein en wer steane heit en soan foarinoar oer.

‘Do aap dysto biste, ik set nimmen sa op 'e dyk. De man soe syn skea fergoede krije! Mar dêr wol ik it fierder ek net mei dy oer hawwe. Wy moatte ôfbreidzje! Bisto fan doel en jou dat fanke op, ja ofte nee?’

‘Nee!’ Lûd en krêftich kaam dat út Ate syn mûle.

Jouk harket skerp: hja stiet op 'e wiuw! Mar noch hâldt Douwe him yn; it is as wol er net wer lyk as earen.

‘Och, do, dôfhûdige jonge,’ seit er en nettsjinsteande syn lulkens leit der wat mylds yn syn wurden, ‘lit dy dochs net yn 'e ruften lizze! Begrypst dan net, dat sa'n fanke fan doel is har gat hjir yn te draaien? Bisto dan sa op 'e doele troch dat fanke mei har leidige eagen? Ik moat der, ferdeald, om gnize, sjochdêr!’

Dat leagenste, Douwe, tinkt Jouk, do soest leaver wat ferniele wolle en dyn laitsjen is falsk.

En dan heart hja Ate sizzen:

‘Heit ken har net... ien, dy't deselde eagen hat as ús mem...’ Fierder komt er net, want as makket krekt dat sizzen, dat witten mooglik, him razend, dan seit Douwe: ‘It kin my neat skele, as hie hja de eagen fan... fan...’ - En hy stroffelet oer syn eigen wurden. - ‘Ik wol net, dat myn soan mei in arbeidersfanke trout!’

‘Dus,’ seit Ate rêstich, ‘dat is it! Dêr draait alles om. Dêr sil in

fanke ûngelokkich om makke wurde; dêr sil in man, dy't langer as tweintich jier syn wurk dien hat sa't it heart, as in hûn fan syn wurk en út syn hûs reage wurde. Dêr sil in frou, in mem, dy't der like min wat oan dwaan kin, ferballe wurde - allinne om dat machtwurd: “Ik wol net.” - Hawar dan wol ik noch in pear dingen sizze en sa wier as ús mem hjir de lêste jûns tusken ús beiden yn stien hat, ik mien it! Janke dy jou ik net op, foar heit net en foar nimmen net - en as heit, dy't in bulte fan mem hâlden hat, dat net begripe kin, dan is dat myn skuld net. Dat is ien! En it twadde is: as heit it weagje doar en stjoer Keimpe fan 'e pleats en út syn hûs, dan... dan giet der noch ien!’

Dan rint er mei fêste stappen en de holle omheech nei de doar. Hy ferwachtet heal en heal, dat heit útfalle sil; dat er him net mear yn betwang hâlde kinne sil, mar der komt neat, gjin wurd en gjin died. - Dan sjocht Ate en... ynienen draait er him om. Is dat... heit? De sterke Douwe Ates?

Hy sit yn syn stoel benei yninoar dûkt en syn antlit tekent hiel wat oars as lulkens. Ate docht skrutel in stap nei Douwe en sêft seit er: ‘Heit...’

Douwe sjocht net op, mar as er wat seit, dan is syn lûd brutsen. ‘Soest' dat dwaan, jonge? Moat ik dan wer allinne fierder?’

Ate stiet him oan te sjen en hy wit, dat er nettsjinsteande alles fan him hâldt en him helpe wolle soe.

‘As Janke it út harsels tusken har en my útmeitsje wol, dan sil ik my der by dellizze, mar earder sakket it Frijhôf yn 'e grûn wei.’

Dan giet er hookstrooks nei de koken - Jouk kin noch krekt wer op bêd komme - en dêr yt Ate, as hied er hûnger krigen fan it fjochtsjen - en syn antlit tekent oerwinning: de earste klap is in daalder wurdich.

Douwe sjocht oan ien wei nei it plak, dêr't niiskrekt noch syn soan stien hat. Hy heart noch syn krêftige wurden, wurden, dy't him, al hoe't dy him pinige ha, dochs dierber binne. Sa kin allinne mar in Wallinga prate!

It is ferskuorrend te witten, dat sa'n fanke dit alles út 'e wei sette kin, mar like goed is Douwe grutsk op syn jonge en dat sil

er bliuwe, ek al soed er him kwytreitsje. ‘Dan giet der noch ien,’ hat er sein en Douwe wit, hy sil gean!

Hy giet oerein en begjint de keamer op en del te rinnen, al mar op en del, op en del. No komt de driging fan de iensumens oer him. De boer Douwe Ates, op it lân koart en krêftich, kening op syn pleats, man fan doel en trochsetten, fielt him iensum, no al; hy wit, ek al soe de jonge by him bliuwe, dan is er him nòch kwyt.

Noch lang heart Ate him dwalen en it begruttet him, mar hy kin der neat oan dwaan. Hy soe wolle, dat er heit oertsjûgje koe, him yn sifers útdúdlikje, hoe't Janke is, mar hy wit net hoe.

De oare moarns wachtet er, ont er mei Keimpe allinne yn 'e skuorre is te kealleboarnen. Dan seit er:

‘Ik haw mei heit oer Janke praat en, nei't ik hearde, hie heit jo ek it mannewaar opsein?’

‘Ja,’ anderet Keimpe, ‘en dat liket net bêst, jonge, net mei ús en net mei jimme. Wy hawwe ús Janke ek opwachte en doe't hja hearde, hokfoar plannen oft jimme heit hie, doe stie hja my nuver oan te sjen. Ik tocht, se siicht der hinne!’

‘Dat is te begripen,’ seit Ate, ‘mar och, soks gappet wider as dat it byt, Keimpe. Heit sil him wol twaris betinke, nee, dêr soe ik my mar gjin tarring oer sette.’

En no laket Ate. Mar Keimpe laket net.

‘Sjoch ris, Ate,’ seit er, ‘it is miskien hurd om it te sizzen, mar it liket my dochs ferstanniger ta, datsto dy it fanke út 'e holle setste.’

Mar no laket Ate noch lûder.

‘Ei, man, hâld jo stil!’ seit er. ‘Jo prate lyk as heit, mar jitteris, Keimpe, gjin soargen. Jo komme net op 'e dyk te stean...’

‘Dat wist ik justerjûn al,’ seit Keimpe dan en no laket Ate net mear.

‘Keimpe,’ seit er en syn lûd beart troch de holle skuorre, ‘jo hawwe heite sin dochs net dien? Jo hawwe dochs net... Antwurdzje dan dochs!’

‘Dat hat hja sels,’ seit Keimpe, ‘nee, ho no ris, jonge, lit my útprate. Ik haw in bulte mei dy op, Ate, en it soe foar ús,

ferstean my wol: foar ús, in gouden oere wêze, as jimme inoar krigen, mar it fanke hat it sels op 'en bêsten ynsjoen en hja jout dy op. En nim no in goeie rie fan my oan en lit it sa. Do krigest der oars in wrâld fol lijen mei; jimme soarte boasket no ien kear net oan arbeidersbern.’

Ate seit earst noch neat, mar dan pakt er Keimpe by de kile beet, syn holle komt tichte by Keimpe sines.

‘Keimpe,’ seit er, ‘ik sil jo ien frage dwaan en leagenje der net om. Jo witte net, wat der fan ôfhinget! Hawwe jimme har der op ferge?’

Hymjend wachtet er op Keimpe syn andert. Dan is der ommers neat oan 'e hân? Soks jildt ommers net?

‘Toe dan dochs, Keimpe!’

Dan benei net te hearren, seit dy: ‘Nee, jonge...’

Ate smyt de molkamer del, fljocht de skuorre út, kriget yn 'e rin wei in âld jas, lûkt him oan en draaft de lannen yn nei de Soberhoek.

Foar it bûthúsfinster stiet Douwe en sjocht him nei.

‘Domme jonge,’ tinkt er. ‘Dy moat earst fiele, ear't er leauwe wol.’

En tsjin Keimpe, dy't fan 'e wize is, as er it bûthús yn komt, seit er:

‘Sa giet it mei jonge hynders, Keimpe - it helter komt dochs om 'e kop en de team yn 'e bek!’

‘Hurde, hurde bok!’ tinkt Keimpe.

Bûten, oer de lannen, dêr't de kjeld in leaden tek oer lein hat, draaft Ate nei de Soberhoek. En krekt as de sinne as in yn bloed wosken skiif boppe de kimen komt, triuwt er de doar fan it arbeidershûs iepen en komt de keamer yn.

Janke har mem sjocht him ferheard oan.

‘Ate,’ seit hja.

‘Wêr is Janke?’ freget Ate.

De mem giet oerein. Hja seit, noch freget wat, mar giet nei 't hok en dan giet de doar wer op en dêr is hja.

De jonge springt benei op har ta.

‘Janke,’ begjint er, ‘justerjûn haw ik mei heit om dy...’

It wurd ‘tochten’ seit er net. ‘En fan 'e moarn mei jimme heit! Tsjin allebeide haw ik sein, dat ik op dy oan koe - en ik wit, dat ik op dy oan kin.’

‘Dat koesto,’ seit hja sêft.

It ûntgiet Ate, dat hja op it ‘koesto’ de neidruk leit en hy giet fierder:

‘En hoe kin jimme heit dan sizze, datsto út dysels... - Hearst' it: út dysels? - my opjaan woeste? Dat is net wier, no?’

Dan komt stadich Janke har holle omheech. Ate sjocht net, hoe muoilik oft hja is, hoe ynwyt oft har antlit is en hoe read oft har eagen binne, hy wachtet allinne mar op har wurden. En dan heart er:

‘It is al wier, Ate - it is better for dy en foar ús...’

Dan tûmelt er efterút, as wied er dronken! Hy seit neat, mar begjint de reis werom oan te gean, oer sleatten en lannen, mar hy wit net, wêr't er rint, noch, hoe fier oft er is...

4.

No liket it wol, as binne der bergen fan ûnfrede opriisd tusken de lju fan it Frijhôf. Douwe rint noartsk troch hûs en pleats en mei Ate is it al net better. Al wat Jouk yn har meifielend hert ek besiket, it jout har neat. Hy giet as in stomme syn wegen, yt en drinkt oan 'e tafel, mar giet dan wer oan syn wurk en bûten it allernedichste tsjin it folk kriget nimmen him ek mar ien wurd út 'e mûle.

Dy moarns fan 'e Soberhoek kommen hat er syn heit en Keimpe tegearre op 'e bûthúsbank sitten sjoen. Douwe hat dat sa wollen en hy hat Keimpe priizge, dat er net lang boarge, mar syn dochter fuortdaliks oanpakt hat. En wis, beide manlju hat it net nei 't sin west en beiden witte dealske goed, hoe't soks Ate en Janke tramtearje moat.

As Ate dan ta 't bûthús yn komt, binne hja nijsgjirrich hoe't it no ris útpakke sil! Ate is foar harren stean bleaun en hat sein:

‘Fan jo, Keimpe, kin ik soks yntinke en ik sil jo der ek nea hurd om falle. Jo hawwe oars neat yn 'e wrâld as jo wurk en der

binne minsken, dy't de macht hawwe en it brûke om jo dat te ûntnimmen, mar dy't dêr neist jo sit, dy hie him wol twaris betinke meien, foardat er sokke minne setten úthelle. Ik skamje my foar de boer fan it Frijhôf!’

Douwe is by steat en spring oerein en far tsjin him út, mar hy docht it net: de jonge is ommers bûten himsels, hat er noch krekt op 'e tiid betocht, wêrom sil ik my no lulk meitsje? It sil mei de tiid wol saksearje, it is no earst noch wat rau en sear!

Mar it saksearret net. Oarsom: meidat de dagen groeie, liket it wol, as wurdt de jonge noch stiller en botter. En Douwe fan 'e oare kant is hurd en wreed yn praat en dwaan. Op it lêst is 't safier, it folk praat der oer en elts wachtet op in útbarsting. Benammen Jouk fielt dit oan as in grutte spanning, dy't benei net mear te dragen is, mar dêr't hja neat oan feroarje kin.

Op in jûn, de jonge is der krekt út, kin hja it net mear úthâlde. Ate hat de doar efter him tichtklapt en Douwe sjocht dernei mei in gesicht as wol er der efteroan.

‘Ja, toe mar, gean der mar efteroan! Sis wat tsjin him, far tsjin him út, man, want jimme pinigje inoar de siele út it lichem!’

Douwe sjocht foar him, mar anderet net! Foar noch safolle net wol er Jouk sizze, wat er no tinkt, en op dat stuit fielt hja wer oerdúdlik, dat hja mar de faam is en hy de master. Nammers hja is net ferfeard en barst út:

‘'t Hie miskien wol better west, dat jimme inoar mar oanflein wiene. Dit hâldt ommers gjin minske mear út!’

Douwe anderet wer net, mar hy sjocht har oan op in wize, dat hja der kjel fan wurdt.

Hy giet swier en muoisum, as is er wurch, oerein en der út. It is him ek te swier, krektlyk as Jouk, mar hy kin en wol der net tsjin har oer prate! Soks heart men foar jin te hâlden: men is de boer, de hear, en boade noch bern hat der mei te meitsjen, hoe nei oft it giet en hoe't it jin benei teskuort.

 

Op 'e Soberhoek by Keimpe-en-har is it net folle better. Keimpe en Auk, syn wiif, doarre harren der net yn te jaan. Soms moatte se har wol ris uterje, mar dan noch giet it hoeden en

sober en tsjin Janke doarre hja beide neat te sizzen. Dy docht har wurk, mar it knoeit har op 't heden, dat is oan kleur en eagen te sjen.

Hja wol sa graach witte, hoe't it op 'e pleats giet; hoe't it mei Ate is en mei syn heit, mar de wurden wolle der net út. Hja is, nettsjinsteande alles, bang en fielt har sels lyts.

En dan komt Jouk! Op in middei komt hja yn mantel en mûtse bebakere, mar mei waarmte yn har, de lannen troch op 'e Soberhoek oan. Dagen en dagen hat hja der mei omrûn. Faak hat hja Keimpe frege, hoe't it thús is, mar dy makket him der altyd ôf en hja wol witte, hoe't it stiet.

Doe't hja út 'e rie wie, hat hja boadskip dwaan litten, dat hja komt en tsjin Ate hat hja sein:

‘Jimme moatte jimme moarn sels mar rêde mei de tee.’

En no stapt hja nei de Soberhoek.

Fan fierrens sjocht Janke har al oankommen en hja nimt har foar net mear te sizzen as hja kwyt wol. Fan 'e oare kant is Jouk fêst besletten om Janke alles fertelle te litten! Keimpe hat wol sein: ‘Wier, Jouk, Janke hat it mei opsetsin útmakke!’ Hja sil dan wol ris neier ferhaal helje!

Hja stampt de snie fan 'e klompen ôf en triuwt de doar iepen. De earste, dy't har temjitte komt, is Janke har mem en dan is der te'n earsten oars gjin praat as oer it waar, de lange winter en de kjeld. Mar as hja in skoftke letter mei de fuotten op in waarme stove en in bakje tee foar har sit, dan giet hja daliks op har doel ta.

Janke sit foar har oer te breidzjen - nêst har mem.

‘Sa,’ begjint Jouk, ‘no do en ik. No woe ik wol ris fan dy witte, hoe't it tusken jimme sa hommels útrekke is.’

Janke sjocht net op.

‘Der is neat te witten en it is ek net hommels gien, Jouk,’ seit hja. ‘Ik hie it al sa faak sein, 't is better, dat wy der in ein oan meitsje, mar hy woe der net nei harkje. En dat duorre krekt sa lang, ont Wallinga him der mei bemuoide - doe moast it.’

‘En dat seisto sa mar kâldwei?’ freget Jouk.

‘Hoe soe ik it oars sizze moatte?’ freget Janke. ‘Doe't ik

hearde, wat ús oandien wurde soe, haw ik út mysels dien, wat Ate net woe, en dêr hoech ik no net mear oer te kleien en te kliemen!’

‘'t Liket wol, as bist' bliid, dat it sa gien is,’ seit Jouk en har wurden hearre, ek al wol hja it net, wat mispriizgjend. Dit falt har ôf.

‘Bliid of net bliid,’ anderet Janke, ‘dat jout dochs neat. En as it soms sa is, dat de boer jo hjirhinne stjoert, sis him dan mar, dat ik der gjin sprút ûnder te dwaan haw! Hy kin, wat my oanbelanget, syn grutske kop jûns rêstich dellizze. Ik sil syn soan net efterneirinne!’

‘No, sa kin 't ek wol, net,’ kibbet har mem. ‘Tink der om, oer wa datsto it haste!’

‘Hâld mem har der bûten!’ spat Janke op. Hja is poer op Wallinga, op mem, op... ja, winliken ek - en dat noch wol meast - op harsels. Hja hat sa fêst foar har nommen neat skine te litten - Jouk moat beleaven neat opmeitsje kinne út har praat - en no hat se harsels al n't iens mear yn 'e macht en hiel de lulkwurderij dat is - hja wit it - om it oare bynefter te hâlden.

Auk wol der noch wer wat op anderje - it fanke moat te plak set wurde - mar dan seit Jouk:

‘Stil mar, Aukje, ik kin my alles wol yntinke. Hja mei har gong gean en sizze, wat har op it herte leit. Soks mei gjin kwea.’

‘Soa net?’ En Janke fljocht oerein. ‘Mei soks gjin kwea? Men soe sizze, wat witte jo dat goed. Mar ik sil jo noch ien ding sizze en dat meie jo ek wol oan Ate oerbryfkje. Ik bin der al lang oerhinne en hy hoecht net te tinken, dat ik...’ mar fierder komt hja net. It wurdt har te machtich - hja wol net lyts wêze en hja is lyts en dêrom fljocht se de doar út, rimpen en lûd mei de doarren slaand.

Har mem wit net, wat se sizze moat.

‘Heden, heden, wat stelt dat fanke har oan. Dat kin sa net, hear. Ik sil har daalks weromhelje.’

Mar dan giet Jouk oerein.

‘Bliuw jo hjir mar,’ seit hja, ‘ik sil wol.’

Der leit in sêfte laits oer har antlit. Hja rint nei efterhús en komt

dan yn it hok. Earst sjocht hja neat. Der is mar ien lyts rútsje en dat sit noch boppe it geitestâltsje. Twa bûnte geiten mekkerje ûnrêstich en dan sjocht Jouk it fanke sitten, fier yn 'e hoeke op in bankje. Hja giet nei har ta en leit har de hân op 'e holle.

‘Janke,’ seit hja. Oars neat, mar der leit sawat sêfts yn dat lûd, dat Janke kin har dwaan fan niis net mear folhâlde. Hja lit har holle tsjin Jouk oanfalle en begjint sêft te gûlen. Jouk glimket en sjocht op har del.

‘Dus do tochtst Jouk te ferrifeljen?’ seit hja. ‘Och, bern, dat hiest' net hoegen te besykjen. Ik wist it wol, ek al hiest' neat sein!’

En dan begjint Janke wer te praten en no wit Jouk: dit is echt, dizze wurden komme har út it moed wei op en binne utering fan 'e tinzen, dêr't hja it mei hat te krijen.

‘Ik wit my gjin rie, Jouk,’ seit hja heal gûlend. ‘Ik hear neat en ik doar heit net te freegjen. Jouk, hoe is 't mei Ate?’ Jouk is bliid: Janke har earste frage is oer Ate; hja tinkt net oan harsels, mar sit oer him yn. O, dat is wol echt. En dêrom is Jouk bliid, dat hja hjir hinne gien is.

