Logo DBNL
De gouden swipe (1985)

De gouden swipe

(1985)–Abe Brouwer–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Diel I

1.

It hat wykmerk west yn Dokkum. Ier en betiid hawwe de feeweinen al oer de balstiennen rattele en binne driuwers mei skiep en lammen, kij en hynders út 'e doarpen kommen om te merkjen boppe op it âlde tsjerkhôf.

De bargeweinen en hûnekarren binne efterstebek tsjin 'e âld skoalle oan riden en it heisterjen is begûn: hânneljen, lekjen, kletsen yn 'e hannen en op 't lêst it jild en in sûpke.

Om middei hinne binne de earste tilbury's oanjeien kommen en gjin oere letter hat it swart west fan reauwen, by de Wâldpoarte wat minder as by de oare.

It âlde stedsje is sa'n dei mar wat fan 'e wize, alles skrept en docht om it de bûtenlju nei 't sin te meitsjen; de mattekeapman hat syn wiif hiten de grutte Kofjepot te nimmen; de winkelman hat in nije kiste grúskes iepenbrutsen en de bakkers hawwe wat mear koarstekoeke bakt as oare dagen.

De rêst komt werom as it bûtenfolk wer op hûs taset en yn 'e skimerjûn sitte yn 'e herbergen noch mar allinne in pear boeren mei harren froulju, dy't tsjotterjend en mei wat reads yn 't gleske de waarmte hâlde, wylst de boeren tsjin-inoar opswetse oer lân en fee, de sigaar tefretten tusken de tosken, de lange swipe tusken de knibbels. Ont dy ek, de iene nei de oare, wei wurde.

No stiet foar de doar it reau fan Douwe Ates Wallinga, in jonge boer út Hântum.

De feint foar it hynder hat hâlden en kearen om de fjoerige swarte yn 'e stokken te hâlden en sjocht langhalzjend nei de doar.

Dêr binne hja - Douwe en syn boerinne Lysbet, dy't benei in holle lytser is. Mei in linige set helpt hy har oer 't tsjil, set de swipe yn 'e koker, nimt de leie en seit:

‘Los mar!’

Dy wurden binne benei noch net ferklonken of de swarte springt foarút. De feint kin der benei sa gau net iens foar wei komme, sa gleon is de bok, en mei in bliid wrinzgjen stoot er de Hântumerdyk út.

Op Tiltsjebuorren drave hja al in reau foarby en Douwe ropt lûd fan ‘Jûn!’ de hân omheech, want, ja hy is wat yn 'e sûs, sjoch. En as hja dan wer ien foarbyjeie, dan slacht er Lysbet de hân om 'e hals en tutet har.

‘Dat is twa,’ seit er tsjin 't hynder. ‘Toe mar, Wardy, krij se mar!’

Lysbet wart him wol ôf, mar dochs, hja mei der wol oer, sa nêst har man ridend yn sa'n stjerheldere maitiidsnacht mei Wardy foar de tilbury, Wardy, dy't de púndyk hast lâns dûnset.

Mar as hja dan efkes letter wer in reau ynhelje, dan wurdt hja kjel, want de man, dy't dêr yn sit, seit laitsjend:

‘Ja, myn âld guds kinst' wol foarbykomme, mar dat foske fan Wilco, dêr hast' wol oan!’

Douwe sit ynienen steil rjochtop. Hy stoarret foar him út en driigjend seit er: ‘Wilco Hearema!’

En Lysbet, ynienen de spanning fielend, leit har hân op syn earm en seit:

‘Wy hoege net hurder, wol, Douwe?’

Der komme mar twa wurden út Douwe syn mûle, mar dy wurde der sa skril útstaat, dat Lysbet wit wol, wêrdat dit wer op útdraaie sil.

‘No krekt!’ seit Douwe en tsjin 't hynder: ‘Hearst' dat, Wardy? Wilco Hearema foar ús en in oar der om gnize? Dat kin net, wol?’

It is as wit Wardy wêrdat it om giet, de earen komme plat op 'e kop, it is as wurde poaten en rêch langer en noch flugger jaget it de púndyk lâns.

It ljocht fan 'e kearslampe falt heal oer Douwe' antlit en Lysbet sjocht, hoe sterk oft de spanning is, dy't oer him kommen is. Benei sûnder dat er der erch yn hat, bûcht er him fierder en fierder oer it spatboerd hinne en op dit stuit is it Lysbet as telt hja net mear mei, krekt as binne der oars net mear as boer en

hynder - boer en hynder... Mar dan komt der ek oer har in spanning, hja giet ek mei yn it ritme fan it op-en-del-fearjende weintsje en hja stekt ek de holle bûten de kap om te sjen, hoefolle oft hja eine.

Sa ride dy beide jellen nei jellen, neatsizzend. Der is oars neat te hearren as de izers fan Wardy syn razende tik en it kniezjen fan de tsjillen op it grint, mar ynienen - Lysbet fielt in skuor oan har earm en tagelyk heart hja Douwe:

‘Ik sjoch him! Sjoch, dêre!’

Hy wiist de tsjusternis yn.

‘Dat moat him wêze!’ raast Douwe. ‘Skuor oan, Wardy! Wy helje him yn!’

Wardy ferstiet dy rop en jout noch mear!

Stadich, mar wis helje hja it reau yn en as hja omtrint oan him ta binne, smyt Douwe ynienen it learene kleed fan him ôf, giet oerein en sa, fier bûten de kap raast er:

‘Wilco Hearema, soene wy ek efkes by dy lâns kinne? Dat gesjoksel fan dy begjint my suver yn te baarnen!’

Lysbet laket súntsjes, mar Douwe lûdop, want hy hat wille foar twa! Ynienen heart er Wilco sizzen:

‘Dy't der lâns wol, sjocht mar, dat er der lâns komt! Ik gean foar gjin minske út 'e wei!’ Douwe byt op 'e tosken.

‘De wei is hjir te smel en dat wit er,’ seit er tsjin Lysbet, ‘mar foarby sil ik, dêr kin er him mar klear op meitsje!’

Hy hâldt Wardy yn krekt salang ont hja op 'e hoeke binne, dêr't de wei opswaait nei Hântumhuzen; dan seit er koart:

‘Hâld dy beet, Lysbet!’ Hy kriget de swipe, jout Wardy in lyts tikje en mei in skreau raast er: ‘Hâld sa!’

En foardat Wilco der om tinkt, is Douwe' reau njonken him; ien amerij binne hja kamp, mar dan sjit Wardy it foske foarby! ‘No mar, swarte,’ raast Douwe, ‘nei hûs!’ En tsjin Wilco seit er spotsk: ‘Sil 'k mar sizze, datst' mei koarten wol komste, jong?’ Wilco kriget de swipe en slacht der op, mar it jout him neat; hy heart allinne Douwe mar laitsjen, Douwe, dy't mei ien hân Lysbet tsjin him oanlutsen hat en har dan tutet!

Hy is poer, Wilco Hearema, hy wit net, wat er dwaan sil, mar

ynienen ropt er:

‘Douwe! Douwe Ates!’

Douwe lit Lysbet los en stekt syn holle bûten it reau. En dan seit Wilco driigjend:

‘Wy libje beide noch, boer fan it Frijhôf, en wy moetsje inoar wer, wachtsje mar!’

Douwe heart dat oan en hâldt Wardy yn. - Wat, deale, sil dat betsjutte? Mar Lysbet seit bang:

‘Net nei harkje, Douwe, toe, ik wol nei hûs!’

Hy fielt har hân op syn earm; efkes sjocht er dêr nei en dan nei har eagen, dy't him freegjend oansjogge.

‘No, hawar,’ seit er en jout Wardy de romte.

Sa jeie se troch de Hântumer buorren, dy't stil en ferlitten leit en der wer by del de wei út nei Brantgum.

Stapfoets ride hja it hiem op en by de skuordoarren stiet Gelf, de feint, dy't harren opwachtet en Wardy by de kop pakt. Douwe helpt Lysbet by 't útstappen en as dy nei de foarein giet, bliuwt er noch efkes stean te harkjen. Ynienen laket er.

‘Hearst' dat reau, Gelf?’ freget er. ‘Dat is Wilco Hearema fan 'e Fjildbuorren. Dy tocht, dat wy him net foarby koene, mar...’ - hy slacht Wardy op it krús - ‘dat ha wy him wol oars sjen litten, wat seisto oars, hen? Moatst him efkes ôfdruie, jong,’ seit er noch en dan giet er de frou efternei yn 'e hûs.

In hiel skoft sitte hja noch tegearre, de jonge boer en syn boerinne, want beide hawwe wat om oer te prakkesearjen.

Yn Douwe is nêst syn wille, om't er Wilco ferslein hat, ek noch wat oars en dat hâldt ferbân mei Wilco syn útdaagjen.

Hy hie mei syn sizzen ‘Wy libje beide noch, boer fan it Frijhôf!’ in bedoeling en Douwe woe wol ris witte hokfoar! En Lysbet?

Och, dy soe, krekt op dizze jûn, har man sa graach wat sizze wolle, mar hja is sa bang. Der leit wat om har hinne, wat tsjusters en dat makket har sa bang.

Twa jier binne hja no troud en, och, it like allegearre sa moai, doe't hja hjir kaam - mar no...

Douwe syn heit hie dit alles ris witte moatten en it wie oan 'e

iene kant mar goed, dat hy der net mear wie. Douwe docht it te mâl en hja hâldt fierste folle fan him om him sizze te doarren, dat er him feroarje moat.

Hiel dizze twa jier tiids hat ien rige fan feestjen west, fan draven en merkehâlden; hy lit de pleats fertutearzje en reizget mei syn beide dravers Kol en Wardy hiel Fryslân ôf. Yn 'e pronkkeamer is in grutte, ekene kast makke mei glêzen doarren der foar, en dêr hingje withoefolle prizen yn, fan sulveren haadstellen ôf ont swipen ta, mar allinne Lysbet wit, hoe djoer oft dy betelle binne.

En dizze lêste tiden is 't alhiel mâl mei him; it liket op 't heden wol, as binne der mar twa dingen, dy't foar him betsjutting hawwe; it iene is in goudene swipe, want om dy te winnen set er alles op alles; en it oare is... in soan!

En dêrom is hja bang. Sil dit lêste wol sa sterk wêze, dat it oare, de swipe, yn 't twadde plak komt? Sil in bern in gouden swipe oan kinne? Sil it de muoite wurdich wêze? Mar dochs...

‘Douwe,’ seit hja sêft, ‘sille wy noch efkes nei efterhûs? It is sok moai waar. Toe mar!’

Douwe sjocht har op en del oan.

‘Nei efterhûs, no noch?’ freget er har wer. ‘Wat sil dat betsjutte?’

‘Ik... no ja, ik woe it graach.’

Nuvere oanslaggen, tinkt er, mar, hawar, sliepen sil dochs wol neat wurde. Hja geane it bûthús troch en komme sa op it hiem. Lysbet rint him foarby, kuiert oan 'e kamp ta en dêr bliuwt hja stean. Miljoenen stjerren hingje oan loft. Yn 'e fierte kipet de moanne om 'e Hântumer toer hinne, en struit in bleek sulveren ljocht oer huzen en pleatsen.

Efter har op 'e skuorrenaald roppe twa ûlen tsjinmekoar, ientoanich en mankelyk. Hja wit, dat dêr foar har út de melke kij yn 't lân rinne en fierderop de hynders.

Hja leit de earms op 'e hikke en efkes stiet hja dêr hiel stil - de holle omheech en de eagen doelleas... Dan komt Douwe by har stean en freget:

‘Lysbet, wat is der?’

Syn lûd is sêfter as oars. Noch efkes stiet hja sa, mar dan tilt se de holle op en seit:

‘Douwe, as wy sûn bliuwe, dan... sille wy oer in jier net mear tegearre wêze...’

Douwe moat dit efkes ferarbeidzje - it komt wat hommels; hy stiet suver te triljen, sa sterk is it gefoel fan lok op dit stuit; hy wit sa gau net iens, wat er docht.

‘Fanke,’ seit er, ‘Lysbet!’ - En dêr bliuwt it by, ek al hied er wol gûle en sjonge wollen. Ien kear seit er noch mar sa wûnderlik sêft, dat Lysbet de triennen yn 'e eagen komme:

‘Myn soan, myn jonge...’

Dan geane hja yn 'e hûs, mar it is, as is alles oars en riker wurden.

En wa wit, tinkt Lysbet by harsels, sil dit nije net tagelyk foar harren in fernijing wurde. Net ien fan beiden seit mear wat datoangeande, mar yn Douwe sjongt it. Hy komt, dêr't ik sa nei útsjoen haw, tinkt er.

No leit alles stil en ferlitten, mar in tsjustere wolk skoot op dat stuit foar de moanne lâns en smyt in donker skaad oer it Frijhôf.

Dan roppe de ûlen op 'e naald - ientoanich en mankelyk.

2.

Bouke Hemminga is de âldste arbeider dêr op it Frijhôf. Elts wit en sjocht wol, dat de âlde net folle mear út 'e wei sette kin, mar sis him dat net, o heden nee!

Doe't de heit fan Douwe nei de buorren ta gie en Douwe syn wurk oernimme soe, hie hy ek wollen, dat Bouke it byltsje der mar by del lei, mar dat like Bouke op neat!

‘Tûzenris bin ik de pleats trochkrûpt,’ hied er sein, ‘en Douwe kin noch in bulte genot fan my hawwe!’

No, dat is ek útkommen: Douwe hat in bulte oan him.

Sjoch, yn namme is Douwe de boer, mar as it der op oan komt, dan is it Bouke, dy't de died hat, syn eagen rûnom hat, krekt wit, hoe't er mei lân en fee oan moat en boppedat it folk sizze

kin, wat hja moatte.

Moarns fiif oere, waar of gjin waar, komt er út 'e buorren nei de pleats en begjint mei it deistige wurk, boer ôf gjin boer, en yn 'e measte gefallen is der gjin boer, alhoewol Bouke hat syn eigen tinken dêroer, want al mei in oar sizze, dat Douwe in keardel fan neat is, in trochjeier, in boer, dy't op 't earmhús buorket, hy, Bouke, fielt dat oars. Bouke ken de Wallinga's! Dy binne oars en dogge oars, mar boeren binne it mei hert en siel! En dêrfandinne docht er syn wurk as moast er yn Douwe syn namme de pleats bebuorkje.

Mar doe't er fan 'e moarn kommen is, hat er wat belibbe, dat yn gjin healjier bard is! De boer hat sels mei molken! Sjoch, soks docht him goed, dy âlde, en by himsels seit er:

‘Hy is weromkommen! Alde Ate, hy is weromkomrnen, dyn soan.’

De dagen, dy't no komme, lykje wol heechtijdagen, stik foar stik! Krekt as is 't alle dagen feest, mar nimmen oars as de boer en 'e frou witte wêrom!

Benammen Douwe is it, as is dit foar him in nij begjin. As Gelf moarns de bussen fan 'e ammerrak krije sil, dan is er dochs noch lêst, want dan hinget Douwe al mei de holle ûnder de pomp en de hiele fierdere dei stiet de lea spand.

Sels hat er yn dizze dagen de Achteheal en de Krûme Seize meand mei de nije masine en hy wit net fan rêst, dat Bouke hat it op 't heden net sa drok en dêr is er bliid om, want no sit der wer bêstjoer yn 'e boel. Dat sil harren ek wol fan pas komme, no't de ûngetiid foar de doar stiet.

Ungetiid, foar it boerefolk sa'n wylde rite, dêr't elk yn jachtsje en skreppe moat om de hûngerige skuorre om te tsjoenen ta in rêstich en foldien foarrie-stee!

Dy hiele rite ferrint no sûnder tsjinstuiten; yn fjouwer wike is alles berêden en binne de beide Wâldsjers al wer op reis nei hûs. No hawwe minsken en hynders wer wat lins, no kin it folk op syn âlventritichst de bou syn gerak jaan en de boer sels kin nei 't moarnsbuorkjen wer ris mei in boadskip nei de smid of de weinmakker en stean dan op 'e boppebuorren in skoft mei oare

boeren te praten.

No hat er mear liddige tiid en tagelyk komme dan wer de tinzen by him op oer syn soan, want dat de earste in jonge wêze sil, stiet bûten kiif! By de Wallinga's hat de earste jimmer in soan wêst; elk kin it neilêze op it foarblêd fan 'e Bibel. Der steane fan trije stagen her de nammen fan 'e Wallinga's op skreaun en de earsten hjitte òf Douwe òf Ate.

Der libbet bûten Douwe noch ien Wallinga, reade Ids, in âldfeint en eigenierde boer op Medwert by Holwert. Fan dy Ids hat nimmen ea hichte krije kinnen. It praat giet - en Douwe' mem hat him der wolris wat fan ferteld -, dat it in nuvere bruier west hat, dy't him benei yn syn jonge jierren ferslingere hat oan in arbeidersfanke. De famylje hat der nochal wat tusken sitten en no libbet er mei in húshâldster. Douwe wit, dat er goed buorket, mar hja hawwe net folle omgong mei-inoar. Ja, de Wallinga's binne in frjemd skaai, mar se rêde it ivich en altiten wer op, gjin minske, dy't ea ien yn 'e ûnder-wâl sjoen hat.

En Douwe is ek net bang. Hy laket om en hat de gek mei it libben, no benammen! As hy der mar is, syn soan, dan sil er foldien wêze en dan komt al it oare fansels.

Dit hie heit nochris belibje moatten, in genamt, wat soed er dêr mâl mei west hawwe! Heit, ja, Douwe sil nea de wurden ferjitte, dy't er spriek, doe't hy, Douwe, it spul oer krige. It wie yn 'e iere maitiid, dat hja, fan notaris ôf, yn 'e pronkkeamer sieten tegearre. Hy wie gjin man fan folle wurden, mar sjochsa hied er it sein:

‘No is 't safier, Douwe - no hast' ús heite erf oerkrigen en do krigest it, frij fan lêsten lyk as de namme seit: Frijhôf! Earen hat hjir in stins stien, de stins fan 'e Wallinga's en der wiene trije dingen yn har libben, dêr moast alles foar wike, dy giene harren boppe alles en dat wiene: frijdom, gruttens en eare!’

Mear hat er doe net sein, âlde Ate, mar dy pear wurden kin Douwe nea ferjitte en dêrom komme se him no ek wer yn 't sin. Boppe alles te stean! Frij te wêzen! As in kening op jins spul te wenjen!

Soms lykwols, twivelt er oan himsels: hy wit net, oft er wol sa folslein wêze kin as syn âlden en foarâlden. Dy bleauwen jimmer deselden, sterk en geef; harren wurd stie! En by him hat dat der wol ris oan. O, wis, der binne tiden genôch, dat er him kening fielt, benammen fan 't simmer, mar it bart faak, dat der nei sa'n rite wat oars oer him komt, in frjemd en ûnrêstich gefoel, dat syn bloed opjaget en him alhiel yn 'e macht kriget. En dat komt no ek...

Earst wol er net; hy wol der tsjin yn, wol net wer meisleept wurde yn dy feart fan ûnrêst, mar it jout him neat. It wurdt al sterker en sterker en op 't langelêst dan moat er belies jaan, dan kin er net oars. As er op dit stuit ek mar wat bart, dat der op slacht, dan, hy wit it, dan ìs 't sa.

En op in jûn komt it...

Hja sitte rêstich byinoar: Lysbet sit te naaien en de faam stoppet; Gelf sneupt wat yn in boek om en Douwe sit te krantlêzen. Neat steurt de rêst, ont Douwe de krante omteart en syn each op it grút advertinsje falt oer de hjerstdraverij te Ljouwert.

Dêr is it dan! De hiele simmer hat er net taald nei draven en merken; hy hat de beide hynders wol oefene, mar gjin minske hat Kol en Wardy yn in baan sjoen en der hat neat yn him west as in stege leafde foar wurk en bedriuw. Allinne de lêste wiken hat er ûnrêstich west, tinkt Lysbet by harsels, mar hja doar neat te sizzen, bang, dat hja wat fersteure sil, mar no sjocht hja him oan en it sjit troch har hinne: it rekket wer mis! Hja moat efkes ophâlde fan har wurk en it is, as strykt der in izige wyn by har lâns.

Dan ynienen seit Douwe - en syn lûd is heas:

‘Moarn skriuw ik Wardy yn foar Ljouwert!’

Lysbet seit neat werom, mar it benearet har. Efkes sit hja rjochtop mei har tinend liif, dan bûcht hja holle en rêch.

Gelf lit syn stoel op 'e grûn ploffe. Dêr is 't al wer mis, tinkt er, mar hy seit ek neat.

‘Hearst' net, wat ik sis, Lysbet?’ freget Douwe en no moat hja wol wat sizze.

‘Kin dat samar?’ freget hja. Och, wat jout it ek, mar dochs giet hja fierder: ‘Soe 't net better wêze en wachtsje ont takommende maitiid...?’

Mar dan, as hat er dêr op wachte, seit Douwe: ‘Nee, moarn riid ik nei Ljouwert en útpraat is 't!’

Hy giet oerein en nei bûtendoar en dêre liket it wol, as wurdt er in oar minske! Hy sjocht om him hinne; it sûzet him yn 'e earen, hy is sa hyt en sa kâld. Efkes bliuwt er stean by de hikke fan 'e kamp en tinkt oan wat hja him dêr sein hat, en wat him doe sa wûndere lyts makke.

En no, noch gjin fjouwer moanne neitiid, no lit er har wer allinne...

‘Lysbet,’ flústeret er, ‘fanke, ik kin net oars! Ik wit net wat my sa yn 'e macht hat!’

En dan komt it út 'e nacht op him oan en nimt besit fan him! En krektlyk as oare kearen sil it him net wer loslitte, foardat der wat grúts bart!

