De 'Tafelspelen' van Pieter Cz. Hooft

[p. 313]

tekstkritische noten

Paris Oordeel

Opm.: de hier gepresenteerde tekst van Paris Oordeel is identiek aan die in Alle de gedrukte werken 1611-1738, deel 3, Gedichten 1636, blz. 171-181. Enkele aanpassingen waren echter noodzakelijk, veelal in verband met de andere zetspiegel van dit boek. Deze aanpassingen zijn:

-

de aanduiding tussen het versnummer en de tekst Iuno. is vervangen door Iun.;

-

alle abbreviaturen zijn opgelost;

-

in een aantal gevallen was het vers zó lang dat het nodig was twee regels ervoor te gebruiken;

-

de spatie vóór vraagtekens en uitroeptekens is weggelaten;

-

na een komma is steeds een spatie toegevoegd.

[p. 314]

Paris oordeel
Tafelspel.

personaadien.

Merkur.

Paris.

Iuno.

Pallas.

Venus.

Ven.

Wat zeght ghy daer Merkur? weet ghy ons te bestellen⁰⁰¹
Een' rechter zonder zucht, en dienstigh om te vellen^002 002
Het vonnis over 't fruyt? zoo maekt hem ons bekent.⁰⁰³

Mer.

Een zoon van Troje gaet, Godinnen, hier ontrent^004-005 004
Voor harder, fris en fraey, van leden welgeschaepen,⁰⁰⁵
En die zich des verstaet. Ik zie hem leggen slaepen⁰⁰⁶
(Oft mis ik? neen hy is 't) daer onder ginssen boom.⁰⁰⁷

Pal.

Te beter. dat hy ons in eenen klaeren droom
Bezichtigh', en doe recht. Want, waekende de goden⁰⁰⁹
t' Aenschouwen, is, (gelijk ghy weet) doorgaends verboden.⁰¹⁰

Iun.

Ook moght hy 't hart, met al te groot een onbescheidt⁰¹¹
Verheffen, zoo hy vast ging, dat hy overheidt
En schepen had verstrekt der hemelsch' overheden:

001 bestellen: bezorgen, leveren.
WNT, bestellen, 2135, met dit citaat; vgl. 217.

002 zucht: voorkeur, voorliefde.
Opm.: een onbevooroordeelde rechter dus!

002 dienstigh: geschikt.
Vgl. WNT, dienstig, 2554.

003 't fruyt: de vrucht.
Opm.: de gouden appel die aan de schoonste der godinnen toegekend moet worden.

004-005 gaet (... //) Voor harder: doet dienst [...] als herder.
Vgl. WNT, gaan, 79: gaan voor iets: er voor gelden; er voor doorgaan.
Opm.: volgens een bepaalde mythe zou Paris, zoon van Priamos, koning van Troje, als herder opgegroeid zijn.

004 hier ontrent: hier in de buurt.
Opm.: in het exemplaar van de druk van 1636 dat zich in The British Library bevindt onder signatuur c 131 g 14, staat in de rechtermarge naast de verzen 004-007 de volgende opmerking geschreven: ‘Num in Antandra, an in // Ida? vide Delrium ad Se- // necae Troad. V. 66. et ad // eundem locum Com. p. 423. // unde multa haurire est // ad hoc Paridis Judicium // spectantia.’ (Vert.: was het in Antandra of op de Ida? Zie Delrio, ad Seneca, Troades, 66 en zijn commentaar bij deze zelfde plaats, op bladzijde 423, waar veel te halen is dat betrekking heeft op dit Parisoordeel.)
Met Delrio wordt bedoeld M.A. Delrius' Syntagma Tragoediae Latinae in tres partes distinctum. Antwerpen, MDXCIII.

005 fris en fraey: krachtig en flink.

006 En die zich des verstaet: en die daar verstand van heeft.
Vgl. WNT, verstaan, 613 sub b.
Opm.: des: daarvan, daarover (van oordelen over schoonheid); tweede naamval onzijdig van het aanwijzend voornaamwoord dat.

007 (Oft ... is 't): - of vergis ik [me]? Nee, hij is 't -.
Opm.: ronde haken in deze tekst hebben steeds de functie van gedachtenstrepen: vgl. o.a. 10, 15, 53, 62, 188, 215, 291.

009 Bezichtigh', en doe recht: [ons] zal bekijken, en [over] [ons] recht zal spreken.
Opm.: overspannen samentrekking (namelijk met verschil van functie) van ons uit 008.
Opm.: Bezichtigh' en doe: conjunctiefvormen met futuraal aspect.

010 doorgaends: altijd, immer.
Vgl. WNT, doorgaans, 2963-2964; TWH, doorgaends, met dit citaat.

011 moght: zou kunnen.

[p. 316]

 

Pal.

008

Te beter. dat hy ons in eenen klaeren droom

009

Bezichtigh', en doe recht. Want, waekende de goden

010

t' Aenschouwen, is, (gelijk ghy weet) doorgaends verboden.

 

Iun.

011

Ook moght hy 't hart, met al te groot een onbescheidt^011 011-012

012

Verheffen, zoo hy vast ging, dat hy overheidt^012 012-013

013

En schepen had verstrekt der hemelsch' overheden:

014

En licht besmetten al 't geslacht van hier beneden^014 014

015

(Want menschen maeghen zijn) met zulk een' hovaerdy.^015 015

016

Vertoont hem onzen zin. Mer. Zeer wel, mê vrouw. Maer ghy⁰¹⁶

017

Zijt alle drie te vreed' u aellijken te houwe'^017 017

018

Aen d' uytspraek die hy doen zal. Ven. Iaewe. Pal. Gaew'. Iuno. in trouw^018 018

 

Mer.

019

Ghy harder, die zoo vast in strikken legt verwart⁰¹⁹

020

Van al te suf een' slaep, doet ooghen op, en hart.^020 020

021

Op Paris, eert de goôn. Want als zy naer behooren

022

Niet wordt geviert, ontsteekt zich eeuwge maght met tooren.

011 onbescheidt: vermetelheid, drieste overmoed.
Vgl. WNT, onbescheid, 1034 sub c 1.

011-012 't hart (... //) Verheffen: hoogmoedig worden, hoovaardig worden.
Vgl. WNT, verheffen, 2455.

012 zoo hy vast ging: indien hij [er] zeker [van] was (zich er volkomen van bewust was).
WNT, vast, 653-654, met dit citaat.
Opm.: met andere woorden: dit alles zou kunnen gebeuren als Paris niet in een droomtoestand zou zijn: vgl. 343.

012-013 dat hy ... // ... overheden: dat hij dienst gedaan had [als] meerdere van en [als] rechter over de hemelse machten.
Opm.: in Hoofts tijd spraken de schepenen recht in de steden.

014 En licht: en [ook zou hij] wellicht [kunnen].
Opm.: vgl. 47, 59, 167, 185, 217.

014 al 't geslacht van hier beneden: heel het geslacht van hier beneden (alle mensen).

015 maeghen: familieleden, bloedverwanten.
Opm.: vgl. 46.
Opm.: al in 14 krijgt een zwaar accent: als Paris daarmee besmet is, zal de rest wel volgen: ze nemen immers, als wezens van hetzelfde geslacht, gemakkelijk iets van elkaar over!

015 hovaerdy: hoogmoed.

016 Vertoont hem onzen zin: Maak hem onze bedoeling duidelijk.
Opm.: Vertoont imperatiefvorm corresp. met ghy (010). Vgl. 20, 21, 62, 85, 195, 267, 316, 332.

017 Zijt (...) te vreed': [u] vindt [...] goed, [u] legt u er [...] bij neer.
Vgl. WNT, tevreeden, 1745; vgl. 34.

017 aellijken: geheel en al, volkomen.
WNT, aallijk, 22, met dit citaat.

018 Gaew': Laten we gaan.
Opm.: ontstaan door assimilatie uit gaen we.

018 in trouwe: waarachtig, voorzeker.
Opm.: in de tekst van de druk van 1704 is dit met een hoofdletter gespeld: In trouwe.

019 strikken: valstrikken.
Opm.: vgl. de uitdrukking bevangen door slaap.

020 al te suf: zeer warrige, verwarrende.
Vgl. WNT, al te, 66.
WNT, suf, 466, met dit citaat.

020 doet ooghen op, en hart: doe [je] ogen open en [stel] [je] hart [open].
Opm.: met hart wordt gemoed bedoeld; vgl. 239.

[p. 318]

 

Mer.

019

Ghy harder, die zoo vast in strikken legt verwart

020

Van al te suf een' slaep, doet ooghen op, en hart.

021

Op Paris, eert de goôn. Want als zy naer behooren⁰²¹

022

Niet wordt geviert, ontsteekt zich eeuwge maght met tooren.^{022 022 022}

 

Par.

023

Wat zie ik? wie doch staen dus achtbaerlijk ten toon?^023 023

 

Mer.

024

Dit 's hemels koningin. Par. Dat tuyght de rijke kroon.⁰²⁴

 

Mer.

025

Dit 's Pallas 't wijste hoofdt van die ojt waepen droeghen.⁰²⁵

 

Par.

026

In wat mannin haer' handt kan anders speer zoo voeghen?^026 026

 

Mer.

027

Die derde, dat 's Vulkaans alomgevierde bruydt.⁰²⁷

 

Par.

028

De goddelijke min ziet haer ten ooghen uyt.^028 029

 

Mer.

029

Ziet ghy dien appel? Par. z'Is bekoorlijk. In myn' daegen⁰²⁹

030

Zagh ik nojt schoonder ooft. Mer. Hy is, terwijl zy laegen^030 030

031

Ter tafele, vereert der schoonste van haer drie.^031 031

032

Elk' eighent hem. Dies zy, op dat men twist ontvliê,^{032 032 032}

033

Daer steuring van de vreughdt des hemels uyt moght rijzen^033 033

034

Te vrede zijn; hem hebb', dier ghy hem toe zult wijzen.

021 Op Paris: [Sta] op, Paris.
Opm.: hier voor het eerst valt de naam Paris: vgl. 5, 19.

022 wordt: wordt.
Opm.: subject bij deze enkelvoudige persoonsvorm is zy uit 21, dat verwijst naar eeuwge maght in 22.

022 geviert: geëerd.

022 met tooren: in toorn, in gramschap.

023 dus: zo.

023 achtbaerlijk: voornaam, eerbiedwaardig.

024 tuyght: getuigt, laat zien.
Vgl. WNT, tuigen, 3752; vgl. 206, 312.

025 waepen: [een] wapen (wapens).

026 In (...) handt: in de hand van welke stoutmoedige vrouw.
WNT, mannin, 218, met verwijzing naar deze plaats.

026 voeghen: passen.
Opm.: vgl. 189.

027 bruydt: echtgenote
Vgl. WNT, bruid, 1625, sub 2.
Opm.: alomgevierde verwijst naar de universele macht van de liefde.

028 ziet: straalt.

029 z': Ze.
Opm.: met elisie van e.
Opm.: dit pronomen verwijst ofwel nog naar Venus in 27, ofwel naar appel in 29. In het laatste geval zou er sprake zijn van een merkwaardige genusaanduiding, zeker gezien Hy in 30.

029 In myn' daegen: [Nog] [nooit] van mijn levensdagen.
Vgl. WNT, dag (I), 2222.
Opm.: de spelling myn komt ook voor in 254, 258 en 274; in alle vijfentwintig andere gevallen is de spelling, in de druk van 1636, mijn.

030 ooft: fruit.
Vgl. WNT, ooft, 2248: fruit, inzonderheid boomvruchten.

030 laegen: aanlagen [aan].
Opm.: vgl. 265.

031 vereert: als geschenk aangeboden.
Vgl. WNT, vereeren, 1725, sub 1.

031 der schoonste: [aan] de schoonste.
Opm.: der schoonste: datief.

032 eighent hem: eist hem [als haar eigendom] op.
Vgl. WNT, eigenen, 3999.

032 Dies: Daarom.

032 ontvliê: uit de weg gaat, voorkomt.

033 Daer (...) uyt: waaruit.

033 steuring: verstoring.

[p. 320]

032

Elk' eighent hem. Dies zy, op dat men twist ontvliê,

033

Daer steuring van de vreughdt des hemels uyt moght rij^{033 033 033 033 033 033}

034

Te vrede zijn; hem hebb', dier ghy hem toe zult wijzen.^{034 034 034 034}

 

Iun.

035

Voor uwen rechterstoel, o Paris, komen wy

036

Onsterffelijke drie verschijnen, op dat ghy,

037

Wie dat de schoonste zy, oprechtelijk zoudt zeggen;^037 037

038

En dezen appel haer tot eenen prijs toeleggen.⁰³⁸

039

Ghy ziet wel wie ik ben. Een' zuster van Iuppijn,

040

En zijne gemaelin kan onbekent niet zijn.

041

Vw oogh vergaep zich niet alleenelijk aen leden⁰⁴¹

042

Van zuyverlijke verw, op 't voeghelijkst besneeden;^{042 042 042}

043

Oft aen een' flukzen standt; oft lodderlijk gelaet:^{043 043 043 043}

044

Maer hogher zich verheff', zoo verre dat het vaet'⁰⁴⁴

045

De braeve swier van tredt, en aerdt van schepterdraeghe

046

Die niemandt aenvalt, dan Saturn zijn' naeste maeghen.

033 vreughdt: vreugde.
Opm.: vgl. de spelling vreughd in 117.

033 moght: zou kunnen.

033 Daer (...) uyt: waaruit.

033 steuring: verstoring.

033 vreughdt: vreugde.
Opm.: vgl. de spelling vreughd in 117.

033 moght: zou kunnen.

034 Te vrede zijn: vinden [zij] [het] goed, [dat].
Opm.: vgl. 17.

034 De puntkomma achter Te vrede zijn leidt het volgende in, zoals een dubbelpunt in de moderne interpunctie.
(Vgl. Hermkens, Instructiegrammatica, §1.1.3, blz. 20-21.)

034 hebb': moet hebben.

034 dier: [degene] aan wie.

037 Wie dat de schoonste: wie de schoonste.
Opm.: dat is expletief (het heeft een hervattende functie); vgl. 97, 200, 207.

037 oprechtelijk: eerlijk.

038 toeleggen: schenken, geven, bezorgen.
Vgl. WNT, toeleggen, 535-536.
Opm.: voor dezen appel is samengetrokken op dat ghy uit 36; voor toeleggen is samengetrokken zoudt uit 37.

041 vergaep zich: moet zich [niet] vergapen, moet [niet] met grote bewondering kijken [naar].
WNT, vergapen, 1928, met dit citaat.

042 Van zuyverlijke verw: met ['n] mooie teint.
Vgl. WNT, verf, 1791.
Opm.: men denke ook aan de uitdrukking zijn verf verliezen in de betekenis zijn kwaliteit, schoonheid verliezen: vgl. WNT, verf, 1787.

042 op 't voeghelijkst: op de meest harmonische wijze.
WNT, voeglijk, 206-207, met dit citaat.