‘Do, lytse, leave,’ seit hja - en hja mient it - ‘wês mar net bang, hear! Ate skeelt neat of it moast wêze, dat er langst nei dy hat. Tusken him en syn heit is 't fansels mis en hy hat ek in kop, dat sis ik dy! Nee, oer Ate hoechst' net yn te sitten. Hy mient it dy en jout dy net op.’

‘Hat er dat sein?’ freget Janke.

‘Sa goed as - of nee, better. Syn hiele hâlden en dragen seit soks. It leit yn syn eagen en it stiet him op 'e foarholle, nee - ik woe, dat ik sa wis fan in feint wie... No, kom,’ - en Jouk beslacht it mar mei de gek - ‘oerein, de eagen ôffeie en mei yn 'e hûs! Ik befries hjir benei!’

‘Jouk,’ seit Janke, ‘noch ien wurd: jo moatte my tasizze, dat Ate dit net te witten komt!’

‘Wat net?’ freget Jouk ûnnoazel.

‘No, dit hjirre yn it hok,’ seit Janke. Hja wachtet op andert, mar dat komt net. Ynpleats dêrfan seit Jouk:

‘En werom moatsto sa halje-trawalje Ate in ôfskriuwer stjoe-

re, hen? Dêr moatst' my earst op anderje, Janke!’

Janke sjocht har oan.

‘Ik haw it dien om heit,’ seit hja, ‘mar foar my sil der nea oars ien wêze as Ate, Jouk!’ Hja seit dat net mei gloede, mar sober en heallûd, mar Jouk wit, dat it echt is. Jouk kloppet Janke op 't skouder. ‘Ik sil neat sizze,’ seit hja ta en dat hoecht hja ek net, want krektlyk as heit en soan prate sûnder wurden, sa begjint Jouk ek te dwaan. Wat stroefer en kâlder oft boer en soan binne, wat blider en glânzjender oft Jouk wurdt. En hja hâldt har ek net yn. Krekt oarsom.

Douwe sjocht har benei n't iens oan, dy hat wol oare dingen om oer te prakkesearjen, mar mei Ate is 't oars. Dy siket ferbân efter dy teedrinkerij en Jouk har feroaring. Wer soe se hinne west hawwe? Hy soe 't har sels freegje kinne, mar dat wol er net.

Grutskens, tinkt Jouk, mar dat is it net; hy sint der net op hokfoar ferbân der bestiet, krekt sa lang, ont er it te witten komt fan Keimpe. Dy seit it sûnder erch, op in kear - en dan begrypt Ate alles. Ek wêrom't Jouk feroare is! Hja hat by Janke west en dy en Jouk hawwe oer him praat! Wat oars! Hy moat suver op syn iepenst wêze, oars soed er fan 'e weromstuit ek bolbjirken en útlitten wurde.

En sa, sûnder dat ien fan beiden, Jouk noch Ate, op 'e kearn fan it fraachstik yngiet, witte hja, troch in wurd, in gebeart faaks, inoar te begripen. Ja, it komt sels sa fier, dat Jouk op in jûn it ferhaal fertelt fan ‘De man en de spegeldrager’, in teltsje alhiel derop berekkene om immen wat ûnder de noas te wriuwen: it sprekt fan grutskens, dy't ferrifelet. As it út is, freget Ate gutich:

‘En no sil ik wol op bêd moatte lyk as earen, doe't ik noch lyts wie?’

Jouk sjocht him oan en seit laitsjend:

‘Dus do hast it wol begrepen? Want earder woest' nea efter de doarren!’

‘Ik haw it begrepen,’ anderet Ate. ‘Jouk hat gelyk: wy binne beide te grutsk om ús te uterjen, heit en ik. En dochs witte wy

beide, dat net ien syn ein slûpe lit en...’ Dan hâldt er ynienen op.

‘No? En...?’ freget Jouk.

‘En dat Janke der it measte lêst fan hat!’ seit Ate.

‘Dan kinst' wol op bêd gean,’ seit hja, ‘want sa is 't en net oars. Do moatst op ien of oare wize Janke witte litte, hoe't it tusken dy en har is.’

‘Jouk hat gelyk,’ anderet Ate en hy giet oerein. Hy wol fuortdaliks wat dwaan, skriuwe of wat oars, dat wit er net, mar hja hat der rjocht op en hja sit ommers yn noed!

Der komt fuort lykwols noch neat fan. - Mei de jûnpost komt der in brievekaart út Holwert, fan omke Ids, dy't alles opkeart.

It binne mar in pear wurden, mar dy binne dúdlikernôch:

HOLWERT, Foarjiersmoanne.

Us âlde dokter hat it min mei my foar. Ik moat lizze, seit er, en my rêstich hâlde. Dat seit sa'n man fansels neat, mar jimme witte wol, hoe't dat der ynhinget, as de boer der sels net by is. Soe Ate sa lang net komme kinne te buorkjen? De boel rint yn 't hûndert en om jimme de wierheid te sizzen, ik haw op 't heden net folle moed. Ik wurd âlder.

Oars stiet der neat op, mar Ate lêst it mei in frjemd gefoel fan ûnrêst. Hy sjocht Jouk oan en langet har dan de kaart oer. ‘Lês mar!’ seit er en wachtet.

As Jouk de kaart lêzen hat, seit hja:

‘Dy is minder as dat er wêze wol.’

‘Dat tinkt my ek,’ seit Ate. ‘Ik gean der daliks hinne.’

‘Mar jûn dochs net mear?’ freget Jouk.

‘Moarnier fuort nei melken,’ seit Ate.

‘Mar dan silst' it dochs wol mei jimme heit beprate moatte, Ate,’ riedt Jouk, ‘toe, jonge, ast' dat net dochste, dan wurdt it ommers nea wer goed!’

‘Dat is syn skuld!’ seit Ate.

‘Lit dat sa wêze, mar do biste de jongste,’ seit Jouk. ‘Wês do de minste no mar, jonge, en betink yn alle gefallen, do silst him dochs net foarbyrinne kinne, ek om Janke net.’

‘Dat hat mei Janke neat te meitsjen,’ seit Ate.

‘'t Kin wêze,’ begjint Jouk wer, ‘mar Janke hat lêst - ik haw...’

‘Jo hawwe der hinne west. Ik wit it,’ seit Ate, ‘en ik koe út alles wol begripe, dat hja yn alle opsichten fan my is, mar fertel my no ris, wat dat te meitsjen hat mei heit en my.’

‘Ditte,’ seit Jouk, ‘do bist fêst net fan doel Janke op te jaan?’

‘Nee!’ seit Ate.

‘Dan silsto it op 'en doer allinne mar winne,’ seit Jouk, ‘bywannearst' yn alles dochste, sa't it heart! En no moatst' it fierder sels mar witte!’

Ate hat der net folle smucht op mar yn syn hert wit er, dat Jouk gelyk hat. En dêrom seit er de oare moarns ûnder brea-iten:

‘Heit hat, tink, de brievekaart al lêzen?’

‘Ja,’ andert Douwe.

‘Ik woe der nei 't breaiten mar ris sjen, as it kin?’

Douwe sjocht op en Ate oan. It leit him op 'e lippen om de jonge wat aardichs te sizzen, mar hy komt der net ta.

‘Ik haw der neat op tsjin,’ seit er en it heart kâlder as dat de bedoeling is. Dat tinkt Ate ek, as er de fyts kriget en de wei útfytst. Ek al is it doel, wêrom't er giet, net sa aardich, hy fielt dochs in ferromming yn him.

Lofts fan him sjocht er de Soberhoek. Dy leit der smûk yn 'e bocht fan 'e âlde ferkearswei nei Hantum. It binne mar in pear húskes, mar foar him betsjut it alles.

‘Hoenear sil ik dêr wer komme?’ freget er himsels ôf.

Yn 'e keamer fan it Frijhôf stiet Douwe. Hy hat de hannen yn 'e bûsen en stiet de jonge nei te sjen. Hy hat himsels wiis makke, dat it is om 'e jonge yn 'e rekken te hâlden, dat er net nei de Soberhoek giet, mar ynwindich wit er it wol oars. Hy kin it net hawwe, dat er fuortgiet; dat is 't en oars neat. Hy skelt himsels út foar weakbroek, mar as er, ta de keamer útkommend, Jouk noch krekt by 't finster yn 't mulhús weifleanen

sjocht, dan seit er hurd:

‘Ja, dêr giet er wer en hy sil wol bliid wêze!’

Jouk sjocht him oan, mar seit neat: hja wit like goed as Douwe sels, dat Ate like min bliid is.

 

Gepke, omke syn húshâldster, stiet al nei Ate út te sjen en as er it hiem fan Medwert opfytsen komt, winkt hja him - hja wol earst mei him prate.

‘Hoe liket it?’ freget Ate.

‘Ik wit net, wat ik sizze moat,’ anderet hja, ‘mar ik sjoch it tsjuster yn, Ate. Hy hat de hiele winter al omgammele, mar dokter mocht uterstee net helle wurde en op bêd dêr wie fansels alhielendal gjin tinken oan. Hy klage nea, mar it wie suver in griis om him te sjen. Fan 'e wike op in moarn sei er ynienen út himsels: “Dokter helje en daliks!” En doe't dy halje-trawalje kaam, doe sei er botwei: “Helje der mar net omhinne, dokter, ik wit, dat ik yn 'e wachtkeamer sit lyk as myn freon Dykstra plichte te sizzen.” Wie dat net healwiis praat, Ate?’

Gepke is wat rêd en seit alles yn ien sike, mar hja mient it net sa slim en is har boer wol tagedien.

‘Ja,’ seit Ate, ‘wat sil ik sizze... Wat wie dokter syn andert?’ ‘No, yn deselde trant,’ anderet Gepke. Hy sei: ‘Ja, Wallinga, jo sitte yn 'e wachtkeamer, mar as jo jo wat katoen hâlde, hawwe jo noch wol in skoftke tiid, foardat jo trein komt.’

‘No, dan moatte wy ús bêst der mar foar dwaan,’ seit Ate. Dan geane hja nei de keamer, nei omke Ids. Dy sit yn syn grutte stoel en op 't earste gesicht is der neat oan him te sjen. Lykwols tichterby kommend, sjocht Ate, hoe meager oft er is. It reade hier en burd hingje wyld en rûch om him hinne.

Hja fûstkje, mar Ate hat benei net iens tiid ta sûnfreegjen.

‘Gau ferstrûpe en efter de boel oan; alles fertutearzet!’

Gepke docht de hannen yn 'e hichte.

‘Jo moatte net sa driuwe, boer! Ate moat dochs earst wat bekomme? En ik sil gau kofje sette.’

‘Dy hie al brún wêze moatten,’ bromt de âlde. ‘Jo wisten like

goed as ik, dat er komme soe? Wêr sitte jo gedachten dochs, minske?’

Ate laket; omke bliuwt deselde.

‘Ik haw nearne gjin ferlet fan,’ seit er. ‘Wy hiene krekt it moarnsbrea op. As omke no mei in pear wurden seit, wat omke fan my ferwachtet, dan kinne wy letter wol ris kofjedrinke.’

‘Ditte,’ anderet Ids. ‘Do giest hinne en dochst as wie 't dyn eigen spul! Ik betrou dy alles ta en jûns dan komst' hjir by my en beprate wy ien en oar. Ik sit hjir en bin fan dy ôfhankelik. Dy dokter woe my ek noch op bêd hawwe, mar dat giet foarfêst oer, haw ik sein - mar...’ en de âlde sjocht it fjild oer - ‘ik bin bang, dat ik de pleats net mear troch kom...’ Efkes sit er deastil, mar dan seit er: ‘Wêr bliuwt jimme heit?’

‘Thús,’ seit Ate, mar hy sjocht omke net oan.

‘Soa - thús!’ Ids bromt. ‘Of... eh... hat der soms wer wat west?’

‘Ja!’ seit Ate.

‘Dus,’ seit de âlde, ‘dan komt de krupsje fan omke op in tige gaadlike tiid!’

Hy laket der sels om. Ate seit neat mear, mar giet nei efteren om him te ferklaaien.

Gepke besaut har foar de safolste kear. Hja giet de keamer ek mar út, foardat er har ek noch yn 't petear behellet, lykwols dat komt dochs noch.

‘Dat is ek in keunst, Gepke,’ seit er. ‘Ja, jo boer wit, hoe't it heart.’

Mar hja, by de doar al, reart mei de hân en seit mei de mûle: ‘Wallinga's ien-tût-mêm! Rûzje meitsje en spotte oan dea en grêf ta!’

5.

Al wa't komt op Medwert, gjin Douwe Ates. En wit hoe faak bringt Ids it praat sa fier, dat it der oan ta is, mar Ate lit neat los. Ids wit foarfêst, dat wat der tusken heit en soan is, wer djip taast, oars hie Ate it wol sein.

Lykwols, hy hâldt oan, hy wol en hy sil it witte en op 't lange lêst hellet er syn dea der noch by op 't aljemint - en freget Ate:

‘Hoe sil 't no, moat ik dan sa by jimme wei?’

Dan fertelt Ate it him, alles en alles en as er útpraat is, dan sit omke in setsje stil foar him út te stoarjen. Ate wachtet op omke syn reaksje en op 't lêst seit er:

‘'t Is foar jo de muoite net, tink ik, mar it sit my heech!’

Noch seit de âlde neat. De jonge wurdt der suver brûkel om. ‘Ik hie 't net sizze moatten,’ tinkt er. Hy giet oerein en sil der út, mar dan seit Ids:

‘No wit ik, watsto tinkste, Ate, mar dan bist' der by troch. Dit fertellen fan dy, dat wie, ik wit it, foar dy in penetinsje en dochs, hoe nedich is it om jin yn sok ding alhiel út te praten. As men soks yn jinsels opslút, dan kin dat deadzjend wêze. It wit soks... út eigen ûnderfining,’ seit er der efteroan. Ate komt wer tichter by, nijsgjirrich, 'n bytsje yn 'e war: út eigen ûnderfining, sei omke. Soed er dan...?

En dan begjint de âlde wer:

‘Us heit, dat wie dyn oerpake, ek in Wallinga en yn alle opsichten in echte Wallinga, ien lyk as dyn heit, dy hat ek sa'n soarte gefal te besljochtsjen hân. Ik hie doedestiids kunde oan in arbeidersfanke hjir út Holwert, sjochste en... itselde trochmakke lyk as do no! Mar mei dit ferskil - ik die heite sin! Ik haw har net wer opsocht... en... mei heit haw ik brutsen...’

Ate harket benijd, mar nêst it gelikense mei syn gefal is der noch wat oars en dat wit er net, wat is, allinne hy fernimt oan it praat fan syn omke, dat it net aardich west hat. Omke praat as hat er lêst en syn wurden rinne net. Op 't lêst - de âlde sit noch stil en mei de hân ûnder de holle - freget Ate sêft:

‘En hoe is dat doe fierder gien, omke?’

De âlde sjocht him net oan; syn lûd is frjemdhurd en dochs grypt it jin oan, as er seit:

‘Sa beroerd as it mar koe. Ik haw noch myn heit, noch it fanke by 't libben wer sjoen... Ja, de lju neame my in nuvere, âlde Ids, mar ik jou it de bêste om der net oars fan te wurden. No, dat is alles. No witste, wêrom't ik sa bang bin fan spul tusken

heit en soan en do witst no ek, wêrom't ik frijfeint bleaun bin.’

‘En,’ - Ate doar it benei net te freegjen- ‘it fanke...?’

‘Dy hawwe se op in jûn út 'e Holwerter feart helle,’ andere Ids.

‘En gean no mar! Ik wol allinne wêze. Ien ding noch, Ate, ik ken dan fanke net, mar lit har yn 'e goedichheid net allinne!’ En as er dat sein hat, wiist er nei de doar.

Dan giet Ate - en der komt in stille earbiedigens yn him foar dy âld man fan njoggen-en-santich jier, dy't hiel syn libben trou west hat! Deselde jûns noch skriuwt er in lang brief nei Janke, in lang brief, dêr't wurden yn steane, dy't Ate nea earder skreaun hat, mar dy't him sa mar út it herte komme, no nei omke syn praat.

Syn langstme is grut, mar it liket wol, as is der wat oars, dat sterker wurden is, syn witten, dat Janke stipe nedich hat. Hy fertelt har net, wat omke him sein hat, mar wol, dat der in oanlieding west hat.

Klear en dúdlik binne de rigels delskreaun. It liket, oft er fan no ôf oan de wei sjocht, dy't er gean wol, in wei, mûglik swier en lang, mar mei Janke!

It brief wurdt de jûns ek noch op 'e bus brocht en de oare moarns yn in linnenske sek tusken oare treaun, alles hiel gewoan, mar de post, dy't it besoarget, is de drager fan in hiel libbenslot!

Ate is ferromme en hy smyt him no alhiel op it wurk! Hy gunt himsels gjin rêst en it duorret net lang, of alle folk, dat op Medwert arbeidet, wit, dat er it spul yn 'e macht hat; dat er, hoe jong oft er ek is, wit wat buorkjen op in boupleats betsjut. En mei dat de jonge maitiid groeit, wurdt ek alles tusken Ate en Janke lichter en blider. Oer en wer geane no de brieven en steane fol fan lytse, tûzenen kearen skreaune wurdsjes, mar ek fan rêstich oertochte, fêste plannen - krekt sa lang, ont Ate de fyts oppoetst en nei de Soberhoek riidt. En by eltse traap fan 'e trapers is it, as sjongt it yn him. Dochs Janke! Dochs Janke, foar no en altiten!

Ids belibbet dat allegearre mei, ek al seit er nea in inkeld wurd datoangeande. Hy sjocht it oan Ate syn eagen, syn holle, syn

lea en heart it oan syn liet - en der komt yn dizze dagen in rêstich, woloertocht doel yn him.

As dokter der wer ris in kear komt, dan sjocht dy daalks, dat der wat mei de âlde is. Hy wol him ûndersykje en dat lit er no sûnder tsjinpraat ta, mar as dokter klear is, freget Ids:

‘En hoe lang noch, tocht jo?’

Dokter sjocht him oan; twa earnstige mannen. Dan seit Ids: ‘Ik moat it witte, dokter.’ En der is wat yn dy wurden, dat dokter sizze lit:

‘It rint stadich nei de ein, Wallinga, en as jo sa troch geane, jou ik jo noch fiif wike!’

‘Dat is in koart eintsje,’ anderet Ids.

‘Ja, dat is it,’ jout dokter ta, ‘mar jitteris: as jo krekt dogge lyk as ik jo foarskreaun haw, op bêd en benammen net mear smoke, dan kin der noch wat bykomme!’

Ids sjocht him oan en dan leit er de piip op 'e tafel del.

‘Ik sil net wer smoke,’ seit er. Hy hat it hiel syn fierder libben ek net wer dien. Mar op bêd wol er net.

Op ien fan dy jûnen, dat Ate by him sit, seit er: ‘Ik woe graach, datst' sneinoerdei nei de Soberhoek riedste en dyn faam hjir brochtste.’

‘Goed, omke,’ anderet Ate, ‘ik sil daliks tynge dwaan.’

En de sneinoerdeis, om teetiid hinne, riidt Ate mei syn faam de hameie fan Medwert troch. Hja is skruten en sjocht der tsjin oan: hja hat sa folle fan reade Ids heard, mar no is hja rêstich en winlik hat hja langst nei him. Ate hat har ûnderweis omke syn skiednis ferteld en dat begruttet har sa bot, hja hat wurk om har triennen yn te hâlden. Dochs is hja wat ferheard, want sa't hja de keamer ynstapt, binne Ids syn eagen net fan har ôf; it liket wol, as wol er har troch en wer troch kennen leare.

As hja har lytse hân yn sines leit, dan seit Ids:

‘Dus, do hast dy kweajonge betsjoend? Mar no moatst' net tinke, datst' my ek sa fier krigeste, hear!’