Mei in sprong is er oer 'e hikke fan 'e kamp, hy giet it lân yn nei de hynders. Hy is himsels net mear op dit stuit, hy kin net mear logysk tinke en libbet op dit stuit allinne nei de frjemde driuw, dy't him besielet.

‘Wardy!’ ropt er, ‘Wardy, kom gau dan...’ En hy wachtet. Ynienen heart er wat en dan sjocht er de swarte merje, dy't omhim hinne begjint te draaien. Hy grypt it bist yn 'e moannen, slingeret him op 'e rêch en as fielt Wardy de driuw, hy sjit fuort, rjocht út, rjocht oan, oer halsfuorge, greppel en klaver-lân, wûpsty oer 'e sleat en de wei út!

Douwe lit him stil fleane, allinne hy stjoert mei de knibbels nei de berm, nimmen hat der mei fanneden en hy wol ek neat oars hearre as it smûgjen fan it hynsteliif en it ploffen fan fjouwerjende poaten.

Sa de nacht, de swarte nacht yn, op in swart hynder, op Wardy, it keningshynder! Wêrhinne? Och, wat kin 't him skele; dêr moat sokke tiden net nei frege wurde. Wêrhinne bêstiet net, it is ride en oars neat.

De beide arbeiders yn it dûbelhûs oan 'e dyk hearre him

oankommen en sjogge dêrnei, mar as it hynder harren as in spoek foarbysjit, seit de iene:

‘Dat is Douwe Ates, dy hat it wer te pakken.’

Douwe Ates hat it te pakken!

Hy kreunt it út! Dit is it libben! Hoe haw ik it dêrsûnder úthâlde kinnen? tinkt er.

Hy swaait it Noarderleech yn en dêr op dy brede, ieuwenâlde ferkearswei mei lofts en rjochts de bou, om him de nacht en boppe him de himel, begjint er te sjongen, brokstikken fan wylde lieten en striidsangen!

Hy fielt him op dit stuit as ien fan syn foarâlden, dy moatte ek sa flein hawwe troch dagen en nachten as reuzen en keningen! Sa moat harren libben west hawwe, fleanend op wylde hynders en fjochtsjend tsjin alles, wat, en elts, dy't harren lytsman meitsje woe.

Ynienen heart er in gjalp fan in frommes. Wardy docht in sprong fan siden en sil wer útnaaie, mar Douwe skuort him oan 'e moannen.

‘Ho!’ raast er. ‘Ho dan!’ Hy lit him fan 't hynder glide, rint werom en heart dan in manljuslûd sizzen:

‘No, no sjochst' it sels, it is de boer, sei 'k ommers al.’ En tsjin Douwe: ‘Wy wiene noch efkes de reed út, boer, it is sok ferdeald moai waar en in loopke past de frou wol.’

‘Ja,’ anderet Douwe, watbetommele: dat ferwachtet er net fan syn folk. No ja, hy ken dy lju noch net sa goed, Keimpe en Auk, de man is sont maaie by him en hja wenje op 'e Soberhoek. Hy kin der lykwols ynkomme, dat it minske benaud wurden is: hja is like fier as Lysbet, nei't it him taliket. Hy seit in wurdmannich datoangeande, mar al ridlik gau fielt er, it minske moat neat fan him hawwe.

‘'t Is hjir wat iensum foar jo, tink,’ seit er en Keimpe andert foar har:

‘De boer moat tinke, Auk komt út in doarp en 't is ús earste jier, dat jo begripe...’

‘Ja, ja,’ seit Douwe, ‘de holle der mar by hâlde, frou, faaks binne jimme it oare jier net mear tegearre’... en meidat er it

seit, fielt er, dat dit deselde wurden binne, dy't Lysbet ek tsjin him sein hat.

Koart winsket er harren jûn en giet fuort, wrantelich op himsels. De beide minsken sjogge him de hikke fan 'e Krûme Seize iependwaan en dan ferdwynt er mei Wardy.

Yn 'e hûs seit Auk: ‘Wat is dat in rare, frjemde keardel, Keimpe, ik woe, dat wy hjir nea kommen wiene.’

Keimpe lûkt oan 'e skouders en laket.

‘Dy man rydt op syn eigen hynder, fanke, en it is syn saak, wannear't er der op ride wol.’

‘No, it is aaklik,’ seit hja, ‘ik haw it net op him stean en do silst sjen, dêr belibje wy noch rare dingen mei!’

 

Dat libbet sa noch in dei of wat troch en dan, op in moarntiid, stiet Douwe op 't hiem, de skonken wiid útinoar, op Gelf te wachtsjen, dy't oan it jarjen is mei Kol en Wardy foar de jarrebak.

Sa gau sjocht Gelf him net, of hy wit, dat it mis is. En it is mis. ‘Wa hat dy hiten om dy hynders te brûken?’ freget er.

‘Net ien,’ seit Gelf, ‘mar ik tocht sa...’

Lykwols mear tiid kriget er net om te praten.

‘As de satan dy hynders der foarwei!’ raast Douwe. ‘Dy stringen los!’ En as Gelf net al te rap is: ‘Dy stringen los foar de duvel!’

Gelf seit mar neat mear en skrept om it spul los te krijen. It leit him op 'e tonge om te sizzen: ‘Ferrek om my!’ mar hy seit it net.

Douwe draait him om en rint nei 't bûthús. By de doar seit er noch:

‘De hynders rosse, Bouke roppe en it span foar de tilbury yn 't langtiksel!’

Dan giet er it bûthús troch nei de foarein.

‘Myn klean!’ seit er tsjin 'e faam en noch gjin kertier letter jaget er de wei út nei Brantgum.

Om 'e hoeke fan 'e bûthúsmuorre stiet Gelf en yn 'e kamp stiet Keimpe; hja sjogge him nei...

Yn 'e foarkeamer stiet noch ien; dat is Lysbet...

Der is in djip fertriet yn har, om't hja him net tsjinhâlde kinnen hat. Safier as hja kin, eaget hja him nei.

Douwe, tinkt hja, o Douwe, en krekt no!

Der is noch ien hope yn har en dat sil har krêft jaan. Miskien sil it jonge libben, dat kommende is, ien kear sa sterk wêze, dat it kin, wat ik net kin, tinkt hja: dit wylde minskebern tsjinhâlde.

Stil sit hja dêr en de triennen drippe har oer 'e hannen.

Dan kriget immen har by de earm, Jouk, de faam.

‘Kom, boerinne,’ seit hja, ‘net allinne bliuwe, no net.’

3.

No fljogge de dagen op it Frijhôf yn ien wylde rite foarby en der is nimmen, dy't it Douwe thús nei 't sin dwaan kin, mar djip yn himsels wit er, dat de fout by himsels leit, om't er der net tsjin op kin, om't it him oermastere hat!

En as dy lytse keardel op 'e pleats komt, wurdt alles noch minder, om't dy him wat doar te sizzen, wêr't er net fan werom hat.

It is in pikeur, sa'n ien, dy't hynders oefenet. Hy hat dy Auke oannommen om Wardy ree te meitsjen foar de grutte hjerstdraverij yn Ljouwert.

Lysbet sit noch op him te wachtsjen dy jûne en as hja sjocht, hokfoar wûnder lyts mantsje der njonken Douwe de keamer ynkomt, freget hja:

‘Wa...?’

Dan andert Douwe op in toan, dy't Lysbet wol fan him wend is:

‘Dat is de man, dy't Wardy ride sil! Hy bliuwt hjir salang op 'e pleats!’

Mear seit er net en Lysbet wit, wat der fan har ferwachte wurdt: hja snijt iten en makket sels it útfanhûzersbêd ree, omdat Jouk al út 'e wei is.

Mar de oare moarns rekket it alhiel mis, want nei de earste omlopen mei Wardy foar de sulky komt de rider op Douwe ta

en seit:

‘Ik wol jo net nei de bek prate, Wallinga, en dêrom sis ik it rûnút: it kin sa neat wurde mei Wardy, gjin sint kâns!’

‘Wat wolsto my sizze?’ fljocht Douwe op. ‘Wardy gjin kâns? Wardy, dy't mear prizen wûn hat as datsto beriden haste?’

Auke knikt, hy wit it, hy ken Wardy, mar:

‘Dêr giet it net om,’ seit er, ‘hy kin om my prizen wûn hawwe, mar dat wie dan net yn Ljouwert en yn alle gefallen net tsjin tsjinstanners, dy't no op 'e baan komme!’

‘Ja, wat deale, skeelt der dan oan?’ freget Douwe.

‘Dat kin 'k sa net sizze,’ anderet Auke, ‘mar noch syn start noch syn rinnen doocht! En ik soe wol fiif wike nedich hawwe, ear't ik it yn oarder haw!’

Douwe slokt fan lilkens. Wat doar dy lytse keardel te sizzen fan Wardy? Hy rint by him wei en wit noch net, wat er sil, dy fint fan 't hiem skoppe en sels ride of...’

Mar dan draait er him wer om, komt mei grutte stappen werom en op Auke ta - en seit mei in lûd sa hurd as izer:

‘Mei in wike is it riden yn Ljouwert en Wardy docht mei. Dat sis ik dy foarút. No ien frage: Wolsto him ride of wolst' him nèt ride?’

De rider stiet efkes yn bêstân, mar dan seit er:

‘Ik wol!’

‘Dan alles der úthelje,’ seit Douwe, ‘en ik sjoch net op in sint.’

Mar dat jout him neat, Douwe. Nee, Auke, dy lytse pikeur kriget wol gelyk, want Wardy giet al nei Ljouwert, mar hy is der net lang. Twa lopen, dan is Wardy derôf. Ferslein!

En dat slacht werom op Douwe. It liket wol, as spilet de kweade deryn. Hy ferbyt him dêr yn Ljouwert en let op 'e jûn riidt er wer nei hûs, nêst him Gelf, dy't op syn iepenst is, dat hat er de boerinne tasein en it is nedich ek.

Yn Hallum stiet alles fol reauwen en al hoe't Gelf ek besiket de boer oan 'e praat te hâlden, it jout neat; dêr is ljocht, dêr is libben en... dêr is drank!

‘Ho!’ seit Douwe en stapt út. ‘Rin mar wat hinne en wer jonge,’ seit er en stapt mei grutte trêden de jachtweide yn. Hy stjit de

doar iepen en bliuwt op 'e drompel stean - hy hat gjin lêst fan 'e blauwe reek en dochs is der wat, dat him argewaasje jout. Niiskrektsa wie 't allegearre lawaai; it swetsen wie ferdeald bûten wol te hearren en no is 't stil, deastil. Is dat, om't hy der yn komt? Mar dan ha se it oer him hân! As in lôge fljocht de lulkens yn him omheech, it driuwt him it bloed nei de kop!

Hy stapt op 'e rûne tafel ta, dêr't in rige boeren om hinne sit.

Flak foar immen út Marrum bliuwt er stean en seit:

‘No, praat mar troch!’

Mar de man seit:

‘Ik praat net, ik harkje.’

‘Soa,’ seit Douwe, ‘praatsto net? Nee, dat hear ik! Nimmen praat hjir mear, no't ik der yn kom! Sprek op, foar den duvel!’ En syn fûst falt mei krêft op 'e tafel. ‘Sprek op, mar de earste de bêste, dy't wat op my hat te sizzen, dêr sil ik mei ôfweve, fuortendaliks!’

Hy sjocht om him hinne, syn eagen sjitte fjoer, mar noch seit nimmen wat. De spanning is no fielber, it wurdt driigjen en no achtet de kastlein, it wurdt tiid om der tusken te kommen. Hy faget him it swit fan 'e holle ôf mei de doek, dêr't er de romers mei ôfdroeget, dan set er op Douwe ta en seit fluensk:

‘Hjir wie 'k al, boer. Ik sei krekt, jimme hoege net te tinken, dat de boer fan it Frijhôf Jochem Draaier syn spul foarbyriidt. Wat sil it wêze boer, ik haw in bêste skinke. Mar efkes yn 'e opkeamer? En de faam jo wat reemeitsje?’ - Ik moat sjen, dat ik him hjir wei krij, tinkt er, hy is by steat en ramaai de hiele saak yn pún. En lûdop seit er: ‘En in romerfol âlde wyn derby, wat tinkt jo? Hike, fanke, meitsje de boel ris rom, ja hjir mar lâns, Wallinga, hjir mar lâns...’

Wrichtich, hy giet mei. En Jochem, fol tagedienens, wiist him de wei en faget him jitteris om 'e holle, 't giet bêst.

‘Tink om 'e drompel en it trepke, boer, noch in pear stappen...’, mar dan bliuwe de wurden him yn 'e kiel stykjen... Douwe heart en sjocht gjin Jochem mear. Hy stiet mei de rêch tsjin 't lewant; hy hat de tosken mei in klap opinoar sletten en de fûsten oprôle, want doe't er benei út 'e taap wei wie, hearde

er immen sizzen ‘de gouden-swipe-boe’ en dêr waard om lake ek.

Jochem is deadsbenaud no; hy wol Douwe de hân op 'e earm lizze, mar dy jout him in dúst, dat hy stroffelt tebek. Dan giet ek de taap wer yn, Douwe. Syn kop draait nei rjochts en lofts, syn eagen binne as messen, stuollen wurde oan kant skood en froulju geane oerein.

Douwe stapt troch en dan freget er mei in rau lûd:

‘Wa seit my dat? Wa seit my dat?’

Elts wurd hat in skerpe klânk. Ynienen bliuwe Douwes eagen hingyen op in man efter yn 'e taap en tagelyk bliuwt er stean.

‘Wilco Hearema,’ seit er, ‘do! Dus dat betsjutte dyn útdaagjen fan 't maitiid, doe't ik dy foarbyjage bin!’

Jochem sit yn tûzen noeden. Hy besiket jitris om Douwe mei te krijen, mar dy reaget him oan kant en dan skoot er stadich mar driigjend op Wilco ta.

Nimmen doar in hân út te stekken of tsjin te kearen. Elk giet oan kant en wachtet ôf. Froulju roppe bange wurden, wolle de út; it is in trelit, dat alles ynhâlde kin. Mar nimmen doar de jonge boer tsjin te kearen.

Douwe komt stadich mar wis op Wilco ta. Dy giet oerein en stiet him ôf te wachtsjen, hymjend en mei in kleur as in deade. Dit moat op fjochtsjen útdraaie sa, dat wurdt moard en deaslach! Jochem seit tsjin 'e faam:

‘Nei bûtendoar en de marsjesee warskôgje, mar net earder der ynkomme as wannear't ik in teken jou. Hearst' it?’

De faam giet de efterdoar út en op itselde stuit is der Douwe' lûd, rêstich, te rêstich, mar tagelyk kâld en ferachtlik:

‘Dus do, Wilco! Do koest dy net stilhâlde? Do wiest de útfiner fan dat aardige sechje?!’ Dan him ynienen omdraaiend nei de minsken, dy't opkringe om dochs mar neat te missen, seit er: ‘Jou jimme dochs del, minsken, jimme binne dochs net oerstjoer, wol? Of tinke jimme soms, dat ik hjir as in polderjonge begjinne sil te fjochtsjen? Tsjin dy?’ - En syn skatterlaits daveret troch de taap; jitteris seit er: ‘Tsjin dy?’ - Hy slacht him fan wille op 'e knibbels en laket mei de holle efteroer.

Wilco is troch dit ferachtlik dwaan mear rekke as wannear't er in oplawibes krige hie.

‘Ast' my hawwe wolste, Douwe, kom op dan en krij my, mar stean der net te gnizen as wie 'k ien fan neat! It is sa: ik haw sein fan “gouden-swipeboer”. As dat de muoite wurdich is om der foar te fjochtsjen, hawar! Mar watsto dochste is tergjen!’

Jochem hâldt him de lea stikken en stiet ree om it teken te jaan, mar dan seit Douwe: ‘Mar ik wit, wêrom datst' it sein haste en dêr, Wilco Hearema, dêr sil 'k dy foar slaan, dat dy de tiid fergetten is, dat dyn mem dy fuorre, mar hjirre net!’

‘Do doarst net,’ moat Wilco wol sizze, mar Douwe laket.

‘Praat net as in bern,’ seit er, ‘en wachtsje dyn tiid ôf! Ik bin hjir net om foar pejas te spyljen!’

Hy draait him om en sûnder ien wurd te sizzen giet er nei de opkeamer, yt en drinkt en reizget wer ôf.

Gelf is deagelokkich, dat hy der is. Hy wol prate, mar Douwe seit mar ien wurd: ‘Ride!’ en hja ride. Troch Marrum, Ferwert, Blije op nei Holwert.

Gelf hat de leie en hy is suver bliid, dat hja der benei binne en hy riidt sa hurd as 't mûglik is om 'e hynders.

De boer sit mar stil foar him út te sjen en Gelf tinkt der oer nei, wat der yn dy man wol omgean moat. Hy hat noch nea sa'n boer hân; der binne tiden, dan kin men mei him lêze en skriuwe, mar lyk as no is 't krekt as hat de kweade him yn 'e macht, ja, dan is er sèls de kweade. En wat beweecht sa'n man dochs! In flinke pleats, poerbêst lân, sûn fee en in bêst wiif, dy't alles foar in oar oer hat - hat hja him ferline wike noch net in pear sokken jûn? - Nee, de boer koe lokkich wêze, mar Gelf wit, hy is it net.

Hoedat in man sa'n frou fertriet oandwaan kin, tinkt er, en no benammen, no't hja in bern ferwachtet. Of soe it him dêr krekt oan lizze?‘Nee, dat is it net,’ hat Jouk sein, doe't hja dêr ris oer praat ha, ‘ús boer is mâl genôch mei har, Gelf, mar hy hat in lestich aard, moatst' tinke. 't Binne Wallinga's en dêr is alles mei sein.’

Yn 'e keamer op it Frijhôf sit Lysbet en wachtet, want hja doar

net op bêd te gean. Koe hja de tiid mar fuortskowe; hja wit, hoe'n langstme oft Douwe hat nei syn bern. Faken, as hja dêr sa allinne sit, dan freget se har wolris ôf, oft it wol goed west hat, dat hja him nommen hat. No is dyselde frage ek wer by har: Soe ik wol sterkernôch wêze foar immen mei sa'n karakter? En hja wol dochs sa graach it goede, yn alles.

Hja hat op dit stuit der ferlet fan om stipe te sykjen by Him, dy't alle minsken ken en wit, wat goed foar harren is. Hja docht de hannen gear en bidt yn har sels.

Wylst Gelf it lêste ein de hynders drave lit, bidt Lysbet:

‘Jou my yn myn lytsens krêft en betrouwen, Heare, en lit it my nea ferjitte, dat Jo soargjend each omtinken hat foar alle minsken. Wol ús yn Jo hoede nimme en bewarje en bliuw ús by yn dûnkere tiden... Amen.’

Efkes letter giet mei lûd gebear de bûthúsdoar en hja heart Douwe - mar wûnder is it: syn lûd is sa lyts en ferslein, it is suver as fan immen, dy't freget om treast, om in skûlplak.

‘Lysbet,’ seit er. ‘Lysbet.’

Oars neat. En hja hoecht him, as er by har is, mar oan te sjen, of hja wit, dat it wier is.

Douwe Ates hat syn striid wer hân-och, hoe faak sil er sa noch thúskomme? Teslein en lyts?

Dochs lit hja neat út fan har blidens. Hy is weromkommen en sy nimt him wer oan. Dat sprekt fansels ommers. Hy is sa lyts, dat as er him net skamme, dan soed er bysteat wêze en lis syn holle yn har skurte, de boer fan it Frijhôf.

Lang leit hja noch wekker en der is blidens yn har om dizze grutte, sterke man, dy't sa rêstich njonken har leit te sliepen.

4.

No hinget oer Fryslân de mankelikens fan de hjerst.

Reachfine triedden sweve moarnsier oer de fjilden en wegens en hingje del oan blommen en strewellen. Yn it mylde sinneljocht, dat beammen en blêden mei waarme kleuren bemielet, leit in lome berêsting, dy't jin stil makket. Hjir en dêr dûnsje al

deade blêden in lêste skotse en sinke dan wei yn sleat en grêft.

Mei man en macht sit it folk op it ierpellân, de manlju dolle en by eltse doller twa syksters, de jongste manlju sjouwe de sekken nei de heap en Bouke is de ûntfanger. Hy makket ek it heapstee, want dat komt krekt: rûnom like breed en sa flak as in telle. It deade lof wurdt byinoar fannele op heapen en jûn, sa tusken ljocht en tsjuster, wurdt it yn 'e brân stutsen. As it folk nei hûs ta giet, meiinoar stappend, de fammen faak sjongend, dan lûkt leech oer de bou de reek fan hûnderten lofbulten.

Der leit wat frjemds yn; it hat wat te meitsjen mei ôfskie, mei stjerren en dochs is it net ôfstjittend; men wurdt der oars, mar net minder fan: mylde tinzen en rêstige wurden komme dan faak boppe.

It is de tiid, dat âlde mantsjes oerdeis op 'e hoeke stean en de kânsen beprate fan oare âlden; komme se de winter troch of komme se de winter net troch?

Yn 'e hjerst binne de hynders ek sterk! 't Is de tiid fan ierpelen biteriden nei spoar en skip, faak mei rinnende weinen en altiten út in draaf. En letter komt noch it dongriden en it ploeien - faak mei fjouweren foar de grutte ûndergrûnsploege. Mar it let harren net, want gjin tiid, dat hja sterker binne. Moarns komme hja smoarch en ûnhuer út it lân. By de skuorre krije hja wat hjouwer en beane en dan giet it oan. Hja skuorre de ladene weinen troch de smoarchste reden, de swiere poaten batse op 'e wiete en fette klaai, as soene se der stean bliuwe, mar ien wurd fan de fuorman, of hja bûge de grutske nekken en sette oan.