042 besneeden: gevormd.

043 flukzen: flinke.

043 standt: houding.
WNT, stand, 646-647, met dit citaat.

043 lodderlijk: bekoorlijk, lief, vriendelijk.

043 gelaet: voorkomen, manier van doen.
Vgl. WNT, gelaat, 1026; vgl. 101, 263.

044 vaet': in zich zal opnemen.
WNT, vatten, 931, met dit citaat.
Opm.: vaet': coniunctief praes. van vaten.
Vgl. WNT, vatten, 918: in de 17e eeuw overweegt in het begin nog vaten, op het einde echter vatten.

[p. 322]

043

Oft aen een' flukzen standt; oft lodderlijk gelaet:

044

Maer hogher zich verheff', zoo verre dat het vaet'

045

De braeve swier van tredt, en aerdt van schepterdraeghe^{045 045 045}

046

Die niemandt aenvalt, dan Saturn zijn' naeste maeghen.^046 046

047

Dan zult ghy licht bevroên, dat alles wat 'er praelt⁰⁴⁷

048

Met naem van schoonheidt, niet by deze schoonheidt hael⁰⁴⁸

049

Wie, onder 't aerdsche volk, in lijffelijke krachten

050

Oft dapperheidt van geest uytmunten, ziet men jaghten,^050 050

051

Met heeten yver, naer gezagh en heerschappy,⁰⁵¹

052

Als naer het opperschoon. Dit, zeker, is in my.^052 052

053

En, (uytgezeit mijn' man, daer niemandt boven stijghen⁰⁵³

054

En kan) het moet voor my al swichten, buyghen, nijghen.

055

Van 't menschlijk zaedt ben ik behoedster. Man en vrouw⁰⁵⁵

056

Ik aen elkandren knoop door huwelijksche trouw:

057

En leerze niet alleen tot hun geneughte paeren,

058

Gelijk de slingerliefd; maer hechten heele jaeren.⁰⁵⁸

059

Van allen rijkdoom, die te lastren lichter es^059 059

060

Dan te versmaeden, ben ik opperste vooghdes;⁰⁶⁰

061

Op aerdtrijk en verwerft geen man zoo kleen een' loover^061-062

062

Van haeve (denkt eens) oft mijn aêm en gaet der over.⁰⁶²

063

De swaere klompen schats, al 't zilver en het goudt

064

Gemunt en ongemunt, dat is in mijn gewoudt.

045 braeve: kloeke.

045 swier van tredt: statige wijze van lopen.
Opm.: de statige wijze van lopen van Juno is spreekwoordelijk in de Lat. litteratuur: vgl. Vergilius, Aeneis, 1, 46-47: Ast ego, quae divum incedo regina, Iovisque // et soror et coniunx ...: Maar ik, die statig voortschrijd als koningin der goden, die van Jupiter zowel de zuster als de echtgenote ben ....

045 aerdt van schepterdraeghen: [de] natuurlijke wijze van heersen.

046 aenvalt: ten deel valt.
WNT, aanvallen, 426, met dit citaat.

046 maeghen: familieleden, bloedverwanten.
Opm.: vgl. 15.

047 praelt: pronkt.

048 niet by (...) haelt: niet vergeleken kan worden met.

050 dapperheidt van geest: stoutmoedigheid.

050 jaghten: streven, jachtmaken [op].
WNT, jachten, 92 sub 2, met dit citaat; TWHn, jaghten, met dit citaat.

051 Met heeten yver: met vurig verlangen.

052 Als naer het opperschoon: als naar de hoogste [vorm] [van] schoonheid.

052 Dit: Dit.
Opm.: hiermee is bedoeld gezagh en heerschappy uit 51.

053 uytgezeit: uitgezonderd, behalve.

055 zaedt: nageslacht, geslacht.
Opm.: Juno is zowel godin van het huwelijk als echtgenote van Juppiter, die de vader der mensen is.

058 slingerliefd: vluchtige liefde, wispelturige liefde.
WNT, slingerliefde, 1798, met dit citaat; TWHn, slingerliefd, met dit citaat.

059 lastren: honen.
Opm.: vgl. 172.

059 lichter: gemakkelijker.
Opm.: vgl. 14, 47, 167, 185, 217.

060 vooghdes: heerseres.

061-062 zoo kleen een' loover // Van haeve: 'n zozeer gering bezit.
WNT, loover, 2919, met dit citaat.

062 oft mijn aêm en gaet der over: of mijn adem gaat er over[heen].
Vgl. WNT, adem, 791, en WNT, supplement, adem, 396.
Opm.: dit vers vormt met 61 'n zgn. balansconstructie.
Opm.: Juno bedoelt: of ík heb me daar van nabij mee bemoeid.
Opm.: en is ontkenningspartikel. Toch is er in deze zin oft ... over geen sprake van een directe ontkenning maar slechts van een ontkennende strekking (oft = als niet). Het gebruik van en hangt veeleer samen met het gebruik van so, in combinatie met een ontkenning, in de hoofdzin; dit gebruik van het ontkenningspartikel is beschreven in onder andere Stoett 1923, 157-158, alwaar als voorbeeld uit het Middelnederlands: Nyemant en is so quaet of hi en crighet berou. (Stoett 1923, § 123, opmerking I). Vergelijk Hogenhout-Mulder 1983, 83-85.

[p. 324]

061

Op aerdtrijk en verwerft geen man zoo kleen een' loover

062

Van haeve (denkt eens) oft mijn aêm en gaet der over.

063

De swaere klompen schats, al 't zilver en het goudt

064

Gemunt en ongemunt, dat is in mijn gewoudt.⁰⁶⁴

065

Dien ik ongunstigh ben, is 't quijt. En daer en tegen⁰⁶⁵

066

Van geel en wit metael vol op heeft, dien ik zeghen?⁰⁶⁶

067

Ontzaghlijk' oorlooghsmoedt, 't gewaepende geweldt,

068

En wijsheidt zelve, zijn gehoorzaem aen het geldt;

069

En loopen 't achter aen. Daer baet geen tegen vechten:⁰⁶⁹

070

Die 't hooghste zoldt geeft, koopt den andren uyt zijn' knechten.^{070 070 070}

071

Want, nojt een kop zoo kroesch, nojt tergher van de dood^071 071

072

Oft hy koos rust voor strijdt, als 't loon was eeven groo

073

Het geldt kan over recht en rede triomferen.

074

Van eenen deughniet maekt het geldt een' man met eeren.

075

Vernaemtheidt, edeldoom, aenzienlijkheidt, ontzagh,⁰⁷⁵

076

Voortreflijkheidt, gebiedt, al wat vernoeghen magh^{076 076 076}

077

Een groot en heerlijk hart, het geldt kan 't u doen winner⁰⁷⁷

078

Wat lieflijkheidt van lust der menschelijker zinnen^078 078

079

Bekoorlijk voorstaet, 't geldt verschaft het al ondieft.^079 079

080

Wat schoonheidt is zoo kiesch, die niet op geldt verlieft,

081

Al waer 't verzelschapt met mismaektheidt onbevalligh,

064 gewoudt: macht.

065 ongunstigh: niet goedgezind.

066 ik zeghen: ik zegen.
Opm.: het vraagteken achter zeghen in de tekst van 1636 moet een drukfout zijn; het komt niet voor in de druk van 1704.

069 En loopen 't achter aen: en lopen 't achterna, proberen 't te krijgen.
WNT, achteraanloopen (supp.), 340, met dit citaat.

070 zoldt: soldij.

070 koopt (...) uyt: lokt [...] met geld weg.

070 knechten: soldaten.

071 kroesch: vurig, opgewonden.
WNT, kroes, 307, met dit citaat.

071 tergher: trotseerder.
Vgl. WNT, tergen, 1569 sub 4.
Opm.: dit vers vormt met 72 'n zgn. balansconstructie.

075 Vernaemtheidt: Roem.
Vgl. WNT, vernaamd, 1517; vgl. 114.

076 Voortreflijkheidt: [het] vooraanstaand zijn, voornaamheid, aanzienlijkheid.
Vgl. WNT, voortreffelijkheid, 739.

076 gebiedt: macht.
Vgl. WNT, gebied, 407.

076 vernoeghen: bevredigen, verzadigen.
Vgl. WNT, vernoegen, 1656.

077 heerlijk: verheven, aanzienlijk, luisterrijk.
Vgl. WNT, heerlijk, 365-366.

078 Wat lieflijkheidt van lust: Welk heerlijk genot.
Opm.: in de vertaling: omzetting van kern en bepaling.

078 der menschelijker zinnen: van de menselijke zintuigen.
Opm.: bijv. nabepaling bij Wat (...) lust (78).

079 voorstaet: voor [de geest] staat [als].
Vgl. WNT, voorstaan, 445.

079 ondieft: ter dege; wis en waarachtig.
WNT, ondieft, 1538, met dit citaat.
Opm.: het WNT geeft dit citaat in de context van onbehoorlijk, gemeen, bijster, als bijwoord van graad. Volgens ons valt ondieft hier echter veeleer in hetgeen het WNT onder 3., kolom 1538, vermeldt: adverbiaal gebruik in de zin van ter dege, zeer mooi.

[p. 326]

078

Wat lieflijkheidt van lust der menschelijker zinnen

079

Bekoorlijk voorstaet, 't geldt verschaft het al ondieft.

080

Wat schoonheidt is zoo kiesch, die niet op geldt verlieft,^{080 081 081}

081

Al waer 't verzelschapt met mismaektheidt onbevalligh,

082

En spieren uytgeteert door jaeren overtalligh,^{082 082 082}

083

Met spottelijker geest, met zeden zonder bandt,⁰⁸³

084

Met leven reukeloos en overslobt van schandt?^084 084

085

Dies oordeelt niet, oft wilt u wijsselijk beraeden.^085 085

086

Want zoo ghy m'onrecht doet, 'k ontzeg u mijn' genaeden.⁰⁸⁶

087

Daer tegens, zoo ghy my toewijst dat gouden pandt,⁰⁸⁷

088

Ik geev' u 't geldt, dat is, de wereldt in uw' handt.

 

Pal.

089

De koningin die heeft, en 't geldt, zoo veel te geeven,⁰⁸⁹

090

Dat niets voor Venus en my over schijnt gebleeven

091

Om goedt oft gunst te doen. Doch boven wild' in 't endt

092

De waerheidt: aengezien hy rondelijk bekent,^092 092

093

Met errenstigh vermaen om wijsselijk te wijzen,^093 093

094

Dat zy aen wijsheidt zoekt den prijs van alle prijzen;⁰⁹⁴

095

En voor den welken zy te geeven alles biedt.

080 kiesch: kieskeurig.
WNT, kiesch, 2803, met dit citaat.

081 't: het.
Opm.: verwijst naar geldt in 80.

081 onbevalligh: grof, ruw.

082 spieren: vlees, spieren, vel.

082 uytgeteert: verzwakt, slap geworden, gerimpeld.
Vgl. WNT, uitteren, 1975-1977.

082 overtalligh: overgroot, overtalrijk.
WNT, overtallig, 2106 sub 3, met dit citaat; TWH, overtalligh, met dit citaat.

083 spottelijker geest: ['n] bespottelijk verstand.

084 reukeloos: lichtzinnig.
Vgl. WNT, reuk(e)loos (II), 547-548, sub 1, en WNT, roekeloos, 700-701, sub I, 1.

084 overslobt: bezoedeld [met], overgoten [door].
WNT, overslobben, 2017, met dit citaat; TWH, overslobt, met dit citaat.

085 Dies: Daarom.

085 oft: of (tenzij [u] [zich]).

086 genaeden: gunsten, beloningen.
Opm.: vgl. 254.

087 Daer tegens: Daarentegen.

089 en 't geldt: en het geld.
Opm.: een merkwaardige nevenschikking; en 't geldt moet gelezen worden als een nogal sarcastische aanvulling-tussenhaakjes van De koningin.

092 De waerheidt: de waarheid.
Opm.: waerheidt is vrouwelijk; daarom moet hy in deze regel wel een drukfout zijn voor zy, hoewel beide oude drukken hy hebben. Maar als we zy lezen, kan dat weer veel natuurlijker opgevat worden als verwijzing naar Juno in plaats van naar waerheidt; bij een verwijzing naar waerheidt zou bovendien in 093-095 een zeer complexe beeldspraak ontstaan. Deze gissing van een drukfout stamt van Bilderdijk.
Opm.: Stoett heeft hier zy.

092 bekent: erkent, toegeeft, te kennen geeft.
Opm.: vgl. 200, 205.

093 vermaen: vermaning, waarschuwing, aansporing.
Vgl. WNT, vermaning, 1089.

093 te wijzen: [vonnis] te wijzen.
Opm.: woordspelingen met de stam wijs: wijsselijk en wijzen in 093; wijsheidt in 094.

094 Dat zy ... alle prijzen: dat zij (Juno) door [de] wijsheid de hoogste prijs probeert te verwerven.
Opm.: deze wijsheidt nu is iets wat alleen Pallas hem kan schenken.
Opm.: de bewering van Pallas dat zelfs Juno moet wijken voor wijsheidt, stoelt op Juno's eigen woorden, in de tweede vershelft van 085: Dies oordeelt niet, oft wilt u wijsselijk beraeden.
Opm.: met den prijs van alle prijzen ('n omschrijvend equivalent van de gen. superlativus) wordt de gouden appel bedoeld.

[p. 328]

 

Pal.

089

De koningin die heeft, en 't geldt, zoo veel te geeven,

090

Dat niets voor Venus en my over schijnt gebleeven

091

Om goedt oft gunst te doen. Doch boven wild' in 't endt

092

De waerheidt: aengezien hy rondelijk bekent,

093

Met errenstigh vermaen om wijsselijk te wijzen,

094

Dat zy aen wijsheidt zoekt den prijs van alle prijzen;

095

En voor den welken zy te geeven alles biedt.⁰⁹⁵

096

Maer onze strijdt en is om 't meeste geeven niet.

097

In wie van ons dat blijkt de schoonheidt t'overtreffen,^097 097

098

Haer komt de gifte toe. Zich zelve te verheffen

099

Met opgeblaezen roem, dat past my niet met al.⁰⁹⁹

100

De rechter overlegg' oft schoonheidts meeste val¹⁰⁰

101

Bestaet in trots gelaet, dat lastigh is t' aenschouwen,^101 101

102

En kraft moet bruyken om zijn' staetlijkheidt te houwen:^102 102

103

Oft in glujrooghen, gail' en weekelijke zeên,^{103 103 103 103}

104

Die vaek manhaftigh hart in laster slibbren deên:^104 104

105

Oft in de rustigheidt van vloeyende manieren,

106

En eerlijk opzicht tussen 't koen en 't goedertieren.

095 Met den welken wordt bedoeld den prijs van alle prijzen.

097 In wie van ons dat blijkt: In wie van ons [de schoonheid] blijkt.
Opm.: dat is hier expletief; vgl. 037, 200, 207.

097 t'overtreffen: uit te blinken.
Opm.: intransitief werkwoord; geïmpliceerd subject hierbij is de schoonheidt.