‘Wallinga,’ seit hja, ‘ik ken jo net sa goed, mar ik wit fan Ate, dat jo in bulte ûnderfûn hawwe, dêrom rekkenje ik jo dizze wurden ek net sa swier oan.’

‘Soa net,’ seit de âlde, ‘mar it moat mar ris út wêze mei dat gefrij om boeresoannen!’

Gepke docht de hannen yn 'e hichte. ‘O, wat is my dat no foar praat...?’

‘Praat, dêr't myn húshâldster har net mei hat te bemuoien!’ snuorret de âlde har ôf.

‘Sa giet it hjir no altiten,’ klaget de húshâldster, ‘en it falt op of it falt del, ik haw it wer dien!’

Ids hâldt him dan ek noch net stil; it is, as wol er Gepke sa fier bringe, dat hja der útgiet - en, wier, dat slagget him ek. De húshâldster stoot ta de keamer út. Dan laket Ids en seit: ‘Sjochsa, dat is ien - en... eh... no kin ik dy ek wol efkes slite, Ate.’

Janke wurdt der kjel fan en Ate wol wat sizze, mar ien gebeart fan syn omke is him genôch; hy giet oerein, leit syn hân mei in lyts triuwke op Janke' skouder en dan giet hy ek en dan bliuwe hja tegearre oer, de wylde, âlde boer en it skrutene arbeidersfanke.

Efkes sit de âlde stil yn syn stoel en tinkt oan wat west hat, oan dy oare, ek in earm fanke. Soe dizze ek alles oer hawwe foar har jonge?

‘Janke,’ begjint er, ‘ik bin sa fier hinne, ik moat my klearmeitsje om hjirwei - nee,’ - as hja in beweging makket - ‘do hoechst gjin meilijen mei my te hawwen. Allinne men mei sokke tiden oars neat as wierheid sizze, begrypst' my?’

Janke knikt. Prate kin hja net.

‘Dêrom,’ giet Ids fierder, ‘en dan ien frage.’ - En hy sjocht har lyk oan. - ‘Miensto it dy jonge? En fielst' dy sterkernôch om altiten nêst him te stean? Sjoch my oan, fanke!’

Dan tilt hja de holle op. Ien amerij liket it, as peile de âlde syn eagen de siele fan it fanke, dan heart er har sizzen:

‘Myn hiele libben is fan him, Wallinga, ik doar it mei him te weagjen!’

De âlde knikt mei de holle.

‘Wy, Wallinga's, binne dat nedich, begrypste, ien, dy't fan ús hâldt en neist ús stiet... dy't by need foar ús lije doar...’

Janke anderet der net op, mar har eagen binne wûnderlik sêft en waarm en de âlde wit, hjir hoecht gjin andert yn wurden foar. En as Ate efkes letter wer yn 'e hûs komt, dan seit Ids tsjin him: ‘Gean jimme gong mar. Kuierje de pleats troch - do en dyn frou.’

Ja, dat seit er: frou.

Hja geane en dit wurdt benei as in troureize, tegearre de lannen fan Medwert troch. Ate fertellend en útlizzend, Janke oanhearrend, mar yn beider hert it byld fan Ids allinne yn syn stoel en him reemeitsjend foar de grutte reis.

De jûns let bringt er har wer nei de Soberhoek, mar beide binne hja stil. It is op dat stuit sa moai en suver tusken harren, dat wurden soene suver steure.

En de nije wike bringt drokke en tagelyk frjemde dagen foar Ate like goed as foar Ids. Earst komt mei grutte staasje, notaris en sit in oere of trije mei Ids yn 'e keamer en dan komt Douwe! Ate is oan 't meanen en wylst it liet fan 'e masine sjongt, sit Douwe foar omke oer. Folle wurden falle der net, mar dy't der falle, hawwe betsjutting en krêft.

‘Ik wit, wat der tusken dy en Ate is,’ seit Ids.

‘Dat fanke!’ snuorret Douwe.

‘Nee, jimme hurde koppen, jimme grutskens, ús grutskens, lit ik it sa mar sizze. En dêrom, omdat ik dy der oer te wurd woe en moast, haw ik dy hjir komme litten!’

Douwe skeukt wat op 'e stoel om nei dizze wurden, mar hy lit Ids útprate.

‘Do witste,’ giet Ids fierder, ‘sokssawat hat earder yn ús famylje west - en dat is op 'e non draaid - dy beide jongelju hawwe harke nei “ferstannich” praat en inoar slûpe litten. Wel, de iene is te hôf brocht en de oare dy stiet op 'e sprong om hjir wei sûnder de rykdom fan eigen thús kend te hawwen en de krêft fan it man-wêzen field te hawwen en, Douwe, soks moast net wer foarkomme by de Wallinga's, jonge... De macht fan in hurde kop weacht net op tsjin de iensumens fan twa libbens.’ Douwe wit benei net, wat er sizze moat. Ids syn praat taast him yn 't hert, mar oan de oare kant...

‘Jo kenne har net,’ seit er.

‘Ik ken har wol!’ falt Ids yn. ‘It fanke hat hjir west; ik haw mei har praat ûnder fjouwer eagen en ik sis dy: Dat wurdt in goede boerinne!’

‘Soa, mar net op it Frijhôf!’ barst Douwe út en hy giet op 'e doar ta, mar sa fier komt er net, want ynienen heart er omke sizzen:

‘Ik haw ek noch in pleats!’

Hy komt werom nei Ids ta.

‘Moat ik dêrút begripe, dat omke...?’ freget er.

‘Ja,’ anderet Ids, ‘alles is beskreaun lykas ik dat begrepen hie, mar dat no fêstlein is. En no noch ien ding, Douwe. Lis harren neat yn 'e wei; jou dyn tawurd, as it sa fier komt. Hja kinne dan takommende maaie op Medwert boer en boerinne wurde.’

Douwe lit alles yn him omgean. Hy rint nei 't finster en sjocht Ate feardich en spand op 'e masine en hy tinkt: no sil ik him dan foargoed kwyt reitsje, no hawar! Hy draait him nei Ids en seit:

‘Hy kin my te witten dwaan, as er boaskje wol, en ik sil alles yn oarder meitsje.’

‘Wolst' dat efkes opskriuwe?’ freget Ids.

‘Nee,’ seit Douwe, ‘myn wurd is myn wurd!’

‘Dat is my genôch,’ seit Ids. ‘Gean no mar nei it Frijhôf, de pleats, dy't myn broer dy tamakke hat, en tink oer dyn wurden en dieden nei. Dit sil de lêste kear wêze, dat do en ik inoar te wurd west hawwe.’ - Hy stekt syn hân út en sjocht Douwe oan. - ‘Myn hân,’ seit er.

Douwe fûsket mei him, foar 't lêst.

‘Omke,’ seit er en dan draait er him om en giet fuort, de húshâldster stean littend, skodholjend oer dy rouwe, botte keardels fan boeren. Douwe riidt nei hûs mei in frjemd gefoel fan skuld, mar net minder mei lulkens en thús is 't earste wat er tsjin Jouk seit:

‘Fan hjoed de dei ôf wol ik gjin wurd mear oer Ate hearre! Tink der om!’

Dan giet er de pleats yn nei Keimpe, dy't op 'e Fjirdeheal oan 't

wurk is. Mei grutte stappen stekt er der op los.

‘Dus,’ seit er, ‘jo dochter slacht noch mei myn soan om!’ ‘Ja, boer,’ anderet Keimpe, ‘en ik kin der ek neat oan feroarje.’

‘Ik ek net,’ seit er, ‘mar tusken jo en my is 't út. 't Is mar goed, dat jo los binne, no hoege wy der net lang oer te praten. Jo binne fan 'e wike foar 't lêst!’

‘Ja, mar hark no ris,’ seit Keimpe, ‘it fanke hat allinne gjin skuld, as men teminsten fan skuld prate mei. Jo moatte dochs reden ferstean!’

‘Wat ik te ferstean haw, hawwe jo neat mei te meitsjen - fan 'e wike foar 't lêst en útpraat is 't!’

As er dy wurden der útsmiten hat, rint er mei deselde swiere stappen werom nei de pleats, mar hy fynt dochs gjin rest. Yn koken, keamer noch skuorre is it foar him te finen. Ut alle hoeken en hernen wei gniist it him oan: ‘Ate is fuort! Ate is fuort en komt net werom!’

It sit him net allinne dwers, mar it fret oan him, hy kin der net oerhinne komme!

En Jouk hâldt har hert fêst. Wêr sil dit op útdraaie? Hja wit, hja moat ek in kar dwaan. Douwe wol de namme fan Ate net mear hearre, mar hja kin dat rêstich dwaan. Har plak is hjir op it Frijhôf, mar hja is der lokkich ûnder, om't hja wit, dat Ate lokkich is, mar foar Douwe leit it lân oars. Eltse dei al wer oan fielt er, wat dit him kostet. Twa dagen letter ferfart Keimpe en Douwe wit fan 'e oare arbeiders, dat de reauwen en hynders fan Medwert komme; dus Keimpe sil dêr ek arbeidzje.

Wis, mei Ate' help slagget Keimpe nei Holwert en wurdt los arbeider op Medwert. Janke sil yn tsjinst by dûmny's juffer en Auk is der bliid mei. Mar alles, wat Douwe der oer heart, stekt him. Hy soe op dit stuit noch mear macht hawwe wolle! En ûnder dat alles groeit de simmer, dy't alles yn folle gloarje set. De lannen lizze der hinne, as wolle se noch mear jaan as dat hoecht en de âld boer dêre yn syn keamer liket wol op te fleurjen. Hy kin hiele skoften mei Ate sitte te praten, ja, te harsenskraabjen, sis mar, want al hoe folle oft er fan Ate op kin, hy is in man fan 'e âlde tiid en lit dêrom nea syn ein slûpe.

As Ate it hat oer nije wizen om te bouwen, as er Ids waarm prate wol oer wikselbou, oer keunstmjittich dongjen, oer masinen, dan kin 't der soms need om wei gean en dan hat de húshâldster hâlden en kearen, oars fljocht Ids sa it lân yn. Benammen de kwestje fan 'e ierpelbouwerij makket hite hollen. ‘Rychjebouwe? Seleksje en keunst? Ik moat der wat fan, do mei dyn boekegeleardens! Heidenske kluchten! Jou my goede âlde, rûge dong, út 'e rûchskerne dold, dat de walm jin boppe de holle giet, bring dat oer 't lân, ploegje it boeiom gear en dan kinst' bouwe!’

Sa sit Ids der dan te petearjen en de fûst komt der by te pas. ‘En op myn greiden smytst' ek gjin fergif, dat wik ik dy! Sjoch ta de finsters út, dêre en dêre’ - en syn bienbitige hân wiist - ‘'lizze dêr gjin tichte stikken greide? Do hast se sels meand! En stiet der gjin fracht op?’ En as Ate dan wol tastimme moat, giet Ids fierder. ‘Dêrom, en op dy greiden hat noch foar gjin sint keunst op west!’

Nammers, der binne ek tiden, dan seit er net folle - dan mimert er de oeren troch en neat kin him dan waarm meitsje. Dan sit er klomsk yninoar.

Twa, trije kear giet Ate dan midden op 'e dei nei hûs- sa't it hyt om wat te heljen, mar feitlik - hy wit it sels wol - om't er bang is. Dan giet er nei de gong en kipet troch de doar... Soms heart de âlde him en dan ropt er:

‘Kom der mar yn!’

Mar fierder seit er neat en dan giet Ate mar wer fuort.

Hiel súntsjes giet de âlde nei de ein. Hy wit it en is der rêstich ûnder. Syn trein is oan 't kommen ta en dy trein kin net ien tsjinhâlde.

Mar de simmer groeit! De doarpen fan Fryslân lizze as poppe-húskes yn 'e beammemantels, de tuorren stekke der allinne boppeút en op 'e pleatsen is it allegear drokte en aksje.

Eltse dei giet troch de lege gollen, oer de wide lannen en oer de hiele wrâld it liet fan 'e rispinge. Hoar en helder binne de lûden om 'e huzings en hiemen, it heldere lûd fan bussen, it sjongen fan 'e fammen op it bjinstap en de ratteljende weinen op 'e

grintdiken.

Yn 'e hôven kuierje en sitte boerinnen mei de lytse poppen en hearre har sêd oan 'e earste wurdsjes, dy't fakentiids del-komme op ‘mem’ en jit ris ‘mem’. It fee kin syn wille allyksa net op en alles is sa bûtenwenstige moai, it waarme sinneljocht oer it pronkjende gewaachs, ierpels, weet, hjouwer oan it slanke flaaks ta, dat tear en trinten yn 'e wyn stiet te bûgjen en te wiggeljen.

6.

En yn dizze simmer op ien fan 'e allermoaiste dagen, is op Medwert de boer Ids Wallinga ferstoarn.

‘Net ienris op in bêd,’ sizze de lju letter, ‘mar midden oer 'e keamer.’

Nee, net ienris op in bêd.

It is noch gjin seis oere, dan wol er al fan 't bêd ôf en syn húshâldster hat hâlden en kearen mei him; hja wit, dat kin de âlde net mear hawwe.

‘Myn klean,’ seit er, ‘ik moat oanmeitsje.’

‘Och hea noch ta, boer,’ prottelet Gep - hja is noch wol sa hoeden de keamer ynkommen - ‘it is noch mar seis oere. Wat sille jo no al fan 't bêd ôf?’ - En hja besiket him sêft wer del te lizzen. Dokter hat it har noch sa yndruid: ‘Hy moat rêstich bliuwe, tink der om!’

‘Toe no, boer!’ begjint hja wer en wrychtich, hy lit it ear der nei hingje en giet wer lizzen.

‘Wêr is de jonge?’ freget er.

‘Hja sitte te breaiten,’ seit Gep. ‘Ate hat it harren noch sa sein: “Gjin leven: de boer sliept.” -’

As is him dat tige nei 't sin, grommelet hy noch wat en jout him wer del. Gepke bliuwt noch in amerij stean, mar it liket, dat er de rêst wer kriget en bliid giet hja ta de keamer út, bliid, mar lykwols mei in swier moed. Hy is suver op en it ferwûnderet dokter, dat er it sa lang úthâldt. It hat altiten in frjemde skutter west, mar dochs hat Gepke it wol úthâlde kinnen en no't it

stadichoan ôfrint, no is it har, as sil hja wat ferlieze, dat har dierber wurden is.

It mei miskien tsien oere wêze, dêr heart hja him wer en no beart syn lûd troch it hiele hûs hinne - in lûd, sa near en frjemd, dat hja smyt it spul, dat hja yn 'e hannen hat, del en fljocht nei de keamer.

Dêr sit Ids, rjochtop - mei syn beide hannen hat er him oan it bêdtou omheechhyst - syn eagen sjogge har oan.

‘Myn klean!’ seit er.

‘Och heden, boer...’ wol Gep wer besykje, mar diskear is 't om 'e nocht - en noch har praat oer dokter, noch 't ien of 't oare helpt, hy wol en sil fan 't bêd ôf!

Der is gjin ferwin mear op. Twa fuotten komme oer 'e bedsplanke en kroanjend skrept Ids om op 'e stoel te kommen. As er sit, helpt Gepke him mei de klean, hja lûkt him hoazzen en sokken oan, helpt him yn broek en kile en festje en dan, fuotsje foar fuotsje, mei in ferbitene troanje, sa swier falt it him, belânet er yn 'e grutte stoel ticht by 't rút.

‘Sitte jo sa goed?’ freget de húshâldster, mar hy andert net. Hy sit der in skoftke hymjende hinne, dan skuort er de holle oerein en wart har ôf.

‘Gean mar, ik bin neat brek!!’

De húshâldster, ek al is hja op 't heden deabenaud, dat it ferkeard gean sil, giet dochs de keamer út, mar hja is op har iepenst! En sa gau't Ate thús komt, sil hja him der op wize. Stadichoan bekomt Ids wat - hy is soms by steat en flok om syn lot, mar der is no de lêste tiden neat mear fan oer. Stil en steatlik sit er dêr en it liket wol, as glimket er myld en berêstend.

Hy draait de holle rjochts en lofts. Rûnom stiet de ierde te bloeien en te pronkjen en Ids wit, dit is foar him it libben. Fier kin er net mear sjen, mar dat hoecht ek net mear.

De hiele moarn lit er him net mear hearre; hy sjocht mar en sjocht mar. Tsjin iterstiid komt Ate thús en Gepke heint him al op.

‘Ik wit net, Ate...’ seit hja.

Ate rint daliks troch nei de keamer.

‘Omke,’ seit er en wer: ‘Omke,’ mar der komt gjin andert; allinne de hân komt omheech en wart ôf: Ids is nimmen mear nedich.

Om melkerstiid - hy hat de bussen op 't karke en Ipe is 't lân al yn - kin Ate it net mear úthâlde en giet der wer hinne; der is in frjemd benearjend gefoel yn him. Hy hâldt de siken benei yn, as er de keamer ynkomt en nei omke ta giet.

Hoeden leit er syn hân op Ids sines, dy't op 'e leuning fan 'e stoel leit. Ids sjocht him net oan, mar ynienen seit er- en syn lûd is wûnderlik helder:

‘Melke yn 'e kamp foar de glêzen.’

Ate freget neat. ‘Ja, omke,’ seit er en giet de keamer út.

Op it hiem sjocht er Keimpe, dy't mei it melkersreau it lân yn sil en de swarte al ynslein hat. Hy bringt him op 'e hichte - it hynder wurdt wer útslein en tegearre helje hja Ipe mei de kij op.

Fan fierrens hearre hja him al, Ipe; hy draaft en fûteret om it spul nei de hikke te krijen.

‘Wat no?’ seit er, as er sjocht, dat Ate en Keimpe sûnder it molkweintsje binne en de hikke iepen set ha.

‘Trochjeie!’ seit Ate. ‘Wy melke hjoed yn 'e kamp!’

‘Yn 'e kamp?’ freget Ipe. ‘Wat binne dat no wer foar kluchten? Kij ferweidzje foar it melken? No moat it dochs net...’

Dan seit Ate:

‘'t Is foar dyn boer, Ipe, hy sit yn 'e keamer en wol syn fee noch ris sjen. Lit ús 't mar dwaan, jonge, it is miskien it lêste, dat wy foar him dogge.’

Ipe stiet him efkes oan te sjen en dan flokt er, sa beroerd is er no: dit komt him ek oer 't mad. Hy seit neat mear, mar begjint it fee op te driuwen. Hja skytskoarje der earst tsjin oan, de kij, mar njonkenlytsen belânje hja yn 'e kamp.

‘Sa, no moatte jimme jim earst mar rêde,’ seit Ate en giet nei de foarein.

Hy komt de keamer wer yn en fuortdaliks fielt er wer dat frjemde, dat der om de âld boer hinne hinget.

De âlde hat stil sitten te wachtsjen, mar no komme se. Hy besiket hegerop te kommen - as moat er se fuortdaliks allegearre sjen.

Op dat stuit komt Ate der yn en triuwt him in kessen by de rêch yn.

‘Sa goed?’ freget er, mar Ids anderet net: hy wachtet. En dêr komme se oan, de prachtige, glânzgjende kij. De swartbûnte hûden stekke skerp ôf yn 'e ljochtens fan 'e simmerdei en no stiet flak foar de glêzen Bontsje II en stekt de lytse kop omheech. It is in kostlik skilderij, dat beslach fee, weidzjend, sturtgiseljend, de manlju derûnder te melken en fierderop, sa fier as men sjen kin, bou en greide.