De heechoploege dongweinen geane sûnder mis út it rûch-skernesteal wei, hja sette tagelyk oan en jouwe tagelyk alles. Op 'e dyk geane hja fuortdaliks yn in draaf en de rider, dy't mei 't gat op in striekjessen sit, kin der de piip wol by smoke, want yn 'e hjerst sil, as der gjin bûtenwenstige dingen barre, net in hynder op 'e rin gean.

Douwe Ates ploeget mei de ûndergrûnsploege de ‘Grouwe Plaat’, in dreech en toar stik lân, om. It is sa'n njoggen pûnsmiet en nedich twaris sa goed berêden as oare stikken.

Mar it jout alle jierren bêst en dêrom. Fjouwer hynders rinne der foar, twa echte ploechhynders en lieders en Kol mei Wardy. De jonge fan Wybren is ploechdriuwer. Dy is fan 'e moarn op 'e pleats kommen mei syn earste ploechskuon en om 'e fuotten syn nije, wite ploechlappen mei oan eltse kant fjirtjin knopen en in riemke ûnder 'e skuon troch.

Justerjûn, op 'e buorren, hat er noch in steil wurd hân oer syn boer en it ploegjen.

‘Men kin der in line bylâns hâlde, sa rjocht, en rûnom gelikense djip!’

Se hawwe him útgniisd en syn boer leechlein, mar Sierk leaut yn him en as dy oaren tinke, dat er oars net kin as drave en sûpe, dan moatte se mar ris komme! En moarn! Moarn krije se in nije ploege, yn Hântum makke, alhielendal; hy stiet yn 't weinhús.

Lykwols dat hat de jonges ek neat sein, oars, syn boer koe net iens meikomme, hawwe hja sein, oars hied er wol in ‘Sachs’. No, ja, hy hat se wol ris sjoen, dy ploegen, mar wêrom de boer dy net hawwe wol, begrypt er net. Dêrom freget er, as hja efkes pypskoft hawwe:

‘Wêrom keapet de boer net in Sachs-ploege? Dy binne folle moaier en se binne ek noch goedkeaper, sei baas.’

Douwe laket.

‘Wolst' dat graach witte? No, moatst harkje en net laitsje. In Sachs is dea en ús ploege libbet. In Sachs is alhiel mei de masine makke en it iennichste, wat in arbeider der mei de hannen oan docht, is de reade en griene ferve der opsmarre; al it oare is masinewurk. Mar no dizze: De weinmakker seaget de sturtbalke út in beam, hy bearbeidet him, seaget de hânsels, dan skaaft er it spul glêd en bringt it by de smid. Dy docht it oare. De smid makket it strykboerd út in plaat izer en smeit it snij- en ploechizer fan it bêste stiel, dat der is. Hy makket it weljend hjit, smeit it út, ont it skerp is en dan hurdet er it stiel. En beide faklju, smid en weinmakker, hawwe wat libbens fan 'e ploege makke. Begrypst' it? Net allinne, dat harren wurk der yn leit, mar der leit ek wat yn fan harren grutskens, harren

eigen ik, de gloede fan it masterskip en dat neam ik “libben”. Begrypst' my?’

‘Ja, boer, mar net alles,’ seit Sierk earlik.

Douwe laket.

‘Ei no, dat komt wol, fuort mar wer.’

En dan giet it wer oan. Yn spande stringen efterinoar stappe de hynders, de koppen meislingerjend it lân oer, twa op 'e nije omgong en twa op it âlde lân. Nêst de boppelâner Jonker, trapet Sierk. Hy hat de leie oer 't skouder en de wite lappen om 'e boksen. Sa wurdt de ‘Grouwe Plaat’ iepenploege en reemakke foar it nije sied. Om harren hinne fleane seefûgels. Se swaaie foar harren op en strike lûd skreauwend wer efter harren del om nij ies. Ploegjen yn 'e hjerst is in byld fan oerkrêft en tagelyk in byld fan wijing. De ierde is as in ivich willige en leit har brede skurte iepen foar it kommende sied, ta rispinge fan hûndert- en tûzenfâldige frucht.

Dei yn, dei út ploeget Douwe syn lân. De dage is noch mar krekt oan 'e loft, dan binne hja al op 't lân en de skimer komt jûns al oan, dan binne hja noch net op 't hiem.

En op ien fan dizze jûnen moetet Douwe Wilco Hearema. Hja sitte op in stik lân efter yn 'e pleats, dêr't de mûne-ie de beide mannen har lân trochsnijt. De hiele middei hawwe se dêr al dwaande west en no is 't nedich ophâlden, want de jûn ferrifelt de dei en it wurdt suver al nacht.

Sierk hat de beide hynders al foar de ierdkarre en sjocht om, oft de boer hast komt.

Frjemd, tinkt er, en ik hear him ek net mear; ik moat mar ris sjen.

Hy heakket de hynders út, giet it lân wer op, mar sjocht gjin boer. Hy doart winliken net te roppen - men wit it soms net -en rint nei de oare ein.

Dan sjocht er him ynienen stean.

Oan 'e kant fan 'e mûne-ie, steil en stil stiet de boer en sjocht foar him út, mar Sierk wit net wêrhinne.

‘Boer,’ freget er, ‘komme jo?’

Mar Douwe swaait mei de hân en seit:

‘Nei de pleats! Ik kom aansens wol.’

De jonge wurdt bang en dat is begryplik: hy is noch mar in bern en de boer stiet dêr ek sa frjemd hinne.

Ja, Douwe stiet dêr frjemd, mar sa gau heart er de hynders en de karre net mear, of hy feroaret. Hy rint nei de ie's kant en begjint te praten tsjin immen, dy't net te sjen is en ek neat werom seit.

Soed er dan dochs útnaaid wêze? tinkt Douwe. Hawar, dan mar op syn lân en mei in oanrin fljocht er oer de mûne-ie. Dan begjint er wer:

‘Wilco! Wilco Hearema! Hjir is de swipeboer om dy!’

Ynienen komt der andert - dus hy is der dochs.

‘Fan myn lân ôf!’

Mar Douwe laket der wat om. Tiden en tiden hat er net om Wilco en om syn praat yn Hallum tocht, mar no, wylst er him ûnder 't ploegjen miende te sjen, no is alles wer by him opkommen.

En no sille dan syn wurden yn Hallum ynwiksele wurde.

‘Fan myn lân ôf!’

Douwe laket en seit:

‘Smyt my der dan ôf, ast' in keardel biste, Wilco Hearema!’

En hy wachtet op syn tsjinstanner yn 'e jûn, dy't alles omjout mei tsjustere skaden.

Gelf stiet op it hiem, as Sierk thúskomt - en hy freget:

‘Is de boer net by dy?’

‘Nee!’ seit Sierk en dan fertelt er, hoe en wat.

Gelf stiet efkes te prakkesearjen. Dan seit er: ‘Jimme wiene by de mûne-ie. Hast' dêr soms ek immen sjoen of heard?’

‘Ja,’ anderet Sierk, ‘ús boer, mar doe wie 'k al in ein fuort.’

Gelf wit no it oare wol.

‘Sjoch mar gau, datst' yn Hantum komste,’ seit er, ‘ik bring de hynders wol yn 't lân!’

Hy wachtet, ont de jonge fuort is, lit de hynders yn 'e kamp, fljocht by it hok lâns, nimt yn 'e rin in heale foarkestôk, dy't er dêr lizzen sjocht, en fljocht de reed del, wêrdat Sierk weikommen is.

By de ‘Grouwe Plaat’ giet er dwersoer, springt oer in sleat, rint de foareker del fan 'e Fjouwere en dan hâldt er yn, om't er flak foar him lûden heart.

De jûnswyn blaast him by de kile yn, mar hy fielt it net; it witten, dat der foar him twa minsken inoar by de hûd hawwe, faaks wol nei 't libben steane, set him wer yn aksje. Hoeden rint er de fuorge del nei de mûne-ie en dêr, op 'e oare kant sjocht er de beide manlju. Hy kin harren net dúdlik ûnderskiede, mar oan it lûd wit er, wa't it binne. Hy heart se op inoar om houwen en slaan - en wit, dy't dêr deilis binne, dat binne twa minsken, dy't op dat stuit alle minsklikens ferlern hawwe, mar hy wit ek, dat syn tuskenkommen neat jaan en it noch minder meitsje sil, en stil as in byld stiet er en spant him yn om te sjen.

Nei in lyts, mar fûleindich skreppen wit er, dat syn boer de oerhân hat, want hy heart him sizzen:

‘Dit is foar dyn útdaagjen op 'e Hântumerhoeke en dit is foar Hallum! Ik hie 't dy earlik tasein en do silst dyn part hawwe!’

Op 't lêst is Wilco lytsman en hy wol graach yn goedens.

‘Hâld op, Douwe!’ raast er. ‘Hâld op, do kinst my hjir wol dea slaan!’

Douwe giet in trêd efterút en as Wilco njonken him stiet, seit er hymjend:

‘No silst' dy wol twaris betinke, foardatst' it wer tsjin de swipeboer yn 'e kant setste!’

Dan giet Gelf wer fuort. Hy laket yn himsels, mar de beide manlju laitsje net, ek al is Douwe syn lulkens ynienen sakke, krekt as is er no tefreden. Syn klean sitte ûnder de modder en it bloed rint him út noas en mûle, mar dochs fielt er him rêstich, benei bliid. Hja steane in skoftke stil foarinoar oer, mar dan seit Douwe:

‘Wy moatte ris prate, do en ik.’

Hjir heart Wilco nuver fan op. Wat, deale, wol dy keardel dochs? Earst jin benei heâldea slaan en dan sizze: ‘Wy moatte ris prate.’

‘Tusken ús falt neat mear te praten!’ seit er koart.

Mar Douwe seit wer:

‘Wy moatte ris prate, sis ik!’

‘Do kinst om my...,’ mar hy hâldt him noch krekt op 'e tiid yn. Hy koe ris fan nijs begjinne, Douwe, men wit it soms net.

Douwe laket.

‘Ja, do silst dy wol net sa noflik fiele,’ seit er, ‘mar dat is mei my krektlyk, moatst' tinke. Ik haw dy betelle, watst' my oandien haste, en no rekkenje wy lyk! Tusken dy en my is neat mear!’

- Hy wachtet efkes, mar dan ferfettet er: ‘En om dy bewiis te jaan, hoe goed oft ik dit yn 'e holle haw, soe ik graach wolle, dat do en dyn wiif sneintejûn nei melken of nei de Kofje komme te jûnpraten.’

Wilco kin dat sa gau net ferarbeidzje! As er nei syn gemoed te wurk gie, sei er nee, en noch wat oars der by, mar dan is 't him, as moat er mar wat tuike-tuike: men wit 't net, wêr't it goed foar is! Hy sjocht Douwe' hân útstutsen en leit sines deryn.

‘Ont sneintejûn dan,’ seit er.

Dan stekt er ôf- en Douwe giet ek nei hûs. Hy nimt in oanrin, springt oer de mûne-ie en ferdwynt yn 't tsjuster.

Yn 'e hûs fertelt er alles en hy is bliid as in bern. Lysbet wit net, wat hja der fan sizze moat. Hja is bang, dat Wilco en nimmen sok dwaan begripe kin, en seit dat ek, mar Douwe anderet:

‘As er mar sjocht, dat it tinken is, fanke, dan begrypt er it er it wol en it is tinken fan myn kant!’

Fan Douwe syn kant ja, dat is sa, mar der is noch ien, dy't der mei te meitsjen hat en dy is sa fier noch net, dat er in Wallinga oanfiele kin. Dy is nei hûs rûn mei in grime laits en it hert fol hate.

‘Freonskip mei sa'n ien,’ seit er foar him út. ‘Freonskip! Ik sil him mei syn freonskip. Wachtsje mar!’

En sa wurdt it fjoer yn him oanset, it fjoer fan 'e haat, dat, as it net op 'e tiid dwêst wurdt, alles ferneatigje sil, wat goed en suver is yn 'e minsken...

5.

Dizze dagen, dy't Lysbet stadichoan nei de foleining bringe fan it hillichste, wat in frou belibbet, binne faken foar har fol fan swiersettigens en it kin benei net oars, of hja siket hâldfêst en stipe by God.

Alhoewol fan tige frijsinnich komôf, is der dizze dagen wat, dat har lûkt nei it boppeminsklike en dat is fan gefolgen, dat der in frjemd waas om har hinne hinget, in waas, dêr't nimmen trochhinne komme kin, noch Douwe, har man, noch har mem, dy't út en troch by har komt.

‘Der is wat oan har, dat net echt is,’ seit Jouk, de faam, tsjin Gelf. ‘Hja is my te stil en te dimmen.’

Hja sitte tegearre yn 'e koken, want yn 'e foarkeamer binne de boer en 'e frou mei de besite en dêrtroch binne Gelf en Jouk op dit praat kommen.

Beide hâlde hja fan 'e boer en 'e frou en al kinne hja Douwe syn dwaan ek net begripe, dochs besykje hja it goed te praten. En winlik is it mei de besite ek sa. Dêr is op dat stuit mar ien, dy't sa bernlik en iepenhertich bliid is, dat er der utering oan jaan moat: Douwe.

Hy sit noflik yn syn grutte stoel en smookt. It is min waar bûtendoar; bytiden rattelje de heilstiennen tsjin 'e blinen, mar nammerste waarmer is it yn in keamer mei goed selskip en in floer yn 'e hurd.

‘Ja,’ begjint Douwe dan, ‘dit is wat in frjemde jûn, frou Hearema. Jo witte, dat wy, ek al binne wy benei neiste buorlju ont no ta gjin grutte spitsen west hawwe - en Wilco en ik witte beide, hoe't it der de lêste kears om wei gien is, mar op datselde stuit,’... - no sjocht er Wilco ek oan - ‘wist ik, dat it oars koe en oars moast!

Dêrfandinne myn útnoeging - en ik sis it jitris- fan ús kant mei hert en siel - en wy hoopje, dat dit net de lêste kear wêze sil.’

‘As it tinken is, dan is it ek wol sa goed, tinkt my,’ andert frou Hearema en Wilco falt har by:

‘Sa is 't frou en ik sil der my net tsjin fersette, al moat ik sizze, it

is my hurdernôch oankommen dêr op it lân!’ - Hy laket der om. Dat is ek tinken, allinne hy mient it oars! ‘En,’ seit er, ‘hoe tinkt dyn boerinne der oer, Douwe?’

‘Myn wiif is myn...’ - alles, woed er sizze, mar hy seit: ‘myn neistoanlizzende. Hja is boerinne fan it Frijhôf en wit, wat hja te dwaan hat, n't Lysbet?’ freget er har.

Alle trije sjogge no nei Lysbet, mar elts tinkt wer oars.

Frouk, Wilco syn wiif, tinkt: ‘In sloof, ien dy't earst de moaie dagen meinommen hat en no yn 'e lytse loege sit, te bang om mei in wurd tsjin syn praat yn te gean.’

Wilco besjocht har wer oars: ‘In ferdeald leaf wyfke, as hja net yn 'e kream moast, mar ja, sa bliuwt it net ivich...’

‘No, fanke,’ trunet Douwe en dan seit hja-en kriget in kleur:

‘Dat witst' wol Douwe, ik stean neist dy!’

‘En hoe stiet frou Hearema der foar oer? Mar dat wit ik ommers wol,’ anderet er him sels. Hy giet oerein, kriget in flesse wyn en jit fjouwer romers fol. Hy docht it wat stadich, ja, plechtich en seit, wylst allegearre oereinsteane: ‘Nim de romers, lju. Mei dit romerfol drinke wy op ús beide slachten, de Hearema's en de Wallinga's. Mei ús freonskip sa lang duorje, as wy bêsteane en dy't nei ús komme.’ Douwe set nei 't klinken en drinken de romer op 'e tafel en seit: ‘Kom efkes mei nei 't bûthús, Wilco.’

En dy, ek al docht it him nij, foldocht oan dat fersiik en giet mei.

De froulju bliuwe tegearre.

Earst binne hja wat skrutel, mar al ridlik gau komme hja tichter byinoar. Beide hawwe it oer de oanlieding ta dizze jûn en dan reitsje hja gear oer it poppeguod.

Lysbet stâllet alles foar frou Hearema út en benei fansels komme hja op it bern, dat ferwachte wurdt - in Wallinga.

‘Alles is hjir Wallinga,’ seit Lysbet dan en hja mient net allinne it húsrie, mar ek de geast. De geast, dy't sprekt fan 'e Wallinga's, mar Frouk hellet har út sok praat wei.

‘Dat is net goed,’ seit hja, ‘do moatst der dy mar net te djip ynjaan, fanke, it is ús foarlân no ienris en it wurdt ek tiid

njonkenlytsen by jimmes.’

Stik foar stik wurdt alles besjoen en neffens Lysbet hat alles syn eigen skiednis: it iene hat hja makke, wylst hja op Douwe siet te wachtsjen, en faker as ien en twa kear binne der njonken de stekken ek triennen fallen... en alles is knipt en naaid yn tinzen oan it bern, dat ferwachte wurdt.

It lampeljocht falt del oer de beide froulju, oer it poppeguod, dat op 'e tafel útstald leit, en oer it húsrie, sammele fan trije stagen Wallinga's.

 

Yn 't bûthús binne de beide boeren. Stadich trêdzjend hawwe hja alles besjoen, hjir en dêr hawwe hja op in stâl stien om in ko, dy't yn 't each rint troch Douwe syn praat, better skôgje te kinnen en no steane hja ûnder yn 't bûthús by de hynders.

Op 'e losse stâlen steane de wurkhynders en yn 'e tichte boksen de beide dravers Kol en Wardy. Hja geane der stik foar stik by lâns en as hja by Kol binne, bliuwt Douwe stean. Ien amerij seit er neat. Hy docht de doar iepen en aait Kol oer 'e kop. Efkes triuwt er dy ticht tsjin him oan, dan draait er him om nei Hearema.

No sil Wilco fan nijs opharkje, wit er, as er heart fan syn plân. Efkes is der in stimme, dy't him warskôget, mar yn it gebeart, dat Douwe docht, en de wurden, dy't er seit, wurdt dy wei.

‘Wilco,’ seit Douwe en hy leit him de hân op 't skouder. ‘Ik haw it jûns hân oer freonskip en om dy te bewizen, hoe earnstich oft ik dat mien, meisto ien fan dy beide hynders fan my útsykje.’

Wilco skuort de holle omheech, sa kjel wurdt er- hy kin earst gjin wurden fine, mar dan seit er:

‘Nee, Douwe, dat kin ik net oannimme! Ien fan dyn span hynders! Hoe doarst' it sizze? In span lyk as der gjin twadden yn Fryslân is!’

En dan seit Douwe:

‘Sa sjoch ik freonskip, Wilco - ik wit, dat it frjemd is wat ik wol, en do kinst fan my oannimme, dat ik se min misse kin, mar dêrom krekt wol ik it!’

‘It is my fierstente mâl,’ seit Wilco. ‘Jou my wat oars, ast' dan dochs wat jaan wolste.’

‘Ien fan dy beide,’ seit Douwe.

En noch skrillet Wilco, hy begrypt it net.

‘Lit my ien fan 'e wurkhynders útsykje, Douwe.’

‘Ien fan dy twa,’ seit Douwe en syn lûd is fêst, ek al wit er, dat er op dit stuit in stik fan syn libben weijaan sil. ‘Ien fan dy twa en oars n't ien.’

Wilco lûkt oan 'e skouders.

‘Dan moatsto it witte,’ seit er.

‘Hokker?’ freget Douwe.

‘Kol,’ andert Wilco.

‘Ofpraat!’ seit Douwe. ‘Fan no ôf heart Kol oan dy. Ik sil dy syn stambeam aansens meijaan en moarn bringt de feint him by dy thús.’

Mear wurdt der tusken harren net oer sein; as hat der neat west fan datoangeande, traapje hja fierder. Hja steane in skoftke by de ferneamde bolle ‘Markus Pel’, wêrfan ôfstammelingen nei Amearika en Argentynje ferhânnele binne en komme troch de skuorre wer by de froulju yn 'e keamer.

Hja sitte noch in skoftke te praten oer dingen, dy't neat om 'e hakken hawwe, mar dan giet Douwe oerein en kriget út it pultrum de papieren fan Kol en Wardy.

Hja geane alhiel op yn dit kostlik besit foar hynstefreonen, sneupe âlde draverslisten troch, guon al giel fan âldens, ont alles bepraat en besjoen is. Dan rommet Douwe alles wer út 'e wei, op Kol syn papieren nei.

As er wer by de tafel stiet, seit Lysbet:

‘Do hast wat fergetten, Douwe.’

‘Nee, fanke, dat haw ik net,’ anderet Douwe. Hy nimt de papieren, rôlet se op, jout se Wilco en seit: ‘Sjoch, Wilco, en wês mâl mei it bist!’

Oars neat.

‘Is Kol... ferkocht?’ freget Lysbet.

‘Nee,’ seit Douwe. ‘Ik woe Wilco in bewiis jaan hoe wiereftich oft ik dat mien, as ik freonskip slút - Kol is no sines.’

De reaksje fan 'e froulju is net gelyk. Lysbet giet oerein; hja kriget der wer in kleur fan, mar hja seit:

‘O, Douwe, wat is dat moai!’

As hja doarst, dan hie hja him wol tútsje wollen. Jout er hjirtroch wer net blyk, hoe goed en suver oft er is, nettsjinsteande alles?

Frouk sjocht lulk nei har man.