099 niet met al: volstrekt niet.

100 schoonheidts meeste val: de opperste vorm van schoonheid.
Vgl. WNT, val, 245: zwier, aangenaamheid; TWH, val, met dit citaat: harmonische bevalligheid; vgl. 252.
Opm.: de letterlijke vertaling de opperste (meest harmonische) bevalligheid van schoonheid is voor het huidige Nederlands onduidelijk.

101 gelaet: houding
Opm.: vgl. 043, 208, 263.

101 dat lastigh is t' aenschouwen: waar je nauwelijks naar durft te [blijven] kijken.

102 kraft: kracht, geweld; list.
TWH, kraft, ad 2, met dit citaat: list.
Opm.: Bilderdijk heeft dit verband met het Engelse craft gelegd; deze betekenis list komt echter in het WNT niet voor.
Opm.: vgl. 211.

102 staetlijkheidt: voornaamheid [van houding], waardigheid.
WNT, staatlijkheid, 387, met dit citaat.
Opm.: de verzen 101-102 hebben betrekking op Juno's schoonheid zoals die door Pallas gezien wordt. In 103-104 bespreekt zij in soortgelijke, pejoratieve bewoordingen Venus' schoonheid.

103 glujrooghen: lonkende ogen.
WNT, gluuroogen, 171, met dit citaat.

103 gail': geile.
Opm.: vgl. 159, 325.

103 weekelijke: weekmakende.

103 zeên: gedragingen.

104 manhaftigh: dapper.

104 laster: schande; ondeugd[en].
Vgl. WNT, laster, 1124, sub 5.

[p. 330]

100

De rechter overlegg' oft schoonheidts meeste val

101

Bestaet in trots gelaet, dat lastigh is t' aenschouwen,

102

En kraft moet bruyken om zijn' staetlijkheidt te houwen:

103

Oft in glujrooghen, gail' en weekelijke zeên,

104

Die vaek manhaftigh hart in laster slibbren deên:¹⁰⁴

105

Oft in de rustigheidt van vloeyende manieren,^105 105

106

En eerlijk opzicht tussen 't koen en 't goedertieren.^{106 106 106 106}

107

Hoewel ik dit, en 't geen in lichaems makzel meest^107 107

108

Geprezen wordt, niet acht, by schoonheidt van den geest:¹⁰⁸

109

Als deughd, goeddaedigheidt, en vroomheidt. Welke dingen^{109 109 109 109-110}

110

Doorluchtigh, maeken ons tot hemelhovelingen.¹¹⁰

111

De loffelijke deughd is 't alderschoonste schoon;

112

Haer' zuyvre klaerheidt blinkt wel anders dan een' kroon:¹¹²

113

Al waer zy ook gesmeedt van 't leevend licht der Zonne.^113 113

114

Door rijkdoom wel somtijdts vernaemtheidt wordt gewonne',¹¹⁴

115

Ook looze schijn van lof: maer de waerachtigh' eer,

116

Die, eeuwen deur, licht met haer' luister, nemmermeer.

104 slibbren deên: lieten uitglijden.

105 rustigheidt: bevalligheid, kalmte, ingetogenheid.
WNT, rustigheid, 1921, met dit citaat; TWHn, rustigheidt, met dit citaat.

105 van vloeyende manieren: van [een] evenwichtig (harmonisch) gedrag.
Vgl. WNT, vloeiend, 2227 sub 5a.
Opm.: zie over Pallas' deugden de inleiding.

106 eerlijk: van eer blijkgevend, eerbaar.

106 opzicht: oogopslag.
Vgl. WNT, opzicht, 1415, sub 3b: Juno ..., Trots van opzicht en gelaet.

106 't koen: de dappere (onverschrokken) [oogopslag].
Vgl. WNT, koen, 4960.
Opm.: het WNT geeft dit citaat in kolom 4962, in de context van hoogmoedig. Er is hier echter geen sprake van een pejoratieve lading van koen.

106 't goedertieren: de lankmoedige [oogopslag].
Vgl. WNT, goedertieren, 349-350.
Opm.: een dergelijke oogopslag, dapper en lankmoedig, is een uiting van de deugd ‘sterkte’. Zie over de deugden de inleiding.

107 dit: dit [opzicht], deze [oogopslag].

107 makzel: bouw, vorm.
Opm.: vgl. 186.

108 by: vergeleken met.

109 deughd: deugdzaamheid.

109 goeddaedigheidt: mildheid, genade.
WNT, goeddadigheid, 340, met verwijzing naar deze plaats.

109 vroomheidt: sterkte, kracht van geest, moed.
Vgl. WNT, vroomheid, 948.

109-110 Welke dingen // Doorluchtigh: [En] [juist] deze verheven zaken.
Opm.: relatieve aansluiting.

110 hemelhovelingen: bewoners van de hemel.

112 klaerheidt: helderheid.
Vgl. WNT, klaarheid, 3244.

113 zy: zij.
Opm.: zy verwijst naar kroon in 112.
Opm.: vgl. 024.

113 leevend: flonkerende, beweeglijke.

114 vernaemtheidt: roem, vermaardheid.
TWH, vernaamtheit, met dit citaat.
Opm.: vgl. 075.

[p. 332]

114

Door rijkdoom wel somtijdts vernaemtheidt wordt gewonne

115

Ook looze schijn van lof: maer de waerachtigh' eer,^115 115-116

116

Die, eeuwen deur, licht met haer' luister, nemmermeer.¹¹⁶

117

Wat vreughd schept eedel hart, en, van verstande, sneedigh,^{117 117 117}

118

Doch uyt een' blaes geruchts van loutre waerheidt leedigl^{118 118 118}

119

Een' blaes, die, zonder 't pit te raeken van 't gemoedt,^119 119

120

Wat kittlings uyterlijk alleen gevoelen doet¹²⁰

121

Een' onbesleepen geest? Maer zinnen stijf verbetert^{121 121 121}

122

Door zellefs kennis, een vernuft te recht doorwetert¹²²

123

In 't vlugge paerdt zijn' bron, geen' smaek van lekkerny¹²³

124

Kan vinden in de galm van ydle tuytery.

115 looze: bedrieglijke, ijdele.

115-116 In maer (...) nemmermeer is Door rijkdoom, wordt, en gewonne' uit vers 114 samengetrokken.

116 licht: schittert.
Opm.: hier met duratief aspect: blijft schitteren.

117 vreughd: vreugde.
Opm.: vgl. spelling vreughdt in 033.

117 hart: [een] geest.

117 en, van verstande, sneedigh: en [die] vlug (scherp) van verstand [is].
Vgl. WNT, snedig, 2283, sub 3.

118 Doch: toch.
Opm.: uyt sluit aan bij schept (117).

118 blaes geruchts: ademstoot van faam.
WNT, blaas (I), 2758, met verwijzing naar deze plaats.
Opm.: Faam blaast op een trompet (vgl. geschal in 126).
Opm.: geruchts heeft betrekking op vernaemtheidt uit 114 en looze schijn van lof uit 115.

118 van loutre waerheidt leedigh: [die] zonder zuivere (onbezoedelde) waarheid [is].
Vgl. WNT, louter, 3089, sub 4.
Opm.: van loutre waerheidt leedigh is hier een bijvoeglijke bepaling bij een blaes geruchts; naar de binnenbouw is deze bepaling een verholen participiumconstructie: van loutre waerheidt leedigh [zijnde].

119 't pit: de kern, het wezenlijke.
Vgl. WNT, pit, 2016.

119 't gemoedt: het innerlijk [van de mens].
WNT, gemoed, 1431, met dit citaat.
Opm.: vgl. 170.

120 Wat kittlings uyterlijk: enige oppervlakkige prikkeling.
Opm.: uyterlijk is hier een adjectief in postpositie, geen bijwoord.

121 Een' onbesleepen geest: [aan] een onbeschaafd vernuft.
WNT, onbeslepen, 1054, met dit citaat.

121 zinnen: opvattingen, inzichten.
Opm.: vgl. de andere betekenissen van zin in 016, 226, 260, 326; vgl. ook Zwaan 1962.

121 stijf verbetert: [die] op volhardende wijze verrijkt [zijn].
Opm.: vgl. 133, 243.

122 een vernuft te recht doorwetert: een vernuft dat ten volle doordrenkt is.
WNT, doorwateren (II), 3104, met dit citaat.
Opm.: de e in doorwetert is Noordhollands.

123 In 't vlugge paerdt zijn' bron: [van het water] van de bron van het gevleugelde paard.
Vgl. WNT, vlug, 2513: Mijn tong en laapten noyt de Bron van 't vlugge paerd (Bredero).
Opm.: 't vlugge paerdt is Pegasus, een veelvuldig voorkomend symbool van dichterlijke inspiratie.

[p. 334]

119

Een' blaes, die, zonder 't pit te raeken van 't gemoedt,

120

Wat kittlings uyterlijk alleen gevoelen doet

121

Een' onbesleepen geest? Maer zinnen stijf verbetert

122

Door zellefs kennis, een vernuft te recht doorwetert

123

In 't vlugge paerdt zijn' bron, geen' smaek van lekkerny

124

Kan vinden in de galm van ydle tuytery.¹²⁴

125

Iae 't quelt een tughtigh oor, en veelen heeft verdrooten^{125 125 125}

126

Dat ongerijmt geschal, en enkle zang van nooten;^126 126

127

Maer, als de waere deughd stijght nae der eeren top,^127 127

128

't Geweeten, dichter, zingt dan andre stukken op:^{128 128 128}

129

Die 't uyterlijk gekrijsch van lof, trompetten, trommen,

130

En aller snaeren klank verdooven met hun brommen;

124 ydle tuytery: leeg (zinloos) gepraat (geleuter).
WNT, tuiten (II), 3992, met dit citaat.

125 't: het.
Opm.: dit wijst vooruit naar Dat ongerijmt ... nooten in 126.

125 tughtigh: verstandig, kies, eerbaar.
WNT, tuchtig, 3677, met dit citaat; TWH, tughtigh, met dit citaat.

125 heeft verdrooten: is onaangenaam geweest.
Vgl. WNT, verdrieten, 1442.

126 ongerijmt: zonder tekst, zonder woorden.
Vgl. WNT, rijmen (II), 335, I,1,a.
Opm.: dit woord is synoniem met enkle in dit vers.
Opm.: het woord geschal verwijst naar het geluid van het gerucht (118).

126 enkle zang van nooten: louter klinkklank.
Vgl. WNT, enkel (II), sub 6: Waar niets anders bijkomt; met niets anders gemengd; door niets anders gematigd.

127 nae: naar.
Opm.: vgl. 136, 170, 272, 334.

127 der eeren top: de hoogste eer.
Opm.: in de vertaling: omzetting van kern en bepaling.

128 't Geweeten: het geweten, het inzicht [in goed en kwaad].
Vgl. WNT, geweten, 2073: Het ingeschapen vermogen om het onderscheid tusschen goed en kwaad te beseffen.
Opm.: de behandeling van dit woord in het WNT is nogal aan de magere kant.

128 dichter: dichter.
Opm.: dichter is een bijstelling bij 't Geweeten. Het geweten wordt voorgesteld als een dichter; in 134 heeft het ook een eigen luit. De dichter (of dichter-redenaar) werd beschouwd als degene die bij uitstek inzicht in deugd had. Hiermee hangt samen, dat Pallas de godin van de dichtkunst is.
Opm.: op zichzelf kan dichter ook een apostrophe zijn, 'n zich richten tot 'n afwezige persoon of personificatie, of een aanspreking voor Paris; deze interpretaties komen mij als onwaarschijnlijker voor dan de bovenstaande. Mijn interpretatie sluit ook beter aan bij de metafoor van 122-123.

128 zingt dan andre stukken op: laat dan andere stukken opklinken.
Opm.: andere dan de muziek waarvan melding wordt gemaakt in 126.
Opm.: ook elders stelt Hooft enkle zang van nooten als tekortschietend naast zang die gebruik maakt van (lerende)
woorden: waant yemandt dat hy (de Zanger aan het hof van Agamemnon) alleen gezongen, oft dat de klank van een welgehandelde luit haar dien moedt ingesprooken heeft? Woorden zijn daar by geweest, en reedenen (...).
(Over de Waardigheidt der Poëzy, Alle de gedrukte Werken, 8, 575.)

[p. 336]

125

Iae 't quelt een tughtigh oor, en veelen heeft verdrooten

126

Dat ongerijmt geschal, en enkle zang van nooten;

127

Maer, als de waere deughd stijght nae der eeren top,

128

't Geweeten, dichter, zingt dan andre stukken op:

129

Die 't uyterlijk gekrijsch van lof, trompetten, trommen,¹²⁹

130

En aller snaeren klank verdooven met hun brommen;^{130/131 130 130}

131

Gelijk het kindsch geluydt van Cythar, door 't geweldt

132

Van 't mondigh orgel met zijn' honderdt keelen, smelt,

133

En laet zijn' klaerheidt, door een' stijver stem verduystre

129 uyterlijk: uiterlijk, extern, oppervlakkig.

130/131 trompetten, trommen, // En aller snaeren klank: trompetten, trommen, en [het] geluid van alle snaren (snaarinstrumenten).
Opm.: deze woordgroep vormt een bijstelling bij 't uyterlijk gekrijsch van lof: gekrijs, voortgebracht door (bestaande uit het geluid van) blaas-, slag- en snaarinstrumenten.

130 verdooven: overstemmen, overtreffen.
Vgl. WNT, verdooven, 1338.
Opm.: subject van verdooven is het betrekkelijk voornaamwoord Die in 129, waarvan het antecedent andre stukken uit 128 is: de stukken die het geweten laat opklinken, overstemmen het uiterlijk gekrijs van lof.
Opm.: de interpretatie waardoor 't uyterlijk gekrijsch van lof ... // ... klank, als nevenschikking, subject wordt van verdooven en Die object, lijkt ons onwaarschijnlijk: Pallas zou dan beweren dat de muziek van het geweten overstemd wordt door uiterlijke, oppervlakkige loftuitingen, terwijl toch het luisteren naar de stem van het geweten een conditio sine qua non is voor alles wat Pallas te bieden heeft: deughd, goeddaedigheidt en vroomheidt. De door ons geprefereerde interpretatie heeft nogal wat consequenties voor een aantal voordbetekenissen in de directe context, bijvoorbeeld kindsch in 132 en klaerheidt in 133.