Op 'e bou de weagjende nôten, yn 'e greiden it rypjende hea, bearbeide fan warbere minsken en heech dêr boppe de grutte pelmûne, dy't mei syn draaiende wjukken it sinneljocht liket te ferpartsjen oer de lannen, dy't ûnder syn bewâld lizze.

Yn 'e keamer, flak foar de glêzen, dy stjerrende boer, syn lêste omtinken ferdielend tusken syn âlde longen, syn fee en syn lân...

As in kening yn folle rêsting sit er dêr, de earmtakken op 'e stoelleuning, de eagen rjocht foar har útstoarjend.

Der hat ien grutte leafde yn syn hert west, mar dy is bedobbe ûnder de ierde; no leit it iennichste, dat hiel syn libben útmakke hat, flak foar him. Hy ken de skiednis fan al dy kij, hy ken de krêft en de rispinge fan syn lân en hy hat de earbiedigens yn him foar alle gewaachs, foar al it libben, mem ierde...

It is in machtich gesicht en dochs ferskuorrend fan pine. Ate stiet efter him en doar neat te sizzen; syn lippen trilje en hy hat wurk him goed te hâlden.

Ien kear sjocht er efterom; de húshâldster komt yn 'e keamer. Hja doar net tichterby te kommen en hat de swarte skelk foar de mûle.

Net ien wit, hoe lang oft dit duorret; de tiid liket wol stil te stean; it is as wol God him sa lang mooglik yn 't libben hâlde, as wol Er him de folle mjitte jaan.

Mar dan is it, as giet der in skok troch it machtige lichem. Syn

rjochterhân komt omheech en Ate grypt dy fêst. De fingers fan Ids slute om 'e jonge hân. It is as sil er oereinkomme... dan hearre Gepke en Ate him beide mei in helder lûd sizzen: ‘Foar dy en foar... Janke!’

Dan falt, mei in lytse knik, de holle op it boarst.

Ids Wallinga, boer op Medwert, is rêst...

Hy is stoarn as in kening, tusken syn fee en mids syn lân, en yn folle rêst hat er syn lêste wurden sein.

Dan docht Ate syn hân los en rint nei it blyn, dat Gepke ticht dien hat. Hy seit neat, mar docht it wer iepen - hy sil yn 't ljocht lizze, sa lang as it mar kin. As letter dokter komt, dan seit dy:

‘Hy is stoarn lyk as syn libben wie: grut!’

 

De dagen, dy't no komme, binne fol fan drokte en Ate hat tiid noch nocht om te praten. Der moatte leedbrieven ferstjoerd wurde; der moat oerlein wurde mei minsken, dy't syn útfeart fersoargje, mar ek it gewoane deiske wurk easket omtinken. Hy wart de lju ôf, dy't it hawwe oer syn ferlies. Hy hat nea it gefoel, dat omke der net mear is. Syn geast is jimmer by him en bestjoert noch alles.

It folk docht stil en dimmen har wurk en Ipe, de rouwe bolderbast, dy't tsjin folk en hynders beare kin, dat de stikken der nei stowe, rint stil en mei de holle nei ûnderen: hy liket wol jierren âlder wurden te wêzen.

Op 'e dei, dat omke opdroegen wurde sil, komme famylje en freonen en Douwe komt ek. Der is efkes spanning tusken him en Ate: beide wolle de hân útstekke, mar beide lûke de hân ek werom en rinne inoar kâld foarby.

Yn 'e goudene simmer, wylst alles sêd fan waarmte en ljocht is, wurdt Ids Wallinga ta de lykdoar út nei 't hiem droegen, it hiem, dêr't syn stappen set binne fan jier op jier, en yn 'e lykwein skood. Dan giet de staasje nei Holwert. De klokken liede, it folk op it lân giet in amerij oerein stean, manlju dogge de petten ôf en sa wurdt de âld boer te hôf brocht.

Der wurdt net praat by it grêf. As de kiste weisakket, steane

allegearre om it grêf hinne, in gewoan grêf nêst in oar.

As hja werom geane, sjocht Ate noch krekt in namme, Goukje Hemminga, en hy wit, dat de âlde dit sa winske hat: no is er mei har feriene, dy't er yn it libben misse moast.

Der is in grutte earbiedigens yn him en dêrtroch ek in langstme om yn syn eigen libben mei Janke wat fan dizze trou dieleftich te wurden. Hy soe op dit stuit heit, dy't neist him rint, in hân jaan wolle, mar Douwe sjocht him net en nei 't leedmiel is er ien fan 'e earsten, dy't fuortgiet.

Trije dagen letter sit de famylje wer yn 'e roukeamer, mar no sit oan it haad notaris en foar him leit it testamint, it testamint fan Ids Wallinga.

De fiere famylje binne mei hope en blidens, skynhillich efter it mom fan oandienens weitreaun, nei Medwert ta kommen: der sit aardich modder oan 'e kloet, dat sadwaande. Nimmen bûten notaris wit, wat dat stik papier ynhâldt; it is in lotterij, mar sûnder neaten, nei't se tinke en allinne de grutte fan it tamakke diel kin ferrassings bringe.

En dat docht it. As notaris de lju ien foar ien oansjocht en oandacht freget, dan wol elts graach harkje, mar de measten wachtsje mar op ien wurd, de somme. Dan begjint notaris mei droech amtlik lûd:

Ik, Ids Wallinga, boer op Medwert, haw hjoed de 18de fan Simmermoanne dit oer myn goed besletten, dêrmei oantsjuttend, dat alle eardere besluten ferfalle.
Ik fermeitsje
Oan Gepke Friezema, myn húshâldster, it hûs yn 'e tsjerkebuorren te Holwert mei in liifrinte fan tolve gûne wyks oant har dea.
Ik fermeitsje
Oan Ipe Walstra in heal pûnsmiet bou by 't spoar te Holwert.
Ik fermeitsje
Oan 'e Grutte Tsjerke in legaat fan 500 gûne.
Ik fermeitsje
Oan Johannes Hemminga en syn wiif it hûs, dêr't hja yn wenje.
Ik fermeitsje
Oan myn omkesizzers út memme laach elkmis 200 gûne.
Ik fermeitsje
Oan myn omkesizzer út heite laach, Ate Douwes Wallinga, myn pleats Medwert mei alles, wat der om en by is, te witten 30 pûnsmiet bou oan ien kavel, 20 pûnsmiet bou yn 'e polder, 40 pûnsmiet greide oan ien kavel en 20 pûnsmiet greide efter de Waaksumer bosk; alle reauwen, alle fee, alle masinen en oar ark _ op betingst, dat hy de earstkommende maaie nei myn ferstjerren boasket mei Janke, de dochter fan myn arbeider Keimpe Feikema, en him mei har te wenjen set op Medwert.
Dit haw ik besletten yn folle ienriedigens mei mysels yn 't bywêzen fan notaris en de twa tsjûgen Wiger Olivier, kastmakker te Holwert, en Sibe Jongsma, notarisklerk.
Ik beneam as útfierder fan dit testamint de twadde ûndertekener, ús notaris.
Dat is sa wêze mei.
Holwert, de 18de july 1922.

IDS WALLINGA.

Notaris docht de bril ôf en leit it testamint foar him op 'e tafel. It is deastil. De frjemde omkesizzers hawwe harren mei niget ta harkjen set, mar wat fierder oft notaris kommen is, wat mear oft hja belutsen binne. Efkes is it deastil, allinne oan it hymjen is te merken, hoe oerémis oft se binne. De koppen rinne read oan, der ûntstiet in drok geflúster en op 't lêst springt der ien oerein en seit:

‘Wat jimme der fan tinke, wit ik net, mar it heart my bjuster frjemd yn 'e earen!’

In oar springt oerein en seit:

‘Frjemd? Sis mar: opset spul! Alles giet, ferdeald, oer nei ien, dy't hjir de lêste tiden skepper en skriuwer west hat! Dat is frjemd, dat is bûten alle roai!’

En dan is de hikke fan 'e daam. Der springe mear oerein. Fan alles wurdt op 'en baan helle.

‘Dat fanke, men soe sizze, net, wat stiet dat der moai yn: de dochter fan myn arbeider - 't liket ferdeald wol, as moast dêr plak foar socht wurde! As hie dy âlde der wat mei hân! Keardel, minsken!

Der wurdt nei tergjende wurden socht om de lôgjende hate foar dy Wallinga's bleat te lizzen, mar dan stiet ynienen Douwe tusken harren - heech en kâld. Hy sjocht harren ien foar ien oan en yn syn eagen leit klear en dúdlik de ferachting te lêzen foar dit folk.

‘Jimme, tûke jagers,’ begjint er, ‘dat jimme diskear in reis om 'e nocht dien hawwe, leit net oan jimme en net oan ús, mar oan ien, dy't no rêst. En as der ek mar ien is, dy't smoarge dingen seit oer dy syn dwaan en litten, dy sil dizze dei lang ûnthâlde kinne, begrepen?’

Ate wol oereinspringe, as syn heit dit seit: dan kin 't net oars, dan moat ommers alles wer yn oarder wêze? Dan sil der út dizze dei noch mear goeds fuortkomme? Hy wol it heit sizze.

‘Lit my der ris troch,’ fersiket er, mar dan is 't, as kriget er in klap, want hy heart Douwe sizzen:

‘It is myn sin ek net, lang net, mar wy hawwe ús der by del te lizzen!’ Dan giet er nei de doar. ‘It bêste!’ seit er noch.

‘En - letter better!’

Ate sakket wer op 'e stoel del en dêr bliuwt er sitten, slein en blyn foar wat der om him hinne bart. Notaris is de lêste, dy't fuortgiet. Hy stiet efkes by Ate, dan stompt er dy mei de fûst tsjin it skouder.

‘Kom, jonge - de holle derby. Dyn omke, jonge, wist wat er die, en no stiet it oan dy om syn hope wier te meitsjen, sa, dat syn wurden tsjin my, ‘ik woe graach lokkige minsken op Medwert’, sin en ynhâld krije.’

En mei dat lêste sizzen begjint Ate syn wurk as boer op Medwert. By alles wat er ûndernimt, hat er dy lêste wurden fan omke Ids foar eagen en dêrtroch sizze de lju al ridlik gau, Ate is earnstiger en wizer wurden.

De hiele simmer lâns arbeidet er swier en lang en docht alles lyk as omke dwaan sillen hie. Hy hat nearne gjin tiid foar en sels by Janke komt er net faker as wizânsje is. Mar as it hjerst wurden is, it fee op 'e stâl en it lânwurk dien, dan docht er it him better oan tiid foar alle dingen fan it libben, dan komme hy en Janke ek faker byinoar en alle petearen draaie út op itselde praat oer oansteande maaie.

Om Krysttiid hinne begjint it te friezen en âld en nij is 't barre winter en sterk iis. Dy dagen binne foar beide jonge minsken ryk en duorje altyd te koart. Janke is moarns by Gepke om yn alles har plak ynnimme te kinnen en middeis binne hja al folle fuort te riden, ek in dei nei Gelf, dy't bêst buorket en al mar mear fee oanset, en dat is in kostlike middei wurden, dy't men net gau ferjit.

No en dan komt Jouk op besite. Hja hat Douwe syn sin dien en op it Frijhôf Ate syn namme net wer neamd, mar no en dan wurdt it har te machtich, dan moat hja der efkes hinne en fansels, dan hat Jouk ek in stim yn it kapittel.

En eltse dei komt it grutte neier - earst is it, as wol 't mar gjin maaie wurde, mar al ringen fljogge de dagen om en foardat se der om tinke, sitte hja as boer en frou op Medwert.

 

Gepke wennet no yn 'e buorren en in jonge, fleurige faam, Maartsje hyt se, wennet by harres.

Ipe kin goed mei har opsjitte en hja meitsje wol ris mallichheid om 'e boer en de frou, dy't mar net genôch fan inoar krije. En 't is wier. Ate is alhiel oerstjoer de earste dagen. Soms moat er midden yn 't skoft daliks nei hûs, dan hat er wat fergetten, nei't er seit. As er dan op fyts of wein nei hûs ta jaget, dan sjocht Ipe Keimpe ris oan en seit smoutwei:

‘Duorret soks lang, dat geflean?’

‘In wike, neffens it almenak,’ seit Keimpe dan.

‘No, 't is net bêst,’ beslút Ipe, 'wy ha wat oanhelle op Medwert.’

7.

Mar it almenak hat it net by it rjochte ein! O wis, de jongelju wurde mei de tiid wat bedaarder, mar harren leafde is noch like sterk en wat mear seit, it buorket tige dêr op Medwert. Alles is op syn bêsten beslein: de heit hat harren neat yn 'e wei lein en fierders sil de tiid it oare dwaan!

De tiid, ja, mar de tiid docht oars as oars! De tiid liket de muorre tusken de Wallinga's noch wol heger te meitsjen yn pleats fan te sljochtsjen, want ek al langet Ate noch sa, dat heit komme sil, dy docht it dochs net.

‘Gjin stap set ik by harren oer de flier,’ hat er sein en Douwe soe Douwe net wêze, as er him dêr net oan hâlde. En soms is Janke bang, hoe't dit noch ris komme moat: Ate is ommers ek in Wallinga?

 

En as men de berjochten soms heart fan Hantum! Nee, it is dêr op it Frijhôf net alles. It folk, dat oars wol graach by Douwe arbeidet, want hy gunt syn minsken harren lean, dat folk kin op 't heden wol fan him spuie! 't Is suver om poer te wurden. Waar of gjin waar, fier fan 'e pleats of tichteby, hy sjocht harren altyd op 'e hannen! Dan stiet er in skoft te sjen mei de kop yn 'e wyn en de tûmen by de earmsgatten yn. En sis dan mar neat tsjin him, want dan is 't sa mar mis!

Nee, it is mis mei Douwe, foargoed! En dan komt op 't lêst wat, dêr't Jouk al foar eange hat: dan begjint de útfleanerij wer! Och, earst sa wat yn 't lyts, nei Hantum, op 't heechst nei Ternaard en in pear jûnen yn 'e wike, mar linkendewei wurde de einen grutter en de jûnen dagen.

De earste kears, dat er dronken thúskomt, is Jouk der suver ûntdien fan. Hja besiket him te troaien en op bêd te krijen, mar hy wol net en it draait út op in razen en flokken, suver om neat. Meidat de dagen ferfleane, wurdt er wer gast en wurdt der wer

oer him praat yn 'e stedsherbergen, de Altena en Ydel de Jong by de Wâldpoarte en sels yn Ljouwert wurdt er wer bekend. De lju stjitte inoar oan en sizze: ‘Sjochst’ him dêre? Dat is Douwe Ates fan Hantum - in gouden-swipe-winner!’

Soks docht him goed; hy is bliid, dat er soks heart. Der is al safolle fertrietlikens yn syn libben.

‘Jou my der noch ien yn!’ dat seit er faak en dat seit er goed! Is hy net Douwe Ates, de bêste hynsteman út 'e lêste jierren? En dat jout ferplichtings!

‘Jou my der noch ien yn!’ dat seit er faak, om't er... ja, wis, mar ek - en dat wit er noch better - om't er wat fuortsûpe wol! Fuortsûpe, mar dat dochs net fuortgiet.

Twa jier hat er him net sjoen, twa lange jierren net. De lêste kears yn 'e boerelienbank te Holwert. Doe't er de doar iepen die, seach er Ate en beide binne kjel wurden. Ate is op him ta kommen, mar mei de tosken stiif opinoar, de fûsten oprôle yn 'e bûsen, is Douwe him foarbyrûn - al hoe'n langstme oft er ek hie!

Doe't er wer út Holwert weigie, wie 't tsjuster en it hie der oan, dat er rjocht de dyk lâns komme koe.

Sa is dat gien en neitiid hat er him net wer sjoen.

By al syn heechhertigens, by al syn fleanen en draven, wit er - en Jouk wit it krekt like goed - ferliest er dochs! Hy giet der mei hinne, it fret oan him en alles, wat er docht, al giet it nòch sa mâl, helpt him noch mear op 'e doele.

It begruttet Jouk om him. Hja docht alles om him te helpen; hja stiet nacht en dei foar him ree - hiel har libben is ien stille tsjinst, mar hja wit, it is dochs om 'e nocht.

En ivich spoeket Ate him yn 'e kop! Mear en mear tinkt er him wer yn, hoe't it west hat - de jonge lyts en mei him oan 'e hân it lân yn en, och, wat koed er prate. Letter nei skoalle en doe op 'e pleats.

Hy heart Gelf noch sizzen: ‘De jonge makket in keardel út, boer!’ Dat wie mei 't hjouwersichtsjen. Wat wie Douwe doe grutsk... Och, hy hat altiten grutsk op Ate west en de jonge op him. ‘Myn jonge,’ neamde er him en Ate sei altiten: ‘Us

heit...’

Mar allinne, doe't er mei dat fanke begûn is, doe is er him kwytrekke; súntsjeswei hat hja har tusken harren ynkrongen. En no meie se foar him dêr op Medwert befrieze. No't er heit en it Frijhôf ferlitten hat foar sa'n fanke, no wol er fan him ôf wêze! En sels it tinken oan him sil hy út himsels weibaarne!

Weibaarne, ja, krektlyk as de smid in grutte wûne by in hynder tichtbaarnt! Mei it wytgloeiend stik izer! Baarne, dat it skroeit en rikket en it bist yn deadsbenaudens opspringt en frjemd grânzget..., mar dat mar efkes duorret, dan is de wûne ticht! En lyk as by in hynder sil 't ek by him...

Dan ynienen hâldt er op fan tinken, Douwe. Hy sit yn 'e keamer en sjocht omheech nei de portretten fan Kol en Wardy. Hy giet oerein.

‘In hynder,’ seit er dan lûdop en wen: ‘In hynder! Ik wol wer in hynder hawwe!’

Hy begjint troch de keamer hinne en wer te rinnen. No en dan sjocht er nei de grutte kast, nei de prizen, dy't er wûn hat, en stadichoan rekket er wer yn 'e tsjoen fan fleanende hynders. Yn syn ferbylding sjocht er se wer rinnen en fielt er himsels wer op 'e sulky!

Hy besjocht himsels yn 'e spegel. Nee, hy is net folle swierder wurden, earder meagerder en kriich hat er ek noch! Wachtsje mar, dat sille se sjen dêre yn Ljouwert, yn Drachten en rûnom, wêr't se mar draverijen hâlde! Want hy sil wer meidwaan, is syn beslút. En goed meidwaan! Is hy gjin gouden-swipewinner? Is hy Douwe Ates net? En boppe alles út: sille him dêrtroch net al dy mûzenêsten en dy lju dêr yn Holwert ferjitte? Krekt! Dat is útbaarnen!

In gelok, dat er it oefenjen oanhâlden hat, no ja, it rydhynder is âld en gjin draver, mar foar himsels is dit no winst!

De oare deis riidt er nei Ljouwert, nei de man, yn waans hannen by wize fan sprekken de hiele draverswrâld leit, de man, dy't syn hiele libben yn 'e skrep west hat om it hynste-stamboek omheech te krijen en de boeren warber te meitsjen foar it hynder.

‘Wel, wel,’ seit er, ‘Douwe Ates fan Hantum! Kom der yn, man!’ Hy rint him foarút nei de keamer. - ‘No, gean sitten en fertel! Jo witte net, hoe't dat my oanstiet.’

Douwe seit syn boadskip, in boadskip, koart, mar dúdlik.

‘Witte jo ek in hynder foar my?’

De oare sit him efkes oan te sjen, dan seit er optein:

‘Dus, jo wolle wer yn 'e baan?’

‘Ja,’ seit Douwe, ‘as ik noch kin. Dat moat der by fansels.’