‘Hoe kinst' dat no oannimme?’ seit hja mispriizgjend. ‘Do witste, hoe mâl oft Wallinga mei dy hynders is.’

‘Hy koe net oars,’ anderet Douwe. ‘Ik woe 't sa ha. Foar my is it in offer, frou Hearema, mar dat moat it ek wêze. In ding, dat my neat kostet en dêr't ik wol fan ôfsjen kin, wol ik net oan in freon jaan -’ en laitsjend komt der noch: ‘Men moat in freon net as in rûchskerne brûke - dêr bringt men op, wat men kwyt wol. En no prate wy der net mear oer, minsken. Ik sil noch ris ynjitte.’

Frouk kin der mar net oer út, mar by Wilco en Douwe komt it hynder net wer op it aljemint; hja hawwe it oer oare dingen en foardat se der om tinke, is it tiid fan opbrekken.

As de gasten efterhûs yn 'e tilbury stappe en Gelf Wilco de leie oerjout, dan fielt er dat him in gûne yn 'e hân treaun wurdt. Gelf wit net, wat hy der oan hat, mar Wilco wol!

Hja ride fuort en dan laket Wilco sêft foar him út! Stapel is dy keardel! Mei de kop op 'e rin, sjochdêr! Dy't soks yn 'e harsens kriget, is ryp foar it gekkehûs!

Dy jout syn bêst hynder wei en neamt him in freon! Om jin de bûsen út te skuorren, sjochdêr! Mar hy hâldt him stil, omdat er wit, dat dat nedich is, omdat er boppe-al wit, dat syn hate tsjin Douwe Ates nea feller west hat as no, krekt troch dizze dwylsinnige jefte.

Hy is oertsjûge, dat er him alles en alles ienris werombetelje sil - fan harren earste treffen ôf oan dit lêste ta! En hy giet by himsels alles nei, wat der tusken him en Douwe stiet! Lang ferline dingen komme wer by him op.

Klear stiet it him noch foar eagen, hoe't hja ris by de Wâldpoarte sieten en hy, Wilco, de kastleinsfaam by de kladden hie.

Hy hie har op 'e knibbel lutsen en túte en op datselde stuit wie Douwe oereingien om derút te gean. Doe hie Wilco sein: ‘Sa moatsto ek ris, Douwe, jong, do mei dyn ivige boerinne; dat stiet foar in fryske boer!’ Der wie ôfgryslik om lake, mar Douwe hie oars neat sein as: ‘Asto in fryske boer biste, dan ferkeapje ik myn pleats.’ Oars neat, mar allegearre hiene it begrepen en Wilco benammen!

En sa hat it altiten west mei him. Húnje en in minske lyts meitsje, dat kin dy grutske gek, want dêr komt dy hynder-weijouwerij op del. Swee-slaan: Dat kin ik! Sa bin ik!

No, ja, mar oan 'e oare kant: hy moat it earst noch sjen! 't Kin fansels ek wêze, dat it him no al begruttet - mar... eh... dan soed er fan 'e bok dreame. Hy hat it sein ûnder tsjûgen en Kol komt by him, Wilco, op 'e stâl!

As hja op bêd lizze, dan is der tusken Wilco en Frouk noch praat oer dizze jûn. Frouk hat it ek noch oer Lysbet en dat dy winliken mar in sloofke is neffens har. Dat ûnderstreket Wilco, al seit er net alles, wat er tinkt.

Mar oer ien ding binne hja, Wilco en Frouk, it iens: se binne n't wiis, allebeide net. Faaks sitte se no al te tsieren...

Mar nee, dy kuierje noch tegearre in eintsje de wei út, Lysbet en Douwe, en de frou hat har earm stiif yn sines. De jûn, dy't winliken sa frjemd begûn is, is Lysbet no wurden ta in feest. Hja tinkt en wol net tinke oan wat west hat; foar har is Douwe troch dizze died in ryk man wurden en hja wit, dat nimmen him benei komt. En har leafde foar dizze man is no noch djoerder, noch djipper wurden: immen, dy't soks bêstean doar, kin net ferkeard wêze. Hja is grutsk, dat hja syn frou is, en grutsk, dat hja fan dizze man in bern draacht. Hja is grutsk op him en doar no it libben wer oan en hja triuwt harsels ticht tsjin him oan.

‘Man,’ seit hja, ‘myn man.’

En yn de toan fan dy wurden leit alles wat hja tinkt.

Douwe is bliid, om't er fielt, wat hja tinkt. Ek hy wit, dat Wilco syn died net begripe kin, mar dat hinderet him net: Lysbet begrypt him en dat is him genôch. Hy sjocht, as hja op it hiem

werom binne, nei de Fjildbuorren, dêr't er Wilco syn grut spul wit te lizzen. Hy wit, dat er net tsjin dy boer meunsterje kin: Wilco hat gjin sint skuld of hypotheek, mar dat is net alles op 'e wrâld.

Hy is dochs bliid, dat hja no freonen binne - it Frijhôf en Hearemastate lizze benei oaninoar en dat jout betrouwen yn 'e takomst.

 

It is de oare moarns in oere of tsien, dat de arbeiders op Hearemastate, dy't al oan it terskjen binne, ferheard troch it terskhúsfinster sjogge.

‘Dêr komt, ferdeald, Gelf oan op Kol,’ seit ien, ‘wat soe dy hjir moatte?’

Hja doarre winlik net ophâlde fan terskjen: hy kin ris yn 't bûthús stean, de boer, en jawol, man, hy stiet yn it bûthús! Want as Gelf it hiem opriden komt en him by de doar fan Kol ôfglide lit, dan giet dy iepen en de boer komt foar 't ljocht. Hja hearre Gelf sizzen:

‘De groetenisse fan 'e boer en 'e frou en hjir wie jo hynder.’

‘Jo hynder, hearst' dat?’ seit Bearn, ien fan 'e arbeiders.

‘Jo hynder; Douwe sil de guds dochs net ferpatst hawwe?’

‘'t Soe my neat gjin nij dwaan,’ foel in oar yn, ‘hja binne benei op reapsein dêre.’

Mar dan sjogge sy inoar ynienen oan, as tongere it, want de boer seit:

‘Kom, moai sa, jong, wy sille him op 'e stâl sette en dan sil ik dy ris traktearje, dat is my dizze jefte wol wurdich.’

In jefte, ferdeald noch ta! No, dat is dan fêst ek wol wat nijs, net? In jefte, hie 'k tocht, en hja kinne der net oer út, dy arbeiders, want it trelit fan ferline wike dêr op it lân wie allang rûn. Earst inoar nei 't libben stean en no dit - dêr kinne hja net by!

In lyts skoftke letter komt lytse Doutsen yn it terskhús fleanen.

It is in byderhantsje en as hja seit: ‘Ho ris, manlju!’ dan lizze de kneppels stil op 'e sprieding.

‘Sil ik jimme ris wat sizze? Hiel wat moais?’

‘Graach,’ seit Bearn, ‘wy harkje mei sân pear earen.’

‘Wy hawwe niiskrektsa in hynder krigen en dêr hoecht ús heit neat foar te jaan as in sigaar en wat lekker guod...’

En fuort is hja wer.

Auke, in jongkeardel, hinget slop fan gnizen tsjin it skut oan.

Hy laket sa bot, dat de triennen komme him yn 'e eagen.

‘In sigaar en wat lekker guod,’ seit er, ‘wa wol noch in hynder hawwe?’

Mar Bearn laket net. Hy hellet syn doaze foar 't ljocht, kriget mei tûme en finger in prûmke en as er dat teplak stâld hat, seit er, mei de finger omheech:

‘Dêr sit wer wat efter, manlju, tink om myn wurden! Soks docht men net samar! Wa sil soks yn 'e holle krije en jou in hynder wei om 'e nocht?’

‘Om 'e deale net om 'e nocht,’ seit Auke en hy laket syn bêst wer, ‘dat hearre jo ommers: foar in sigaar en wat lekker guod!’

‘As it al wier is,’ seit Bearn noch, ‘dan hat ús boer him te fiter, sa is 't - hy hat him te fiter!’

Dan sweve ynienen de kneppels wer troch de loft en komme del op it ritme fan klik-klak-klik; de doar giet en hy moat harren net oer 't mad komme, de boer.

Lokkich is it de boer net, mar Doutsen wer. Hja sjocht tige ferhearlike en rint nei de lange touter, dy't boppe de skuorreed oan 'e hoannebalken bûn is.

‘Triuw my efkes oan!’ hjit hja en Auke docht it.

Earst mei koarte, mar njonkenlytsen langere swaaien sweeft hja boppe de reed hinne en wer; hja is net bang en set har sels noch mear oan. Op 't lêst sjongt hja derby en hast mei yn it ritme fan it terskjen hearre de manlju op in eigen wize:

 
‘Wy hawwe in hiel moai hynder; it stiet by ús op 'e stâl.
 
't Hat linten yn 'e moannen, op ús skjinne, skjinne stâl.
 
Syn hier is swart, syn hûd is swart en swart bin ek de poaten,
 
In wite stjer sit op 'e kop - en dêrom hjit er Kol.’

6.

No lûkt de natuer stadich de gerdinen ticht. De boulannen lizze no iensum en ferlitten; hjir en dêr lizze de ierpelheapen, grutte sliepende reuzen gelyk, in mânsel tsjok ûnder de wintermodder. Yn 'e greiden dwâle de skiep, lân yn, lân út, de raam, wis fan syn almacht yn 'e lange winternachten, grutsk njonken de keppel.

It wurk is no yn 'e skuorren en bûthuzen en rûnom giet it liet fan terskneppel en rôle. De arbeidersfroulju binne bliid, want no komme de manlju net mear heal- en hieltrochwiet fan 't lân en hoege hja net te skreppen om it spul wer droech te krijen.

Douwe Ates is dizze dagen faak mei syn freon Wilco fuort te jeien, ommers dat is in hertstocht yn dizze foarwinterske dagen, wêryn alles wol stjerrensree liket.

Der is foar harren romte genôch; se kinne mar rinne en dwâle, in dûbelloops yn oanslach en de eagen skerp strúnjend.

Foar Douwe is it benammen in geniet, omdat it him yn aksje hâldt; hy is bang, dat der rêst yn him komme sil, in rêst, dy't jimmer folge wurdt fan in rûzige en fernielende ûnrêst.

D́ochs njonkenlytsen, as alles sekuer ôfjage is, komme der dagen, dat hy him wol bejaan moat yn keamer of bûthús en meidat it lichem lins kriget, liket de geast ek te feroarjen.

Mar op in moarn leit alles ûnder snie.

Alde Bouke fernimt it, as er om fiif oere de doar fan syn wente opdocht om nei de pleats ta. Hy triuwt de doar wer ticht, giet yn 'e hûs en seit tsjin 't wiif:

‘Snie, hie 'k tocht!’

‘Ja,’ seit Foekje, ‘en ik soe mar thúsbliuwe, want der komt noch mear.’

‘No, dêrom hoech ik net thús te bliuwen, want dêr lûkt dy snie him dochs neat fan oan, dy falt dochs.‘

Hy moat der sels om laitsje.

‘Jo witte wol,’ kreaut Foekje, ‘wêrom't ik it sis - de boer hat it jo ek al sa faak sein: bliuw mar rêstich thús.’

‘Ik gean nei de pleats,’ seit de âlde.

‘Fansels, hoe soene jo net, âlde dwerskop!’

Mar as hja dat sein hat, dan is Bouke alhiel op 't skerp.

‘Dwerskop?’ seit er. ‘Moatst ris mei komme nei bûtendoar, dan sil 'k dy noch ris ynsjipje - kom, ik sil de boel earst mar ris skjinfeie foar hûs.’

‘Wurde dyn eagen minder?’ freget hja. ‘Oars hiest' sjen kinnen, dat ik dat al dien haw.’

Dan laket Foekje en Bouke laket mar mei; hy wit, tsjin Foekje is er dochs net opwoechsen. Hy lûkt de bearemûtse oer 'e earen, stekt de piip oan, seit ‘Goeie’ en giet der út.

‘Poeh,’ seit er, as er op 'e boppebuorren is, ‘der leit al in bêste fracht fan dy klitseboel. Sok spul hat men trije kear lêst fan, as 't komt, as 't leit en as 't wer fuortgiet.’

Hoeden stappend en de âlde skonken sa heech mûglik optillend, giet er ta de buorren út, op nei it Frijhôf. It is stil en hoar om him hinne en hy liket sa lyts yn 'e grutte, wite wrâld: twa roeikjende hannen en boppe de holle in reekwolkje.

En meidat er dêr sa fuortskoot, komme allerhânde tinzen by him op, tinzen, dy't faken begjinne mei ferskate dingen en minsken, mar dy't op 't eintsjebeslút dochs wer op ien plak telâne komme: it Frijhôf mei alles, wat dêr libbet. En dat begjint dan mei âlde Ate, Douwe syn heit, omdat dy foar Bouke ‘de’ boer wie. By dy hat er it grutste part fan syn libben tahâlden.

Dat hat in keardel west! Evenredich en rêstich; men koe, by wize fan sprekken, it waarglês op him lyksette. Ei jonge ja, it is him noch net fergetten, hoe't er as feintsje by Ate-boer yn tsjinst kaam. Alles moast krekt sa en net oars! En hy moast der ris oer prate om fuort op 'e jûn.

‘Dat kin wol, mar njoggen oere wer thús; dan komme de doarren fêst en dy't der net is, wurdt net rekkene.’ Ja, dat sei er dan en: ‘Do hast hjoed achttsjin oeren tiid hân om te dwaan watst' hieste te dwaan. Ut!’

Ja, sa wie de âlde. Bouke knikt mei de holle, al is er mar allinne op 'e wei. ‘Us Douwe’ is oars. Dat skeelt nacht en dei - en dochs is er mâl mei ‘ús Douwe’, sa't er him thús noch jimmer

neamt. Singelier is 't, tinkt Bouke. Douwe hat in wyld aard; der binne tiden, dan soed er wol in wan bruien fertsjinje en like goed is Bouke mâl mei him. Fan wa't er it hat, Bouke wit it net. It sit fansels wol yn 't laach, sjoch mar nei reade Ids dêr yn Holwert. Hy is sa bot yn syn tinken, Bouke, dat hy wiist mei de piip de Holwerter kontreien út, mar fernimt it sels net.

In frjemde skutter eartiids, dy Ids! En noch! Noch! Hy hellet noch wol dingen út, wêrdat in sljochtwei minske net by kin! In sterk stik wie dat gefal mei ien fan syn kij. Dat bist wie nei 't kealjen yn 't ôfgean rekke en ek wol sa bot, dat de feearts hie sein:

‘Meitsje 'm mar ôf, Wallinga, neat mear oan te dwaan.’

Mar dêr wie Ids fuortdaliks net oan ta, o hea nee!

En hoe koe 't sa treffe, der kaam op in kear immen út 'e Wâlden- sa'n ien, dy't pielt mei kleibehimmeljen en sokssawat - en doe't Ids him seach, sei er:

‘Dy moat ik hawwe! Do masterst ek wol oer fee en sa, net?’

‘Ja,’ hie 't andert west.

‘Kom mei nei de finne,’ hie Ids sein, ‘dêr haw ik in ramplesant rinnen. De feearts tocht, dat der neat mear oan te dwaan wie, mar ik bin nochal wiis mei dat bist.’ Dat hja trapen tegearre de finne yn en dêr wie 't bist al, mar it libbe suver n't iens mear. En dy wâldman meunstert de ko, sjocht him yn 'e bek, taast him ris hjir en dêr en seit:

‘Foar twa ryksdaalders sil 'k jo sizze, hoe't jo der mei oan moatte. Ik wit net, oft it helpt, mar as jo krekt dogge, wat ik sis, dan is der in grutte kâns.’

‘Sis op!’ hie Ids sein.

‘No dan,’ de wâldman wer, ‘hy moat alle moarnen libben seewetter oer him hinne hawwe, krekt sa lang, dat er wer begjint te fretten!’

‘Seewetter!’ seit âlde Bouke lûdop en skodhollet. Mar hark no ris, wat der bard is. - De oare moarns seagen de Holwerters in platte sleep mei twa hynders der foar troch de buorren jeien. Foar op 'e sleep siet de boer fan Medwert mei in arbeider en efter lei de ko. Hy ried de Grândyk út nei 't Wâd oer de seedyk

hinne en de opkommende floed yn! Ja en dat hie wol trije wike duorre, mar de ko is better wurden.

Hy laket sêft foar him út, hy sjocht him noch slepen, mei syn wyld bosk hier en read burd. 't Wie suver in opskuor. Mar... eh... ho mar, om 'e pet foar ôf te nimmen. Boeren mei hert en siel! Te diker! En sa is 't mei Douwe krektlyk!‘Hè, 't is noch gjin simmer, hear!’

De âlde lûkt de bearemûtse noch wat djipper oer de holle en skoot dan wer fierder. It giet him lang net hurdernôch. Dy smoarge snieboel ek. Yn 't lij fan 'e arbeidershuzen stiet er efkes stil om 'e piip op 'en nij te stopjen, want hy kin net bûten de piip, dat is mar sa.

En wylst de reek him wer fannijs boppe de holle driuwt, giet er it lêste ein en ferfettet syn faak lûdop tochte prakkesaasjes oer syn boer en alles wat mei him gearhinget, mar it is dochs jimmer wer Douwe, dy't yn it sintrum stiet; Douwe, dy't op 't heden ek wol sa folslein boer is en alles docht om Lysbet yn har lêste dagen by te stean. No ja, Bouke wit wol, dat in bern dit lêste ferrjochtet, mar it is dan dochs mar wer in bewiis, dat Douwe gjin min karakter hat! Hea, dat soks kin, dat in bern, noch net iens op ierde, al safolle út 'e wei sette kin - men soe sizze, net.

De lêste kears, dat er op sjou west hat, sil Bouke net gau wer ferjitte, want doe hied er sels fan Douwe in fodskuorring hân, dy't nearne nei roaide.

As sjocht er it noch foar him. 't Wie fleanende drok mei ierpelôfleverjen nei 't spoar en doe moast der noch in reau by - en ja, hoe giet dat? Douwe bemuoide him oars net mei sokke dingen, dat hy hie sels mar risselwaasje makke en Wardy ynslein. Mar as moast it sa treffe, dêr kaam de boer efterhûs, seach dat en sei: ‘Dat hynder net, ik moat sels fuort!’

No, fansels - hy hie de guds wer útheakke en him foar de tilbry slein en efkes letter wie Douwe ferklaaid ta de doar útkommen en fuortriden. Doe hied er oars neat sein as:

‘Dy grutske bok! Moatst de lea mar ris fiele!’

Ja, hy miende it hynder fansels, mar Douwe skynde dat heard

te hawwen en tocht, dat Bouke him der mei miende, en mis wie 't! Op 'e wei seach er him ynienen rjochtop yn 't reau stean en hy raasde:

‘Boei! Boei, bliksem!’

En dêr kaam er wer oanstowen mei sa'n gong, dat, doe't er Wardy yn 'e bek hoarte om him tsjin te hâlden, stie de guds op 'e efterste poaten. It folk soe krekt nei 't lân, mar doe't hja it trelit hearden, hiene se har omdraaid. Op itselde stuit hie Douwe raasd:

‘Hjirkomme! Allegear hjirkomme!’

Doe't alle folk wer op 't hiem stie, hâlde Douwe sa'n foege rede en hy wie blau fan lulkens. Hy seach net nei Bouke, mar sei:

‘Hjir is immen, dy't wat oer my te sizzen hat, en dy wol ik anderje, mar faaks is 't nedich, dat jimme 't allegearre hearre. Sjoch ris, jimme meie my berabje, safolle as jimme wolle, mar wês hoeden, dat ik it net gewaar wurd, want dyselde hat syn lêste jild op it Frijhôf bard, wa't dat ek is! Der is hjir mar ien boer en dat is Douwe Ates!’

Doe is er fuortjage en Wardy hat noch nea sa hurd flein as dy kears.

‘Ja, dat wie my danich yn 'e wei,’ tinkt de âlde, ‘mar dochs moast ik tsjin 't folk sizze: “Hy hat gelyk.” Ja, sokke tiden dan soe men...’

Mar twa dagen letter dan - dat mei men ek net ferjitte - doe sieten hja tegearre yn 't bûthús, Douwe en hy. Hy wie oan 't biezem-meitsjen en Douwe siet sa wat op 'e bank neist him. Lysbet hie harren Kofje brocht, mar neat sein - dat wie him yn 'e wei. Hy wie oerein gien en mei de rêch nei him, Bouke, ta hied er sein:

‘Ik haw it fertsjinne, mar God wit, hoe sear oft my soks docht, Bouke.’

Sjoch, dat wie deselde Douwe en soks moast jin oandeare. Op 't lêst hie er sein:

‘Jimme binne noch jong, Douwe, mar ienris komt der in tiid, dan binne jimme krekt as dizze twigen, dan wurde jimme op 'e langte snijd en brûkt ta it doel, dat ús aller Boer mei jimme foar

hat.’

‘En sa komme op sa'n iere moarn allerhande tinzen yn in minske op,’ seit de âlde, ‘mar no bin 'k dochs ek bliid, dat ik benei te plak bin! Ik bin suver sa wurch as in maits: men hâldt jin de lea stikken. Aansens mar gau in biezem en it hiem skjin: as de sinne der by komt, wurdt it in drekboel en oars neat, want’ - en hy bliuwt stean om de loft te skôgjen -‘ik leau noch net, dat de winter trochsette sil, alhoewol, men kin 't net witte, ik haw ek brea hân. - Ik mei, ferdeald, wol ris efter de skiep oan.’