130 met hun brommen: met hun [weidse] zang.
WNT, brommen (I), 1510 sub a, met dit citaat.
Opm.: met hun brommen is bijwoordelijke bepaling bij verdooven.
Opm.: hun verwijst naar andre stukken in 128.
Opm.: brommen betekent hier twee dingen tegelijk: zowel lage tonen voortbrengen (orgelbassen tegenover de hoge tonen van het uiterlijk gekrijs) alsook een fraaie, grootse klank geven. Het WNT plaatst het citaat in het kader van de laatste betekenis (WNT, brommen (I), 1510, sub 2a): dit brommen wordt gebruikt van iemands daden, naam en eeretitels enz.. Strict genomen is hier echter, althans in onze interpretatie, andre stukken logisch subject van brommen, zodat het citaat, eerder dan onder 2a, onder 2b hoort: gebruikt van gezongen of gesproken verzen of woorden. Bovendien ligt in het WNT sub 2a de nadruk op het pejoratief gebruik van brommen: schetteren, grootsch klinken, een nuance die onder 2b afwezig is.
Als men toch de pejoratieve betekenis prefereert, dan moet hun verwijzen naar trompetten, trommen, // En aller snaeren klank en dan moet met hun brommen gelezen worden als bijvoeglijke bepaling bij trompetten, trommen, // En aller snaeren klank of als bijvoeglijke bepaling bij 't uyterlijk gekrijsch van lof, trompetten ... // ... klank. Ook de eerste betekenis van brommen, namelijk een dof geluid maken, lage tonen voortbrengen, blijft hier in het spel, vooral bij trommen. De betekenis van 129-131 wordt dan: het uiterlijk gekrijs van lof, voortgebracht door blaas-, slag- en snaarinstrumenten, wordt, met al hun gebrom, overstemd door de muziek die het geweten laat opklinken.

[p. 338]

128

't Geweeten, dichter, zingt dan andre stukken op:

129

Die 't uyterlijk gekrijsch van lof, trompetten, trommen,

130

En aller snaeren klank verdooven met hun brommen;

131

Gelijk het kindsch geluydt van Cythar, door 't geweldt^{131 131 131}

132

Van 't mondigh orgel met zijn' honderdt keelen, smelt,^{132 132 132}

133

En laet zijn' klaerheidt, door een' stijver stem verduystren¹³³

134

't Geweeten heeft zoo veel naer eyghe Luyt te luystren,

135

Als 't van gewrochte deughd, en waeren lof ghewaeght,

136

Dat het, te vreê, nae geen' uytheemschen roem en vraeght.

131 kindsch: kinderlijke, naïeve.
Opm.: dit refereert aan enkle zang van nooten uit 126.

131 Cythar: zither.
Opm.: Hooft bedoelt waarschijlijk een psalter met toets, dat slechts drie tot zes melodiesnaren had. Hij kan hier niet doelen op het instrument dat wij nu citer, cister of sitole noemen, omdat dit instrument sterk verwant is aan de ‘Luyt’ - in tegenstellend verband genoemd in 134 -, die van acht tot meer dan twintig melodiesnaren telde.
(Zie Theo Willemze, Muziekinstrumenten, 1966, 73-80.)

131 geweldt: kracht, macht.

132 mondigh: mondig, macht over zichzelf hebbende, niet meer onder een voogd staande.
Vgl. WNT, mondig, 1071.
Opm.: deze betekenis heeft hier de voorkeur: mondigh wordt hier immers tegenstellend gebruikt ten opzichte van kindsch in 131. Natuurlijk speelt ook mee de betekenis die het WNT vermeldt in kolom 1072, sub 3: een mond hebbende; dit geldt immers ook voor orgelpijpen!

132 keelen: kelen.
Opm.: metaforisch gebruikt voor orgelpijpen.

132 smelt: [weg]smelt.

133 klaerheidt: helderheid, ondubbelzinnigheid.
Vgl. WNT, klaarheid, 3244, sub 8, d en e.
Opm.: dit woord kan zowel op de sfeer van het visuele als op die van het auditieve betrokken worden; Hooft speelt hier met beide interpretaties. Misschien betekent het hier vooral - in relatie met kindsch in 131 en enkle zang van nooten in 126 -: enkelvoudigheid, naïeveteit.

[p. 340]

131

Gelijk het kindsch geluydt van Cythar, door 't geweldt

132

Van 't mondigh orgel met zijn' honderdt keelen, smelt,

133

En laet zijn' klaerheidt, door een' stijver stem verduystren.^133 133

134

't Geweeten heeft zoo veel naer eyghe Luyt te luystren,^134 134

135

Als 't van gewrochte deughd, en waeren lof ghewaeght,^{135 135 135}

136

Dat het, te vreê, nae geen' uytheemschen roem en vraeght.^136 136

137

Maer, onder alle, die haer' eerlijkheidt doen klinken,^{137 137 137}

138

Geen' deughden, met sieraedt van zulk een' schoonheidt, blinke¹³⁸

139

Als de voorzienigheidt en vroomheidt, die 't geluydt^{139 139 139}

140

Van haere naemen zoo wijdluchtigh breyden uyt,¹⁴⁰

141

In 't Oost en in het West, ten Noorden en ten Zuyden,

133 stijver: standvastiger, vasthoudender.
Vgl. WNT, stijf (II), 1608, sub 13; vgl. 121, 243.

133 verduystren: dof van klank maken, overstemmen.
Opm.: vgl. WNT, verduisteren, 1560: verduisteren komt incidenteel ook voor in verband met de auditieve waarneming.

134 zoo: zo.
Opm.: sluit aan bij Dat in 136.

134 Luyt: luit.
Opm.: de luit is symbool van de lyrische dichtkunst; de muze van de lyriek, Melpomene, wordt vaak met een luit afgebeeld.
Opm.: vgl. 128, het geweten als dichter.

135 gewrochte deughd: deugdzaamheid die zich metterdaad heeft geuit.
Opm.: gewrochte: metathesis van r en klinkerverandering.

135 waeren lof: lof die gefundeerd, terecht, is.

135 ghewaeght: melding maakt, spreekt [over].

136 het: het.
Opm.: dit verwijst naar 't Geweeten uit 134.

136 uytheemschen: vreemde.
Opm.: dit wil zeggen: [lof] van anderen.
Opm.: Pallas bedoelt: indien het geweten over daadwerkelijke deugdzaamheid en de daarin gefundeerde lof spreekt, dan heeft het stof tot nadenken en poëzie genoeg, en dan heeft het geen behoefte aan andermans loftuitingen over die daden.
Opm.: Deze opvatting komt al vrij vroeg in het werk van Hooft voor:

Eer is het lof des Deuchts; maer hier is niet te setten
De wanckelbaere roep des vollix licht als wint,
Tegen het braef gecrijs, en t' stadich lof-trompetten
Van u vernoecht gemoet, daer Deucht haer Eere vint.

(Weet yemant beter saus als honger tot de spijsen, van 23 november 1603, Stoett I, blz. 32.)

137 alle: alle [deugden].

137 haer': hun.

137 eerlijkheidt: eervolheid, heerlijkheid.
Vgl. WNT, eerlijkheid, 3915.

138 met sieraedt van zulk een' schoonheidt: met [de] pracht van zulk een schoonheid.

139 voorzienigheidt: wijze voorzorg; voorzichtigheid.

139 vroomheidt: dapperheid, sterkte, krijgsmoed.

139 geluydt: grootse klank, roem.

140 haere: hun.
Opm.: namelijk van voorzienigheidt en vroomheidt.

[p. 342]

138

Geen' deughden, met sieraedt van zulk een' schoonheidt, blinken,

139

Als de voorzienigheidt en vroomheidt, die 't geluydt

140

Van haere naemen zoo wijdluchtigh breyden uyt,¹⁴⁰

141

In 't Oost en in het West, ten Noorden en ten Zuyden,

142

Door dien haer raedt en daedt behoeden landt en luyden,^142 142

143

En niet den eenen doen oft andren, stukwijz, baet;¹⁴³

144

Maer aller volken rust en welvaert aen haer staet.¹⁴⁴

145

Zoo eenigh' heerschappy met gloory is omhangen,^{145 145 145 145}

146

Die dankk' 'er deze voor, van wie zy z' heeft ontfangen.^{146 146 146 146}

147

Wat is ter wereldt doch, dat niet door wijs beleidt,^147 147

148

En onvertsaeght bestaen van de grootmoedigheidt,¹⁴⁸

149

Te weghe wordt ghebroght. Een heldt, die, als gheschaepen¹⁴⁹

150

Ten hooghen handtgebaer en werklijkheidt van waepen,¹⁵⁰

151

Geen dink zoo lief als lof, zoo leedt als laster heeft,

152

En, als een Herkules, by krijgh en kommer leeft;

153

Magh alles over. 't Geldt staet onder dwang der klingen.

154

Maer 't strijdbaer yzer laet zich van het goudt niet dwingen.

140 wijdluchtigh: wijd en zijd.

142 Door dien: doordat.
Opm.: Door dien komt uit door en de 3de naamv. van dat.

142 haer raedt en daedt: hun inzicht en daadkracht.
Opm.: inzicht heeft betrekking op voorzienigheidt, daadkracht op vroomheidt.

143 En niet ... baet: en niet de ene of de andere, ten dele, tot voordeel strekken. (de één wel, de ander niet.)
Vgl. WNT, stuksgewijze, 374, sub 2.
Opm.: de constructie wordt duidelijker als men zich realiseert dat het gezegde baet doen luidt.
Opm.: stuk voor stuk: zonder op het geheel, het algemeen belang, te letten.

144 aen haer staet: van hen afhangt.
Opm.: met haer zijn de deugden bedoeld, genoemd in 139.
Opm.: vgl. ook het vrijwel identieke vers 231.

145 Zoo: Als, indien.

145 heerschappy: regering, bewind.

145 gloory: glans.

145 omhangen: bekleed.

146 dankk' 'er: danke daar.
Opm.: dankk': met merkwaardige dubbele k.

146 deze: deze.
Opm.: deze is hier Pallas zelf.

146 zy: zij (die heerschappy).

146 z': ze (deze glans).

147 Wat is ter wereldt doch: Wat is (bestaat) [er] immers in de wereld.

147 wijs beleidt: wijs beleid.
Opm: wijs beleid is een aspect van voorzienigheidt uit 139.

148 onvertsaeght bestaen van de grootmoedigheidt: [het] onverschrokken werk van de dapperheid.
Vgl. WNT, bestaan (I), 2099.
Opm.: vergelijk de uitdrukking hij bestaat het om ....
Opm.: Veenstra (Ethiek en moraal, blz. 45) noemt - in navolging van Piccolomini - de grootmoedigheid: de schitterende tooi van alle deugden, zonder deze kan zij niet bestaan.
grootmoedigheidt moet hier dan beschouwd worden als een aspect van vroomheidt uit 139.

149 als gheschaepen: omdat [hij] [immers] geschapen [is].

150 Ten hooghen handtgebaer: voor de verheven [wapen]oefening.
WNT, handgebaar (I), 1947, met dit citaat; TWH, handtgebaar, ad 2, met dit citaat.
Opm.: achter handtgebaer is samengetrokken: van waepen.

[p. 344]

147

Wat is ter wereldt doch, dat niet door wijs beleidt,

148

En onvertsaeght bestaen van de grootmoedigheidt,

149

Te weghe wordt ghebroght. Een heldt, die, als gheschaepen

150

Ten hooghen handtgebaer en werklijkheidt van waepen,¹⁵⁰

151

Geen dink zoo lief als lof, zoo leedt als laster heeft,^151 151

152

En, als een Herkules, by krijgh en kommer leeft,^152 152

153

Magh alles over. 't Geldt staet onder dwang der klingen.^153 153

154

Maer 't strijdbaer yzer laet zich van het goudt niet dwingen.¹⁵⁴

155

Niet, Paris, dat ik u met zulk een voordeel troon.^155 155

156

't Is deughds gebruyk niet. Deughd is zelv' haer waerde loon.¹⁵⁶

157

Maer, zoo ghy my vereert, die deughden zult ghy eeren.^{157 157 157 157}

158

Zoo ghy die deughden eert, ghy zult haer ook begeeren.¹⁵⁸

159

Wie t'haerwaerts bet gezint dan gierigh is oft geil¹⁵⁹

160

Dien geev' ik weder haer ten besten met haer heil.¹⁶⁰

 

Ven.

161

Lief is my, dat ik, niet voor kindsheidt onervaeren,

162

Daer rijpheidt mangelt, nocht voor ouwdtheidt af van jaeren,

150 werklijkheidt: behandeling, hanteren, gebruik.
TWH, werklijkheidt, met dit citaat.
Opm.: in tegenstelling met wapenoefening betekent werklijkheid volgens het WNT het effectief gebruiken er van in het ernstig gevecht (WNT, handgebaar, 1947).

151 lof: lof, gefundeerde lof.
Opm.: vgl. 135: waeren lof.

151 laster: hoon, blaam, schande.

152 En: en.
Opm.: die uit 149 moet na en hervat worden.

152 kommer: inspanning, moeite.
Vgl. WNT, kommer, 5221.

153 Magh alles over: overwint alles, heeft alles in zijn macht.
WNT, overmogen, 1907, met dit citaat; TWHn, overmoghen, met dit citaat.
Opm.: de tweede voorwaarde is dus het in die situatie handelen als Hercules, hier in zijn hoedanigheid van deugdheld.

153 klingen: zwaarden.

154 't strijdbaer yzer: 't strijdlustig (vechtlustig) zwaard.
Vgl. WNT, strijdbaar, 19.

155 Niet: [Denk] niet.
Opm.: ellips; vgl. 201.

155 troon: [probeer] [te] verlokken, inpalmen, paaien.
WNT, troonen (I), 3247, met dit citaat.

156 Deughd is ... waerde loon: Deugd zelf is haar [eigen] kostbare beloning.
Opm.: waerde is hier een adjectief; vgl. 278.
Opm.: zie voor deze gedachte de inleiding.

157 zoo: indien.

157 vereert: eer aandoet, hulde brengt.
Vgl. WNT, vereeren, 1727.
Opm.: eer aandoen door haar de prijs toe te kennen.

157 die deughden: die deugden.
Opm.: voorzienigheidt en vroomheidt uit 139.

157 eeren: eer aandoen.
Vgl. WNT, eeren, 3904, sub 3.

158 haer: hen (die deughden).

159 Wie ... oft geil: Wie meer geneigdheid tot hen (de deughden) bezit dan [dat] [hij] begerig [naar bezit] of wellustig [is].
Opm.: door middel van gierigh krijgt eerst Juno een veeg uit de pan; door geil daarna Venus.
Opm.: voor geil, vgl. 103, 325.

160 Dien ... heil: aan die geef ik van mijn kant (als beloning) hen (de deugden) tot zijn nut, met [al] hun gelukkigmakende uitwerkingen.
Vgl. WNT, geven (II), 1938; vgl. WNT, best (II), 2098; TWH, weder, met dit citaat.
Opm.: het WNT geeft als omschrijving van iets ten beste geven (WNT, geven (II), 1938); eigenlijk: iets geven ten voordeele van anderen, vaak met het denkbeeld ten algemeenen nutte, met betrekking hetzij tot den staat, hetzij tot een kleineren kring waartoe men behoort. Als adverbiale bepaling van graad kan ten besten ook betekenen: in de hoogste mate, in den hoogsten graad (WNT, best (II), 2096).
Opm.: het TWH merkt op, dat het woord weder volgens Bilderdijk hier betekent van mijne zijde.