‘No, dêr haw ik gjin noed mei,’ is 't andert en soks docht Douwe tige goed. ‘Jo bliuwe hjoed fansels myn gast en nei iten geane wy der ris op út. As jo net op in sint sjogge, wit ik wol wat foar jo.’

Hy komt de jûns mei de lêste trein thús en hy is frjemd oerstjoer, tinkt Jouk. Hy is praatsk en der kin suver wer in glimke ôf en hja freget har omdôch ôf, hoe't dat komt. Mar in pear dagen letter wit hja it. Hy teart de krante iepen en seit dan ynienen:

‘Harkje efkes, Jouk!’

Jouk sjocht ferheard op en dan heart hja him lûdop en grutsk lêzen:

‘Nei jierren fan rêst op syn pleats, it Frijhôf te Hantum, hat de eartiids ferneamde eigener fan hurddravers, Douwe Ates Wallinga, dy't mei ‘Prins’ sels in gouden swipe wûn hat, besletten wer op 'en nij oan draverijen mei te dwaan. Men kin net oars as bliid wêze mei dit beslút, it sil grif wer de nedige spanning bringe. Wallinga syn namme hat altiten in goede klank hân op dat mêd. Nei't ús trochdien is, hat Douwe Ates út 'e stâl V.d. Wal de trijejierrige merje ‘Darling’ kocht en elts wit, dat dat hynder net ien fan 'e minsten is.
It doel is, dat Wallinga ‘Darling’ sels reemeitsje sil foar de koarte baan om it hynder takommende jier ûnder 'e namme ‘Marja’ te draven. Wy winskje him ta, dat it him slagje mei ‘Marja’ folslein klear te meitsjen en dat er der in bulte wille fan hawwe mei.’

‘No? Wat seist’ der fan, Jouk?’

Ja, wat sil Jouk der fan sizze? It liket har ta, dat dit foar him wer in útwei is; dat er dit dien hat om wat oars, dat him al mar knoeit, oermânsk te wurden, mar dat seit hja mar net.

‘As it jo befrediget,’ anderet hja, ‘...’

‘Dat docht it!’ seit Douwe, foar't hja útpraat is.

It nijs rint as diggelfjoer troch Hantum hinne en der wurdt hiel wat oer praat. Guon binne bliid. Dy wol dat wol oan. Douwe Ates fan Hantum wer yn 'e krante, it is dochs ek eare foar harren? Mar der binne ek oaren, minsken, dy't net ferjitte kinne - en sokken geane der djipper op yn. ‘Hy moat wer in nije swipe hawwe,’ sizze hja, ‘dy oare hat er ommers op syn soan stikken slein!’

 

En it nijs fljocht nei doarpen en stêden en it komt ek yn 'e foarein fan Medwert. Ate lêst it ek. En hy lêst it net ien kear, mar twa, trije kear en eltse kear wer fljocht it him oan. Hy doar it Janke net iens sizze, hoe't him dat oangiet! Hy soe op 't heden by steat wêze en flean nei Hantum, gryp heite hân en sis: ‘Ik doch mei! Ik doch mei!’

Mar ja, heit hat gjin ferlet fan him; dat wit er no ommers wol. En benammen op 't heden net!

‘Marja,’ tinkt er, ‘in ferdeald moaie namme!’ Dan jout er Janke de krante en giet it lân út. Hja hoecht net te sjen, hoe'n langst oft er hat!

 

En Douwe Ates smyt him mei de hiele hûd op it reemeitsjen fan syn brune Marja. Hy is der eltse dei mei dwaande, op 'e greide, op 'e dyk en yn 'e skuorre. Jûns sit er djip yn 'e stúdzje. Hy wol witte, folslein witte, hoe't in hynder der fan binnen útsjocht. Der mei him neat ûntkomme diskear - en hy libbet yn dizze dagen dûbel sa fel as oars. Der sit, hy wit it, sa folle yn 'e bou fan in hynder, dat der is in djipgeande stúdzje foar nedich, wol men der alles fan witte.

En sa it ien mei it oare makket er it hynder ree foar de striid. Marja hat njonkenlytsen in eigen styl fan starten, fan draven en

it is Douwe Ates syn eigen styl. De lytse, brune merje past har wûnder goed oan by alles en hja wurde tegearre ien. Op it minste teken fan Douwe reagearret Marja; hy hoecht mar mei de tonge te klakken en it hynder wit, wat it moat. En hoe frjemd oft it ek liket, it bist, oars sa skruten en skril, wurdt ûnder syn hannen as in skiep sa mak en hânsum, mar tagelyk ferliest it neat fan syn krigelens.

Yn 'e neisimmer draaft er der mei op lytse doarpen en faken net iens mei om 'e prizen, mar mear foar de eare en om der stadichoan sels wer yn te kommen.

Op grutte, ferneamde banen weaget er him net: hy wit wol, dat er net in mâl figuer slaan sil, mar hy wol net; hy is noch net ree. Takommende simmer, dan sil 't wêze! Dan sil er Fryslân sjen litte, wat er kin! Dan sil er de wurden wier meitsje, dy't yn 'e kranten stien hawwe!

 

En ûnder dizze bedriuwen giet it libben syn gong. Op Medwert komt in famke te wrâld, och, sa'n leaf lyts famke en Janke, oerfol fan lok, wol har Lysbet neame, nei Ate syn mem. Ate ferset him der tsjin; yn 't foarste plak om't de eare har mem ta komt en twad:

‘It jout dochs neat,’ seit er. ‘Heit komt dochs net!’

Er dêr hat Ate gelyk oan. Nee, Douwe prakkesearret der net oer! As it briefke komt, dêr't Ate fatsoenlik en wol yn skreaun hat, hoe en wat - lêst Douwe it en smyt it dan nei Jouk ta. ‘Hjir sa,’ seit er, ‘lês dat brief. Sels dêryn is 't al net iens in Wallinga mear: dêr plichte de earste altyd in jonge by te wêzen.’

‘Fansels gekheid fan him,’ seit Jouk, as hja op kreambesite is. Mar Ate wit, dat heit it miend hat! Sa grutsk is dy man, dat er sels dat oangrypt om him in traap te jaan!

‘En wat haw ik dan yn 'e goedichheid dien?’ tinkt Ate. ‘It liket suver, as soe ik ûnweardich wêze om Wallinga te hiten, krekt as bin ik in ferkearden ien! En as dat no altiten sa bliuwe moat, dan is dat dochs net bêst!’

Nee, dat is it grif net. En dat is foar Janke dûbel beroerd; dêr hat hja lêst fan, om't hja wit, hoe't Ate der mei te dwaan hat.

Hja wit djip yn har hert, tusken har en Ate stiet ivich de heit as in grut en dûnker skaad.

Hja hat sa hope, dat dizze earste in jonge wurde mocht; dan hie 't in Douwe wurden; miskien hie dat alles better makke, mar ja, toe mar. En dochs, as hja dat leave famke wer yn 'e hannen hat en har wer yn 'e blauwe eachjes sjocht, och, dan falt dochs ek al it oare allegear wei. Dan jout hja it leave, lytse kûzenamkes en triuwt it ticht tsjin har oan, dan laket se mei har sêfte eagen nei Ate en net ien fan beiden tinkt oan Douwe Ates.

 

En dy hat op 't heden ek oare dingen oan 'e holle, dingen, dy't him gâns heger lizze as bern en bernsbern! Stadichoan kriget er wer stim mei yn 't kapittel; der wurdt wer nei him sjoen en harke! Hy doar al wer op 'e tafel te slaan en sizze: ‘Ik, Douwe Ates!’

Dochs is der wat yn him feroare by eartiids - krekt as is er rouwer en feller wurden yn praat en dwaan. O, wis, eartiids koed er der ek mâl by komme, mar it wie dochs altiten noch sa, hy bleau op in distânsje; hy hune nea en syn wurden hiene in fêste en rjochtute betsjutting.

Mar no kin er soms smoarch en ûnfoech wêze en immen sa bot de gek oanstekke, dat dy suver oanstriid hat om him foar 'e bek te slaan.

Benammen as er hjir of dêr sit en aardich drank hân hat, dan seit er dingen, dêr't men jin oer besauwe moat - en dan bringt er faker as ien en twa kear syn soan op 't aljemint, syn soan, ‘dy flapdrol dêr yn Holwert, wa't fan in âlde gek in pleats tamakke is en dy't mei in arbeidersfanke troud is!’

‘Sokke froulju moasten se fersûpe, minsken! Mei in pear flaaiende eagen en wat leidich praat slane hja sokke flapdrollen foar ivich oan 'e heak! En as se dan bern krije, dan is 't ek noch net iens in soan, mar in fanke! No kin men sjen, hoe't hja de namme Wallinga troch de modder helje! By de Wallinga's wie de earste fêst in jonge. No, hawar, hy sil my dêr net sjen! Hy kin mei syn wiif en bern ferrekke!’

En as men him dan byfalt en him priizget, dan komt der noch

folle mear los, mar nimmen fan dy lju wit, wêrom't er dat docht en hoe't er dêrta komme kin.

Nimmen fielt, dat dy wurden foar Douwe sels antwurden binne op fragen, dy't yn himsels libje en baarne! Nimmen wit, hoe't er dêr djip yn himsels tsjin fjochtet, hoe't it oan him fret, hoe't it him kniest. It mei him gjin baas wurde, hy wol der boppe stean! Hy wol Ate ferjitte.

Hy sweeft mei syn hynder en syn wyld hert tusken banen en herbergen; hy wint protten jild, mar ferdocht en fersûpt it wer like hurd en syn libben wurdt in wylde rûs fan eare en hate. Allinne der is ien fêst doel: Marja!

 

Ate komt net folle op 'e lappen en fan hûs is er benei nea, mar dochs komt er it te witten, hoe't heit tsjin him te kear giet en him leech leit en wol op in freed fan Ljouwert ôf. It lokaaltsje mei weinen, dy't wol yn ôfdielingen, mar net yn tichte hokjes ferdield binne, sit fol minsken. Hjir en dêr stappe guon út en dêrtroch wurdt it hoariger. Tusken Ferwert en Blije heart er lju praten oer Douwe Ates - en dat is gjin wûnder; dat heart er wol mear, mar no hawwe se 't oer in Douwe Ates, dy't dronken west hat en doe in praat hân hat om jin de bûsen út te skuorren - oer syn hynders, oer syn pleats en oer syn soan.

Dan harket Ate skerp.

Syn soan hat him alles oandien! Dy syn skuld is it, dat er sûpt. Dy syn skuld is 't dat er wer in hynder kocht hat. Syn soan, dy flapdrol fan Holwert - soks moat men him sizzen hearre - dy't troud is mei ien of oar ljidske, in dochter fan in boerearbeider. Ate wurdt kâld ont yn 'e fingerseinen. Syn hannen balje ta fûsten en hy himet fan lulkens, mar mei alle krêft, dy't er hat, hâldt er him yn en giet oerein nei de manlju ta.

‘Jimme hiene it oer Douwe Ates?’ freget er laitsjend.

‘Ja, dêr hiene wy it oer. Kenne jo him?’ freget ien fan dy beiden. Ate skopt fûl in eintsje sigaar ûnder de bank en seit: ‘No, och, kenne en kenne is twa. Ik miende, dat ik him koe, mar sokken hawwe altiten wer wat oars, no?’

‘Dat is ek sa,’ de manlju jouwe it ta - en hawwe der wille mei.

‘Soa,’ seit Ate en hy laket der sels om. ‘Flapdrol fan Holwert, net? Wie dat syn soan net?’

‘Ja, dy wennet dochs yn Holwert? Of witte jo dat net?’

‘Dat wit ik ja,’ anderet Ate, ‘en hy is troud mei... hoe neame jo har?’

‘In ljidske,’ laket de man, ‘ja, dat sei er net allinne, och hea, man, hy braakte der noch hiel wat oars út!’

‘It is al wat, as men sa ûnder inoar libbet as heit en soan,’ mient de oare.

‘Ja,’ seit Ate, ‘dat is ek sa.’ Hy sjocht ta it finster út. ‘Ja, ik bin der benei,’ seit er, ‘mar foardat ik der út gean, noch ien ding. Sjogge jimme Douwe Ates gau ris?’

‘No, och,’ seit de iene, ‘ei ja. Hoe sa?’

‘Ditte,’ seit Ate en syn lûd is no frjemd en heas. ‘As jimme de boer fan it Frijhôf wer ris tsjinkomme, wol him dan út myn namme sizze, dat God noch duvel him no mear helpe kin! As ik him ea yn myn libben wer moetsje, dan sil 't tusken ús in striid wurde op libben en dea!’

De manlju springe oerein.

‘Mar yn 'e goedichheid,’ freget ien, ‘wa binne jo dan, man?

Of binne jo...?’

‘Ja,’ anderet Ate, ‘dy bin ik... de flapdrol fan...’

‘Holwert! Holwert!’ ropt de kondukteur.

Ate laket en wiist:

‘Jimme hearre it.’

Dan stapt er út, nimt de doar en klapt him ticht!

Hy kriget de fyts út it stasjonshok, stapt der op en riidt nei hûs - mar it giet allegearre bûten him om. Hy sjocht net, wat der by en om him is; hy sjocht allinne mar syn heit yn in kroech, dronken, en heart him swetsen en skellen - op him, op Janke! Der is op dit stuit in dwylsinnige hate yn him. Hy soe, as er no foar him stie, him sûnder ien wurd te sizzen yn 'e strôt gripe kinne!

‘Myn God, wat hawwe wy dy man dochs dien?’

Hy byt him it bloed út 'e lippen en knypt syn hannen yn 't stjoer fan syn fyts. Dit kin sa net trochgean; dit rint te fier! Wêr't er

dan gjin Wallinga mear yn wêze mei, hjiryn wol; hjir sil er mei ôfweve! Dit is ûnrjocht, dit is misdiedich!

Hoe't er syn heit, dy grutske, eigenwize Douwe Ates, lytsman meitsje sil, dêr moat er ris goed oer neitinke, mar dat it barre sil, dêr kin er steat op meitsje.

En hy sil him net sparje! Hy sil him kennen leare, de flapdrol fan Holwert! Hy sil him sa bot slaan en fernederje, dat er him wol tsien kear betinke sil, foardat er de kop wer opstekke doar! En hy sil him treffe dêre, wêr't er him op it fûlst treffe kin!

 

Fan no ôf is it, as feroaret Ate. Hy wurdt frjemd en stil; soms is er hurd en kin om 't minste en geringste opspatte en Janke hat der lêst fan, noch mear lêst, om't hja wit, wat der haperet. Hy hat gjin betrouwen mear yn har, bepraat neat mear mei har, rint har kâld en ûnferskillich foarby.

Yn 'e neisimmer wurdt er úthuzich. Hy is faak fuort en hja kin mar net gewaar wurde, wêr't er altiten sit. Hy lit de pleats en it wurk oer oan syn skoanheit en dy fertelt syn dochter ek neat en benammen net, wêr't er bang foar is.

Sa geane hja de winter yn - mei bangens.

Ien kear hat Janke him frege, yngeand derop ferge om dochs yn 'e goedichheid te sizzen, wat der is... Mar dat is ek op neat útdraaid.

‘Ik kin en ik wol it dy net sizze. Do moatst my fertrouwe.’ Oars hat er neat andere.

Dan stoart hja har hert út by Jouk.

‘Soe dit no myn straffe wêze, Jouk?’ freget hja, nei't se har alles ferteld hat en Jouk wit net, wat hja anderje moat. Yn har hert is Jouk like bang fan wat hjir út fuortkomme moat as Janke, mar der komt noch wat by.

‘Hy is wat fan doel, Jouk,’ ropt Janke gûlend út, ‘mar ik wit net watte. Hy skriuwt brieven en kriget brieven en ik stean rûnom bûten.’

Hy is wat fan doel... en Jouk is bang, dat hja it wol wit! Dat it no aansens sa fier komt, dat it bûge of boarste moat tusken in heit en in soan, omdat de haat harren oermânsk wurden is!

Trije jierren fan al mar oangroeiende en opkroppe hate tusken twa sokke karakters, hurd en fel. As dat ta in útbarsting komt, sis dan mar ris, wat der út fuortkomme kin! Sis soks benammen ris tsjin dat jonge wyfke mei har leave sêfte eagen...

8.

En Douwe libbet fuort yn syn rûs. De hiele simmer hat Marja it bêst makke. Soms riidt Douwe sels, soms ek hat er in pikeur op 'e sulky; dan is 't him de muoite net wurdich en men mei de boel thús ek net fertutearzje litte.

As it winter wurden is en de draverijen oan kant binne, sit Douwe lykwols net stil. Eltse dei is er mei Marja op 'e dyk en fierder sit er wer, as er tiid hat, yn 'e boeken. Want fan 't maitiid dan moat er folslein wêze lyk as Douwe wol, dat er wêze sil. En dat slagget him ek!

Ja, no sil it wêze! Kom no mar op, draafferienings yn Ljouwert, Drachten en Wolvegea! Kom no mar op! Jimme sille fan 't jier ris wat sjen! Op eltse list, dêr't gjin hakkenkrukken op steane, dêr sil de namme fan Marja pronkje neist dy fan oare ferneamde dravers.

En de namme fan Wallinga sil boppe-oan stean - Douwe Ates. Ja, dy fan dy oare, dy brave Hindrik, dêr yn Holwert; dy flapdrol, mei syn wiif en syn dochter, nee dy wit net, wat draven is, mar hy...!

‘Douwe Ates mei Marja!’

Dat sille hûnderten, nee, tûzenen fan 't simmer útroppe. Dat sil yn kranten en telegrammen skreaun wurde. Douwe Ates mei Marja! Marja mei de styl as fan in prinsesse en in technyk as fan in akrobaat! Lit se mar opkomme no!

It is yn dy snuorje, dat der in frjemd nijtsje op 't aljemint komt. Wêr't it weikomt en wa't it earst sein hat, nimmen wit it, mar it is der. It rint fan mûle nei mûle, fan pikeur nei pikeur, fan herberch nei herberch...

‘Der is in spoekeftich, grut, swart hynder, dat in jiermannich op ynternasjonale banen prizen wûn hat, ferkocht oan ien yn

Fryslân, mar nimmen wit oan wa! Frjemdernôch, der is gjin libben minske, dy't wit, wêrdat it hynder tahâldt. It is nearne te finen, sjochdêr! Earst wurdt der om lake: it binne praatsjes, wat deale no, as dat hynder hjir wie, dan moast men dochs witte, wêr't dat kring siet? Men kin in hynder dochs net yn in koffer triuwe, wol?

Mar it binne gjin praatsjes. Dat docht al ridlik gau bliken, as de draverijen iepene wurde en it hynder yn 'e krante neamd wurdt: Dêr stiet it dan: mr X - mr X!

Nammers ûnder it folk jildt dy namme net. Dat hâldt it by de earste namme ‘Spoekhynder’. Dat is it, want gjin minske wit, yn hokfoar stâl oft it is en it komt dochs út op 'e baan!

Op in bluisterige jûn by Ydel de Jong komt it Spoekhynder foar 't earst iepenlik yn it fermidden. Hja komme út Wolvegea en Douwe hat de priis yn 'e bûse. Marja hat rûn as nea earder en dêrfandinne is Douwe boppe mjitte rynsk. Hy slacht fier boppe en hy hat it no al oer de grutte raam fan 't simmer yn Ljouwert, de draverijen om 'e gouden swipe!

Dan ynienen, wa't der oer begûn is, wit gjinien, mar ynienen is it Spoekhynder yn 't fermidden.

Der is efkes in driigjende stilte. Dan springt Douwe oerein. Syn holle is read fan opwining. Hy slacht mei de fûst op 'e tafel.