En sa is de âlde al wer drok dwaande om syn dei te ferdielen: it hiem skjin, nei de skiep ta, hynsteguod neisjen, hea delsmite en folle net genôch.

Nimmen, dy't him wat hyt, en elts lit him gewurde en hat niget oan him. Hy kin stean te fûterjen tsjin Jonker, dy't foar de moade hat it skjinne strie ûnder de efterste poaten te arbeidzjen, it is raar! Dan moat er mei de gripe de stront derút pjukke en by elts baltsje, dat er omheech wipt, kriget de guds foar stoer.

En dan moat er tsjin de hokkelingen oan 'e gong wêze!

‘Unfatsoenen dat jimme binne! Dat jimme op 'e stâl skite, is dêr oan ta, mar dat jimme der dan ek noch mei de bealch yn lizzen geane, dat is wol djip treurich!’

No, dêr is er dan by de pleats, hear. Lokkich. Hy giet de homeie troch, de koarte leane op en fuortdaliks binne dêr de âlde, fertroude lûden om him hinne: de einen, dy't te kear geane yn 'e grêft; de hinnen, dy't út 'e loop flodderjen komme; it rôljen fan it mjukskroadetsjil en it klos-klos-stappen fan de mjukser der efteroan; it lûd fan keatlings op 'e hynstestallen, it âljen fan in hokkeling. Dat alles hat er al heard fan de tiid ôf, dat er noch by de pomp opspringe moast om by de stôk te kommen, ont no yn syn njoggen-en-sechtichst.

Mar hy hat noch deselde moed as doedestiids en syn trou is noch like echt en eltse dei, dy't God him jout, stiet er ree foar syn boer. Earst komt de boer, dan jitteris de boer en dan Bouke.

‘Moarn, Gelf, wat in sniebrot, net, jonge!’ seit er, as Gelf wer mei in oploege kroadfol it bûthús út komt.

‘Och, hearken, moarn, Bouke! Binne jo der al? Wy hiene jo net ienris ferwachte mei dizze snieboel,’ anderet Gelf, mar dêr jout er mar net iens andert op. Hy rint troch nei 't weinhús om in stik ark te krijen foar de snie, mar as er weromkomt en los sil, stiet Douwe efter him.

‘Moarn, Bouke,’ seit er en der daliks efteroan: ‘Lizze litte, dy snie!’

‘Moarn, boer,’ anderet er. ‘Wat sizze jo dêr? Lizze litte?’

‘Sa is 't,’ seit Douwe, ‘dêr haw ik in sin by.’

‘In sin by, no, sjochdêr, wat foar minske hat no in sin by snie?’ freget er, mar Douwe laket.

‘Kom mar ris mei,’ seit er yn it bûthús, ‘dan sil 'k jo dat útlizze.’

‘Ik bin benijd,’ bromt Bouke en rint de boer efternei.

As hja tegearre op 'e bank sitte en Bouke de brân yn 'e piip hat, dan seit Douwe:

‘Wit Bouke noch wol, wat der by heit-en-har barde, as it sa wie?’

De âlde moat efkes prakkesearje, mar ynienen seit er- en syn âlde eagen blinke:

‘Belslidejeie!’

‘Krekt!’ seit Douwe.

‘Ferdeald noch ta, 't is ek sa. Jimme mem en do yn 'e slide en jimme heit efterop en do en ik hawwe ek wol ris fuort west, Douwe, witst' noch wol? Witst' noch wol?’

As komt it him allegear yn 't sin, sa bliid is er - syn âlde lea wurdt wer jong en hy sjocht harren wer gliden... en midden yn syn prakkesaasjes seit Douwe:

‘Hjoed sille de frou en ik te belslidejeien -ja... de frou en ik en...’ - noch ien, hied er sizze wollen, mar dat seit er net.

Dochs, Bouke begrypt it. Hy leit Douwe de hân op 'e earm en seit ynlik:

‘Soe... soe... dat noch gean, tochtste?’

‘Jawol,’ seit Douwe, ‘hja is sa sûn en goed, Bouke.’

‘Ei, wis,’ seit Bouke, ‘mar, jonge it is gau sa fier oars, net?’

Douwe laket en kloppet him op 't skouder.

‘Haw mar gjin noed, âlde,’ seit er, ‘belslidejeie mei Wardy foar de slide en iksels op 'e opstap - dan moat it al raar komme, as dat net fertroud is.’ En dan giet er oerein.

Bouke sjocht Douwe nei, as dy mei fêste stappen it bûthús del giet. Dan seit er sêft:

‘'t Is ek sa, Douwe.’

Dêrop jout Bouke him yn fredesnamme mar wer oan oar wurk.

‘Earst mar ris by Jonker sjen,’ seit er, ‘hat fansels de hiele boel wer nei efteren skrabbe! Jonge noch ta, belslidejeie!’

7.

Midden op it hiem stiet de belslide.

Keimpe en Gelf hawwe him fan 'e souder helle en alhiel ôfhimmele en opwreaun en no stiet er dêr blânk en wyt mei syn keunstich snijde swannen en hânsels.

Gelf is mei Wardy nei de smid foar 't skerp en Joukje set de grutte plaatstove mei trije trochbaarnde baggelders al yn 'e bak, de reawollen tekken der sa lang oerhinne. Oer de hiele slide leit it mei de hân weefde tek, dat al jierren tsjinst dien hat. Sa't it spul dêr hinnestiet en dy kleuren ôfstekken by de blanke snie, liket it wol in dream.

As Gelf werom komt, dan spanne hy en Bouke Wardy yn 'e stokken. It is suver as fielt de merje, wêr't it om giet: krekt as hat er noch nea sa rêstich en ynfieren stien. De lytse kop stiet heech en rjocht op 'e brede hals, de apels op syn swarte hûd glinsterje as wiene se poetst. Dan komt it belgereid en de klokjes tingelje har sulveren lûd troch de moarn.

Sels set Bouke Wardy de plûmen op: ien op 'e kop en twa op 'e rêch, pûsters, dy't rinnend goud lykje.

En dêr komme Lysbet en Douwe oan.

Douwe laket en hat de sigaar oan. Mei grutte stappen rint er nei de slide en meunstert alles op krêft en brek. Lysbet stiet efkes stil. Har eagen binne klear fan bewûndering.

‘Wat is dat moai!’ seit hja sêft en wer: ‘Wat is dat moai!’

Mar dan noeget Douwe en se helpe har yn 'e slide. Jouk stoppet har sa sekuer yn, dat Lysbet moat der wol om laitsje.

‘Ik lykje wol in bern,’ seit hja, mar Jouk anderet oars net as:

‘Soms binne grutte minsken bern, frou.’

Douwe knikt Jouk ta - hy lêst yn har eagen soarch om Lysbet, har frou. Hy is der bliid mei; as it no paste, soe hy der wat fan sizze.

Dan komt Keimpe efter him te stean mei de grutte, swiere jas, in pels gelyk, en hy stekt syn hannen yn 'e mouwen. Efkes letter sit er op 't plankje, skonkje-oer en de fuotten op 'e skrepizers.

Jouk seit - hja kin it net litte: ‘Foarsichtich, boer.’

Douwe anderet like earnstich:

‘De frou komt sûn en wol wer thús, dêr stean ik jimme boarch foar.’

En tsjin Gelf, dy't Wardy by de kop hat:

‘No, mar, jong, stap mar efkes mei troch de homeie.’

Stapfoets giet it de leane del nei de wei - de klokjes jouwe noch mar krekt lûd, ont hja op 'e wei binne. Gelf lit Wardy los, stekt de hân omheech; Lysbet knikt him ta. Douwe anderet mei de swipe... en dêr glide se hinne... Stadich set Wardy oan, blaast de waarme amme ta de noasters út, de klokjes jouwe no allegearre muzyk en sa glide hja, in mearke gelyk, de wite ûneinichheid fan Fryslân yn.

It folk stiet op it hiem en eaget harren nei. Nimmen seit wat. Douwe bûcht him nei Lysbet oer.

‘Sitst' goed?’ freget er.

Lysbet knikt allinne mar; it is te moai om wat te sizzen, hja kin ek neat sizze.

Hja nimt de wrâld om har hinne op: in grut en net te beëagjen skilderij fan rêst en frede. De poldermûne rjochts liket wol heger te stean en it mûnehúske fan reade stien liket in boudoaske njonken him. De roeden steane yn 't krús en hy liket in wachter oer syn krite.

Efter him leit de Lytse Jouwer: hjir en dêr wat húskes, no

allegearre bepoeiere, in stikmannich pleatsen en dêrefter yn 'e fierte leit it âlde Dokkum mei syn tuorren en mûnen.

Foar harren leit Hantum op syn hege terp, sa heech, dat it liket wol, as leit it boppe harren.

De slanke, hege toer stekt boppe de beamkrânse út; it liket wol, as moat er de huzen warje en de minsken hoedzje. It is altiten in moai gesicht, mar no mei dizze wite dream wurdt elk, dy't dêr each foar hat, der stil en earbiedich ûnder.

De snie wurdt no fan 'e sinne yn in glinstering set. Hjir en dêr kronkelje reekwolken nei boppen en de lûden út smidte en weinmakkerij binne yn 'e loft.

Sa glide hja it doarp yn. Op 'e hoeke stiet in keppeltsje minsken; hja geane oan 'e kant, tikje efkes oan 'e pet, de âlderein mei twa fingers en slute harren daliks wer oaninoar om te praten oer dit prachtige spul fan Douwe Ates.

Hja glide oan 'e Eastkant wer út Hantum wei en nei de bedelte. Wardy skynt benei stil te lizzen, sa moai draaft er yn it ritme fan 'e klokjes.

Foar harren út leit de seedyk, Fryslâns gouden hoep, mar no is 't in wite hoep, dy't om alles hinne slút.

Yn Ternaard hâldt Douwe efkes stil foar it doktershûs; hy wol neat op eigen manneboet dwaan. Tafallich komt dokter krekt ta de doar út, dat hy bliuwt sitten.

‘Dy blinder, Wallinga en 'e frou,’ laket dokter, ‘jimme binne der bytiid by mei de slide. No, jimme hawwe gelyk; 't kin no noch.’

‘Dat is myn frage ek oan jo,’ seit Douwe. ‘Kin it noch? En is 't ferantwurde? Net te nuodlik?’

‘Ei, wol nee, Wallinga, it is sels bêst. Allinne net te lang en... de eagen iepen en de holle der by.’

Ja, hy is earlik, dizze dokter, en Douwe begrypt him. Hy sil in koart andert jaan, mar Lysbet fielt it en draait har nei him om. Hja sjocht him lyk yn 'e eagen en seit:

‘Dan geane wy oer Holwert en efkes by omke Ids oan, Douwe?’

‘Dat soe kinne,’ seit Douwe.

‘Myn segen!’ seit dokter; hy stekt de hân op en stapt op syn fyts.

No moat Douwe dochs wol efkes laitsje.

‘Omke Ids sil ek nuver opsjen. Wy komme der noait. Mar hawar, as 't him net oanstiet, dan seit er it mar. Fuort mar, Wardy!’

By de Fiskbuorren komme hja op 'e âlde seedyk en dêr ha se in prachtich oersjoch.

Hiel Westdongeradiel leit dêr foar har út, de hege terpdoarpkes Hantum, Foudgum, Brantgum en dêr tuskenyn de pleatsen. Hja kinne sels it Frijhôf lizzen sjen en wize it inoar oan. Oan 'e oare kant de polder de nije seedyk en noch fierder sjogge hja de toppen fan 'e Blinker, Amelâns heechste dún.

‘Dat wy dit allegearre sa ûndergean meie en yn dizze moaie wrâld libje meie, wat in ryk en tankber witten! Yn sokke tiden kriget men oanstriid om oars, better, te libjen,’ tinkt Lysbet. ‘Men soe de hannen útstekke en “tankjewol” sizze wolle. En myn berntsje, soe dat dit ek ûndergean? Leave skat, ik ken dy net, mar ik wit dyn wêzen yn my. Ik leau yn dy en... en do silst my letter dêryn helpe moatte, dêr't ik tekoart yn sjitte sil -’

Hja sjocht efterom en omheech: dêr sit er, har man, rjochtop.

‘Douwe,’ seit hja.

‘Fanke,’ seit Douwe en hy aait har efkes, ‘moai, hen?’

Hy befiemet mei syn earm alles om harren hinne.

Lysbet knikt en dan seit hja:

‘Ik freegje my sels ôf: soe ús popke dat no ek ûndergean?’

‘Ja,’ seit Douwe. ‘Asto bliid biste, is hy bliid en asto fertriet haste, hat hy ek fertriet, dat leau 'k grif.’

Hoe mâl is er op dit stuit mei Lysbet.

Hja kin him wol ris tsjinstean, benammen as er sels yn in wylde rite libbet en hja alle dagen al wer oan mankelyk en swiersettich is, mar no, yn dit amerij, is se him leaf. Mei om har hinne dy ûneinige gruttens, dêr't hja as in kleurige ienheid troch hinne glide, beselskippe fan suvere muzyk fan 'e bellen, fielt er him lyts en goed. It sjit him der fan yn 'e kiel; hy is sokke tiden bysteat en doch de hannen gear. Hy leit har de iene hân

op 't skouder; Lysbet leit har wang der op en sa binne hja efkes djip en ynlik feriene...

Holwert! Mar no is 't wer út! No moat de boer wer beide hannen brûke en op syn iepenst wêze en om 'e bochten goed te nimmen mei de klompen op 'e izers, dan wer rjochts en dan wer lofts, triuwe.

Hja hawwe hiel wat bekyk. De minsken witte soks te wurdearjen, in pracht fan in hynder, in sierlike slide en oan 'e leie ien, dy't wit, hoe't er der mei oan moat.

‘No nei omke,’ seit Douwe en hy laket, as hja de Dokkumer wei útgeane.

‘Wat sil er opsjen, omke Ids!’

‘Ja,’ seit Lysbet, ‘dat tink ik ek.’

Ids stiet krekt op 't hiem, de hannen yn 'e bûse, de âld pet heal oer 'e eagen foar de sinne, de piip yn 'e mûle. Hy heart wat en sjocht... Dan nimt er de piip út 'e mûle, sjocht noch ris goed. ‘Wardy,’ seit er, ‘en oars myn kop der ôf!’

Hy komt alhiel yn aksje: rint nei de foarein, hurd, hurd, slacht op 'e finsters en raast tsjin 'e húshâldster:

‘Kofje ree, waarme stove ree en ierpels byskile, der komt besite!’

Dan draaft er nei de skuorre, kriget Ipe, dy't mei de oaren oan 't terskjen is, by de earm en raast wit hoe lûd:

‘Merjehok iepen, skjin strie deryn, hjouwer yn 'e krêbe en hea yn 't rib!’

Dan is er noch krekt op 'e tiid en stiet rêstich op it hiem, as hied er der nea wei west, de besite op te wachtsjen.

Hja hawwe inoar noch mar krekt sûn taroppen, of de âlde seit:

‘Jimme moatte no net al te faak komme om 'e boel op te fretten! Ferline jier wiene jimme hjir ek al!’

Hja laitsje der wol om, mar dochs seit Lysbet:

‘Jo hawwe gelyk, omke, it is ek net goed fan ús, dat wy nea komme.’

‘Och,’ seit Ids, ‘sa slim is 't no ek wer net, fanke, mar ik moat no en dan ris tynge hawwe, sjochste, jimme binne myn iennichst oanhâld op 't lêst. No, Ipe redt him wol mei 't spul; wy

geane nei Gep. Kom mar!’

De húshâldster wachtet harren al op by de doar; hja hat foar 't lêst har each gean litten oer it spul; dy lju sjogge skerp, wit hja. No kriget hja Lysbet yn 'e earm en bringt har nei de keamer. 't Is ek wol wer in Wallingaset, tinkt hja, sa yn 't lêst noch fuort te belslidejeien.

‘No, mar yn myn stoel,’ seit Ids, ‘do hjir, Douwe, ik sil sigaren krije en Gep sil ynjitte.’

Mar dy seit:

‘Jo yn jo eigen stoel en net sa drok. De frou moat har earst wat ferstappe.’

‘Kluchten,’ seit omke, mar hy lit de froulju betsjen, ‘men hat yn jins eigen húslanger neat mear yn te bringen, Douwe.’

Mar Douwe laket der no om en tinkt sines der fan - omke is noch krektlyk master as eartiids. Hy mei him oars wol lije, alhoewol omke kin der mâl bykomme en hy hellet der ek wer net omhinne, as 't wêze moat. Hy sparret nimmen en dat sil Douwe op 'e middei nei iten ek fernimme. Douwe wol efkes traapje, mar Ids seit:

‘Kom do ris efkes mei yn 'e foarkeamer, ik haw in wurdmannich mei dy te praten.’

Lysbet leit efkes en Gep skrept mei de teeboel, as de boeren de foarkeamer yngeane.

Ids wiist him in sit en begjint sels yn 'e keamer om te stappen. ‘Wat soed er op 't hert hawwe?’ tinkt Douwe. ‘Der is wat en 't sit him fêst ek noch al heech, want oars hie 'k it al witten.’

Ynienen bliuwt Ids flak foar Douwe stean en begjint:

‘Ik haw heard, hoe't it der fan 't hjerst by jimmes om hear gien is! Ik wit fan dy fjochterij op it lân en ik wit ek alles, wat der neitiid tusken dy en dy Hearema foarfallen is.’

Douwe wurdt kiezzich. ‘Soa, dus my 't leksum oplêze,’ tinkt er en hy freget:

‘En wat soe dat?’

‘Wat dat soe? Datsto in grutte okse biste, dat soe 't!’ seit Ids.

Douwe wol oereinspringe, mar de âlde is him foar. Hy triuwt him wer te plak en ferfettet:

‘Sa is 't. Do bist in grutte okse mei dyn sljochte mirakels om dy keardel earst in wan bruien te jaan, him dan by dy yn 'e húste noegjen en freonskip mei him te sluten!’

‘Kin dat dan net?’ freget Douwe koart.

‘Nee,’ seit Ids, ‘dat kin net, want al hasto dyn ferstân net, dan moatst' net tinke, dat dy Hearema krektlyk is! Do tinkste, dat jimme grutte spitsen binne, mar do bist der fier by troch! Sjoch ris, ik kin dy en dyn dieden begripe, mar dat kin sa'n ien net en dat hiest' witte moatten. Dy man hatet dy noch krektlyk en miskien noch wol mear as eartiids, dat sis ik dy! En ik ken de minsken, benammen dat soarte!’

Douwe is poer. Hy wol hjir gjin spul meitsje, mar omke is mis fansels en hy fertelt him fan Kol.

‘Dat wist ik ek,’ seit Ids, ‘mar dat sil like min fan in Hearema in freon meitsje -ja, faaks sil dy jefte sels earslings wurkje. Do tinkst, datst' in hazze fongen haste, mar it is in murd en syn stank sil dy de baas wurde! En no wol ik der gjin wurd mear oer smoarch meitsje!’

‘Dat is 't bêste ek,’ seit Douwe, ‘ik bemuoi my ek net mei omke syn saken.’

‘Mar ik haw dy warskôge!’

Dat is Ids syn lêste wurd. Hja geane no nei efteren en buorkje noch wat yn bûthús en skuorre, krekt salang ont Gep harren oan 'e tee noeget.

Dan is Lysbet ek wer op 'en baan en mei har fjouweren sitte hja noch wat te teedrinken, mar net lang, want it baarnt Douwe hjir ûnder 'e fuotten: hy wol nei hûs.

As hja wer op 'e wei binne, dan is er stil. Lysbet hat al ris efterom sjoen, mar de ynlikens fan fan 'e moarn is der net mear. Alles is noch like moai oars en it is in grut geniet, dizze thúsreize oer Waaksens en Brantgum, mar der mist wat; der is wat stikken.

Op 't lêst kin hja har net mear stilhâlde.

‘Douwe,’ freget hja, ‘wêrom bist' sa stil, ju?’

Och, Douwe lûkt oan 'e skouders en wol der net oer prate, mar Lysbet, bang, dat hja wer wat kwytreitsje sil, en dat wol hja

net, hâldt oan mei freegjen, dat op 't lêst fertelt er har fan omke syn praat oer Hearema.

‘Ik haw sein, dat wy ús der sels wol mei rêde soene.’

‘Dat sille wy ek, Douwe,’ seit hja, mar beide prakkesearje der oer nei. Douwe hat ek tiden hân, dat er Wilco net heech hie, mar sont dat hja meiïnoar omgean, is er wol feroare, tinkt him. Hy hat faker as ien en twa kear bewiisd, dat er in freon is, want hy, Douwe, hat al safolle goerie fan him hân oer dingen yn syn bedriuw, nee, der is gjin praat oer nedich.

En wat is er soarchsum foar Lysbet. Hoe faak oft er ek komt, hy is altiten fol noed oer Lysbet, nee, gekkepraat fan omke - dy mient it goed, mar sjocht spoeken!

Lysbet sit stil en wat rûngear yn 'e slide. Hja sjocht noch wol om har hinne, mar der is net mear de suvere, benei bernlike oandacht fan fan 'e moarn.

De sinne efter harren sinkt al wer wei en foar harren liket de loft in stielblauwe wâl. It begjint al wer bêst te friezen en hja huveret ûnder tekkens.

Yn 'e fallende jûn, dy't as in spoek oer de ierde komt, is it har, as komt der tagelyk wat frjemds op har taskowen. Hja kin it net thús bringe en wol der net oan tajaan. Mar it makket har frjemd bang, om't hja net wit, fan hokker kant it komme sil. Hja is suver bliid, as hja op 't hiem binne en wol daliks op bêd. En Jouk seit letter tsjin Gelf:

‘It hie net wêze moatten!’

8.