[p. 346]

159

Wie t'haerwaerts bet gezint dan gierigh is oft geil

160

Dien geev' ik weder haer ten besten met haer heil.

 

Ven.

161

Lief is my, dat ik, niet voor kindsheidt onervaeren,^{161/163 161 161}

162

Daer rijpheidt mangelt, nocht voor ouwdtheidt af van jaeren,^162 162

163

Welk' oordeel, heughenis, en geest begeven, pleyt.^163 163

164

Want voordeel hebben zouw voorwaer haer' Majesteyt,^164 164

165

By eenen grijzaerdt, die de zorghelijke schatten^165 165

166

Meest najaeght, als hy heeft daer aen het minste vatten.^166 166

167

En Pallas lichtelijk belezen kon een kindt,¹⁶⁷

168

Dat schoolpraet amelt, en niet ongelooflijks vindt

169

In wijdtgehaelde reên van ingebeelde goeden,

161/163 Lief is my (... // ... // ...) pleyt: [Het] is mij aangenaam [...] pleit.
Opm.: Venus zet haar pleidooi - en haar aanval! - in (na het woord lief gebruikt te hebben!) et het vermelden van twee groepen mensen tot wie haar betoog zeker niet gericht is: kindsheidt onervaeren en ouwdtheidt af van jaeren (161-162).

161 voor: ten overstaan van.
Opm.: zie ook 173.

161 kindsheidt onervaeren: onervaren jeugd.

162 Daer rijpheidt mangelt: aan wie rijpheid ontbreekt.
Opm.: vgl. 325.
Opm.: blijkens 167-171 is dit een groepering waarop Pallas - volgens Venus althans - meer vat heeft.

162 af: af[geleefd].
Opm.: af vormt met van jaeren een samenkoppeling: door [vele] jaren afgeleefd.

163 Welk': aan wie.

163 oordeel ... begeven: [aan wie] oordeelsvermogen, geheugen en verstand [beginnen] [te] ontvallen.
Opm.: blijkens 164-166 is de ouwdtheidt af van jaeren een groepering die zich meer tot Juno aangetrokken voelt.

164 voordeel: voordeel, baat.
Opm.: voordeel in verband met de uitslag van de zitting.

164 haer' Majesteyt: Hare Majesteit (Juno).
Opm.: vgl. 305.

165 By: met.
Opm.: Venus bedoelt: indien een grijsaard vonnis moest vellen over ons.

165 de zorghelijke schatten: de zorgverwekkende bezittingen.
Opm.: geld en ander materieel bezit.

166 Meest: 't begerigst, 't felst.

166 als hy ... minste vatten: wanneer hij er [zich] 't minst meester van kan maken.

167 lichtelijk: gemakkelijk.
Opm.: vgl. 14, 47, 59, 185, 217.

[p. 348]

164

Want voordeel hebben zouw voorwaer haer' Majesteyt,

165

By eenen grijzaerdt, die de zorghelijke schatten

166

Meest najaeght, als hy heeft daer aen het minste vatten.

167

En Pallas lichtelijk belezen kon een kindt,^167 167

168

Dat schoolpraet amelt, en niet ongelooflijks vindt^168 168

169

In wijdtgehaelde reên van ingebeelde goeden,^169 169

170

Die nae onzaedbren windt doen hongren de gemoeden;^170 170

171

Tot dat zy, aen de proef, bevinden het bedrogh.^{171 171 171}

172

Dan lastert men de hoop, als quaelijkdijghendt zogh.^{172 172 172 172}

173

Maer, voor een' jongeling, die staet in 't beste bloeyen^173 173

174

Van welgeaerde jeughdt, kan 't waere recht beroeyen^{174 174 174}

175

De haeven, die 't behoort. Daer ik mijn' troost op stel,

176

Vertrouwende mijn' zaek en rechter beyde wel.

167 belezen: bekoren, verleiden, inpakken.
Vgl. WNT, belezen, 1719, sub b, b.

167 kon: zou kunnen.

168 amelt: beaamt, goedkeurt, toestemt [in].
WNT, amelen, 395, met dit citaat.

168 niet: niets.
Opm.: vgl. 249, 299, 300, 316, 328.

169 wijdtgehaelde reên: vergezochte woorden, vergezochte argumentaties.

169 van ingebeelde goeden: over ingebeelde zegeningen.

170 nae onzaedbren windt: naar een hersenschim, die niet kan verzadigen.
WNT, onzaadbaar, 2223, met dit citaat; TWHn, onzaadbaar, met dit citaat.

170 hongren: verlangen, begeren.

171 zy: zij.
Opm.: dit verwijst naar de gemoeden (van kinderen).

171 aen de proef: door ondervinding.
Vgl. WNT, proef, 4290.

171 bevinden: ervaren.
Vgl. WNT, bevinden, 2336, sub 7.

172 lastert: hoont.
Vgl. WNT, lasteren, 1129, sub 2; vgl. 59.

172 de hoop: de hoop.
Opm.: namelijk de hoop op het bevredigd worden door het deugdzame leven dat Pallas in het vooruitzicht stelt.

172 quaelijkdijghendt: slecht doende groeien.
Opm.: niet tot echte volwassenheid opvoedende.
Opm.: dijgen is afkomstig van dijen (sterk werkwoord). De bijvorm dijgen is uit de invloed van het voltooid deelwoord te verklaren: gedegen.

172 zogh: moedermelk.

173 voor: ten overstaan van.
Opm.: zie ook 161.

173 staet in: [zich] bevindt in (de toestand van).

174 welgeaerde: goedgeaarde, welgeschapen.
Opm.: echter zeker ook: met beide benen op de grond, zelfs op vruchtbare grond (weldijghendt zogh!).

174 't waere recht: de rechtspraak die uit is op het achterhalen van de waarheid.
Opm.: 't waere recht is hier onderwerp.

174 beroeyen: bereiken.
WNT, beroeien, 1904, met dit citaat.
Opm.: vgl. bezeilen.

[p. 350]

173

Maer, voor een' jongeling, die staet in 't beste bloeyen

174

Van welgeaerde jeughdt, kan 't waere recht beroeyen

175

De haeven, die 't behoort. Daer ik mijn' troost op stel,^{175 175 175}

176

Vertrouwende mijn' zaek en rechter beyde wel.¹⁷⁶

177

Minerve, zeker, heeft ten breedsten uytgemeeten¹⁷⁷

178

Hoe veel ghelegen is aen een oprecht geweeten.

179

Maer quaelijk richt zy zich naer haer geweetens spraek.^179 179

180

Want, en verstondt zy niet, hoe schoonheidt haer ontbraek,^{180 180 180}

181

Zy zouw 't niet werpen hier en daer, en angstigh trachten^181 181

182

V diets te maeken, dat de schoonheidt in gedachten^182 182/183

183

Voor al bestaet, en dat de deughd het schoonste zy.¹⁸³

184

Zoo doet de koningin ook met haer' heerschappy:^{184 184 184}

185

En toonen, u als licht te paeyen met die leuren,

186

Van verr' een' schoonheidt, die nocht makzel heeft nocht kleuren,

187

En ongevoelijk is. Een dwaes, die dat gelooft.

175 die 't behoort: die haar (de rechtspaak) past.
Vgl. WNT, behooren, 1511, sub 2.
Opm.: die is onderwerp van behoort, 't is meewerkend voorwerp. Hooft bedoelt: de haven waar 't waere recht thuishoort, de haven van de waarheid. Het omgekeerde is hier echter ook mogelijk: 't is onderwerp, die meew. vw.: [de haven] waar 't [waere recht] thuis hoort.

175 Daer (...) op: Daar [...] op.
Opm.: daar verwijst naar het feit dat een jongeling in de bloei van welgeaerde jeughdt de rechter is; vgl. 5.

175 troost: hoop (hoop op een goede uitkomst), vertrouwen.
Vgl. WNT, troost, 3258.

176 Vertrouwende ... wel: omdat [ik] zowel [in] mijn zaak als [in] mijn rechter het volste vertrouwen heb.
Opm.: conjuncte participiumconstructie die aansluit als een bepaling van gesteldheid bij ik in 175.

177 ten breedsten uytgemeeten: zo breedvoerig mogelijk uiteengezet.
Opm.: al te uitvoerig iets uitmeten strookt niet met de deugd der matigheid; zie de inleiding, en vergelijk 224 en 229.

179 quaelijk: slecht, nauwelijks.

179 haer geweetens spraek: de taal van haar [eigen] geweten.

180 en verstondt zy niet: als zij niet zou inzien.
Vgl. WNT, verstaan, 595.

180 hoe: hoezeer.

180 ontbraek: ontbrak.
Opm.: ontbraek: is conjunctief verleden tijd, derde persoon enkelvoud.
Opm.: in de bijzin hoe ... ontbraek is het gebruik van de conjunctief een geval van consecutio modorum, een opeenvolging van gelijke modi. Natuurlijk is er tevens sprake van rijmdwang.

181 Zy zouw ... daer: [dan] zou zij het niet op dit en dat gooien, dan zou zij niet op zo'n willekeurige wijze argumenteren.
TWH, werpen, met dit citaat.

181 angstigh: nadrukkelijk, dringend.
TWHn, angstigh, met dit citaat.

182 diets te maeken: wijs te maken.
Vgl. WNT, diets, 2591, sub 2.

182/183 dat ... // ... bestaet: dat de schoonheid boven alles (op de eerste plaats) bestaat in denken (in wijsheid).

183 zy: zou zijn.
Opm.: conjunct. omdat de spreekster het daar niet mee eens is!

184 Zoo doet: Zo (in dezelfde geest) handelt.

184 de koningin: de koningin (Juno).

184 haer' heerschappy: haar macht.
Opm.: Juno probeert namelijk Paris wijs te maken, dat schoonheid op de eerste plaats bestaat in macht.

[p. 352]

181

Zy zouw 't niet werpen hier en daer, en angstigh trachten

182

V diets te maeken, dat de schoonheidt in gedachten

183

Voor al bestaet, en dat de deughd het schoonste zy.

184

Zoo doet de koningin ook met haer' heerschappy:

185

En toonen, u als licht te paeyen met die leuren,^{185 185 185 185}.

186

Van verr' een' schoonheidt, die nocht makzel heeft nocht kleuren,^186 186.

187

En ongevoelijk is. Een dwaes, die dat gelooft.¹⁸⁷

188

Maer ghy, (lof zy der jeughd') hebt ooghen in uw hoofdt.¹⁸⁸

189

Waer plat oft rondt voeght, bruyn, oft bleek, oft blos moet leggen,^{189 189 189}

190

Staet aen de kennis van 't gezicht. Het oogh moet zeggen,^{190 190 190}

191

Wat lang oft kort is, eng oft wijdt, wat hard oft dwee.¹⁹¹

192

Doch nevens 't oogh heeft ook de tast een' rechtersteê.^192 192

193

De wijsheidt zoek' eens om, oft zy yet weet te vinnen,¹⁹³

194

Dat vaster oordeel velt, dan beyde deeze zinnen.

185 En toonen: en [zij] tonen.
Opm.: toonen moet ofwel opgevat worden als een persoonsvorm, ofwel als infinitief. Indien het een infinitief is, moet deze gecombineerd worden met een samengetrokken persoonsvorm doet uit 184. Het werkwoord doen zou dan hier fungeren als hulpwerkwoord van omschrijving, en zou derhalve onvertaald moeten blijven. Voor toonen als persoonsvorm meervoud pleit echter dat hier gesproken wordt van die leuren: Pallas biedt immers in Venus' argumentatie slechts één ding aan en Juno ook. Uiteraard moet in deze laatste interpretatie dan een meervoudig, sylleptisch onderwerp (namelijk: Pallas en Juno) verondersteld worden.

185 als licht: alsof [u] gemakkelijk.

185 te paeyen: tevreden te stellen [zou zijn].
Opm.: vgl. 214.

185 leuren: lorren, prullen, bedrieglijke zaken

186 Van verr': van verre.
Opm.: niet tastbaar, dus!

186 makzel: vorm, gedaante, body.
Vgl. WNT, maaksel, 18, sub 3; vgl. 107

187 ongevoelijk: ongevoelig, onaandoenlijk.
WNT, ongevoellijk, 1676, met dit citaat.
Opm.: dit in tegenstelling tot de gevoelijke schoonheid die Venus straks te bieden heeft!
Opm.: Ondanks het feit dat het WNT deze betekenis bij dit citaat geeft, sluit ik niet uit dat Hooft hier bedoelt: die niet gevoeld kan worden.

188 der: aan de.
Opm.: datief vrouwelijk enkelvoud.

189 voeght: past, op zijn plaats is.
Opm.: vgl. 26.

189 bruyn: donker, zwart.

189 blos: lichtrood.

190 Staet aen: hangt af van.
Opm.: vgl. 144, 231.

190 kennis: oordeel.

190 gezicht: gezichtsvermogen.

191 dwee: zacht.
Opm.: dwee is een vormvariant van dweeg; vgl. gedwee.

192 tast: tastzin.

192 rechtersteê: rechterstoel.

193 De wijsheidt zoek' eens om: [Laat] de wijsheid eens overal zoeken.
Opm.: met De wijsheidt wordt speciaal Pallas zelf bedoeld.
Opm.: zoek' is een conjunctief met adhortatieve functie.

[p. 354]

192

Doch nevens 't oogh heeft ook de tast een' rechtersteê.

193

De wijsheidt zoek' eens om, oft zy yet weet te vinnen,¹⁹³

194

Dat vaster oordeel velt, dan beyde deeze zinnen.^194 194

195

Houdt u hier aen. Wat deez' bepaelen, dat staet pal.^195 195

196

Is d'uyterlijke zin meyneedigh, 't lieght u al.^{196 196 196 196}

197

Indien ghy u vergaept aen spiegling van gedachten;^197 197

198

Die swindlen om end' om; en zullen thans verachten^{198 198 198}

199

't Geen dat zy prijzen nu: en zelve noch in 't endt¹⁹⁹

200

Bekennen, hoe dat haer geen' schoonheidt is bekent.^{200 200 200}

201

Niet, dat ik waen', in 't geen daer zy zich meê verrijken,^{201 201 201}

202

Dat 's waerdigheidt van ampt, haer eenighzins te wijken.^202 202

203

Zoo veel als Iun' aengaet; haer machtighe bewindt,²⁰³

204

Daer tegens zet ik maer mijn' zoon, al is 't een kindt.

193 vinnen: vinden.

194 vaster: gefundeerder.

194 zinnen: zintuigen.
Opm.: bedoeld zijn 't oogh en de tast.
Opm.: vgl. de opmerking bij 121.

195 bepaelen: vaststellen, constateren.

195 dat staet pal: dat staat vast.

196 d'uyterlijke zin: het zintuiglijk vermogen.

196 meyneedigh: bedrieglijk.

196 't lieght u al: [dan] bedriegt alles u.