‘Spoekhynders!’ En hy laket op syn bêst. ‘Spoekhynders, wês wizer, minsken! Wy libje yn 'e tweintichste ieu, ho ho!’

‘No, it liket my in nuver spul ta,’ seit ien. ‘It ding stiet yn 'e krante, it draaft ek wetlik en bewezen, mar wêr't it dan bliuwt, dat wit nimmen!’

‘Praatsjes!’ raast Douwe. ‘Aldwivepraat! No, hawar, ik bin se treast, alle spoekhynders fan 'e wrâld!’ En hy skatteret it wer út.

‘No, ik stean dat swarte kring net.’ Dat is ek in draversman.

‘Dêrom moat ik noch sjen, Douwe, oft de swipe nei Hantum giet!’

‘En dat silst sjen!’ seit Douwe. ‘Jit noch ris yn, kastlein!’ It is al fier yn 'e nacht op, as er thús komt, sa dronken as in kakstoel, mar sa skerp as in seine. Jouk lit him mar stil gewurde. Hja

heart him wol omgûcheljen en praten, mar is dat wol wend. Hy moat it mar witte.

De oare moarns, njoggen oere, dêr komt Tsjalling, ien fan syn freonen - dy wol him mei hawwe nei Grins oaremoarn. Dêr sil dy swarte meidrave. Mar Douwe wegeret.

‘Ik haw neat yn Grins fan neden,’ seit er. ‘Hjir yn Fryslân draaf ik en yn Fryslân sil ik him ek ferslaan, dyselde mr X, jimme spoekhynder.’

Mar hy ferslacht him net, Douwe Ates, want hoe frjemd oft it ek liket, hy kriget de gelegenheid net.

Der is wat mei dy guds! Douwe is de lêste dagen net te brûken. Der is wat mei dy guds en hy kin der net efter komme! Ut âlde ferslaggen út Hollân docht him bliken, dat dy mr X wol rinne kin en dat er benammen net ûnder docht foar oare ferneamde hynders! Yn Grins bygelyks, dêr lit mr X Henriot fier efter him. En dan, soe men sizze, hoecht Douwe net bang te wêzen, want Henriot kin Marja lang net berinne, mar dan lêst er wer tiidferslaggen, dêr't bliken út docht, dat mr X sa net hurder, dan dochs wol deselde gûns rint as Marja.

Hjir kin er op in stuit net by! En hy prakkesearret him de kop gek, hoe't dat dochs kin. Mar ho ris, ynienen wurdt it him dúdlik. Dy mr X, dat is ien, dy is der op út om Marja te slaan! Dy eigener, N.N. neamt er him, dat binne fansels syn achtbere freonen, de eigeners fan oare dravers!

‘Fansels, hoe kin ik sa stom wêze? Ik moat ferslein wurde!’

Douwe Ates moat fan 'e baan! Dêrom dat spektakel! Dêrom dy frjemde namme en dy praatsjes! Mar dan sille se him noch ris kennen leare! Stumpers en lefferts! Hy skriuwt no op alle dravenjen! Marja sil se der ôfjeie allegearre! En hy jaget se der ôf, de iene nei de oare moatte se belies jaan. Yn Drachten, yn Burgum... allinne ien kin hy net hawwe en dat is dat selde swarte kring! Dat Spoekhynder! Want dat komt net ien kear yn 'e baan, dêr't Marja meirint!

Och, earst hat er der gjin erch yn, it bart wol mear, dat in hynder wol ynskreaun stiet, mar net opkomt. Mar as it dan twa kear en faker bart, dan kriget er it foar de geast. It is mei opset

sin!

‘Hja hâlde him benefter, dy smjunten!’ seit erop in jûn, as er de kranten neigiet - en der komt sa'n âlderbenaudste flok efteroan, dat Jouk, dy't him oars mar stil raze lit, kin it net langer úthâlde.

‘Boer dan dochs,’ seit hja, ‘jo moatte jo bedimje, dit giet fierst te mâl...’

Mar hy lit him net troaie, hy flokt troch en Jouk wit net, wat hja dwaan moat; hy kin wol sljocht wurde! Hja wol sa gau as it kin nei Holwert en der mei Ate oer prate. Dit kin gjin touwen hâlde sa.

Nee, Jouk hat wol gelyk, dit giet ek ferkeard. Douwe besiket harren te ferrifeljen, wachtet mei ynskriuwen oan 'e lêste oere ta, mar hieltiid is it mis! As Marja meirint, is mr X net opkommen ôf oarsom: bliuwt Marja wei, dan rint mr X en... wint. En no wit er dan foarfêst, dat it Spoekhynder net earder tsjin Marja yn 'e baan komme sil as te Ljouwert - as it giet om de alderheechste priis, de gouden swipe. Dêr sil er dus ôfmakke wurde, no, hawar, dan mar ris oars besykje.

Op in jûn stiet der yn 'e Ljouwerter krante in advertinsje, in frjemd advertinsje, en net ien bûten Douwe Ates en de kranteman wit, wa't dat opjûn hat.

Immen, dy't fan draven hâldt, wol witte, wêornt twa fan 'e bêste hynders, Marja en mr. X, net tsjininoar útkomme! Of wurdt ferwachte dat it ferneamde Spoekhynder ferslein wurde sil?

Mar de oare deis is der al in andert. Ek in advertinsje, koart, mar tige dúdlik:

It is de tiid noch net. N.N.

‘Ei kom, no, dan wit ik dat dochs,’ seit Douwe. ‘Dus wol yn Ljouwert. Dêr sille hja my lytsman meitsje! Mar hja kenne ús noch net, Marja en my!’

Hy wurdt der ûnferskillich en dwers tsjinyn. Op it Frijhôf seit er net folle, mar yn selskip hat er de bek yn beide hannen.

‘Wit jimme, wat dat betsjut: N.N.? No, dan sil ik it jimme sizze. N.N. is ien kear Neat en twa kear Neat, dat is dûbel Neat! It beroerdste houtsje fan it dominyspul!’

Yn syn hert is er oertsjûge, dat se him bedonderje, dat se him der ûnder krije wolle, mar hja witte net, dat hy harren yn 'e lampe hat.

‘Dûbel Neat! Dûbel Neat!’ - Hy raast it út. - ‘Mar dy dogge my neat, minsken, dy haw ik sels wol yn 'e famylje: myn soan dêre yn Holwert en syn wiif! Ek dûbel neat!’

Ate! Ja, as dy flapdrol, ferdeald, ek mar in lyts bytsje Wallingabloed yn him hân hie, dan hied er no net allinne stien! Dan hiene der twa hynders wêze kinnen, dan hied er stipe hân en net bang hoegd te wêzen...

‘Bang?’ seit er. ‘Bin ik dan bang?’

Hy wit net mear, hoenear't er dat wurd foar 't earst brûkt hat, mar yn al dy spanning fan 'e lêste wiken is it der, spilet it mei yn syn praat, kriget it betsjutting yn syn tinken. Oan 'e iene kant it langstme nei de grutte striid; oan 'e oare kant de bangens fan it frjemde Spoekhynder: dat bringt him alhiel yn trewyn.

En dan komt Jouk ek noch mei har boadskip dêre út Holwert wei:

‘No sille jo dan dochs wol nei Ate en Janke ta moatte, boer, want no hat Janke...’

‘De bek ticht oer dy lju dêre! 't Kin my neat skele, wat se dêre hawwe! Wat ik haw, dêr komt it op oan! Myn soarch! Myn striid, myn...’ bangens, mient er, mar hy seit it net. En no hat er de stap dien: de ynskriuwing foar Ljouwert is fuort - no is der gjin ferwin mear op: hy sil nei Ljouwert moatte en tsjin it Spoekhynder ride! Ja, no kin der neat mear tusken komme; aansens sil de grutte slach komme en nêst de oare nûmers, dy't mar bysaak binne, sil de grutte striid om 'e gouden swipe oangean, in striid, dy't troch dat frjemde Spoekhynder en syn nea-útkommen-tsjin-Marja in frjemde, benei net te dragen

spanning bringt!

De dagen, dy't noch oer binne, jout Douwe alhiel oan Marja; hiel syn tinken is set op it hynder. Hy fuorret it sels, ûndersiket alles en dan begjint it oefenjen, de pikeur op 'e sulky en hy sels mei de kronometer oan 'e kant. Hy beachtet it hynder tige skerp: der mei gjin koarelskrom oan mankearje. Se sille in Marja sjen, dy't op 't bêst is! En de man sels dan? Och, ferdeald, wat binne dat no wer foar nuvere betinksels? Is dat de twivel? Is dat de bangens? Hy skroeft himsels op en nimmen wit, hoe'n geweldige striid oft der efter dat stoefe antlit no al is!

Alle jûnen, as er op bêd sil, dan komt it wer, dan is er allinne en dan moat er fjochtsje tsjin kweageasten, dy't him útgnize, him útmeitsje foar alles, wat lef is - mei op 't eintsjebeslút noch it byld fan syn ferstoarne frou en dat fan syn soan.

Soms is Lysbet sa tichte by him, dan is it him suver, as heart er har stimme, as wol hja him wat sizze, him helpe of, wa wit warskôgje. Lysbet, hoe mist er har no, hoe mist er alles, wat yn eardere tiden syn libben útmakke! En dochs, hy moat trochsette, mei of sûnder Lysbet, mei of sûnder Ate - hy moat alles op alles sette! Ljouwert sil foar him diskear betsjutte: alles of... neat!

Marja is al op wei nei de Aldehoustêd en de oare moarns giet Douwe sels. Hja sille op 'e baan noch wat oefenje, om dan de lêste deis út te rêsten en krêft op te dwaan foar de striid. Douwe nimt dizze dagen net folle iten en gjin drip drank. Hy wit, dat soks nedich is, en hat der ek gjin ferlet fan. Hy is de lêste dagen wat rêstiger wurden, frjemd rêstiger dan, mar eltse sine stiet spand by him; hy is as in wekker, dy't op ôfrinnen stiet, as in fear, dy't spand is.

Hy wol mei nimmen mear petearje en lûkt him yn syn keamer werom mei de list en de krante. Op syn deade gemak wol er ien en oar lêze en dan sliepe, sliepe en ferjitte. O, goede God, alles ferjitte te kinnen yn 'e sliep... Stil ris, wat is dat dêre? Stil ris, wat is dat dêre? Wat stiet dêr yn dy krante? Hy giet oerein. Der stiet wat oer de hynders! Oer... Hy lêst it, ien kear, twa kear

en dan kriget er wer in klap. Want dêr stiet dúdlik en wol, dat de lju, dy't er derfan fertocht hat, dat hja mr X kocht hawwe -der neat mei út te stean hawwe!

Hja freegje, wa't him ferskûlet efter mr X en efter N.N.! Hja easkje, dat it bêstjoer, foardat de lêste searje om 'e swipe rint, de nammen fan hynders en eigeners yn 't iepenbier omroppe lit. Docht it dat net, dan nimme hja harren hynders út 'e baan en geane fuort! En it stik is folslein ûndertekene fan deselde lju, fan wa't hy, Douwe, tinkt, dat se mr X oankocht hawwe soene.

Hy leit de krante del en stiet stil foar it finster te sjen. Syn eagen dwale oer de Sofialeane, de feemerk en dêrefter wit er de Wilhelminabaan, dêr't moarn útmakke wurde sil, wa't de swipe kriget, mar boppeal, wa't dy N.N. is. Hy wol kalm bliuwe, hy moat kalm bliuwe. Fuort no dy beide letters! Der net mear om tinke. Mei izeren krêft laat er syn tinzen, dy't hieltiten dêr wer hinnelûke, ôf. Aansens noch ris nei Marja sjen, yn 'e boks by Klopma, ja, 't is wol fertroud, - mar efkes sjen - en dan noch ien slokje en dan sliepe. Hy giet nei ûnderen en komt yn 'e seal. Hy wol der earst sûnder praat trochhinne gean, mar dat slagget him net. Der is in hiel omsittend laach byinoar, draverslju, mar net folle fan dy, mei wa't Douwe ornaris op 'en út giet. It binne Hollanners, dy't oanlutsen binne troch de nasjonale draversdei yn Fryslân, offisjele minsken ek, en yn dat fermidden wurdt er ynhelle as ien, dy't meitelt.

Deselde man, dy't him yndertiid Marja besoarge hat, giet oerein en seit: ‘Hearen, mei ik jimme foarstelle ien fan Fryslâns ferneamde hynstemannen? Douwe Ates Wallinga!’

De lju komme oerein en fûstkje mei him, en Douwe moat, oft er wol of net, by harren komme te sitten, drink in romer wyn mei en praat wat. Nammers, hy seit net folle, it bliuwt by koarte anderten en al ridlik gau ferûntskuldiget er him, de hearen sille 't wol begripe. Hy wol noch efkes nei syn hynder en dan sliepe.

 

As er fuort is, dan fertelt de man, dy't him foarsteld hat, wat út Douwe syn libben en benammen ferjit er net it drama fan it

Spoekhynder der by oan te heljen.

‘Ja, moarn, hearen, dan giet it hjir om noch wat oars as om 'e Gouden Swipe! Moarn giet it hjir ek om 'e macht! Moarn wurdt hjir yn Ljouwert fochten om it masterskip!’

En de hearen harkje mei sân pear earen. Hja begripe winliken net, dat soks mooglik is. Winliken binne foar harren draverijen grutte, kleurige feesten, dêr't minsken by komme om út te wêzen, om hynders draven te sjen ek wol wat, mar boppeal om it jild, om 'e gokkerijen. Mar dat der ek noch plakken binne, dêr't in draverij yngrypt yn it libben fan 'e lju sels en dêr't allinne it draven fan 'e hynders harren sa al in geniet is, omdat hynders in grut diel fan harren libben útmeitsje, dat is foar harren wat nijs - en hja wurde der fan yn it moed taast.

 

Douwe hat nei Marja ta west en alles goed befûn. As er wer troch de seal giet, tikket er efkes oan 'e hoed en de hearen komme healwei oerein as in earbewiis, as bringe hja in stille eare oan al dyjingen, dy't moarn komme, en boppeal oan him, dy't moarn fjochtet om it allerheechste. Douwe giet de trep op nei boppen, nei syn keamer. Hy sjocht op 'e tafel - rint der hinne en nimt de list op. Efkes ynsjen, tinkt er, rêstich ynsjen. Kom, gean der mar by sitten en stek in sigaar oan. Sa. Iepeningspriis, tweintich hynders; tolve hynders foar de merkpriis; fjirtjin foar de simmerpriis; ienspannen. Foarriden fan in âlde postkoets mei seis hynders, postiljon en reizgers. Dat sil wol aardich wêze. Dan noch in oplústeringsnûmer: tugen yn Fryske seazen mei dame en hear yn Fryske klaaiing. Dêr laket er om. ‘Dame en hear yn Fryske klaaiing!!’

In ôffalstriid mei acht hynders. Dat is moardzjen by Douwe, mar, hawar, 't giet om 'e sensaasje - dêr stiet:

Draverij om 'e Gouden Swipe!

Neffens âlde tradysje, ynsteld fan Kening Willem. De nammen der by, folút, op dy iene dan nei... N.N.

In hiel skoft sit Douwe dêr yn 'e keamer oan 'e Sofialeane. De Ljouwerter krante en 'e list lizze foar him op 'e tafel en syn eagen bite harren fêst op dy twa nammen yn 'e krante en op 'e

list. Stadichoan wurdt it skimerich om him hinne. Alles kriget in frjemde, feale kleur, ont it tsjuster is. Allinne dy beide letters lykje te libjen. Se wurde grutter en grutter, komme op him ta, slute him ym N.N.N.N.N.N.!

Hy wol oerein springe om ûnder dy tsjoen wei te kommen, mar it is, as sit er fêst, as kin er him net ferwege! Dan is it ynienen, as krije se stal, dy letters, as begjinne se te praten.

‘Moarn, moarn, Douwe Ates, dan is it sa fier! Dan sjochst’ my en myn hynder, Douwe Ates! Myn hynder, it spoekhynder! De hiele simmer hawwe wy dy útlake, wy seagen dyn krewearjen om tsjin ús te riden, mar wy wiene dy te glêd ôf, Douwe Ates! Mar moarn kinst' ús fine! En dan sil it hurd om hurd gean!’

Douwe Ates sit stil en ûnbeweechlik foar him út te sjen en kin net loskomme. De kiel is him droech, de tonge plakt him tsjin it ferwulf, de hannen trilje him, as wied er in âld man en op syn foarholle komme switdrippen.

Dan komme de oare bylden foar him lâns, allegear út syn bluisterich libben, bylden, dy't er sjocht mei ôfgriis, mar dy't him lykwols skerp dúdlik foar eagen steane.

Hy sjocht en heart syn ferstoarne frou Lysbet en dan ek wer Ate. En hy kin der neat oan dwaan, syn eagen freegje it en syn lippen raze it út:

‘Ate, Ate dan dochs - wêrom moatsto my allinne litte?’

Hy tinkt wer oan dy oare kears, dat er hjir ek oan 'e foarjûn wie fan in swipedraverij en hoe't er de oare deis mei Prins wûn. De gouden swipe - en wêr is er bleaun? Wat hat er der mei dien? Hy hat him misbrûkt en stikken slein op dyselde Ate, syn soan, en no, moarn sil er sels, wa wit, slein wurde.

Sa sit er dêr lykme allinne, Douwe Ates - ien grutte striid moarn foar him, op 'e baan... en ien yn him, no!

En it begjint fier yn 'e kimen op al te ljochtsjen. Dan earst klaait er him út en giet op bêd.

No net mear tinke en tidigje op moarn en op Marja, syn hynder, reemakke lyk as hy tocht hat, dat it moast..., en dy't moarn - moarn... Efkes leit er en dan seit er rêstich en oertsjûge, as wie it in andert op alles, wat er trochmakke hat:

‘En moarn riid ik foar 't lêst... winne of... ferlieze!’

Dan jout er him del, Douwe Ates.

9.

En hjoed is 't de Dei!

Dat wurdt faak sein fan 'e moarn, hûnderten kearen en op hûnderten ferskate plakken. Yn Hantum is gjin praat oars! Op it lân, dêr't de arbeiders dwaande binne mei de rispinge, thús ek ûnder iten, yn 'e smidte op 'e boppebuorren en by dûmny's stek, dêr't de âldsten steane.

‘Hjoed is 't de dei, mannen! It sil ús ris nij dwaan!’

Want ek al ha se trochstrings net folle op mei it dwaan en litten fan Douwe, de boer fan it Frijhôf, yn dit gefal leit de saak oars: it is benei, as wie dat hynderke, dy Marja, fan harren allegearre. En winliken is dat sa: it heart by it Frijhôf, it heart yn it gea en by it doarp. Ha se him net faken tugen en draven sjoen? En ha se net, as Marja hjir of dêr wûn hie, inoar laitsjend oansjoen en taknikt? Jawis, Marja heart by Hantum en Douwe ek!

‘Hjoed is 't de dei!’ Dat sizze ek oaren! Minsken, dy't der op út binne om sokke dagen in deihier te fertsjinjen mei nearing en negoasje. ‘Hjoed is 't de dei!’

Under de faklju, de pikeurs wie der eartiids altyd in mear of minder ûnferskillich riddenearjen oer harren wurk, foar harren makke it net safolle út, wa't der wûn en allinne it wedzjen wie foar harren de muoite wurdich. Mar no is alles oars! Se freegje inoar, besprekke de kânsen en sjogge yn spanning de dei âlder wurden. De hiele draverswrâld, ja, hiel Fryslân wit, wat der fan 't simmer om hear gien is mei dy twa hynders, Marja en mr X! It is ek al net ferhoalen bleaun, dat it hjoed gean sil tusken dy beide hynders, dêr't de eigeners fan inoar dwers sitte, de iene Douwe Ates, dy't poerrazend is, om't mr X him foar it soaltsje hâlden hat, en de oare N.N., omdat er de macht hawwe wol! En de macht sà ha wol, dat der mar ien biedwurd jildt: alles of neat!