De winter set no foargoed troch. De doarpen en stêden fan Fryslân binne no oanmekoar smeid mei in bonke dûnker en sterk iis. Ald en jong makket him no op om mei de flugge izers ûnder fan hûs te fleanen; it wurk kriget in slach foar 't gat en benammen it jongfolk is net te hâlden. En dizze winter, dy't alle wurk stilleit en wêryn allinne it nije libben opbloeit út kij en rierren, bringt Lysbet ek de foleining fan har dragen. Yn ien fan dy nachten, de loft swartblau, de stjerren lykje wol te

draaien oan 'e loft, moat Gelf om dokter út.

It is twa oere yn 'e nacht, as Jouk de doarren fan it bûthúsbêd wiid iepenskuort en Gelf mei nuver frjemde skuorren wekker makket. Mar as er de eagen opslacht en de faam yn 't nachtjak stean sjocht, is er fuortdaliks klear wekker: hy begrypt it.

‘Gean mar fuort, Jouk,’ seit er, ‘ik kom der wol ôf.’

‘Silst' oanmeitsje?’ freget hja noch, mar dan toffelt hja al wer nei de keamer, prakkesearjend wat hja no moat.

Gelf springt fan 't bêd ôf, gappet in pear kear, de earms wiidút, mar dan wasket er him ûnder 'e pomp en klaait him oan. Yn 'e terskhúsgong hat er alles ree hingjen, al dagen foartiid: de duffel, de mûtse en de redens. Dan nimt er in prûmke en giet fuort. Hy bynt him op by de grêft en lit de klompen stean. Hy wit krekt, wêrdat er lâns moat. Earst de grêft, dan oer de reed, de fjouweresleat lâns, wer in daam en in sleat, dan de mûne-ie en op 't lêst de opfeart, dy't wer útkomt yn 'e Ternaarderfeart.

Dus no sil 't dan oangean mei de frou. Der hat al dagen en dagen in frjemde spanning om it Frijhôf hongen en hy is mar bliid, dat it no wêze sil. Hy is wol wat bang, Gelf, ja, och, sjoch, ûnder it fee dat is neat frjemd, no, dat is syn wurk, om sa mar te sizzen, en hy wit der alles fan. Mar... eh... mei froulju, nee, dat is wat oars, dat taast djipper en dêr doar er net op troch te tinken.

Deale, wat is 't kâld! It friest, dat it ongelt. Soms hat er de hannen yn 'e bûse, mar dan moatte dy der wer út, oars kin er net ride. Op 't lêst hat er se tsjin 'e mûtse oan en sa komt er, yn 'e wyn op klauwend, op 'e Ternaarderfeart en kriget de wyn mear yn 'e rêch. No sil er him efkes reitsje! Hy moat hurd, hat Jouk sein. No, fuort dan mar!

Hy set de rêch yn 'e bocht, smyt it yn 'e lange streken en fljocht as in hurdrider de ferlittene baan lâns - neat sjend en neat hearrend, allinne mar ridend mei de fûle flecht fan bloed, dat jaget, en op iis, dat hurd is!

Fuort is it tinken oan 'e kjeld en fuort ek syn boadskip! Hy is no allinne mar de rider op it iis en in skym yn 'e nacht.

Lang hat dizze tsjoen him lykwols net yn 'e macht! As er ûnder

de twadde brêge yn Ternaard troch is, tinkt er ynienen wer oan syn boadskip.

Hy hâldt sa bot yn, dat it skrabsel stoot him boppe de kop: hjir wennet dokter! Mei de redens oan 'e fuotten klunet er by de wâl op, oer 'e wei hinne. Hy lûkt mei fûle faasje oan 'e nachtskille.

It duorret net lang, ôf der giet in finster op en dokter sjocht fan boppen op him del.

‘Wat betsjut dat kloklieden, jongkeardel?’ freget dokter.

Gelf sjocht kjel nei boppen en seit:

‘Jo moatte daliks komme: de frou... it is safier...’

‘Hokker frou is safier?’ freget dokter.

‘Frou Wallinga,’ seit Gelf, ‘op it Frijhôf.’

‘O ja, bisto it, Gelf? Moai sa, jong, wachtsje efkes op my.

Ik bin sa by dy.’

No, dat is net tefolle sein: gjin fiif minuten, of dêr is de man al en triuwt Gelf de tas yn 'e hannen. ‘Hâld efkes fêst, dan sil ik my opbine,’ seit er.

In amerij letter ride hja nei 't Frijhôf, de boerefeint en de dokter, de Ternaarderfeart efterinoar en dan nêstinoar.

 

Ja, no is 't dan safier. Frou De Graaf, de baker, en in bêste baker, set alles ree yn 'e foarkamer. De kachel baarnt op syn fûlst en de lampe ferljochtet de grutte keamer ont yn 'e fierste hoeken. De eken tafel is no dutsen mei in sniewyt lekken en de doarren fan it grutte bêd steane wiid op.

Hjir yn dizze keamer binne Wallinga's ferstoarn en Wallinga's berne, jierren en jierren troch, yn 'e selde mjitte en regel.

Yn 'e grutte stoel sit Lysbet. Hja liket no wol o sa lyts en fyn; allinne har eagen binne grut en wiid.

Hja is sa wyt as in deaden en har iene hân leit krampich op 'e leuning, 't Is krekt, as wol hja dêrmei wat fyn knipe, dat har yn 'e wei sit.

Nêst de stoel stiet Douwe. Hy hat har oare hân beet en wit net, wat er dwaan moat: it is allegearre sa frjemd.

Lysbet kriget it wer benaud - hja bûcht wat foaroer.

‘Douwe,’ flústert hja benei en Douwe ropt:

‘Frou De Graaf!’

En dy komt deabedaard nei har ta en seit:

‘No, kom mar, witte jo wat, noch mar in pear kear de keamer op en del, tusken de boer en my yn.’

‘O, ik kin net mear,’ seit Lysbet en Douwe seit:

‘Dan sitte litte.’

Mar de baker seit laitsjend - hja is de iennichste, dy't de holle der by hat:

‘Ei, kom, wat soe 't wêze. Sa'n flinke frou as jo binne, dêr wolle wy gjin praat oer hearre, kom, kom.’

‘De bek hâlde!’ seit Douwe yn syn oerstjoerens, mar dêr jout de baker ek neat om. Nee, der is sokke tiden noch wol oars wat tsjin har sein, dat hja nimt Lysbet by de earm... en dan giet de doar iepen en dêr is dokter.

‘Gelokkich!’ seit Douwe.

‘Moarn! Of leaver: nacht!’ laket dy. ‘Wat binne jimme oan 't dwaan, 't âld jier útsitte? Dan binne jimme net betiid, of is it oar spul? No, dan doch ik de jas út. 'k Haw niis mei Gelf oan 't hurdriden west, mar dy kin út 'e fuotten komme, hear!’

Douwe seit neat, mar syn barometer stiet op min waar. Hy begrypt de man net. Hja sitte hjir yn noed om Lysbet en dy man koartswilet mar wat. Mar njonkenlytsen nimt dokter ûngemurken de lieding en dan fernimt Douwe, hoe't er yn wierheid is. Lysbet leit no op bêd en frou De Graaf seit sêft: ‘'k Soe mar nei 't bûthús gean, boer, as ik jo wie. 't Giet oan.’

Mar hy jout gjin andert. Hy lit him, mei de eagen op it bêd, yn in stoel sakje en dêr bliuwt er sitten ek! Hjir hawwe se allegearre sitten: oerpake, pake en heit en hjir bliuwt hy ek... mar it is hurd te hearren, wat in minske útstean moat! Soms wurdt it him te machtich, dan moat er wat dwaan. It is benei net te dragen. Hark dat no ris oan... Syn hân knypt sa bot yn 'e stoel, dat de fingers der dôf fan wurde...

Hoe lang 't er dêr yn spanning en meilijen sitten hat, dat wit er net, mar ynienen is der in oar lûd yn 'e keamer, in lûd, dat er nea earder heard hat! Hy wol der hinne, mar doar ek net.

Hy stiet no rjocht oerein, de triennen komme him yn 'e eagen. - Hark! Hark dan dochs... it lûd fan syn bern is dêr op dat bêd; it is yn 'e keamer, it is yn 'e wrâld.

Dan, as is er dronken, sa stuitet er nei 't bêd: sjocht it libbene minskeprotsje en dan nei Lysbet. Hy wol wat sizze, wat dwaan, mar hy kin net. Efkes triuwt er syn lippen op har foarholle en sjocht har yn 'e eagen, dy't wiid en grut binne. Dan giet er nei de tafel, dêr't frou De Graaf mei it bern te waskjen begjint.

‘No,’ seit dokter en hy grypt syn hân, ‘myn lokwinsken, Wallinga, 't is in baas fan in jonge!’

‘Is alles... goed?’ freget Douwe en stiet dêr mar stil nei te sjen.

‘'t Hoecht net better,’ anderet dokter, ‘benei acht pûn en in lûd as in twinter.’

Dêr moat er sels om laitsje.

Douwe kin 't him lykwols noch net goed yntinke en as frou De Graaf him de pop op 'e earm leit, is er der mear mei as om ferlegen. Hy giet noch efkes nei 't bêd en dan nei de oare keamer, dêr't Jouk mei in kleur as fjoer sit te wachtsjen en him lokwinsket.

Douwe anderet der net folle op en as dokter der ek yn komt, dan giet hy der út en nei 't bûthús. Hy rint hoeden it fee bylâns, dat rêstich op 'e stâlen leit - it skynsels fan 'e lampe, dy't Gelf ophongen hat, falt flau op harren del.

Stadich trapet er fierder, it hiele bûthús del, oan 'e hynders ta en it liket wol, as seit er by eltse stâl it boadskip:

‘Fannacht is ús jonge te wrâld kommen: Ate Douwes Wallinga.’ Sa sit er dêr noch efkes en dan wurdt der op 'e doar slein. Douwe wurdt der kjel fan. Hy rint nei de doar ta en heart immen roppen.

‘Keimpe, ferdeald,’ seit er.

Hy docht de doar fan 'e skoattel en ja, dêr is Keimpe, alhiel út 'e liken.

‘Dokter,’ seit er. ‘'k Hawaï nei Ternaard west, mar hy wie hjir. It wiif sjoch!’

‘Wel, dat treft,’ seit Douwe. ‘Ik sil him roppe!’

No is er net mear bedaard, al stowe ek alle kij omheech, 't kin him neat skele: hy wit no, wat it is wachtsje te moatten yn sa'n oere.

Dokter beslacht it al wer mei de gek.

‘Dat hat ôfpraat spul west,’ seit er. ‘Jimme tinke fêst: tagelyk, dan kin 't foar heal jild. Mar dan sille jimme raar guod spuie! No, Keimpe, jonge, kom mar gau. Ik lit myn redens hjir mar, boer, ik kom straks werom.’

En sa binne yn dy nacht twa bern te wrâld kommen yn deselde pleats. De iene, in jonge, besjocht de wrâld foar 't earst út in in pronkbêd wei; hy komt yn in djoere widze te lizzen en wennet tusken eken húsrie; de oare, in famke, moat it dwaan mei in lyts krûpyntsje op 'e Soberhoek; har kleanspullen binne wol net sa moai en djoerabel as dy fan 'e jonge, mar har eachjes sjogge like helder en blier de wrâld yn.

As dokter, lyk as er tasein hat, wer op it Frijhôf komt en yn 'e keamer de saak fertelt, seit Douwe:

‘Dokter, de beide rekkens foar my, hear! Dit is sa aardich, n't Lysbet?’

‘Ja,’ seit Lysbet. ‘Is 't in leaf popke, dokter?’

‘In skat,’ anderet dokter, ‘mar dat binne se allegearre. Wy sjogge net nei de knappens, mar mear nei folsleinens, frou. En no jo sliepe, de boer nei 't bûthús en ik nei Ternaard.’

 

Lysbet kin net sliepe: hja leit mar al te prakkesearjen oer it grutte lok, dat der no oer 'e keamer stiet, tichte by de swipekast. Wat sil der út dizze jonge groeie en sil er bysteat wêze en bring de heit de rêst, dy't er siket.

En mei Douwe is 't al krekt gelyk. Hy sit op 'e bûthúsbank en kin der winliken noch net goed by. No is dan oan ien fan syn djipste winsken foldien: hy hat in soan, in soan, dy't opgroeie sil en ienris syn spul oernimme sil fan him lyk as hy, Douwe, fan syn heit.

It is noch gjin seis oere, dan sit er al mei de steatebibel foar him en skriuwt mei fêste hân ûnder de rige nammen:

Ate, soan fan Douwe Ates Wallinga en Lysbet Winkel. 12 jannewaris 1904.

En sa sil de âlde namme ek wer op it gemeentehûsyn it register; dat is allang besprutsen.

Jouk is ek bliid, want ja, Jouk is mar de faam, mar dat seit yn boerehúshâldings mear as tsjinstboade en benammen by de Wallinga's. Hja is bliid, oprjocht bliid: faaks, dat de frou en de boer no tichter byinoar kommen binne! Foar safier't hja der ynsjoch yn hat, is dat nedich ek. Hja hat it lang net op dy Hearema stean - sis it mar rûnút! Men mei wol gjin ferkeards tinke fan jins meiminsken, mar dêr kin hja neat oan dwaan.

Mar no sil alles wol wer goed komme: de boer hat syn sin en de frou harres ek. Wat sil der no noch tusken komme? Dêr is Keimpe.

‘Hui, Keimpe!’ Jouk ferwolkommet him en lokwinsket him. Keimpe is sa bliid as in bern.

‘Wat in treffer, net? Benei tagelyk en jimme in famke,’ seit Jouk.

‘Ja, in spantsje,’ laket Keimpe, ‘ik kin dy net sizze, hoe dat ik yn 'e lytse loege sitten haw. Ik bin fan Ternaard ôf stowen kommen, dat de stikken iis stoden my boppe de kop!’

En hy laket, dat er skoddet. ‘No, ik gean nei hûs. 'k Haw hjoed frij krige!’

En fuort is Keimpe nei de Soberhoek, nei wiif en dochter.

Skoanmem is krekt mei 't iten dwaande, as er thúskomt en Keimpe sil har foarby nei de keamer, mar dat sit him net glêd - nee, hy moat noch safolle dwaan: by de buorlju lâns, nei Hantum ta en fan 'e middei de pronk oan en nei Ternaard om it bern oan te jaan.

De middeis nei 't iten ride der tusken oare minsken, dy't de iiswille yn 'e macht hat, twa manlju, beide yn 'e pronk.

De iene is in boer en de oare syn arbeider. Hja sizze net safolle ûnderweis, mar de streken, dy't hja meitsje, prate foar harren; hja swiere suver de baan oer!

Foar de herberch bine se ôf. Hja geane de jachtweide yn en stekke oan. In healoere letter geane hja mei har trijen, ien

tsjûge, nei't gemeentehûsen dêr, ûnder tafersjoch fan tsjûgen en amtners sizze hja de nammen fan beide bern, dy't de klerk dan yn itselde register skriuwt:

Ate Wallinga en Janke Feikema.

Douwe traktearret Keimpe en de tsjûge en seit dan:

‘Sjoch, Keimpe, dit is foar dy en... eh... ik haw noch mei immen te praten.’

Keimpe sjocht bûtendoar op it bryfke en it sjit him der suver fan yn 'e skonken.

‘Tsien gûne, hie 'k tocht! No, dêr sil se bliid mei wêze!’

En fansels, dêr is de frou bliid mei: wat is tsien gûne net foar in kaptaal en wat is der net nedich sokke tiden?

Wylst Keimpe yn 'e skimerjûn efkes mei syn dochter op 'e earm yn it keammerke omkuiert en har allerhande healwize dingen fertelt, lyk as manlju dat kinne, sit Douwe noch yn 'e herberch te Ternaard.

Hy hat al ridlik gau in omsittend laach by him: se meie him graach lije en gol as er is, sparret er de wyn net.

‘'t Kin hjoed lije,’ seit er, ‘de soan is der!’

Fan 't iene komt er op it oare en wat mear wyn yn 't gelach, wat mear plannen oft Douwe yn 'e holle kriget.

Hy wol in nijkeap hawwe en dat sil in draver wurde fan komsa, want no hat er de earste rit wûn: de soan is der. En no wol er los op 'e twadde: de gouden swipe, mar dat seit er net; sa ferstannich is er noch al.

Hy wol allinne de wrâld sjen litte, dat de Wallinga's noch wol wat betsjutte, seit er, mar syn doel swijt er oer. De hollen rinne njonkenlytsen read oan en der wurdt lake, dat it daveret tsjin de âlde balken oan.

‘Wa wie der niis by jo?’ freget de man, dy't tsjûge hat. ‘Dat bern is yn deselde nacht kommen, hearde ik?’

‘Ja, wat sizze jimme der fan?’ seit Douwe. ‘Dat is ien fan myn arbeiders. Tagelyk yn 't waarm bêd! As hiene wy it útrekkene, sjochdêr! Kastlein, noch in flesse wyn yn 't gelach! It bart net alle dagen, dat der in Wallinga berne wurdt!’

En dêr giet in hoera op.

‘Mar dizze Wallinga docht it alhiel bûtenwenstich,’ seit in oaren, ‘dy nimt syn faam fuortendaliks mar mei - dy beide hawwe it ûnder de poppestien al iens west!’

Dat is in kostlike set. Se slane op 'e tafel fan wille en 't wurdt noch moaier opsein letter, as Douwe al fuortgien is!

9.

Dagen binne kommen, dagen binne gien. Der hat in kreambesite west, dêr't jierren neitiid noch oer praat wurde sil yn Hantum, ja, yn hiel Westdongeradiel, want fan rûnom wei binne de froulju kommen en hawwe mei of sûnder de manlju de Wallinga's de eare oandien.

No sit omke Ids yn 'e keamer.

‘It is wol singelier, mar as jo en ik wat te praten hawwe, dan skynt dat altiten mear as in waarpraatsje wêze te moatten,’ seit Douwe.

‘Dat leit him dan net oan my,’ byt Ids him ta. It is him oan te sjen, dat er lulk is!

‘Stoart jo hert dan mar út!’ seit Douwe.

‘Dat sil ik ek en set dyn earen op!’ begjint omke. ‘Do hast ferline wike in twadde hypoteek op it Frijhôf nommen!’

Douwe springt oerein.

‘Wa, duvel, hat jo dat ferteld?’ freget er.

‘Dat docht der neat ta!’ mient Ids.

‘Dat docht der wol ta!’ seit Douwe lykwols. ‘Ik sil der daliks efteroan. As men, ferdeald, net iens mear saken dwaan kin mei notaris, sûnder dat der oer kletst wurdt, dan wurdt it tiid, dat ik der ris efteroan gean!’

‘Dêr giet it hjir net om,’ seit Ids.

‘Wêr dan om?’ wol Douwe witte. ‘Of hie 'k omke der faaks nei freegje moatten? Jo hawwe neat oer my te sizzen - en yn alle gefallen...’

‘Yn alle gefallen hie dat better west,’ seit de âlde, ‘dan hie 'k dy doe sizze kinnen, wat ik dy no sis. Asto dysels weismite wolste, dat moatsto witte, - datst' der hurd mei dwaande biste,

hoech ik dy net te sizzen, mar do moatst net ferjitte, datst' no in soan haste en dat dy, as er grut is, dyn oanklager wurde sil.’

‘Dat is myn saak ek!’ seit Douwe.

‘Do, smoarge aap datste biste, do hiest ommers wol jild fan my krije kinnen, as 't nedich west hie. Dan mar daliks nei notaris ta fleane!’

It is no te hearren, dat it net allinne lulkens is, mar dat it him ek sear docht, dat er dit allegearre sizze moat.

‘Ik lien net fan famylje,’ seit Douwe. ‘Dat soe omke ek net dwaan, dat wit ik, mar hoe binne jo dit te witten kommen? Dat wol ik witte!’

‘Dat meist bêst witte,’ anderet Ids. ‘Ik wie by notaris en fan praat komt praat.’

‘Jonge noch ta, omke nei notaris. Testemintsje, tink?’ tantet Douwe.

‘Sokssawat,’ seit Ids. ‘Ik wurd âlder-en... eh... no gean 'k daliks fuort, mar ik woe dy noch efkes wat sizze: ik haw yn 'e stjerren lêzen fan dyn takomst.’ Hy anderet mei deselde spot. ‘Ei kom!’ seit Douwe. ‘No, ik bin tige benijd, dat gean jo gong.’ Ids giet oerein. Hy stiet in amerij foar it finster te sjen. In kostlik gesicht is dat! It soe dochs sa spitich wêze...

‘Douwe,’ seit er dan, ‘ik moat dy jitteris warskôgje en ik doch it net foar mysels, sa aardich is 't net, mar asto sa troch gieste, dan giet it de ferkearde kant út mei dy! As in minske ien kear yn 'e bedelte giet, dan falt it net ta om steande te bliuwen en dêrom. Sjoch, datste de fuotten wer ûnder 't gat krigeste! Lit my dochs net belibje, dat in Wallinga oan reapsein rekket en wa wit fan syn en myn âlderserf gean moat!’

‘Wat miene jo?’ freget Douwe.

‘Dat de boelguodstafel noch ris by dy foar de doar komt!’ is 't hurde andert. Mar Douwe, ynpleats dat er der nei harket, hat de gek der mei.

‘De boelguodstafel!’ - Hy laket lûdop. - ‘Ei, man, hâld op, ik skuor my de bûsen út! - En wat it âlderserf oanbelanget, salang as ik der noch sa goed foar stean, haw ik neat gjin noed. Ik jou ta, ik hie wat ferlet en it kin wêze, dat soks wol faker foar-

komme sil, mar... eh... set jo jo der mar gjin tarring oer, omke - dat rêd ik wol bûten jo om!’