196 Is (...) al: Indien [...] is, [dan] [...] alles.
Opm.: 197 en 198a vertonen dezelfde bouw als 196a en 196b: een conditionele bijzin, gevolgd door onderwerp en persoonsvorm. Die in 198a moet dus een aanw. voornaamwoord zijn.

197 vergaept aen: ten onrechte veel vertrouwen stelt in.
WNT, vergapen, 1927, met dit citaat.

197 spiegling: spiegeling, schone schijn, betovering.

198 Die swindeln om end' om: [dan] draaien die om en om.
Opm.: Die heeft betrekking op gedachten (197).

198 en: en.
Opm.: na en is samengetrokken Die uit 198; na en in de volgende versregel is bovendien nog zullen samengetrokken: en die zullen.

198 thans: algauw daarna, later, vervolgens.
WNT, thans, 1757, met dit citaat; TWH, thans, met dit citaat.

199 zelve: zelfs.

200 Bekennen: erkennen, toegeven.
Opm.: vgl. 92, 205.

200 hoe dat: hoe[zeer].
Opm.: dat is expletief; vgl. 37, 97, 207.

200 haer: aan hen (aan de gedachten).

201 Niet: [Overigens,] [het] [is] niet [zo].
Opm.: ellips; vgl. 155.

201 waen': denk.
Opm.: bij waen' sluit aan: haer ... wijken, 202.
Opm.: vgl. 235.

201 daer ... verrijken: waarop zij (Juno en Pallas) zich [laten] voorstaan.

202 Dat's ... ampt: namelijk aanzienlijkheid van positie (van hun taak als godin).

202 haer ... wijken: [voor] hen ook maar in het minst opzij te [moeten] gaan staan.

203 Zoo veel als Iun' aengaet: Wat Juno betreft.
Opm.: de puntkomma achter aengaet heeft de functie van een huidige dubbelpunt: de hierop volgende passage betreft namelijk Juno.

[p. 356]

201

Niet, dat ik waen', in 't geen daer zy zich meê verrijken,

202

Dat 's waerdigheidt van ampt, haer eenighzins te wijken.

203

Zoo veel als Iun' aengaet; haer machtighe bewindt,²⁰³

204

Daer tegens zet ik maer mijn' zoon, al is 't een kindt.^204 204

205

Iuppijn, waer voor zy zelf bekent te moeten buyghen,²⁰⁵

206

Is hem gehoorzaem. Zoo zy twijfelt, hy zal tuyghen,^206 206

207

Met werken daetelijk, hoe dat hy hem gebiedt.^{207 207 207}

208

Maer haer gelaet zeit, dat zy 't liever looft dan ziet.^208 208

209

z'Is huwlijkmaekster. Fraey. Indien ik niet ontfonken^209 209

210

En deed den bruydegoom; daer lagh de bruydt te pronken.^210 210

211

Zy weet, door rijkdooms kraft, te helpen yder an

212

De grootste schoonheidt, daer ik mede loonen kan.

203 haer machtighe bewindt: haar patronaat van de macht.

204 Daer ... ik: daar stel ik tegenover.

204 maer: slechts, niet meer dan.

205 bekent: erkent, toegeeft.
Opm.: vgl. 092, 200.
Opm.: vgl. 053-054 voor Juno's bekentenis.

206 hem: aan hem (Cupido).

206 tuyghen: bewijzen, aantonen.
WNT, tuigen, 3752, met dit citaat; vgl. 024, 312.
Opm.: het hierbij behorende object wordt gevormd door hoe ... gebiedt in 207.

207 hoe dat: hoe[zeer].
Opm.: dat is expletief; vgl. 37, 97, 200.

207 Met werken daetelijk: metterdaad.
Vgl. WNT, dadelijk, 2207-2208.

207 hy hem: hij (Cupido) hem (Jupiter).
Opm.: volgens Venus liggen de machtsrelaties dus als volgt: Venus gebiedt Cupido, Cupido Jupiter, Jupiter Juno: en Juno zou dan de patrones van de macht moeten zijn!

208 Maer ... zeit: Maar haar gelaatsuitdrukking zegt.
Opm.: met andere woorden: maar ik kan aan haar gezicht zien.

208 dat zy ... dan ziet: dat zij (Juno) het (het feit dat Cupido macht over Juno's man, Jupiter, heeft) liever gelooft dan ziet (gedemonstreerd ziet).
Opm.: immers, Juno zou aldus weer eens geconfronteerd worden met de ontrouw van haar echtgenoot.

209 z'Is huwlijksmaekster: Zij is [degene] [die] huwelijksverbintenissen tot stand brengt.
Vgl. WNT, huwelijk (I), 1344.
Opm.: Juno is ook godin van de huwelijkse trouw: vgl. 055-058.
Opm.: door deze opmerking brengt Venus een nieuw argument naar voren in haar pleidooi.

209 Fraey: [Dat] [is] fraai! [Het] [is] [me] [wat] fraais!

210 pronken: stil en onaangeroerd zijn.
WNT, pronken (I), 4428, met dit citaat; TWH, te pronken liggen, met dit citaat.
Opm.: het WNT geeft deze betekenis met de vermelding: van een bruid.
Opm.: het TWH geeft echter de betekenissen te kijk liggen, te koop liggen, met dit citaat.

210 daer lagh de bruydt te pronken: [dan] zou de bruid daar [maar] stil en onaangeroerd liggen te zijn.
Opm.: lagh; naar de functie: conjunctivus irrealis, samenhang - end met niet ontfonken en deed in 209-210.
Opm.: Juno zorgt ervoor dat man en vrouw getrouwd raken, maar de erotiek is Venus' domein!

[p. 358]

209

z'Is huwlijkmaekster. Fraey. Indien ik niet ontfonken

210

En deed den bruydegoom; daer lagh de bruydt te pronken.

211

Zy weet, door rijkdooms kraft, te helpen yder an²¹¹

212

De grootste schoonheidt, daer ik mede loonen kan.²¹²

213

Dat doet ze, zeker. En all' die met zulk een' weelde^213 213

214

Gepaeyt zijn, als de bloedt, die met den beenen beelde^{214 214 214 214}

215

Te bedde zich begaf (wie moght doch van dat paer²¹⁵

216

De koelste zijn!) laet hen vry zoeken heil aen haer.^{216 216 216}

217

Een' schoonheidt lichtelijk zy henliên zal bestellen,^{217 217 217}

218

Die men zoo voeghlijk vind', in 't minnelijke knellen,^{218 218 218}

219

Als een gesneeden hout: die verre van genucht,^{219 219 219}

220

In 's eenen armen legg' om 's anders min en zucht'.

211 door rijkdooms kraft: door [de] macht van [het] geld.
Opm.: zie 078-084 voor de macht van het geld op dit terrein.
Opm.: vgl. 102 en de annotatie daar bij kraft.

212 daer ... kan: waarmee ik [iemand] kan belonen.

213 zeker: inderdaad, toegegeven.

213 zulk een': een zodanige.
Opm.: verwijst naar schoonheidt die verworven is door rijk - dooms kraft.

214 Gepaeyt: tevreden gesteld.
Opm.: vgl. 185.

214 als: [net] zoals.

214 bloedt: sukkelaar.
Vgl. WNT, bloed (II), 2878.
Opm.: bedoeld is Pygmalion; zie Ovidius, Metam. 10, 243-297

214 beenen: gemaakt van been, ivoren.
Vgl. WNT, beenen (I), 1315.

215 moght: zou.

216 De koelste: de koelste, de minst vurige.
Opm.: in verband met Pygmalion lijkt deze opmerking vreemd. Ze moet verklaard worden vanuit datgene wat in de mythe hieraan voorafgaat: Pygmalions afkeer van vrouwen.

216 vry: gerust, voor mijn part.

216 aen haer: bij haar (bij Juno).

217 lichtelijk: gemakkelijk, zonder veel inspanning, allicht.
Opm.: vgl. 14, 47, 59, 167, 185.

217 henliên: [aan] hen.
Opm.: verwijst naar all' die ... Gepaeyt zijn uit 213-214.
Opm.: de meest gebruikte indirect-objectsvorm van zij in het zeventiende-eeuws is haar, zonder onderscheid van genus.

217 bestellen: bezorgen.
Opm.: vgl. 1.

218 voeghlijk: zich [licht] voegend, inschikkelijk, meegaand.
Vgl. WNT, voeglijk, 209, sub 8.

218 vind': zal vinden.

218 't minnelijke knellen: het in liefde omhelzen.
Opm.: de primaire betekenis van knellen is: in de boeien slaan!

219 een gesneeden hout:'n gebeeldhouwd stuk hout, 'n houten beeld.

219 die: die.
Opm.: sluit aan bij Een' schoonheidt uit 217.

219 verre van genucht: [terwijl] [ze] verstoken [is] van [elk] genot.
Opm.: een verholen participiumconstructie.

[p. 360]

217

Een' schoonheidt lichtelijk zy henliên zal bestellen,

218

Die men zoo voeghlijk vind', in 't minnelijke knellen,

219

Als een gesneeden hout: die verre van genucht,

220

In 's eenen armen legg' om 's anders min en zucht'.²²⁰

221

't En zy dat ik dan lust op lust verhitt' in 't vryen,^{221 221 221}

222

De geest en speelt niet mêe: 't zijn laffe lekkernyen.^222 222

223

Het geen dat Iuno swetst te zijn in maght van 't geldt,²²³

224

Vermeet zich Pallas te bekoomen door 't geweldt.²²⁴

225

Maer 't is al selfste werk. Het lichaem kan men dwingen.²²⁵

226

Dat leit daer. Ziel en zin naer hunnen hemel springen:^226 226

227

Dat 's daer mijn' vlam haer trekt: daer de bekoorlijkheidt^227 227

228

Van het aenschouwde schoon, hart en gedacht bescheidt.²²⁸

229

Doch, boven dien, zoo schijnt Minerve boven maeten

230

Daer in te groeyen, dat zy steden sticht en staeten;

220 In 's eenen ... zucht': [die] in de armen van de een zal liggen te verlangen naar de liefde van de ander.
Opm.: syntaktische hendiadys.

221 't En zy dat ik dan: Als ik dan niet.

221 lust op lust: genot door genot [van de ander].

221 verhitt': zou aanwakkeren, opzwepen, ophitsen.
Vgl. WNT, verhitten, 2569.

222 De geest ... niet mêe: speelt de begeerte geen [enkele] rol (laat het hen koud).
Opm.: mêe in de tekst van 1636 is een drukfout voor meê: vergelijk de spelling in 201; in de druk van 1704 is het foutje hersteld.

222 't zijn laffe lekkernyen: 't is [dan] flauw en smakeloos.
TWH, lekkerny ad 2, met dit citaat.
Opm.: de verklaring die door Bilderdijk naar voren is gebracht: 't zijn [dan] flauwe kinderachtigheden lijkt ons niet zo gelukkig: de metafoor op zichzelf is veel sprekender.

223 Het geen ... 't geldt: Datgene waarvan Juno pochend beweert dat het gelegen is in het machtsgebied van het geld.
Opm.: dat (...) te zijn in maght van 't geldt is een accusativus cum infinitivo; daarin is het betrekkelijk voornaamwoord dat de subjectsaccusativus.

224 Vermeet ... 't geweldt: [dat] verbeeldt zich Pallas te verwerven door middel van geweld.
Vgl. WNT, vermeeten, 1351.
Opm.: zich iets vermeten is een ‘zonde’ tegen de deugd der matigheid; vgl. 177 en 229.

225 al selfste werk: allemaal [het]zelfde gedoe.
Opm.: Venus bedoelt dat het allemaal op hetzelfde neerkomt.

226 leit daer: ligt er, is daar aanwezig.
Opm.: dat blijft passief liggen.
Opm.: vgl. de spelling leyt in 265.

226 Ziel ... springen: [De] ziel en [het] gemoed ontsnappen [dan] [echter] naar hun hemel.
Opm.: hemel moet hier geïnterpreteerd worden als de imaginaire plaats waar twee werkelijk verliefde mensen bijeen zijn: vgl. 220: om 's anders min en zucht'.

227 Dat's daer: het is daar waar[heen].
Opm.: voor het tweede daer in dit vers is Dat's samengetrokken.

227 haer: hen (ziel en zin).

228 hart en gedacht bescheidt: [het] gemoed en [de] geest uitnodigt.
Vgl. WNT, bescheiden (II), 1962, sub 4.
Opm.: hart en gedacht staat chiastisch tegenover ziel en zin.

[p. 362]

227

Dat 's daer mijn' vlam haer trekt: daer de bekoorlijkheidt

228

Van het aenschouwde schoon, hart en gedacht bescheidt.

229

Doch, boven dien, zoo schijnt Minerve boven maeten^229 229

230

Daer in te groeyen, dat zy steden sticht en staeten;²³⁰

231

En de gemeene rust der volken staet aen haer:^231 231

232

Dat pais en oorlogh door haer' handen gaen. 't Is waer.²³²

233

Maer trok ik eens mijn' handt van het geslacht der aerde,²³³

234

Dat nerghens man belust wierd, nerghens vrouw en baerde;^234 234

235

Eer dat men 't waende, waer van luyden leêgh het landt,^235 235

236

En stond zy daer, gelijk een afgezette sant.^236 236

237

Mijn is 't, mijn' heyligheidt, die lieflijk doet verwoeden,^{237 237 237}

238

En laeft met hemelsch zap de blaekende gemoeden

239

Der dieren, dien het hart mijn' zoete kracht doorsnijdt.

229 boven dien: daarenboven.

229 zoo (...) boven maeten: zo (op dezelfde wijze) [...] boven mate.
Opm.: weer een ‘zonde’ van Pallas tegen de deugd der matigheid: vgl. 177 en 224.

230 Daer in te groeyen: [zich] daarop te beroemen.

231 gemeene: algemene, openbare.

231 staet aen haer: van haar afhangt.
Opm.: de woordvolgorde in deze bijzin is naar moderne begrippen hoogst ongewoon; zie Hermkens 1980, 149-150.
Opm.: vgl. 144 (bijna hetzelfde vers), 190.

232 pais: vrede.

233 trok: [indien ...] trok.
Opm.: eerste persoon enkelvoud, praeteritum; naar de betekenis: coniunc. potentialis, samenhangend met waer in 235.

234 Dat: zodat.

234 belust wierd: sexuele begeerte zou opvatten.
Opm.: wierd (hier: derde persoon enkelvoud, praeteritum) komt van werden, sterk werkwoord van klasse III. De regelmatige vormen zijn: werden - ward - worden - geworden. De a in het praeteritum is in het zeventiende-eeuws echter zeldzaam; meestal gebruikte men de Brabantse vorm wierd.

235 waende: verwachtte, dacht.
Opm.: vgl. 201.

235 waer: zou zijn.
Opm.: coniunctivus potentialis, samenhangend met trok in 233.

236 zy: zij (Pallas).

236 afgezette sant: afgeschafte, uitgerangeerde heilige.
Opm.: denkt Hooft hier aan de Beeldenstorm?