En dan dat frjemde derby: wa is dat, N.N.? En wêr bliuwt dat hynder dochs yn 'e goedichheid?

Guon minsken binne it wol ris neigien - mar altiten binne se wer op 'e doele rekke! It hynder wurdt jimmer brocht en werhelle yn in gewoane feeauto. De Hollânske pikeur komt der by yn en dan ride se fuort. Ja, se ha se wol ris nei west en der binne ek wol oanwizings, mar it rjochte witte se net, kinne se net witte, want as se moai wis sizze, nei dat doarp, dan komt efkes letter deselde auto werom mei hynder, pikeur en sulky en riidt wer in hiel oare kant út.

Unbegryplik en ûnfrysk tagelyk!

Mar hawar, Frysk of net Frysk, wat der hjoed barre sil, dat is fêst Frysk! En dat it der mâl omwei gean sil, dêr kin elk op oan! Noch hearre se Douwe syn wurden, sprutsen yn 'e iene of oare herberch, mar dy't oer hiel Fryslân útspraat lykje te wêzen:

‘As it wier is, ferdeald, as it wier is, dat it spoekhynder allinne kocht is om my fan 'e baan te jeien, no, dan sille se dêr yn Ljouwert noch wat belibje! Dan sille se Douwe Ates kennen leare op in rare manier! Want as it smearlapperij is, dan falle der deaden, dat is sa wier, as ik hjir stean!’

Dat hat er sein en Douwe Ates is net immen, dy't foar syn wurden omlizzen giet, dat elk wol en sil hjoed nei Ljouwert, ek al driuwt it wurk noch sa en al easket it moaie waar winliken, dat men de fruchten mei ynhellet - hjoed giet elk nei de Wilhelminabaan!

Ier en betiid begjint it al. Diskelju sette de tinten op, tôgje mei snobberij en koeke. Listsutelders nimme it waar op, sykje in goed plak om te stean en dan komt njonkenlytsen it folk.

De treinen spuie se by hûnderten út, út alle plakken wei komme se oan. It lokaaltsje kin se benei n't iens hâlde en sels bûten Fryslân wei komme de lju del.

Ek mei auto's en fytsen komme se. Reauwen sjocht men benei n't mear, hjir en dêr stiet noch ris ien by de poarteherbergen mar de measte seazen binne al lang foar in krats ferkocht en fan 'e weinmakker omboud ta bakkers- en molkkarren.

De lju hawwe in skoan sin. It is prachtich moai waar en se

binne der in dei út - en dat is ek wat wurdich. En dêrby noch dat jin-fernoegjen oer wat se aansens belibje sille.

Om in oere of tsien hawwe de grutte hikken fan 'e Wilhelminabaan de measte minsken al trochlitten.

De kaartsjeferkeapers feie harren it swit fan 'e holle en de listsutelders keapje it earste kop Kofje. Dy hawwe him ek al rekke. Hja hawwe, tûke hânnelslju as hja binne, net roppen: ‘Wa noch in list? Hjir de folsleine list!’... ei, jonge nee... se hawwe sein:

‘Marja en mr X! Hjir is de list. Wa wint de swipe?’

En dat hat holpen! It like krekt, as hiene hja de striid al útmakke en de útslach op 'e list set! Ha, ha, de minsken hawwe se harren suver ûnder 'e hannen weiskuord.

Wa wint de swipe? Ja, dat mei men wol freegje.

Yn grutte spanning sitte en kuierje de minsken om 'e baan.

Alle plakken binne beset en in muzykkorps hâldt de fleur der yn.

De draverij begjint mei de iepeningspriis, in draverij 4-e klasse, dêr't tweintich hynders foar ynskreaun steane. It binne noch net de fluchsten, mar dochs sitte der yn dy klasse mooglik guon, dy't takommende jier yn in hegere klasse rinne, dat men hat der niget genôch oan.

En oan 'e oare kant is it ek in prachtich gesicht, dy hynders en dy pikeurs yn harren kleurige klaaiïng te sjen - it bringt noch mear spanning foar it haadnûmer, dêr't sa nei útsjoen wurdt.

It iene nûmer nei it oare wurdt ôfroppen en ferriden. It is yn 'e grutte fersoargingstinten foarenoan, dêr't de hynders steane, in drok gewrimel fan pikeurs, eigeners en stalfeinten.

Douwe Ates rint fan 't iene plak nei 't oare.

Hy is fan 'e moarn wekker wurden mei in rêstich gefoel en hy hat oan neat oars tocht as wêr't er justerjûn mei lizzen gien is. Allinne hjirre, op 'e baan, is dy rêst wer fuort. Wylst de dei syn gong giet en de nûmers draaie, tinkt er om syn grutte tsjinstander, mar hy hat him noch net fernommen! Hy hat alle tinten neisjoen, hy hat yn alle stâlen west, mar nearne is it spoekhynder te sjen. En mei dat de tiid ferrint, groeit by him de ûnrêst.

No moast dat bist dochs noch ris weibliuwe, dat soe wat wêze! Efkes hopet er it, want hy wit sekuer, dan is de swipe foar him, mar nee, dat wol er dochs ek net, dan soe - hy wit it - alles en alles om 'e nocht west hawwe! Hy moat en sil hjoed syn grutte striid stride, oars is de dei foar him bedoarn. Mar it liket net bêst, de omropper kundiget al oan: ‘Klearmeitsje foar de swipedraverij!’ en noch gjin mr X! Douwe flokt it út, mar it jout neat, de tiid is der, dat hy giet nei de twadde tinte om him ree te meitsjen.

Op dat stuit komt mr X it middenfjild opriden. Elk sjocht it hynder al fan fierrens en benammen as de Hollânske pikeur, allyk as de oaren efkes in baantsje riidt - en as er werom is, sjocht Douwe him ek. Hy is by steat om nei de pikeur ta te gean en him te freegjen, wêr't er wei komt, mar dochs docht er it net. Hy riidt noch efkes in rûntsje. - Ha, hark ris, hy heart syn namme al en dy fan Marja!

Ja, de lju sjogge him - krektlyk as de swarte niis.

Wa hat no de eagen net iepen, no't aansens dy beide tsjin inoar yn 'e baan komme? Der binne seis-en-tritich hynders en se binne yndield yn seis searjes, dy't sa fêststeld binne, dat, behâldens ûngemakken, de fluchsten fêst yn 'e finale komme, om't dy ferdield binne oer alle seis.

Marja is by de earste searje en start op 780 meter. De lju wize inoar oan:

‘Sjoch dêre, yn dat efterste hok, dêr stiet er, Marja! Wat is 't in hapke, net? Hy hat der sin oan, no, wachtsje mar! Aansens, dan kinst' dyn gong gean!’

Ja, Marja hat der sin oan en Douwe ek. No hat er mr X sjoen, einlings en lang om let sjoen - en no is er net bang mear; oarsom, no langet er der nei, dat se nêstinoar komme - want dy swarte start ek like folle, wit er. Lykwols, earst de searje winne; dêrom oppasse, eagen en earen iepen en noch ris goed tinke om 'e swakke steeën.

Stil! It startsein begjint.

Klaar - maken - op uw plaatsen - één - twee - drie - af!’

Los fleane de ilestiken en los binne de hynders!

De gouden-swipedraverij is begûn!

De minsken hâlde benei de siken yn. Se ha oars gjin each as foar Marja - en as se sjogge, hoe't it hynderke ynhellet en de oaren foarby stoot, dan rize de lju omheech en klappe, Marja ta eare - want elk kin it dúdlik sjen, Douwe hâldt him yn; it hynder kin dus noch hurder! Moai sa, dat sil him aansens helpe!

De twadde searje wint ‘Paul Kruger’, de tredde wint ‘Spyk’, de fjirde komt ‘Winny’, de fyfte ‘Stânfries’... en dan komt de seisde searje, wêryn mr X sit.

Douwe hat Marja oerjûn oan 'e fersoarger; de finale wurdt dochs net earder as nei it skoft ferriden en hy wol dat grutte hynder no draven sjen. Hy sjocht it stean en in benei dwylsinnige hate tsjin dat hynder fljocht him oan.

Dat is it dus, it spoek fan dûbel neat!

It liket der wol op, want as stie it yn 'e boks, sa ûnbeweechlik stiet it grutte bist dêr. Net in hierke oan it dier dat beweecht; it liket mear op in stânbyld as op in libben hynder! En lyk as it hynder sa is ek dy pikeur, in pikeur, dy't Douwe like min thúsbringe kin.

Mar as de ilestiken losfleane, dan sjocht Douwe en dan sjogge alle minsken, dat der om 'e duvel libben yn man en hynder sit! Wat in start! It is krekt as springt er foarút en sa mar hat er in pear te pakken, mar dan is 't krekt as heakket it. Hy bliuwt op ien hichte. Toe dan, bist, do moatst dyn searje winne! Mar dan moat er al better oandonderje, oars dan... no, nee, nee, hy hellet yn. Ja hear, hy wint de searje, mar it wie der op ôf! In snútlingte foar, mar ek net mear.

‘Hè, hè, wat in spanning!’

Lykwols, Douwe syn papieren rize en hysels hat ek wol moed - hy hat Marja ynhâlden - en mei twa lingten wûn, rejaal dus. No, en dizze, dy't ek 780 meter start, wint mei in snút en de rider joech alles.

Nee, de measten leauwe it al te witten, 't kin benei net oars: Douwe Ates kriget de swipe.

Douwe is optein. Mei grutte soarch fuorje en wriuwe hy en de

fersoarger Marja en hy docht him net oan tiid om 'e tinte foar de dravers op te sykjen; hy bliuwt by Marja. Hy yt syn iten op, foar syn hynder sittend yn it strie en lit de fersoarger Kofje helje. Hy wol it nûmer fan 'e âlde postkoets al efkes sjen. Dat is altiten de muoite wurdich en it geweldich hantsjeklappen is mear as fertsjinne foar dizze moaie oanklaaide groep. It is sa echt, men soe der sa ynstappe kinne. -Ja, dat is moai...

Dan is der skoft en de minsken begjinne te rinnen. Guon geane efkes de stêd yn, mar de measten bliuwe, it duorret net sa lang en de ôffalwedstriid is gau dien.

De muzyk spilet in pear nûmers en al ridlik gau begjinne se mei de ôffalpriis - dy't gau útmakke is. En no - no komt it!

De finale om 'e swipe!

Ja en net allinne de finale, mar ek noch wat oars! Tink om dat kranteberjochtsje! De eask om de nammen te neamen! Ja, krekt. Stil! Dêr komme se oan!

‘Paul Kruger’, in skimmel, de rider klaaid yn swart buis mei reade kraach; ‘Spyk’, in kol mei wite sokken, de rider yn grien buis mei swarte streep; dan ‘Winny’, in brúntsje, de rider klaaid yn pearsblau buis en brune pet; dan ‘Stânfries’, de rider klaaid yn swart buis met reade knopen en dan... mr X, de grutte swarte! De rider klaaid yn swart mei sulver. En Marja, de goudbrune merje, rider klaaid yn grien mei read.

Dêr steane se no! Fryslâns fluchste dravers mei op 'e sulky's lju fan namme... Hea ja, nammen! Ien ropt, tsien roppe, hûndert roppe:

‘Nammen!’

Nammen wolle se witte; se ha der rjocht op, it is harren tasein, yn alle gefallen net ôfsein, dus:

‘Kom op mei dy nammen!’

O, it is benei net om út te hâlden, sa'n spanning! Fan de tribunen ôf en út it folk, dat stiet, komme der lûden, se roppe en raze:

‘Toe dan dochs!’

Se moatte no witte, fan wa't dat grutte spoekhynder is! Sjoch him dêr stean, as in peal! Stil! Net mear prate, de omropper

freget de oandacht:

‘De hynders stean ree foar de finale...!’

‘Ja, dat witte wy wol, fierder!’

‘Om te foldwaan oan in fersyk folgje no de nammen: nûmer ien Paul Kruger, eigener-rider Oosterhof, Wurdum -’

Sa neamt er noch trije, en dan, wylst elts de siken benei ynhâldt: ‘Marja’, eigener-rider Douwe Ates Wallinga, Hantum, Wodan, eigener-rider Ate Douwes Wallinga, Holwert!’

Wat seit dy keardel dêre? Ate Douwes Wallinga? Mar dat, dat...’

Ien amerij is it deastil, mar dan barst it los:

‘Douwe Ates tsjin Ate Douwes?’

‘Heit tsjin soan?’

‘Soan tsjin heit?’

Mar dat wurdt dan in striid op libben en dea! It is om jin sels foar de kop te slaan, want no wit men, wêrom't dy beide hynders hjir, krekt hjir!, tsjininoar útkomme. No wit men, wêrom't dy taktyk, dy't langer as in jier duorre hat en benei ta in trageedzje wurden is, fierd is.

Dizze gouden-swipedraverij is útsocht om in jierren âld skeel tusken in heit en in soan út te fjochtsjen en sa as allinne mar Wallinga's dat dwaan kinne en doarre, foar it folk fan Fryslân sels en efter in hurddraver!

Douwe kriget in skok. Hy fljocht oerein en sjoeht nei syn soan. Hy hat lykwols net folle tiid, sa daalks giet it sein en hy is alle oandacht nedich foar Marja, dy't benei net te hâlden is.

Efkes tinkt er oan opjaan - de jonge de eare gunne, mar nee, dan komt der ynienen in waarm en ryk gefoel oer him, in gefoel, dat him bliid makket en dêr't er benei om sjonge kin. ‘Fansels, hoe soe 't ek oars kinne,’ tinkt er, ‘dit is echt wat foar him, echt wat foar ús, de Wallinga's! Hy hat my treffe wollen yn it alderdjoerste fan myn bestean, yn 'e baan en noch wol yn dizze baan, om 'e Gouden Swipe! No wit ik dat ik myn soan werom haw, no wit ik tagelyk, hoe fier't ik mis west haw en dêrom, jonge, sil ik dy net ôffalle. Do wolst fjochtsje, hawar, wy sille fjochtsje!’

Hy hat de tosken opinoar en de leie fêst yn 'e hannen. Hy is der klear foar!

En Ate is ek klear! Hy is niis yn 't skoft en op 't stille ein fan 'e baan op 'e rider syn plak kommen en nimmen hat it opmurken. Earst hat er der tsjin oan sjoen: nei oardeljier fan prakkesearjen en krewearjen ynienen yn it folle ljocht, mar no is er wer sterk en wachtet yn langstme.

Dêr begjint it startsein...

‘Klaar - maken, op - uw - plaatsen! Een - twee - drie - af!’

En de ilestiken binne noch net iens goed en wol oan 'e kant, of dêr fleane se hinne, de seis prachtige, flugge hynders! It fljocht Ate oan en no fielt er, dat er in Wallinga is! Dit is feest sa: hynders, dy't inoar neat tajouwe, en op 'e sulky riders, dy't witte, hoefolle oft it lije kin, en út alles foardiel besykje te heljen!

Oppasse no en meitsje gjin flaters! Se binne hjir strang - net bokke, net fjouwerje, mar lykwols flecht oansette! Fuoi, wat in hearlik gefoel! Hy prakkesearret in stuit net iens mear, wêr om't er hjir is, sa kriget it him te pakken! Hy sjocht oars neat as syn hynder en dy't noch foar him binne. ‘Toe mar, Wodan, toe mar, beest!’

Tinkt er dat of seit er it? Mar Wodan wit it en ien foar ien hellet er se yn. En as er oan 'e kop sit, dan giet der in gejûch op:

‘Ate - Wodan!’

Hy heart it roppen.

‘Ja, ik kom, ik win!’

Mar dan ynienen sjocht er flak neist him in lytse, brune hynstekop en hy wit it: Marja!

Ja, Marja, mei syn heit.

Dêr komme se, Ate, dêr komme se, Marja, de flugge, en Douwe Ates, dyn heit!

Noch fiif, noch fjouwer, noch trije, noch twa, noch ien... No binne se njonken inoar; as net te hâlden fleane se de baan lâns en wer giet der in gejûch op. De lju stompe inoar oan, slaan inoar op 't skouder.

‘Sjoch dan dochs! Dêr geane se!’

Dan de stimme fan Douwe, fol en lûd:

‘Marja, sigeunderke, hâld hoek! Silstody kweajonge no winne litte?’

En Marja rint om 't libben!

Mar net om 'e nocht hat Ate oardeljier yn stiltme oefene mei syn hynder! En net om 'e nocht hat Wodan de bynammen fan Spoekhynder en Swarte Duvel, want as Ate him noch mear jout en syn lichem as in spande bôge op 'e sulky sit, dan is it ynienen, as kriget Wodan noch mear krêft! Men kin de ribben op syn grut lichem telle. Hy smyt de poaten einen foarút. It is, as fret er de meters op, hurder, noch hurder! En hoe't Marja ek draaft, dy kin it net hâlde, dy kin net... en Ate wint. -

As in grutte, swarte streep sjit it hynder oer de miet. De minsken rize as ien man omheech, it daveret troch de loft en it kroppet Ate yn 'e kiel, as er Wodan stadich útrinne lit. De minsken binne net te hâlden, mar ien is de allerfluchste. Sa gau steane hja net stil, of Douwe springt fan 'e sulky, jout Marja oer oan 'e fersoarger en stapt op Ate ta, sjocht him net oan, mar grypt syn hân en seit:

‘In earlike striid. Myn lokwinsk!’

Dan draait er him om, giet nei de tinte, ferklaait him en giet fuort. Ien kear sjocht er noch om en dan sjocht er noch krekt, hoe't se Ate op 'e skouders nommen ha en nei de bêstjoerstinte sjouwe en Douwe wit, aansens sil Ate syn earerûnte ride, de krânse om 'e hals en de swipe yn 'e hannen, en fan 'e tribune sil him ta eare it folksliet spile en songen wurde.

Mar dêr heart Douwe no net by. Hy kin noch krekt de fjouwer-oere-trein krije en ier en betiid, Jouk wit net, hoe't hja it hat, is er thús. Jouk is hoeden, hja past op, wat se seit. Dy hat ferlern, tinkt hja...

Stil giet Douwe by de tafel sitten. Hy wit neat te sizzen, sa fol is it op 't heden by him en dan freget er Jouk, dy't suver kjel wurdt: ‘Sil ik dy no ris sizze, wa't N.N. wie, Jouk?’

Mar Jouk wit net, wat der is; hja wol him ôfliede: hy is sa frjemd en sêft. ‘Sille jo earst mar ite, boer?’ freget hja.

Douwe anderet der net op, want hy heart net, wat Jouk seit.

Hy sjocht har ek net oan. Syn eagen stoarje sûnder doel de keamer oer, mar syn lûd is sêft, dat hat Jouk goed.

‘N.N. dat wie Ate, Jouk!’

Dan komt Jouk yn aksje. No begrypt hja it.

‘Boer, boer,’ seit hja, ‘is 't wier? Och heden, ús Ate...’

‘Us Ate, ja. - Hjoed hat in soan syn heit ferslein en dêrmei hat er bewiisd noch wol sekuer ien fan uzes te wêzen, in Wallinga! Nee, fanke, ik sil gjin iten hawwe. Noch net.’ Hy giet oerein en nei de gong en Jouk sjocht him nei. ‘Hea ja,’ seit Douwe, ‘do hiest my lêsten ek wat sizze wollen dêrwei, no? Wat wie dat ek hast?’