‘Soa,’ seit de âlde, ‘mar do moatst ek net tidigje op dy freon fan dy’ - en der leit ferachtinge yn it lûd, dêr't er it wurd ‘freon’ mei útsprekt.

‘Dy hoecht net te helpen,’ falt Douwe út, ‘mar as ik it him frege, dan stiet er foar my ree!’

‘Do dwaas!’ binne omke syn lêste wurden. Hy praat noch efkes mei Lysbet en stapt dan yn syn tilbry.

Douwe bringt him net nei 't hiem en as Lysbet dêr wat fan seit, dan makket er him der ôf mei in: ‘Och, dy âld keardel hat ivich wat!’

 

De winter is foarby en rûnom is drokte en beweech, alhoewol Douwe docht der net folle oan. Wat langer wat mear is syn winsk, tocht yn ûnrêstige riten, útsprutsen yn Ternaard, in flugge draver te keapjen, him in sin wurden.

Hiele dagen binne Wilco en hy op 'e sjou. Dan swalkje se rûnom hinne om 't hynder te sykjen, dat Douwe yn syn geast klear foar him krije kin en dêr't er mei triomfearje wol op 'e nije Wilhelminabaan, dy't fan 't simmer reekomme sil. Mar net ien wit der fan as allinne syn freon Wilco. En dêrom sil it hynder dan ek wêze moatte sa as hy it him yntinkt.

Wêr't hja ek hinnereizgje, it is altiten om 'e nocht en dêrtroch djoer, mar dêr jout Wilco neat om: Douwe is in golle gasthear en it is in geniet mei sa'n ien op 'e sjou te gean.

Op it lêst kriget Douwe syn sin. Op ien fan 'e moaiste dagen fan maaie keapet er earne fier yn Grinslân op de trijejierrige rún Prins, neikommeling fan fjouwer stagen dravers.

It kostet him in grou stik jild en hja binne trije dagen ûnderweis, mar dat is de muoite ek wurdich neffens Douwe, want hy hat alhiel syn sin en dan jout it ek neat, hoe't in oar der oer tinkt. Lysbet hat der alhiel gjin belang by, liket it wol: dy hat it fierstente drok mei har soan en is benei alle dagen mei him yn 't hôf. Ja, 't is drok op 'e pleats en Bouke hat der wol oan, dat er it foarinoar hâlde kin.

‘Men kin fernimme, dat men âlder wurdt,’ krimmenearret er wol ris.

Der is ek wat, dat Bouke net begrypt. Sjoch, hy koe eartiids wol ris mei de frou oerlizze, as de boer der net wie en hy him net betroude, mar it is suver, as is de frou feroare. Bouke wit net krekt, wat it is, mar it hat der no suver fan as achtet hja it no net slim mear, dat de boer úthuzich is.

‘Hy moat it sels mar witte,’ hat hja ris sein, ‘as hy mear om hurddraven jout, dan giet er syn gong mar.’ En dat hat de âlde frjemd praat talike, mar noch folle minder hied er ferneare kinnen, wat hja in pear dagen letter sei:

‘As it jo te mânsk wurdt, Bouke, dan moatte jo thús bliuwe; Keimpe en Gelf binne ek bekwaam genôch...’

‘O hea, frou, nee,’ hat er doe sawat stammere. Hy is doe gau nei efteren gien - en no, dagen neitiid, hat er der noch lêst fan. Ja, winliken hat it him te djip rekke as dat it wer better kin.

Want soks hie de frou net sizze mocht, hja wit krekt sa goed as dat Bouke it wit: it giet wer ferkeard mei Douwe.

Mar Lysbet, ek al wit hja it, hja wol it net sjen. Der is yndied wat yn har feroare, it is net mear de sêfte, benei teare Lysbet fan doe't hja noch swier fan Ate wie.

Hja bloeit dizze dagen alhiel op en it is net mear oan har te sjen, dat hja droegen hat. Hja sjongt faak en folle en de minsken, dy't har genegen binne, binne der oer fernoege. Hja is oars!

En Douwe is ek oars! Dy giet wer alhiel op yn 'e draverij en alle moarnen, as er thús is, Douwe, rinne Wardy en Prins yn 'e greide efterhús. Hy hat dêr om it hiele lân hinne ekers sljochtsje litten en dat is syn baan.

De simmer wurdt ien om nea wer te ferjitten foar de lju fan it Frijhóf. It is sa droech allegearre, dat it wurdt min of mear in ramp: it flaachs en de nôten komt al neat fan terjochte; it spul kin de guit net krije. Wat dat foar Douwe betsjut, dat wit er net, of leaver: hy wol it net witte. En wat mear oft de boel yn 't hûndert rint, wat minder oft it him skele kin. It wurdt in simmer fol fan feesten en pretten. Der is gjin draverij, of hy is der hinne. Jong, krêftich en mei in hynder, dêr't se rekken mei ha

te hâlden. As syn brune rún hjir of dêr de boel der wer ôfjage hat, dan is er net te hâlden, dan is er de golle freon en gasthear fan dyselde ferliezers en djip yn himsels wit er, ienris sil der noch in oarenien komme: syn soan!

En fan it praat, dat der troch it gea giet (‘Prins wint, mar Douwe ferliest’), dêr wurdt er neat fan gewaar. No ja, der is wol ris wat, dêr't se him foar nedich binne, mar sjoch, dêr is it no goed foar, dat er in freon hat lyk as Wilco! Ha, dy omke Ids moast mar ris witte, hoe't Wilco krekt no bewiist, hoe'n freon oft er is. Sels hat er him oanbean om in eachje op it spul te hâlden. Dat Wilco dat no just sels ek tige graach wol, komt net by Douwe op - nee, dat is sa net en kin sa net wêze.

Mar dochs is it sa. It spilet Wilco op 't heden wol yn 'e kaart. En Jouk mei har trouwe eagen, Jouk, dy't fan 'e frou hâldt, mar foar de boer wol troch it fjoer wol, fernimt al gau, dat der wat frjemds oer Lysbet komt.

Hoe en wat krekt, dat kin hja net bêst ûnder wurden bringe. Hja doar it ek net, noch net, mar gjin jier letter wit hja it mar al te goed.

Der is wat feroare fan 't jier. It stiet no wol fêst, dat Wilco net komt om 't fee, ek net om 'e boer, mar dat hy komt om 'e frou!

It is sûnde om it sizze te moatten, mar de frou lit har earen der nei hingje. It bart faker as ien en twa kear, dat Wilco bliuwt te kofjedrinken en dan neitiid mar gjin fuortgean yn 't sin hat. Jouk hat der lêst fan.

Och, hja wit net folle fan sokke ferkearde dingen ôf. Soks plichte yn dizze kontreien net foar te kommen. Sil hja it dan no sa fan tichteby belibje moatte?

Dat is net bêst, tinkt hja, en hja kin 't har út noch yn net yntinke. En dan Lysbet, dy sêfte, goede Lysbet. En as men dan ek noch sa'n bêste man en sa'n leaf bern hat, hoe kin immen der dan bykomme en doch ferkearde en sûndige dingen mei in oar?

‘Ik moat op myn iepenst wêze,’ beslút hja, ‘en sa gau't ik fernim, dat it oer de hege skuon giet, dan moat ik de boer warskôgje. Wat der fan komt, dat komt er dan mar fan. Hy sil

de goede wei dan wol fine en Wilco it gat fan 'e doar wize. Dy leave, lytse jonge ek! Och, ik moat efkes nei him ta!’

Ja, dat kin hja dwaan, nei de lytse, mar de grutte kin hja net benei komme: dy hat op 't heden wol oare dingen oan 'e holle as de pleats en de frou, want dy wit er beide yn goede hannen. Hy libbet mar foar twa dingen: syn soan en syn hynder. Lytse Ate kin er soms samar opkrije en de keamer mei op en del fleane en tûzen plannen binne sa'n stuit mar ien - sa mâl is er mei him.

En dan Prins! Mei ûneindige leafde en geduld hat er Prins riden en bestudearre tagelyk. It is sa fier hinne, der is gjin spier mear oan it hynder, ôf hy wit, hoe't dy wurket en wannear't dy op syn bêst wurket en hy kin him op in hier sjen en sizze, hoe't Prins reagearret.

Hy wit krekt, hoefolle oft it hynder jaan kin yn 'e start en hoe't it de bochten nimt. Alle moarnen is er mei Prins dwaande yn 'e sljochte greide en hy stiet safolle noed foar it hynder, dat it wurdt nei eltse draverij tabrocht en der wer weihelle. Party boeren achtsje it gekkewurk, goed foar lju, dy't der in fak fan meitsje, mar Douwe giet syn gong en steurt him nearne oan.

Hy is ek feroare yn syn deistich dwaan. O, wis, hy is noch wol folle fuort en dan nimt er it ek net sa nau, mar botte mâl docht er it net mear.

Mar gjin minske bûten Wilco en Lysbet wit ek, dat er him sels en it hynder sparret foar de grutte raam fan 't hjerst dêr yn Ljouwert, de raam om 'e gouden swipe! Dêr libbet er foar en wat der bûten leit, dat lit him op dit stuit iiskâld; hy sjocht it net iens. En pleats noch bedriuw makket er him soargen oer: foarearst binne dy yn fertroude hannen en twad: it hynder giet no boppe alles!

Hy liket op dit stuit wol teraand mei syn hynder, sa hat de tsjoen fan 'e grutte flecht him yn 'e besnijing.

Der binne lykwols noch wol goedmienende lju, dy't him warskôgje en him sawat laitsjendewei op syn plicht doare te wizen, mar hy laket se fjouwerkant út.

Wilco dêr kin er op oan en dêrom leit dy him heech! Mei dy kin

er prate; dy begrypt him en fjurret him oan en Lysbet krekt like goed; by har fynt er ek in willich ear.

Hja sjocht der op 't heden leaf út, tinkt er wol ris en it is wol ris in toer en lit har mei frede, mar hja laket en wiist him op syn doel, de draverij... dy't al tichter en tichter by komt. De lêste dagen binne fol spanning: Douwe wit, der moat aansens wat barre, oars kin de boel wol springe.

No sitte hja oan 'e kofje en it giet allegearre fan Douwe syn kant yn alle gefallen wat frjemd. Hy sit suver te triljen op 'e stoel. Fan 'e moarn hat er Gelf en Prins nei Hantum yn in spoarwein laden en sels giet er der mei de âlve-oere-trein hinne.

Hy sjocht nei Lysbet en Wilco, mar dy hawwe nearne gjin lêst fan; dy binne lyk as altiten, kalm en bedaard - en hy seit:

‘No, dan sil ik mar ris opstappe.’

En hy giet oerein en nei Lysbet ta. Hja giet ek oerein.

‘No is 't safier,’ seit Douwe en syn lûd trillet suver.

‘Ja,’ anderet Lysbet, ‘no is 't safier.’

Oars neat. Douwe sjocht har yn 'e eagen.

‘Soe hja net fiele, wat dit foar my betsjut?’ tinkt er. ‘Soe hja no sa bot opgean yn har húshâlding, dat hja op dit stuit oars neat hat te sizzen as dy pear wurden?’

Hy laket har ta en seit:

‘En as ik win, fanke, dan...’

‘As,’ seit hja en laket werom, ‘as, Douwe, is noch mar heal. Mar do silst no alles op alles sette, dat wit ik, omdat dit no ien kear alles foar dy betsjut - en ik...’

‘Do bist goed bewarre op it Frijhôf,’ seit Douwe en jout har in tút. Dan stekt er de hân op nei Wilco en giet nei de koken, dêr't lytse Ate boartet ûnder Jouk har hoede.

Hy kriget him op en set him op 't skouder en sa geane hja it lege bûthús troch nei 't hiem, pratenderwize.

‘Sil Ate goed oppasse?’

‘Wat sil heity no?’

‘Nei Jouwert, swipelide, no, heity?’

‘Ja, nei Ljouwert, swiperide en as Ate grut is, dan sil er ek mei

heity, no?’

‘Ate ek swipelide!’

‘Sjochsa, en jou my mar in hân, jonge. Moarn, Ate Douwes!’

En de lytse jonge, alhiel yn it boartsjen opgeand, leit syn lyts hantsje yn 'e grutte hân fan syn heit en seit:

‘Moarn, Douwe Ates, goede leis!’

Dan giet Douwe nei Ljouwert mei in bêst sin, om't er fol moed is. Hy ferjit alles, wat efter him leit; hy sjocht oars neat as de Aldehou, de baan en... Prins.

Lytse Ate stapt wer troch it bûthús hinne, hantsjes yn 'e bûskes, hy set de poatsjes sa kant del, dat it batst lûdop tsjin 'e muorre. Dat mei er graach hearre, dat hy docht it jitris en laket der sels om. Dan komt er wer by Jouk yn 'e koken.

‘Heity fuort,’ seit er en hy klapt de hantsjes tsjinmekoar oan.

‘Och, myn leave,’ seit Jouk, ‘is heity fuort?’

‘Nei Jouwert, swipelide!’ seit er.

‘Moai sa en no giesto efkes nei mem ta, dan krigest' ek wat fan mem,’ besiket hja, mar hy skodhollet en seit:

‘Nee, mei Jouk bushimmelje.’

Yn 'e keamer is 't nei Douwe' fuortgean stil bleaun. Lysbet hat, Wilco fielt it, wer ien fan dy buien, dêr't er in hekel oan hat, dat is sa. It is op dit stuit, as ergere har it ferkearde fan har dwaan. Douwe syn lûd is noch by har, syn lûd en syn eagen. As Wilco by har komt, wart hja him ôf.

‘No net, Wilco!!’

De man docht har sin en lit har gewurde: hy wit dochs wol, it sil net lang duorje, dan hat er har wol werom wûn. En jimmer wer sil er it winne, krekt sa lang ont er har hielendal hat. Dat is syn doel. Hy laket yn him sels - sa giet it: de iene tidiget op in swipe, de oare op in frou! En beide wolle winne!

Dy grutske Douwe Ates, dy't mient, dat men hate ferwinne kin troch in hynder wei te jaan!

‘Wachtsje mar, do, Wallinga! Ik haw de tiid noch wol efkes en do net! Do bist benei oan reapsein mei dyn healwiis libben, mar Hearema stiet sterk!’

It is lykwols net fansels gien mei Lysbet: hja is fierstente mâl

mei Douwe. Mar Wilco hat faker mei 't wetter foar de dokter west en hat alles sa witten te ploaien, dat yn 't lêst is Lysbet it sa begûn te sjen as hy wol, dat hja it sjen sil.

‘Do hast ferlet fan immen, dy't dy helpt,’ hat er har al mar foarhâlden. ‘Do wolst Douwe net yn 'e wei stean, as er syn hertstocht foar hynders útlibje wol, mar dan kinst' net allinne wêze, fanke. En dêrom, lit my dyn stipe wêze. Lit my yn syn namme dy helpe meie, dan bliuwt alles gelyk. Douwe kin syn gong mear gean en do hoechst hjir net alles allinne te dwaan.’ No ja, sa sawat is er begûn en hy hat it masterlik dien, dat yndied is der in tiid kommen, dat hja miend hat, dat alles op 't bêst beoardere is.

Wilco hat him nea oan har optwongen: hy hat jimmer west, wat er wêze moast, mar yn it lêste jier is dat oars wurden, benammen mei dy delgong yn 't bedriuw. Hja wol dat foar Douwe benefter hâlde en dêrom moat hja Wilco noch wol ris wat oars gunne as allinne it warjen fan it bedriuw.

Mar ek al is hja nea te fier gien, dochs binne der tiden, dat hja harsels smoarch en ûnhuer achtet: dan doar hja Jouk benei net oansjen en it praat fan har lytse jonge docht har sear. Dan wol hja der in ein oan meitsje en it kin har neat skele, wat Wilco der fan seit, hja kin it ommers net folhâlde. As er dan komt, Wilco, dan begjint hja der ek wol mei en hy harket ek wol, mar dat duorret nea lang, want dan hâldt er har it byld foar fan 'e pleats, dy't nei de bedelte giet.

‘Sis dan jûn mar tsjin Douwe,’ seit er dan, ‘dat er syn dravers ferkeapje moat en miskien syn bêste stikken lân derby, want alles stiet op losse skroeven, Lysbet.

Sis him dan, sa gau't er thús komt mei in priis, dat ik no al tsien wike it folk betelle haw en dat jild werom hawwe moat. Sis him, dat ik de smid en de weinmakker betelle haw! Sis him, dat...’

Mar dan is 't al wer genôch; dan barst hja yn gûlen út en efkes letter wit er har wer sa fier te krijen, dat hja seit:

‘Leave jonge, datsto safolle foar ús oer haste...’

En soks kin hja ommers tsjin nimmen sizze. Hja kin net prate

oer dat goeddwaan fan Wilco? Net tsjin Douwe, dy't sa fol moed nei Ljouwert reizge is; net tsjin Jouk, dy't har soms sa stil ferwitend oansjen kin...

Jouk is in bêst fanke en djip yn harsels wit Lysbet, dat dy har hoedet - dat fernimt hja oan alles wol. Hoe faak bart it net, dat hja rúthimmelje moat yn skimerjûn en mei grutte kletsen it wetter bûten tsjin 'e finsters opsmyt. Hoe faak komt hja net om in sintersk boadskip fan in kuorkerinner sa mar hookstrooks de keamer ynploffen om sa de boel te ferbaljen?

En dochs is Jouk noch sa slim net as de eagen en de brike wurdsjes fan lytse Ate. Hy kin sa bliid op har ta komme soms; dan ropt er fan fierrens al en praat hûndert út en syn ûnskuldige eachjes sjogge har mar oan.

Dat is noch folle slimmer as Jouk.

Mar as Wilco, handige keardel as er is, har wer oer sa'n swarte rite hinne hat mei syn fluensk praat en syn waarm lûd, as er har alle dingen wer op it moaist foartsjoend hat, mar har boppe-al it ferkearde sa foarspegelet, dat it goed wurdt, dan laket it libben har wer ta, dan jout hja har wer oan him oer, dan sjongt se en makket har moai - dan nimme hja wat se mar fan inoar krije kinne, en dat is hiel wat. Der binne ommers tiden genôch, dat se tegearre binne en nimmen har sjocht, as... God ek weitocht wurdt.

As Dy weitocht wurde kin...

10.

Wa't ek mar in lyts bytsje boerebloed yn 'e ieren hat, giet hjoed nei Ljouwert, want is is swipedei! Hoe't men oars ek op jins spul fêstruostke sit en hoe't men ek tsjin it reizgjen opsjocht, swipedei bliuwt net ien, dy't dêr net perfoarst nedich is, by honk. Wiken fan te foaren binne der al plannen makke; jongfolk wit inoar dan te treffen en de âlderein sit jûnen te foaren al byinoar te praten, hoe't it eartiids gie, doe't hja noch jong wiene.

Ier en betiid binne de grutte wegens al swart fan 'e reauwen,

reauwen yn alderhande foarm, fan 'e nijmoadderichste platte weintsjes mei gummy om 'e fellingen ôf oan de heechoppe glêzen weinen ta, dêr't hiele famyljes yn weikrûpe.

En sels fan hiel fier ôf komme de grutte reauwen, dêr't achttsjin man yn sitte, nei stêd ta riden; dat binne dan foar 't grutste part lju, dy't neat fan trein of tram witte wolle.

Op alle hoeken fan 'e stêd spanne hja út: de hiemen fan 'e herbergen steane fol en de hynders stampe mei de poaten en frette yn 'e stâlen fan it apart meinommen maisbrea of de hjouwer. De boeren traapje nei de merk en de froulju besjogge de winkels, mar tsjin tsienen sette se allegearre op 'e Wilhelmina-baan ta en wringe har troch al it folk om te plak te kommen. Dat duorret noch wol in oere, mar it hindert nimmen wat: der is muzyk en de froulju hawwe snobberij meinommen.

De sinne is der ek by en set alles yn gloede. It is ien strieljende en flonkerjende stream fan wyt en goud. Brede gouden earizers ûnder moaie kanten mûtsen, jewielen by de kanten en de kralen om.

 

Yn 'e rûme stâl, by boks tolve, steane Gelf en Douwe en alle trije binne ree foar de striid.

It hawwe in pear waarme dagen west foartiid. Earjuster, de middeis, is 't al begûn. Der wie minske noch hynder yn 'e baan en dat makke alles noch better. Earst Gelf op 'e sulky en Douwe yn 'e bocht.

‘Net oan 'e leie hoarte, Gelf, do litst him mar stil gewurde, it giet net om te sjen, hoe hurd oft er kin, mar hoe't er de bocht nimt.’

Gelf die krekt, wat Douwe sei, en doe't dy goed observearre hie, hoe't it hynder yn 'e bocht lei en yn hoe fier't Prins it sels oanfielde, dat er krieme moast, doe moast Gelf yn 'e bocht en Douwe op 'e sulky.

‘Trije kear lit ik him de baan lâns drave, Gelf, en no der goed om tinke: de beide earste kearen komt it der net sa bot op oan, mar de tredde kear moatst' op dyn iepenst wêze, dan rint er op 't âlderfûlst en fan dy kear moatst' my alles krekt fertelle

kinne.’

Gelf hie syn bêst dien en Prins hie syn bêst dien en alle trije koene tefreden wêze - Prins wie suver.

Juster hawwe se noch wer efkes oan 'e gong west en no sil dan bliken dwaan, wat der yn it hynder sit.

Douwe is krekt as it hynder: benei net te hâlden. En Gelf hat de hannen fol mei allebeide.

Dêr giet de bel en dy ropt de hynders yn 'e baan.