237 Mijn is 't: Van mij is 't, 't is eigen aan mij.
Opm.: een latinisme (meum est). De uitdrukking Mijn is 't plus infinitivus (sc. lieflijk te doen verwoeden) betekent: het is mijn taak (plicht), het is eigen aan mij. Hier wordt de constructie afgebroken door een nadere precisering van Mijn is 't: mijn' heyligheidt (sc. is 't); deze wordt dan gevolgd door een relatieve bijzin.

237 mijn' heyligheidt: mijn heiligheid, mijn heilig wezen.
Vgl. WNT, heiligheid, 470, B 2.

237 lieflijk (...) verwoeden: van liefde dol worden, van liefde razen.
Vgl. WNT, liefelijk, 2096, waar echter slechts aangenaam, fraai en vriendelijk, lief als betekenissen staan, en niet van liefde.
Opm.: het MNW geeft dol worden, vooral door geslachtsdrift als speciale betekenis wanneer het van dieren gebezigd wordt; zie ook Oudemans 1870, verwoeden, deel 7, 605-606.
Opm.: object bij doet verwoeden is: de blaekende gemoeden // Der dieren in 238-239.
Opm.: natuurlijk zouden we hier ook kunnen denken aan de bekende paradoxale toestand van het petrarkisme, waarin de liefde tegelijk zoet is en een soort razernij. Aangezien het hier echter over dieren gaat, lijkt mij de hierboven gegeven betekenis juister.

[p. 364]

235

Eer dat men 't waende, waer van luyden leêgh het landt,

236

En stond zy daer, gelijk een afgezette sant.

237

Mijn is 't, mijn' heyligheidt, die lieflijk doet verwoeden,

238

En laeft met hemelsch zap de blaekende gemoeden^{238 238 238 238}

239

Der dieren, dien het hart mijn' zoete kracht doorsnijdt.²³⁹

240

Ik scheld' den loggen struys, noch lichte musch niet quijt.^240 240

241

Ik tem, door min, zoo wel als 't knijn de trotse leeuwen:^241 241

242

En knoop, door 't teelen, een' eindloozen draedt van eeuwen.^242 242

243

Geen' buy zoo bijster baert, geen storm zoo stijf en snuyft,^{243 243 243 243}

244

Oft fluks, op mijne wenk, hy, uyt den weghe, stuyft.^244 244

245

Het aerdtrijk leit te kost zijn' konst aen het bedenken²⁴⁵

246

En broên van bloemen, om 'er my meê te beschenken.

238 laeft: blust, lest, stilt.
Opm.: vgl. 267.

238 hemelsch zap: hemels sap.
Opm.: het hemelsch zap staat hier voor de goddelijke kracht van de liefde die de levende wezens ingeboezemd wordt.

238 blaekende: brandende.
WNT, blaken, 2776, met dit citaat.

238 gemoeden: driften.

239 dien ... doorsnijdt: [bij] wie mijn genotvolle kracht het hart doorboort.
Opm.: dien is betrekkelijk voornaamwoord, datief meervoud.

240 Ik scheld' (...) niet quijt: Ik stel [zelfs] [...] niet vrij, ik onthef [zelfs] [...] niet [van hun verplichtingen], ik sla [ook] [...] niet over.
Vgl. WNT, kwijtschelden, 800: kwijtschelden met een persoon als object, met betr. tot hetgeen het object verschuldigd is.
Opm.: Venus is de koningin van de lente (vgl. 233, 241, 244, 246, 248), aan wie alle levende wezens offers verschuldigd zijn; paren is offeren aan Venus.

240 struys: struisvogel.

241 min: [lichamelijke] liefde.
Opm.: vgl. 28, 220, 267.

241 zoo wel als: evenzeer als.
Opm.: letterlijk staat er: Ik tem door middel van [de] liefde de trotse leeuwen evenzeer als 't konijn.

242 knoop: knoop [aaneen].
Opm.: vgl. 56.

242 't teelen: de voortplanting, het verwekken.

243 bijster: onstuimig, woest, wild.

243 baert: gaat [...] te keer.
WNT, baren, 1019, sub B3, met dit citaat.

243 stijf: krachtig.
Opm.: vgl. 121, 133.

243 snuyft: raast.
WNT, snuiven, 2445, sub 9, met dit citaat.

244 fluks: ijlings, terstond.

244 hy: hij (de storm).
Opm.: Oft (...) stuyft: balansconstructie.

245 Het aerdtrijk: De aardbodem, de aarde.
Vgl. WNT, aardrijk, 565.

[p. 366]

243

Geen' buy zoo bijster baert, geen storm zoo stijf en snuyft,

244

Oft fluks, op mijne wenk, hy, uyt den weghe, stuyft.

245

Het aerdtrijk leit te kost zijn' konst aen het bedenken^{245 245 245}

246

En broên van bloemen, om 'er my meê te beschenken.^246 246

247

De Zee, al is 't een schrik te zien haer in den mondt,²⁴⁷

248

Valt vlak, als ik verschijn', en lacht my toe terstondt.

245 leit te kost: besteedt.
Vgl. WNT, kost, 5764.
Opm.: vgl. de spelling leit in 226.

245 konst: vaardigheid.

245 bedenken: ontwerpen, verzinnen, bedenken.

246 broên: [doen] ontluiken.

246 beschenken: begiftigen.

247 te zien haer in den mondt: haar in de mond te zien.
Opm.: het interpreteren van deze uitdrukking levert problemen op. Ook al zit er een zeker risico in om een complex beeld in zeventiende-eeuwse poëzie op zijn visuele coherentie door te denken (het gaat immers vaak om aspecten van een beeld die naast elkaar gebruikt worden, zonder dat ze in één visie verbonden worden), toch wil ik hieronder een poging daartoe wagen: de zee heeft een mond: in 248 lacht zij Venus ook toe. Indien mond hier in 247 pars pro toto zou zijn voor gelaat, dan is een schrik te zien haer in den mondt te vergelijken met 101, een trots gelaet, dat lastigh is t' aenschouwen; dit kan echter slechts gelden wanneer het stormt, niet wanneer de zee lacht. Een tweede mogelijkheid is, een stormachtige zee - of elke golf in zo'n zee - op te vatten als een monster met een gapende muil (het golfdal); wanneer de zee lacht, is het monster bedaard en kan men het niet meer ‘in de mond kijken’. Deze interpretatie stemt overeen met andere verwoordingen door Hooft van deze zelfde gedachte: De Zee verkeert in lach, voor u, haer grimmigh stooren (Bruyloftdicht ten huwelijke van Adriaen Wouterszoon Verhee, en Katharine Gerrits Kop, vers 25; Stoett I, 74; het gedicht is van 1608); wanneer Venus verscheen, zou De woede zee // Sijn hoomoedt mee // Dol opgeblasen strijcken (Sang, Stoett I, 99; het gedicht is van 1610). De derde mogelijkheid is, dat iemand in de mond zien een vaste uitdrukking of een spreekwoord is. Verband met een gegeven paard in de bek kijken lijkt mij uitgesloten, evenals verband met iemand al te diep in de mond tasten (al te nauwkeurig de zaak nakijken, Harrebomée 1858). In Harrebomée komt in de mond zien zelf niet als spreekwoord voor, noch in Stoett. De Middelnederlandse uitdrukking eenen in den mont sien betekent: letten op iemands woorden (MNW, mont, 1905); in de context hier heeft deze betekenis echter geen zin. Oudemans 1870 verklaart de uitdrukking als volgt: op iemands woorden letten zowel omdat men hem niet vertrouwt, als omdat men van plan is zich daarnaar te gedragen.
De andere plaatsen in het werk van Hooft waar dezelfde gedachte naar voren gebracht wordt, laat mij uiteindelijk kiezen voor de interpretatie die hierboven als tweede mogelijkheid gepresenteerd is.

[p. 368]

245

Het aerdtrijk leit te kost zijn' konst aen het bedenken

246

En broên van bloemen, om 'er my meê te beschenken.

247

De Zee, al is 't een schrik te zien haer in den mondt,

248

Valt vlak, als ik verschijn', en lacht my toe terstondt.²⁴⁸

249

Niet komt 'er op, in 't licht van 't heughelijke leeven,^{249 249 249}

250

Dan door mijn toedoen. En, daer niet en wordt ghegeven²⁵⁰

251

Mijn zeghen, is het naer; het grijnst en grimt 'er al.^251 251

252

Dat ik begunstigh, blinkt van vrolijkheidt en val.^{252 252 252 252}

253

Ik ben de liefste lust van Goden en van menssen.

254

Zouw Paris meer dan my, oft myn' genaede wenssen?^254 254

255

Het heerscht een' koningin in Grieken; met den brandt^{255 255 255/256}

256

Van wie, bevaên zijn all' de vorsten van dat landt.²⁵⁶

257

Geen' andre magh by haer op puyk van schoonheidt booghen.^{257 257 257 257}

258

Een aenschijn, vast, als 't myn. het zelfste spel van ooghen.²⁵⁸

259

Alleens van handen, hayr, en heelen lichaems leest.

260

Mijn' zinnen zoo gelijk, al leefd' zy by mijn' geest.

248 lacht: lacht.
Opm.: de zee die Venus toelacht, is ontleend aan Lucretius, De Rerum Natura 1, 8 (tibi rident aequora ponti): zie de inleiding. Venus houdt al bij Homeros van lachen: zie bijvoorbeeld Ilias 3, 424.

249 Niet: Niets.
Opm.: vgl. 168, 299, 300, 316, 328.

249 komt' er op: komt er tevoorschijn.

249 in 't licht van 't heughelijke leeven: in het [dag]licht van het vrolijke leven.
Vgl. WNT, heuglijk (I), 699, sub 1.

250 daer: daar waar.

251 naer: akelig, somber, droevig.

251 het ... al: alles ziet er daar grimmig uit en kijkt onvriendelijk.
Vgl. WNT, grijnzen, 730; vgl. WNT, grimmen (I), 780.

252 Dat: Datgene wat.

252 begunstigh: van [mijn] gunsten voorzie.
Opm.: vgl. 65, 91.

252 blinkt: glanst, schittert.

252 val: harmonische bevalligheid, aantrekkelijkheid, zwier.
Vgl. TWH, val.
Opm.: vgl. 100.

254 oft: oftewel, met andere woorden.

254 genaede: gunst, beloning.
Opm.: vgl. 86.

255 Het heerscht: Er heerst.
Vgl. WNT, het (I), 686.
Opm.: Het is hier plaatsonderwerp; het eigenlijke subject is een' koningin.
Opm.: de koningin is Helena: zie de inleiding.

255 Grieken: Griekenland.
WNT, Griek, 689, met verwijzing naar deze plaats.
Opm.: vgl. de woorden Polen, Zweden.

255/256 met den brandt // Van wie: met liefdevuur voor wie.

256 bevaên: bevangen.

257 magh: kan.
Opm.: vgl. 318.

257 by haer: [vergeleken] bij haar.

257 op puyk van schoonheidt: op uitnemende schoonheid.
Vgl. WNT, puik, 4742.

257 booghen: trots zijn, [zich] beroemen.

258 Een aenschijn, vast, als 't myn: Een gelaat, nagenoeg als het mijne.
Vgl. WNT, vast, 690, sub B 5.

[p. 370]

255

Het heerscht een' koningin in Grieken; met den brandt

256

Van wie, bevaên zijn all' de vorsten van dat landt.

257

Geen' andre magh by haer op puyk van schoonheidt booghen.

258

Een aenschijn, vast, als 't myn. het zelfste spel van ooghen.²⁵⁸

259

Alleens van handen, hayr, en heelen lichaems leest.^{259 259 259}

260

Mijn' zinnen zoo gelijk, al leefd' zy by mijn' geest.²⁶⁰

261

Oft zy moest Venus zijn, oft het en moght niet naeder.²⁶¹

262

Ook zijn wy allebey' geteelt van eenen vaeder.^{262 262 262}

263

Men ziet, gelijk in my, in haer, Iuppijns gelaet:^263 263

264

Niet, dat hy over zich heeft, als hy zit te raedt;^264 264

265

Maer als hy leyt ter dis, in 't lest van 't banketteren,^{265 265 265 265}

266

En loert, en lonkt, en wenscht yet goelijks uyt de kleêren.²⁶⁶

267

Peyst nu eens wat het zy, te laeven minnedorst^{267 267 267}

268

Met zulk een' schoonheidt. Deez' zal ik haer' binneborst²⁶⁸

269

Verwoesten door mijn' vlam: mijn zoon haer hart zal quetzen,

270

Met uytgepikte pijl; en daer uw' naem in etzen

271

Met staedighwerpendt vujr: op dat zy zoo verhit

272

Nae Paris toght', en hebb' nocht andren zin nocht wit;

258 het zelfste spel van ooghen: dezelfde manier van kijken.
Vgl. WNT, spel, 2680.

259 Alleens van: Overeenkomend wat betreft.
WNT, alleens, 929-930, met dit citaat.

259 hayr: haardracht.

259 en heelen lichaems leest: en bouw van het hele lichaam.

260 Mijn' zinnen ... geest: [Haar gezindheid] [is] aan mijn gezindheid zozeer gelijk [dat het lijkt] alsof ze leeft bij [de gratie van] mijn wezen.
Opm.: de conjunctivus irrealis leefd' is in de vertaling door alsof reeds voldoende uitgedrukt.

261 Oft zy ... niet naeder: Of ze zou Venus [zelf] moeten zijn, of het [lijken op Venus] zou niet sprekender kunnen zijn.
Opm.: het is een sylleptische verwijzing.

262 Ook: Bovendien, daarenboven.
Vgl. WNT, ook, 4 sub 1.

262 geteelt: verwekt.

262 van eenen vaeder: door een (dezelfde) vader.
Opm.: zie de inleiding.

263 gelijk in my: evenals in mij.
Opm.: gelijk in my is een intercalatie.

263 Iuppijns gelaet: Jupiters gelaatsuitdrukking.
Opm.: vgl. 43, 101, 208.

264 dat: dat.
Opm.: dat is betrekkelijk voornaamwoord, met als antecedent gelaet.

264 als ... raedt: wanneer hij in de beraadslaging [der goden] zit.

265 Maer: maar.
Opm.: voor als is samengetrokken: dat hy over zich heeft uit 264.

265 leyt: aanligt [aan].
Opm.: vgl. de spelling leit in 226.
Opm.: vgl. 30.

265 in 't lest: aan het slot.

265 't banketteren: het feestelijk dineren.

266 en wenscht ... kleêren: en iets moois ontkleed wenst.
WNT, goelijk, 381, met dit citaat.

267 Peyst: Bedenk.

267 wat het zy: hoe het zal zijn.
Opm.: conjunctief met futuraal aspect.

267 laeven: lessen.
Opm.: vgl. 238.

268 Deez': [Bij] deze [schoonheid] (Helena).
Opm.: Deez' (aanwijzend voornaamwoord) is hier meewerkend voorwerp.

[p. 372]

265

Maer als hy leyt ter dis, in 't lest van 't banketteren,

266

En loert, en lonkt, en wenscht yet goelijks uyt de kleêren.