‘In lytse Douwe,’ seit hja en laket.

‘Ja,’ seit er, ‘soks kin men ferwachtsje fan sokke keardels!’ En hy laket ek. Mar dan wurdt it him te machtich en hja heart him de foarkeamer yn gean...

As Jouk om in oere of acht by him komt, sit er stil by de tafel. Hja seit neat en set de Kofje by him del. Syn earmtakken steune op 'e tafel en de holle yn 'e hannen; sa sit er dêr en foar him leit de steatebibel, iepen.

Har hannen trilje; hja wol wat sizze, mar wat sil men no sizze? En sêft is hja wer fuortgien.

Hiel lang sit Douwe dêr, dan tilt er de holle op en lêst lûdop: ‘Ate, soan fan Lysbet en Douwe...’ En jitteris: ‘Soan fan Lysbet en Douwe.’

Op dit stuit hat er hiel syn libben hifke en woegen, hiel syn libben mei al syn dieden, soms lûdop pratend, as wiene der guon by him en as wied er net mear iensum.

Midden yn 'e nacht giet er oerein en nei bûtendoar.

As in sulveren mar fan ûneinige gruttens leit Fryslân foar him. No en dan heart er it lûd fan in nachtfûgel. Op 'e naald sit in ûle en lit syn mankelike rop hearre. Yn 'e fierte alet in ko, mar fierder is it stil..., ien grutte, waarme rêst. Ut 'e lannen lûkt in skierwite wale omheech. Foar him draait it ljocht fan Skiermuontseach, lofts dat fan it Amelân en Skylge en fier yn it noardwesten Tessel en Nijdjip en meiinoar slute se Fryslân yn, Fryslân, lyts yn it grutte en grut yn it lytse.

Nêst en efter him is it Frijhôf en fierder, sa fier as er tinke kin, de ierde, waarme mem-ierde.

Douwe, sterke Douwe Ates, hoe lyts is er no! Hy hat in gefoel yn him, as moast er de hannen gear dwaan en bidde. Dan giet er yn 'e hús en op bêd en Jouk heart no neat mear. Niiskrektsa is syn lûd helder en klear út 'e keamer wei kommen:

‘Moarn kom ik, jonge!’

10.

Ate Douwes wit net mear mei hoefolle minsken oft er fûstke hat, ja it stiet him net iens helder mear foar de geast, hoe't er thúskommen is, it hat west as in rûs en hy soe 't net ienris mear krekt neifertelle kinne.

Fan juster ôf, doe't er mei in krânse omhongen en de swipe, de gouden swipe, op 'e knibbels syn earerûnte makke en it folk him eare, oan no ta yn 'e iere moarn en mei de rûzige holle ûnder de pomp, hat er winliken yn in oare wrâld libbe. Mar no hat it iiskâlde wetter de lêste feestklânken der útspield en wylst er him droech en read rost, komt er wer aardich by syn sûpe en stút. No is it fuort mei justerjûn! Alde Ipe skarrelt al efter de kij oan en de faam rattelt al mei bussen en amers: it is melkerstiid! ‘Mar ho ris, sil de goudenswipewinner dan sels mei melke?’freget Ipe.

‘Jawis, wat oars, hoe soe 'k net! Gouden swipen winne, bêst, earewyn drinke, bêst, mar no is 't wer út!’ No de âld blaukile wer oan, in tuolle en in amer en ûnder de ko! Fansels hy prakkesearret der noch wol oer - dat kin ommers sa moai mei de amer tusken de fuotten, de holle tsjin it koweliif en mei de muzyk fan 'e speetsjende molke om him.

Keardel, keardel, wat in feest hat dat west! Hy mocht net nei hûs.

‘Ja, wy bringe jo wol wer yn Holwert!’

En hy hat noch nea safolle moaie froulju byinoar sjoen. En prate, dy froulju! En dan seagen se him mar oan mei har fjoerige eagen - en dochs, dochs, ek al hat er der oars fan west

- dat wol er wol wêze - mar doe't er yn 'e nacht syn eigen wyfke oankrûpe koe, dat wie dochs echter.

‘Do,’ hat er sein, ‘do, Janke, en oars net ien.’

En sa, ticht tsjininoar oan, binne hja weiwurden yn 'e leafde - de earste echte nacht sûnt oardeljier. Alles hat er útsein en hy sil it noch wol ris dwaan moatte, want hy hat it him net oan tiid dien.

‘Foar praten, fanke, is der moarn wer in dei,’ hat er sein, ‘mar dizze nacht komt nea werom.’

Hy laket no noch, as er der oan tinkt - want al mei it feest dêre, yn Ljouwert, him ferjitte, ditte hjir by him thús grif net! Der is in ynlokkich gefoel yn him en dat stekt de oaren oan, it witten, dat men alles, wat jin yn 'e wei stie, mei ien klap fuortreage hat; dat men jins grutske heit, dy't miend hat kening te wezen op syn spul en oer syn bern, dat men dy geastlik sa bot slein hat, dat er nea wer sa fier komt - en boppeal, dat men him dêrtroch krekt ek wer wûn hat; dat is it âldermoaiste noch!

It hat der op of der ûnder west en Ate hat it witten. En al dy minsken, dy tûzenen fan minsken, hawwe it witten - dat folk fan bodders, mar ek fan tinkers, net ien oars, oanfield, wêr- om't hy sa hannelje moatten hat!

Hja hawwe witten, dat as men in jierren âld skeel net oan 'e kant krije kin troch praten en eameijen, dat dan in died, mar dan in útsûnderlike died, helpe kin! En dat is troffen en tagelyk mei de brune Marja hat Ate noch wat oars oerwûn en dat is it grutske hert fan syn heit.

Alles is no sa klear en hy is der wis fan, dat syn heit it ek sa oanfielt. Dat kin net oars. Dat lei yn syn lûd, doe't er Marja oanfitere en dat lei yn syn hân, doe't er him lokwinske. Nei 't melken, ûnder it breaiten wurdt it in rûzich kertierke, want Ate docht it sa mâl, hy is sa oerdwealsk en bolbjirken, dat Ipe seit op 't lêst tsjin Keimpe:

‘Lit ús ús wegen mar wer gean, âlde hear-dy is fuort noch net wer sûn.’

Maartsje is fan betinken, dat de earewyn sil de boer noch wol yn 'e holle omspoekje.

En Janke, it arbeidersfanke, dat har sa treflik oanpast hat yn har steat fan Fryske boerinne, sûnder dat hja har ienfaldich wêzen kwytrekket, Janke wit ek net, hoe't hja har blidens uterje moat. Hja hat ommers jimmer it gefoel hân, dat it har skuld is, dat heit en soan net mear meiinoar kinne, en hiel faak hat hja ek sein:

‘Wy hiene inoar mar net hawwe moatten, Ate.’

Mar dan hat Ate har altyd ticht tsjin him oanlutsen; en dat hat syn andert west. En ien kear hat er sein:

‘Ik hâld fan heit. Myn libben lang haw ik fan him hâlden, mar dy jou ik net op, want ik wit, dat er mis is. Hy mient, datsto ferkeard, yn alle gefallen net goedernôch foar my biste en dat is syn flater! En ik jou dy dochs net op, want dêrfoar bin ik ek in Wallinga.’

Krekt, hy is in echte Wallinga, dat hat hja altiten wol witten, mar benammen as er op 't lange lêst fertelt fan dat hynder, dat er kocht hat en dat er oan 't oefenjen is. En hja hat der tsjin nimmen oer prate mocht! Ja, wol in echte Wallinga!

Mar hoe't it no fierder komme sil...

As hja noch efkes tegearre binne yn 'e keamer, dan freget hja him: ‘Jonge, hoe sil 't no komme tusken jimme?’

‘Tusken heit en my? Dat sil 'k dy sizze,’ anderet Ate. ‘Do moatst soargje, datst’ fan 'e moarn betiid klear biste mei dyn wurk, want hy komt hjoed!’

‘Hjoed? Heit?’ freget Janke.

‘Ja, heit! Douwe Ates!’ seit Ate. ‘Dat leit my sa by, fanke. Do moatst tinke, hy is allinne en hat hjir fannacht oer lein te prakkesearjen. Nee, doch no mar lyk as ik sis. Do silst sjen, aansens stiet er foar dy!’

‘En do dan?’ freget hja.

‘Ikke? No, hawar, ik soe oars mei ierpelôfleverje, mar dan moat heit der mar tuskenyn - dan bliuw ik tichte by hûs; der leit noch wat ploegjen yn 'e Treddeheal, dêr't de ierripe útdold binne.’

Hy laket har noch efkes ta, knypeaget en dan is er fuort en Janke giet oan 't wurk.

Efkes letter dêr riidt er hinne, twa hynders foar de ierdkarre en de ploege der op, nei de Treddeheal. It is in moai, terpich stikje lân ticht oan 'e dyk en hy hat der sin oan. De earste omgong giet noch net sa bêst, mar linkendewei wurdt it better.

De hynders hingje yn 'e beage, as soe 't der ûndertroch moatte. Dy meie hjir ek wol oer. En hoe kin 't ek oars? Alles wurket ommers mei, it wol fan 'e hân; it is prachtich moai waar en de boer sels dy núndert mar wat, sa'n skoan sin hat er.

Hynders yn spande stringen, de walm boppe de rêch, muzyk fan 'e lossnijde en iepentearende ierde, boppe harren, as in wide bôge, de loft en efter de ploege de hâldende, kearende, stjoerende jonge boer mei syn feestlik gefoel - is it net, as sjocht men in libben skilderij? Ate fielt him sa bliid as in bern, hy soe op 't heden by steat wêze om gekke kluchten út te heljen, allinne mar om dat feestlik gefoel. Syn eagen sjogge nei syn wurk, mar syn earen harkje skerp nei lûden en dan ynienen heart er wat, o, noch fier en fier ôf, mar dochs: it komt neier en Ate harket skerp.

‘Ja,’ seit er op 't lêst, 'in hynder!’

Noch ien omgong docht er en dan wit er: dy't dêr oankomt, dat is him, heit, syn heit mei Marja; der is hjir gjin hynder, dat sa draaft. Ja, hear, it is syn heit en hy soe him wol temjitte fleane wolle, mar dochs sjocht Ate net op.

‘Boei!’ raast er. ‘Hâld sa!’

En dan wer in nije omgong, ploegje! De sinne temjitte; oer de walmjende hynsterêgen nei de ljochte kimen! Mar syn earen harkje skerp.

No is heit benei oan 'e hameie ta, no riidt er it hiem op. Mar net ien kear opsjen! Is it skrutelens of skamte? Hy wit it net, Ate, mar stiet der ek net by stil.

‘Fuort, gudzen! Toe dan!’

No moat er út 'e tilbry wêze fêst..., syn heit. Hoe lang hat Ate no al op him wachte? En Douwe moat dochs ek wol goed rekke wêze, as er sa mar earst nei syn soan komt. Ate kin benei net wachtsje - en dan, dêr komt er oan, Douwe Ates. Mei fêste, swiere stappen komt er nei it lân ta. En op 'e foareker, dêr

wachtet er rêstich, heech, op syn soan.

Ate sjocht net op; hy twingt efter de ploege oan, ont hja op 'e ein binne.

‘Boei om!’ ropt er, smyt de ploege om en sjocht efterom, oft de fuorge nei 't sin is, en earst, as de hynders oarsom steane en de ploege wer foar de nije omgong stiet, dan lit Ate de leie op 'e ploege falle en sjocht op...

Ien amerij steane hja inoar oan te sjen, each yn each - ien amerij is der tusken harren it langstme en de leafde en nimmen sjocht dat, nimmen bûten... God.

Dan dogge beide in stap foarút; twa hannen knipe yninoar en teknipe alles, wat ferkeard west hat tusken harren, fan jierren her.

‘Heit!’seit Ate.

‘Jonge!’ seit Douwe.

Oars net. Net ien fan beiden kin, noch wol mear sizze, mar dat hoecht ek net: it is goed sa.

As Douwe, neidat er djip yn 'e kiel wat weislokt hat, wer wat seit, dan is dat deagewoan, krekt as hat der nea wat tusken harren west.

‘Bist al betiid efter de ploege, net?’ freget er.

‘Ja,’ anderet Ate, ‘de earstelingen hawwe it knap dien: dy binne al fuort. En no woe ik it wat lichtjes omflappe foar de rapen.’

‘Krekt,’ seit Douwe. ‘Thús alles goed?’

‘Heit moat der mar gau hinnegean. Janke sil de kofje wol brún hawwe, tocht ik,’ seit Ate.

‘Dat koe 'k wol dwaan.’ En him omdraaiend, stapt Douwe wer nei de daam. As Ate de leie wer yn 'e hannen hat, seit Douwe noch: ‘Komst’ ek te Kofjedrinken?’

‘Ja,’ anderet Ate, ‘noch twa omgongen, dan kom ik. Fuort mar, jonges!’

Dêr geane hja wer, de hynders yn 'e beage hingjend, de koppen geane op en del, en de ploege sjongt it liet fan 'e ierde. Ate stjoert en twingt en sa skowe hja as in byld fan krêft ûnder de sinne lâns, ien omgong, twa omgongen, krekt sa lang ont de

klokken begjinne te lieden. Dan spant Ate út en riidt nei de pleats as in frommes: beide skonken oan ien kant op it rjochter hynder.

As er op it hiem komt, stiet Ipe dêr, krekt thús.

‘Ipe,’ seit er, ‘bring do de hynders efkes yn 'e greide. En hy seit it sa nuver, dat Ipe komt hurd oandraven.

‘Is der wat?’ freget er, mar Ate anderet net, wiist allinne nei heite reau. Dan giet er it bûthús yn en nei foaren.

Hy kin der neat oan dwaan, mar hy trillet as in bern. Hy docht de kokensdoar iepen en de earste, dy't er sjocht is Janke, Janke, dy't alles sa mar net ferarbeidzje kin. Hja stiet dêr helpleas hinne en sûnder erch stekt hja har earms nei him út. Hy nimt har, sa't hja dêr stiet, op; in sinnestriel boartet troch har hier en hja hat de triennen yn 'e eagen.

Mei twa stappen is er by har, slacht syn beide sterke earms om har hinne en lûkt har ticht tsjin him oan.

‘Famke,’ seit er en oars neat en Janke kin der neat oan dwaan, hja moat har efkes útgûle. Ate aait har oer it hier en hy seit, mar it is benei net te ferstean:

‘Wêr hawwe wy dit oan fertsjinne?’

Net ien fan beiden wit, hoelang't dit duorre hat, mar ynienen seit Ate:

‘Stil ris!’

Hy nimt har mei, troch de koken nei de gong en dêr bliuwe se beide foar de keamersdoar stean. Der binne twa lûden, in âlde, wat swiere stimme en in jonge, tear lûd.

‘Pake en Aukje,’ flústeret Ate en Janke knikt.

De wurden, dy't songen wurde, binne o sa simpel en de wize is al ieuwen âld, mar dochs it is om te gûlen sa moai:

 
‘Ride, ride, rid
 
Mei beppe yn 'e slide,
 
Mei pake yn syn nije wein,
 
Sa binne wy nei Ljouwert flein.’

Ate docht de doar op en dêr sitte se, Douwe en lytse Auk by him op 'e knibbel. En dit alles is it begjin fan in feestdei, dy't fierstente gau foarby is. Der is safolle te fertellen en safolle te harkjen, nee, se komme der net troch sa'n dei, mei soks efter harren.

Marja en de ploechhynders hawwe de hiele dei rêst en Ate hat him ferklaaid.

‘Soe ik net?’ freget er. ‘It is de earste kear, dat ús heit hjir komt!’

‘Do hast gelyk,’ seit Douwe, 'yn alles!’

Nei iten buorkje heit en soan de pleats yn en Douwe besjocht it wurk fan syn soan, mar hy seit der neat fan. Lykwols wa soe der ek nocht oan hawwe? As hja wer thúskomme, is it teetiid en dan ferklaait Ate him om mei te melken.

En Aukje is net by pake wei te slaan!

Op 'e jûn, de lampe is al op, dan komt de swipe op it aljemint, de gouden swipe. As Douwe der sels net nei frege hie, dan hie Ate him net doarst te heljen.

Douwe sjocht der in setsje nei - dan giet er stadich oerein en dêrhinne. Hy besjocht en priizget de moaie ôfwurking, mar dochs Ate en Douwe witte, dat is it net, wat hy sizze wol. Op it lêst nimt er de swipe fan 'e tafel en stiet der mei yn 'e hannen. Ate en Janke fiele, der giet no wat yn him om, dat djipper taast as de glâns fan it goud en de sierlikens fan 'e bewurking. Dan leit er him sêft wer del en rint de keamer op en del, ien kear, twa kear... Mar ynienen stiet er der wer foar.

‘Bern,’ sa begjint er, ‘ik moat jimme wat sizze en it falt net ta, dat wit ik, mar der is immen, dy't my der ta oantrunet...’-Ate en Janke wachtsje yn spanning en dan giet Douwe fierder:‘Ik haw ienris myn libben yn 'e skealjes set om dizze swipe te winnen. Alles en alles haw ik der oan opoffere en doe't ik him hie, doe hat dyselde swipe my myn wiif, myn ferstan en myn eare ûntstellen.

Doedestiids wist ik noch net, hoe't soks mooglik wie, mar no wit ik it. Ik wie him net wurdich..., omdat myn hert net suver wie... en dêrom moast er brekke. Mar do, Ate, do haste my

leard, hoe't men wêze moat om dizze priis winne te kinnen!

En do, bern, ik haw mis west. Wolsto in âld man, dy't noch sa graach wat mei jimme libje wol en it yn dizze jierren iensum genôch hân hat, der net al te hurd om falle?’

Janke sjocht him oan.

‘Nee, heit, alles is goed,’ seit hja muoilik.

Dan giet Douwe nei de doar.

‘No woe ik mar nei hûs,’ seit er.

Hja bringe him nei it hiem, dêr't Marja al ynspand stiet, mei Ipe foar by de bek. Douwe seit no neat mear. Hy kriget de leie, stapt yn en seit:

‘No mar, Marja!’

Dan ride se fuort, de hameie út en de Brantgumerwei op. Ate en Janke steane him nei te sjen en beider herten klopje mei yn it ritme fan Marja's draaf, in lûd, dat aloan sêfter wurdt en dan weistjert. Earst dan geane hja wer yn 'e hûs. Hja bliuwe, krekt as wie 't ôfpraat, by it widske stean, dêr't de lytse jonge yn leit. Syn iene hantsje leit ûnder 'e holle en it oare hat er yn 'e mûleen hy sliept as in roas.

‘Us jonge,’ seit Ate, ‘en ús heit, lytse Douwe en grutte Douwe. Dochs in keardel, Janke!’

Hy draait him fûl om, hy wol net gûle, mar hy kin der neat oan dwaan.

Op 'e wei, tusken Brantgum en Hantum, dûnset in tilbry mei in brún hynder derfoar en in boer deryn, in boer, grutsk en geweldich, mar fan hokker grutskens en geweldigens no neat mear te fernimmen is.

Hy laket sa sêft foar him út en út syn hert, dat no sa rêstich is, komme wurden wei, sa mar simpel en ientoanich:

 
‘Ride, ride, ride
 
Mei beppe yn 'e slide...
 
Mei pake yn syn nije wein,
 
Sa binne wy nei Ljouwert flein.’

Yn Hantum wachtet in âlde, trouwe húshâldster.

wa minsken yn Holwert kinne harren lok net op...

De gouden swipe leit glânzgjend op 'e eken tafel...


Vorige Volgende