It giet net hurd; se binne daliks net klear en der falle hjir en dêr noch wol ris swiere wurden, mar njonkenlytsen komme se dochs opsetten, fjirtsjin hynders en de minsken hawwe wurk om se allegearre goed op te nimmen. Der binne alderhande soarten by, yn likefolle kleuren en dat is in prachtich gesicht. Hege, grutte bokken mei poatsjes sa tin as dy fan fôlen, swarte Fryske hynders mei lange sturten en befrissele moannen, kollen mei wite sokken en fossen lyk as dy fan Douwe Ates.

No steane se ree en wachtsje op 'e flagge.

En lyk as hja der steane, begjint it folk de kânsen al om te partsjen en dan komt Douwe Ates net oan 'e prizen ta. No ja, syn hynder is net min en kin ek wol aardich meikomme op doarpsbanen, mar dit hjirre is wat oars! Hjir binne ferskate ôffallers by - lyk as bygelyks de Fryske hynders; dy kinne se der wol útsmite - it Fryske hynder wurdt noait in hurddraveren winliken is 't sa mei Prins ek, alhoewol, no ja, mar ris sjen...

Hjir en dêr begjinne se oer Douwe te praten en wa't it earst sein hat, nimmen wit it, mar syn âlde namme, dy't er yn Hallum krige hat, docht wer fertuten.

‘Dêr riidt er wer,’ sizze se laitsjend, ‘de gouden-swipeboer! Witst' noch wol fan doe yn Hallum? Wat hied er doe it grou op Hearema yn, net? Hy woe him wol opfrette!’

Sa wurdt der praat en dêr bliuwt it ek noch net by, nee, dy't him en syn bedriuw kenne, doare noch hiel wat oars te sizzen! Mei tergjende iepenhertigens dogge se alles út 'e doeken, lizze se syn earmoede en skulden bleat, sa bot bleat, dat elts makket der út op: Douwe Ates sil boer ôf wurde moatte, dy kin it net

mear foarinoar hâlde.

Mar hjoed is er yn alle gefallen noch ien, dy't meitelt! Hjoed ha se him noch mei te tellen yn 'e fjirtsjin, dy't wachtsje...

Ien, twa, trije en los binne se!

Daliks is it mûsstil. De earste sekonden is der oars neat te hearren as it nidige tikjen fan izers op gers en it sûzjen fan 'e lichte sulkytsjillen. De minsken hâlde suver de siken yn om mar neat te missen fan dy grutte flecht, dy't harren yn 'e besnijing hat. Der is noch net ien fan 'e hynders, dat útrint. It is noch ien rinnende heap kleuren fan hynders, fan pikeurs, fan nûmers en dan meitsje twa harren los fan 'e kliber en nimme de kop. Foaroan draaft in skimmel en dan komme twa swarten, mar ho ris, wat reau is dat? Dêr komt ien fan efteren wei opsetten - mei in feart, dy't benei net te stuitsjen is, fljocht er de oaren foarby. Wa is dat? Nûmer tolve? Dat is dochs net... ja, wrychtich, dat is Prins! Prins mei Douwe Ates! Sjoch him ris fleanen, de hoeven tippe mei nidige tikken de baan...

O, mar dat hâldt er net fol sa! Dy rint him oer 'e meuch!

Mar wat al dy minsken op 'e tribune en om 'e hikken net witte, dat witte Douwe Ates en syn hynder! Hy sil it folhâlde! Oars noch, hy kin noch mear jaan, want Douwe hâldt noch yn, jout him noch net alles, omdat it syn tiid noch net is!

Hja wurde al wer ynhelle. De minsken wize der nei. Hy hâldt it net. Se slute him al wer yn! Ja, wis, dat wie foarút wol te sjen ommers, sok rinnen is net fol te hâlden tsjin tûke dravers mei noch tûkere pikeurs op 'e sulky! Hy is al wer ôfsakke, nei't it liket.

Nei't it liket, jawis - mar wachtsje mar, as se oan 'e lêste fjouwer rûnten ta binne. Nimmen tinkt der mear om en it giet wer tusken de skimmel en ien fan 'e beide swarten. De lju steane no hast oerein. Wa sil it winne...? Wel ferdeald, dêr komt er wer opsetten, dy fan niis, dy fos mei Douwe Ates!

No hat Douwe him frij litten!

As in readbûnte flam sjit Prins nei foaren en stadich mar wis hellet er de kophynders wer yn! En ynienen, as wie 't harren ynflústere, drage de lju de spanning oer op Prins. Op dit stuit

fielt elk, dy hat in kâns! Hy hat in grutte kâns! Sjoch my dat ris oan! Toe mar, bist, toe mar, bist! Fergetten binne de smeulske praatsjes, fergetten is de earmoede fan Douwe, fergetten is alles, wat harren mishaget - wat dêr op dy baan bart, dat is earlik fjochtsjen om de heechste priis en dêrom: ‘Douwe Ates!’ wurdt der roppen. ‘Douwe Ates!’ Frij en net behindere fan in eachkape fljocht Prins de baan lâns. It liket wol, as binne hynder en rider ien, as binne hja yninoar teraand!

Noch twa omgongen en noch jimmer twa foar him! Twa hynders, dy't witte, wat der fan harren easke wurdt, en mei riders, dy't wis binne fan 'e oerwinning en noch wol ris omsjen doare... en dan sjogge hja Prins mei Douwe Ates. Ja, wat duvel, sil sa'n nijljochter, sa'n doarpsdraver, harren hjir te skande meitsje? Dat yn der ivichheid net! Hja fiterje de hynders oan! It giet no net mear tusken harren beiden, it giet der no om om dy tredde efter te hâlden! En dat wolle se besykje!

It folk liket wol sljocht no! It fielt de spanning en hâldt de siken yn! Dêr fjochtet ien fan harren tsjin twa tagelyk en dêrom, as it him helpe kin, dan sil er it winne!

As in needlot komt de fos opsetten! De poaten lykje de baan net ienris mear te reitsjen, de kop liket wol rjochtút te spannen! Dat is gjin draven mear; dat is de Grutte Flecht! Och, al dy minsken, dit hiele folk fan Fryslân, waans libben benei mei hynders begjint en der wer mei ophâldt, hja libje sa fel mei yn dizze striid, it is as sitte hja mei yn it sok, as binne hja it sels, dy't dêr ride!

De lêste omgong! Hoar en helder giet de bel.

Prins hat de oaren benei te pakken, mar om se foarby te kommen moat er de bûtenbocht nimme en dat kostet tiid! Hy rekket dêrtroch op it rjochte ein in pear streep efter, mar dan begjint it folk om 'e baan te razen: ‘Prins! Prins dan! Toe dan, Douwe!’ En as hiene hynder en rider dêr op wachte, as hiene beide dêr ferlet fan, Douwe bûcht him foaroer.

‘Prins!’

Hy flústeret it benei, mar Prins heart it en hy jout syn lêste, opsparre krêft!

Dêr giet er, de guds! Oer de streep!

De minsken rize oerein - as ien man oerein en jouwe Prins en Douwe, wat hja fertsjinje. It muzyk set it folksliet yn: wylst Douwe syn hynder stadich útrinne lit, driuwe de wurden fan it ‘Frysk bloed’ oer de baan hinne...

De gouden swipe...

No hat er him dan dochs!

Ljouwert is de jûns benei te lyts en Douwe' hert is te grut. Hy kin dat net ferdrage en sweeft.

Hoe't er en wêr't er de nacht trochbrocht hat dat wit er net, mar as er de oare moarns yn 'e Klanderij wekker wurdt, dan sjocht er syn priis stean en dat fergoedet alles.

Om middei hinne hawwe hja Prins yn 'e feewein laden en Douwe sels giet mei de fjouwer oere trein nei Hantum.

De fyts stiet der noch en dan rydt er nei it Frijhôf. It nijs is him al foarút en mannichien ropt: ‘Wallinga!’ wat alles ynhâldt.

Op it hiem stiet lytse Ate al út te sjen. Hy fljocht nei heit ta en al fan fierren ropt er:

‘Heity! Heity swipe wind?’

‘Ja, jonge,’ seit er. ‘Heity swipe wind! Sjoch mar!’

Dan set er him op it skouder en giet yn 'e hûs.

Yn 'e koken stiet Jouk.

Douwe laket en Ate laket.

‘Heity swipe wind!’ seit Ate, mar Jouk laket net en dan wurdt Douwe bang. Hy lit Ate op 'e grûn glide.

‘Jouk,’ seit er, ‘der is dochs neat, wol?’

En Jouk, och, hoe sil hja no, no't er sa bliid is, hoe sil hja him no treffe mei wat hja sizze moat?

‘Jo moatte it my mar net kwea nimme, boer, ik lokwinskje jo wol mei de gouden swipe, mar o, man, it hie better west, dat jo nea fuortgien wiene.’

Douwe wurdt gysten en lulk om har wurden.

‘Wat skeelt dy? seit er, ‘mei dyn sleau praat? Bisto dêr soms op akkoarte?’

‘Sleauwe froulju ek!’ tinkt er en rint troch. Net wat hja sizze wollen hat, kin him neat skele, mar dat hja sok praat hat, krekt

no! Hja hat soks op sa'n dei net te sizzen. As immen de heechste priis fan Fryslân nei hûs draacht, heart elk bliid te wêzen.

Douwe sjocht, dat Wilco op syn stoel sit, as hie hy der nea wei west en net te fier fan him ôf sit Lysbet. Hja sjocht der leaf út: it hier springt en krollet har om 'e foarholle; hja hat in sûne kleur, wat te read faaks, mar hoe soe 't ek oars wêze kinne, tinkt er. Hy bliuwt flak foar har stean, breed út en de swipe nei har útstutsen.

‘Goeie!’ seit er. ‘No, wat sizze jimme, haw ik it him lapt of net?’

Lysbet komt oerein en tutet him op 'e mûle. Der is efkes in snok yn har, mar dan seit hja:

‘Ik bin grutsk op dy, Douwe!’

Wilco wachtet, ont hja inoar loslitte, dan lokwinsket hy ek.

‘Do bist in keardel, Douwe,’ seit er.

‘Ik hie it net tinke kinnen,’ seit Lysbet.

‘Wat men net ferwachtet, dat kin dochs wol komme,’ seit Wilco mei in bedoeling, mar Lysbet sjocht him oan en der leit wat yn har eagen, dat him freget: ‘No, net, Wilco!’ En dochs, al ferstiet er dat, Wilco hat der no skjin syn nocht fan. Hy hat yn dizze dagen besocht Lysbet sa fier te krijen, dat hja alhiel fan him wêze woe, mar wer is it him mislearre!

Dêr hat er syn nocht ôf. Hy wol trochsette. As er it dan net rêde kin op 'e wize fan oan no ta, dan sil er it oars besykje. En alles liket him yn 'e kaart te spyljen: hy sjocht nei it brief, dat fan 'e moarn kommen is..., mar Douwe seit:

‘Wy moasten der jûn mar ris in feest fan meitsje, tinkt jimme ek net? De priis is 't wurdich, tinkt my! Ik haw noch in pear flessen âlde wyn yn 'e kelder en Lysbet sil ek noch wol wat spullen hawwe, n't, fanke? Ast' aansens thús biste, Wilco, dan moatst dyn wiif ek noegje en dan giet it jûn fan hopfalderiere!’ En hy laket bliid en breed.

‘Ja,’ seit Wilco, ‘dat is allegearre goed en bêst, jonge, mar der wankt op 't heden oars wat as hopfalderiere!’

Douwe sjocht earst him oan - en dan Lysbet.

‘Hoesa dat?’ freget er.

‘Gean der efkes by sitten, Douwe!’ En Wilco wiist him in stoel oan.

Efkes sjit it troch Douwe hinne: ‘Hy biedt my in sit yn myn eigen hûs,’ mar dan giet er sitten en sjocht benijd nei syn freon. ‘No, jong,’ seit er, ‘kom mei dyn boadskip op it aljemint!

Ik harkje.’

‘Douwe,’ begjint Wilco, ‘it falt net ta, dy te sizzen, wat ik te sizzen haw, mar it moat dochs sein wurde. Do bist de lêste tiden dyn gong gien en wy hawwe dy ek stil gewurde litten: it like ús net aardich om dy mei soargen lestich te fallen.’

‘Waans soargen?’ freget Douwe.

‘Dines,’ seit Wilco koart, ‘ek al hawwe wy se op ús noed nommen! Do witst wol teneisteby, hoe't alles der op 't heden foarstiet; elts hat klappen krige en gâns klappen. Guon kinne dat ferneare, mar allegearre net en...

‘Ik ek net, sis mar,’ stjit Douwe der út.

‘Do ek net,’ seit Wilco.

‘En fierder?’ freget Douwe koart, want hy wurdt kiezzich: no begjinne se hjir ek al te eameljen; earst dy faam en no syn wiif en syn freon! Ha se it der dan op oanlein om dizze dei te ferpesten? ‘Sis op dan!’ seit er lûd. Hy hat de fûst oprôle en is by steat en slaan dy op 'e tafel, dat de hiele boel der ôfspat, mar hy hâldt him yn - en sjocht nei Lysbet. Lysbet wit net, wêrom't Wilco dit allegearre sein hat; hja is goed mei him ôfpraat fan hjoed net, hja wol dizze dei net mislearje litte, mar no moat hja wol.

‘Der is in brief kommen,’ seit hja.

‘In brief? No, wat soe dat?’ freget Douwe, mar dan begjint Lysbet te gûlen en dat makket him noch lulker.

‘Jou op!’ snuorret Douwe tsjin Lysbet, want hy tinkt: dus Wilco wit, wat der yn stiet. Hy skuort har it brief út 'e hannen en lêst dan, dat de twadde hypteek opfrege is. Hy lêst it ien, twa, trije kear en begrypt it noch net goed. Dan sjocht er nei de datum - earjuster - dus, en hy laket wrang, as er dit tinkt, op itselde stuit, dat er de swipe wûn...

Noch efkes sit er stil en rjochtop. Syn eagen nimme alles op en syn brein wurket dûbel. Hy wit, wat dit brief betsjutte kin, as it op 't mâlst beteart. Der is fansels oerwearde genôch, mar hy hat gjin losse sint, oarsom: skulden. As er dy hypoteek net ôflosse kin, dan hawwe se him te pakken en fansels dat is de opset. Hy giet nei de swipekast en set syn priis by de oaren. Hiel foarsichtich docht er de doar wer ta en nimmen fernimt wat fan 'e grutte spanning dy't der yn him is.

No giet er nei de doar en syn stap is swierder as niis.

‘Wat silste?’ freget Lysbet.

Hy lûkt oan 'e skouders; hy wit it net.

‘Sil ik dyn iten reemeitsje? freget hja, mar hy skodhollet en giet der út. Hy lûkt de doar efter him ticht, rint de gong troch en sa komt er yn 'e koken by Jouk.

Hy sjocht har efkes oan en sil har foarby, mar Jouk giet flak foar him stean en seit triljend, mar dúdlikernôch:

‘Jo moatte net fuortgean, boer - toe, jo net - stjoer him dêre fuort! Dy sit op jo plak! Ferjou it my mar, ik hie 't jo niis al sizze wollen - dy man sit op jou plak!’

Mar no wurdt Douwe net mear lulk; it is allinne mar, as is er wurch. Hy seit:

‘Nimmen fan ús wit, wêr't syn plak is, Jouk, nimmen.’

Dan giet er nei it bûthús. Underweis heint er lytse Ate op.

‘Mei te buorkjen, Ate?’

‘Ja, heity!’ seit de jonge.

Yn 'e keamer bliuwt it earst stil en dan seit Wilco:

‘Ik moast it wol sizze, fanke, hy kin it better fan ús hearre as fan in frjemd.’

‘Mar krekt no op dizze dei,’ anderet Lysbet, ‘do hiest my tasein, hjoed soene wy alles stilhâlde en moarn...’

‘En moarn,’ falt Wilco yn, ‘is er miskien al wer fuort te fleanen! Nee, ik haw myn nocht! 't Kin sa wol! Boppedat nei ditte is de boel alhiel yn disoarder!’

‘Soe...?’ Lysbet doar it benei net útsprekke.

‘Ja,’ seit Wilco, ‘as er net ien fynt, dy't him achttûzen gûne op 'e hân jout, dan sit er yn 'e fûke!’

‘O, mar der sil dochs wol immen wêze, dy't Douwe...’

‘Leau dat mar net te gau,’ seit Wilco, ‘it jild is krap, moatst' tinke en de rinte heech.’

‘En do dan?’ freget hja en dêr hat Wilco op wachte, mar hy past wol op, wat er seit.

‘Miskien,’ seit er, ‘mar dan soene do en ik it iens wurde moatte... oer...’

‘Oer wat?’ freget hja, mar in djip read kleuret har de wangen. ‘Oer de rinte,’ seit Wilco, ‘de rinte, fanke, en ik sei al, de rinte is tsjintwurdich heech - alhoewol as men te kiezen hat: jins man yn 'e nederklits, syn spul op buorden en in hege rinte, hen?’

 

En de beide Wallinga's buorkje...

Foar de lytse is it in feest, foar de grutte betsjut it in ôfskie en dat is swier. Hy neamt alle kij, dy't er bylâns komt, by de namme en de lytse man preuvelt him nei; dêr is it in moai spultsje foar. Hy laket derby en syn fingerke wiist mar.

Hja rinne benei alle fee bylâns en faken steane hja stil en moat Douwe in rûge snút kardzje of in hynder op 'e hals klopje, mar op 't lêst binne hja wer op 't hiem en geane ta de lytse skuordoar yn.

Efkes steane hja stil, de oergong fan ljocht nei healtsjuster is wat te grut, mar dan nimt Douwe mei ien draai fan 'e holle alles yn him op, de gollen fol hea, de nôten en de masinen. Midden oer it terkshús bliuwt er wer stean; Ate hoartet him oan 'e mouwe; hy wol nei Jouk. Mar Douwe stoarret foar him út en dan, as stiet it ynienen yn letters foar him, seit er:

‘Hjir sil notaris sitte, as it Frijhôf ferboelguodde wurdt!’

Hy sjocht om him hinne; syn eagen wurde dûnker, syn mûle begjint te lûken, hy sjocht it folk al, hy heart de praatsjes al. Hy heart se gnizen en skimpen op 'e Wallinga's en boppe-al heart er de blidens fan lju, dy't it deugd docht, as ien fan syn soarte it opjaan moat...

Dan skoot der in lyts, waarm hântsje yn sines en in pear ûnskuldige eachjes sjogge nei him op.

En as leit der yn dy eagen in frage, sa seit er:

‘Nee, jonge, wy litte it sa fier net komme! It Frijhôf bliuwt fan 'e Wallinga's! Kom mei!’

Hy set de jonge op 't skouder en sa geane hja nei de terskhúsgong. Ien kear sjocht Douwe noch om, as woed er sizze: ‘Wachtsje mar, boelguodders!’ dan geane hja nei de foarein. Yn 'e koken set er Ate del.

‘Efkes hjir bliuwe, Ate, by Jouk, heity moat wat freegje oan omke Wilco.’

 

‘Wilco,’ seit er, as er yn 'e keamer komt, ‘do witst, wat der yn dat brief stiet. Do witst ek, wat dit opfreegjen, krekt no't ik gjin los jild haw, foar my betsjut...’

‘Dat wit ik,’ anderet Wilco.

‘Der leit in swiere earste en in lichte twadde op 't spul, Wilco. Oerwearde, dat witsto, is der genôch, mar elts wit wol, dat men op 't heden gjin achttûzen gûne út 'e grûn skuorre kin en dêrom freegje ik dy: Wolsto my bystean? Ik lit alles oan dy oer: do stelst de ôflossing fêst, do stelst de rinte ek fêst!’

Hy wachtet yn spanning op Wilco syn andert; der hinget ommers safolle fan ôf!

Wilco sjocht in amerij nei Lysbet en dan seit er:

‘Om dy de wierheid te sizzen, Douwe, Lysbet en ik binne it der al oer iens: hjir moat holpen wurde! Moarn hast' it jild yn 'e hûs!’

It bloed fljocht Douwe nei de kop.

‘Tankje, myn freon,’ seit er mei in heas lûd, ‘ik wist, dat ik op dy bouwe koe!’

Dan draait er him om en giet de keamer út, nei de koken, nei syn soan.

Mei ien swaai nimt er him op en giet mei him nei bûtendoar, nei de lannen. Hy moat him uterje, hy kin wol sjonge op dit stuit. Hy rint mei fêste daverjende stappen en de lytse man hat wurk om him by te hâlden.

 

‘Sjoch dêr ris!’ seit Wilco tsjin Lysbet en hy laket. Lysbet

komt nêst him te stean by 't finster. ‘Dêr rint er mei syn soan, bliid en krêftich, omdat er bewarre is foar ûndergong, omdat er syn heite erf behâlde kin foar syn soan!’

‘Dyn wurk!’ seit Lysbet.

‘Nee,’ seit Wilco en hy lûkt har ticht tsjin him oan. ‘Dyn wurk, fanke, want do bist it, dy't my dêr ta driuwt; do bist it ek, dy't de rinte jaan sil foar dit jild, in rinte, dy't opweaget tsjin alles, wat djoer is, om't dêr in Frijhôf mei behâlden bliuwt.’

 

‘Heity drage,’ seit Ate.

‘Kom mar!’ seit Douwe. Hy set de jonge heech op 'e skouders en Ate skatteret it út - en wiist lofts en rjochts.

‘Fan heity, no?’ seit er.

‘Ja,’ seit Douwe, ‘fan Heity! No al! Mar as omke Wilco der net wie, dan wist ik it noch net!’

 

En omke Wilco praat oer de rinte...


Vorige Volgende