267

Peyst nu eens wat het zy, te laeven minnedorst

268

Met zulk een' schoonheidt. Deez' zal ik haer' binneborst²⁶⁸

269

Verwoesten door mijn' vlam: mijn zoon haer hart zal quetzen,^269 269

270

Met uytgepikte pijl; en daer uw' naem in etzen²⁷⁰

271

Met staedighwerpendt vujr: op dat zy zoo verhit^271 271

272

Nae Paris toght', en hebb' nocht andren zin nocht wit;^{272 272 272}

273

En hy geniete 't hooghst, dat mensche magh behaeghen:^273 273

274

Indien ghy schoonheidts prijs myn' schoonheidt wegh laet draeghen.²⁷⁴

 

Par.

275

Stond my, Godinnen, vry, ten boogaerd' in te treên²⁷⁵

276

Die zulke vruchten draeght, ik gink 'er daetlijk heen,

277

Om een paer applen noch. Want, als ik my bezinne,^277 277

278

Zoo dunkt my yder waerdt den waerden prijs te winne'.^278 278

279

Maer, moet ik, wie in all's de schoonste zy van drie²⁷⁹

280

Verklaeren, noodigh is 't dan dat ik alles zie.²⁸⁰

281

Dies bid ik, wilt my van dit rechterampt verschoonen.²⁸¹

282

Want sterffelijken oogh' onsterflijkheidt te toonen

283

Die onbewimpelt zy, der Godtheidt gaet te nae.^{283 283 283}

284

Behalven, dat ik my der wijze niet verstae,

285

Die men ten hemel houdt: wat eer oft schaemt magh lyen.

268 binneborst: gemoed.
WNT, binnenborst, 2725, met dit citaat.

269 Verwoesten: doen branden, in brand steken.
Vgl. WNT, verwoesten, 2097-2098; MNW, verwoesten, 375-376.
Opm.: eigenlijk betekent verwoesten, transitief gebruikt, tot woestenij maken, platbranden (met de accusativus der zaak) of te gronde richten, ruïneren (met de accusativus van de persoon).

269 vlam: vuur, liefdegloed.

270 uytgepikte: speciaal [daarvoor] geselecteerde.
WNT, uitpikken, 1223, met dit citaat.

271 staedighwerpendt vujr: [een] voortdurend [haar] treffend vuur.

271 zoo: aldus, op deze wijze.

272 Nae: naar.
Opm.: vgl. 127, 136, 170, 334.

272 toght': zal verlangen.

272 en hebb' ... wit: en noch [een] andere begeerte noch [een] ander [doel]wit [meer] zal hebben.

273 geniete: zal genieten.
Opm.: voor hy geniete is samengetrokken op dat uit 271.

273 dat ... behaeghen: dat een mens kan behagen.

274 Indien ... draeghen: indien u [tenminste] mijn schoonheid de prijs voor [de] [hoogste] schoonheid laat behalen.

275 Stond ... vry: Stond [het] mij, godinnen, vrij.

277 noch: nog [twee appels].

277 als ... bezinne: als ik bij mezelf te rade ga.
Opm.: het woord be'zinnen' past hier in vele opzichten.

278 Zoo: dan.

278 den waerden prijs: de kostbare prijs.
Opm.: vgl. 156.

279 in all's: in alle opzichten.

280 Verklaeren: te kennen geven.
Vgl. WNT, verklaren (II), 256-257.

281 verschoonen: ontslaan.
Vgl. WNT, verschoonen, 80.

283 onbewimpelt: niet bedekt, door geen sluier bedekt.
Vgl. WNT, onbewimpeld, 1132; TWH, onbewimpelt, met dit citaat.

283 zy: zou zijn.
Opm.: coniunctivus potentialis.

283 der ... te nae: komt de godheid te na, doet te kort aan de de godheid verschuldigde eerbied (beledigt een god in zijn godzijn).
Vgl. WNT, gaan, 66; TWH, te naa gaan, met dit citaat.
Opm.: vgl. 008-010: het verbod om waekende de goden t'Aenschouwen.

[p. 374]

279

Maer, moet ik, wie in all's de schoonste zy van drie

280

Verklaeren, noodigh is 't dan dat ik alles zie.

281

Dies bid ik, wilt my van dit rechterampt verschoonen.

282

Want sterffelijken oogh' onsterflijkheidt te toonen

283

Die onbewimpelt zy, der Godtheidt gaet te nae.

284

Behalven, dat ik my der wijze niet verstae,²⁸⁴

285

Die men ten hemel houdt: wat eer oft schaemt magh lyen.^285 285

 

Pal.

286

Dat waer wat fraeys. Ven. De geen, die weygert zich te vlyen^286 286

287

Tot de berichting van den rechter, schreumt het recht.^287 287

 

Iun.

288

V is niet onbekent, hoe d'overdwaelsche knecht^288 288

289

Ixion, toen hy mondt ten hoof had, daer hy danker^{289 289 289}

290

Moest zijn voor zulk een' gunst, bestondt den Venusjanker^290 290/291

291

Aen my te maeken; en mijn man (o goedtheidt!) schiep

292

Een wolk my op end' op gelijk; die hy besliep.^292 292

293

Wat wil ik, dunkt my dan, deez monstering, zoo straf vliên?^{293 293 293 293}

294

Meer, dan die van den schijn, zal deez van 't lijf niet afzien.

295

Wie kan hem verghen, dat hy oordeel' blindeling?

284 Behalven ... verstae: [Nog] afgezien van [het feit] dat ik geen [enkele] notie heb van het gebruik.

285 Die ... houdt: dat men [er] in de hemel op na houdt.

285 wat ... lyen: [met betrekking tot de vraag] wat eer (reputatie) of schaamte [daar] kan verdragen.

286 waer: zou zijn.

286 zich te vlyen // Tot: zich te schikken in.
WNT, vlijen, 2101, met dit citaat.

287 berichting: rechterlijke uitspraak, het rechtspreken.
WNT, berichting, 1890, met dit citaat; TWH, berichtingh ad 3, met dit citaat.
Opm.: voor het rechtspreken is nu vereist het gevolg geven aan het verzoek zich te ontkleden.

287 schreumt: vreest.

288 overdwaelsche: dwaze, vermetele.
WNT, overdwaalsch, 1669, met dit citaat.

288 knecht: man, vent, kerel.
Opm.: bedoeld is Ixion; vgl. Moormann, Achilleus, s.v. Ixion.

289 toen hy mondt ten hoof had: toen hij aan het hof ten eten was.
WNT, mond, 1056, met dit citaat.

289 daer: terwijl [toch].

289 danker: een dankbaar iemand.
WNT, danken, 2284, met dit citaat.
Opm.: danker is een substantief.

290 bestondt: [het] aandurfde, [het] bestond, [het] waagde.

290/291 den Venusjanker // Aen my te maeken: zich ten opzichte van mij te gedragen [als] [een] Venusjanker.
WNT, Venusjanker, 1881, met dit citaat; WNT, maken, 124, sub 4, met dit citaat.
Opm.: Iuno bedoelt: mij het hof te maken.
Opm.: een Venusjanker is iemand die hopeloos verliefd is en daardoor medelijden en spot opwekt. Zie het artikel Venusjankerij in NTg (Enklaar-Geerars 1954) en de verschillende reacties daarop in 1955 en 1956.

292 my op end' op gelijk: volkomen aan mij gelijk.
Opm.: vgl. op en top.

292 die hy besliep: waarmee hij vrijde.

293 Wat wil ik: Waarom zou ik [...] willen.

293 monstering: inspectie.

293 straf: streng, beslist.

293 vliên: ontvluchten, [me] onttrekken [aan].

[p. 376]

 

Iun.

288

V is niet onbekent, hoe d'overdwaelsche knecht

289

Ixion, toen hy mondt ten hoof had, daer hy danker

290

Moest zijn voor zulk een' gunst, bestondt den Venusjanker

291

Aen my te maeken; en mijn man (o goedtheidt!) schiep

292

Een wolk my op end' op gelijk; die hy besliep.

293

Wat wil ik, dunkt my dan, deez monstering, zoo straf vliên?

294

Meer, dan die van den schijn, zal deez van 't lijf niet afzien.^{294 294 294}

295

Wie kan hem verghen, dat hy oordeel' blindeling?

 

Pal.

296

Dus in gezelschap ik my uyt trekk' om geen ding.^296 296

297

Maer, dat hy, die doch droomt, (is deze zaek zoo wightigh)^{297 297 297}

298

Ons yder, een' voor een', ter zijd' neem', en bezightigh?

 

Ven.

299

Daer tegen heb ik niet. Iuno. Maer dezen riem af. Ven. Wel?²⁹⁹

300

Die dekt niet. Iuno. Maer ghy drijft daer mede gooschelspel.^300 300

 

Pal.

301

Neen: dat en magh niet zijn. Ven. Laet my dan maer op zetten

302

Een' verssen roozenhoedt. Iuno. Dat wil ik niet beletten.³⁰²

 

Pal.

303

Ik stae 't ook toe, indien de rechter het toestaet.

 

Par.

304

Geen' hinder het gezicht en lijdt by 't hairsieraedt.^304 304

 

Pal.

305

Mê vrouw, uw majesteyt gelieve voor te treeden.³⁰⁵

 

Iun.

306

Daer in die dichte groent' zal ik my gaen ontkleeden.³⁰⁶

 

Mer.

307

Is 't errenst? moedernaekt? O Paris, hoe beny

308

Ik u! waerom zijn zy 's verbleeven niet aen my?³⁰⁸

309

Doch bittren haet van twee en zult ghy niet ontwijken.

310

Is nerghens hier een hoek, om heimlijk uyt te kijken?

 

Par.

311

Ik wacht' u, een' voor een', aen gins zijd' van die ruyght.^311 311

 

Pal.

312

Mijn hart dat popelt. Ven. 't Mijn my overwinning tuyght.^{312 312 312}

 

Iun.

313

Ik heb gedaen. Ghy moest u, Pallas, derwaert voeghen.

294 Meer, dan die van den schijn: Meer dan die (daarnet genoemde Ixion) van het droombeeld (de wolk) [zag].
Vgl. WNT, schijn, 613: bedrieglijk voorkomen van een persoon.
Opm.: die is hier een zelfstandig gebruikt aanwijzend voornaamwoord.

294 deez: deze (Paris)
Opm.: omdat Paris droomt, ziet ook hij immers slechts ‘de schijn’.

294 afzien: zien, waarnemen.
Vgl. WNT, afzien, 2006-2007.
Opm.: de letterlijke betekenis van afzien is van enige afstand waarnemen, op enige afstand zien; vgl. 316: Hy raekt niet immers.

296 Dus: Aldus, zo, onder deze omstandigheden.
Opm.: in gezelschap is een nadere bepaling bij Dus.

296 om geen ding: voor geen prijs.

297 dat: indien [nu] [eens].

297 doch: toch, immers.

297 (is ... wightigh): - als deze kwestie [dan] zo belangrijk is -.

299 riem: gordel.
Opm.: zie de inleiding.

300 Die dekt niet: Die bedekt [toch] niets.

300 goochelspel: tovenarij.
WNT, goochelspel, 409, met dit citaat.

302 roozenhoedt: rozenkrans, krans van [verse] rozen (haarsieraad).

304 het gezicht: de waarneming.

304 by: van, door.

305 voor te treeden: voor te komen.

306 groent': geboomte, struikgewas.
WNT, groente, 852, met dit citaat.

308 waerom ... aen my?: waarom zijn zij wat dit punt betreft niet aan mij ter scheidsrechterlijke beslechting overgelaten?
WNT, verblijven, 728-729, met dit citaat; vgl. 324.
Opm.: constructie met de genitivus der zaak.

311 aen gins zijd': aan de andere kant.

311 ruyght: strikgewas.
WNT, ruigte, 1652, met dit citaat.

312 popelt: klopt [van spanning].
Vgl. WNT, popelen, 3449, sub 1, a.γ.
Opm.: het WNT geeft dit citaat in kolom 3449, sub δ, met daarbij de toevoeging: van verlangen. Verlangen lijkt mij echter niet in het beeld van Pallas te passen.

312 't Mijn: 't Mijne (mijn hart).

312 tuyght: geeft [mij] ... in, verzekert [mij].
Vgl. WNT, tuigen (I), 3751-3752.

[p. 378]

 

Par.

311

Ik wacht' u, een' voor een', aen gins zijd' van die ruyght.

 

Pal.

312

Mijn hart dat popelt. Ven. 't Mijn my overwinning tuyght.

 

Iun.

313

Ik heb gedaen. Ghy moest u, Pallas, derwaert voeghen.^313 313

 

Ven.

314

Ik laet my gaerne met de laeste beurt ghenoeghen.³¹⁴

315

Hoe is 't gegaen mê vrouw. Iuno. Ik gaf hem schier een' grauw³¹⁵

 

Ven.

316

Hy raekt niet immers. Iuno. Houdt. Ven. Wat? ziet hy dan zoo nauw?^{316 316 316 316}

317

Zijn ampt vereischt het. En dewijl hy van ons luyden^{317 317 317}

318

Beroepen is, en magh men dat niet quaelijk duyden.^{318 318 318}

 

Iun.

319

Het is Minerve, die ghy daer aankoomen ziet.

 

Pal.

320

't En waere dat hy droomd', het stondt te dulden niet.^320 320

 

Ven.

321

Ik gae my spoeyen, om aen vonnis te geraeken.^321 321

 

Iun.

322

Mijn' zorgh is, dat ghy't niet zoo kort, als wy, zult maeken.

323

Ik ducht wy zijn geweest ten besten niet beraên,^323 323

324

In het verblijven van een stuk zoo treflijk, aen^{324 324 324}

325

Een' jongman onbedacht, in 't gailste van zijn leeven.^325 325

 

Pal.

326

Zijn' rede, ducht ik, veel zijn' zinnen toe zal geeven.^326 326

 

Ven.

327

Ik heb het uytgestaen. Iuno. Een' wonderlijken last^327 327

328

Voor u doch. Pal. V en is 't niet nieuws. Ghy moght 'er vast³²⁸

329

Toe wennen, toen Vulkaan, met al dien hoop getakels³²⁹

330

Van yzer dun gesmeedt, u ving; en door de schaekels

331

Aen 't heele hofgezin liet zien, in den zoldaet

332

Zijn' armen. Ven Quelt my met mijn lief, en maekt my quaedt.

313 derwaert: daarheen.

313 voeghen: begeven.

314 ghenoeghen: tevreden stellen, vergenoegen.
Vgl. WNT, genoegen, 1559.

315 Ik gaf ... een' grauw: Ik gaf hem bijna een snauw, ik gaf hem bijna een uitbrander.
WNT, grauw (IV), 610, met dit citaat.

316 raekt: betast, raakt ... [aan].
Vgl. WNT, raken (I), 200 sub 7.

316 niet immers: toch niets.

316 Houdt: Hou op!
Vgl. WNT, houden (III), 1163.

316 nauw: nauwkeurig, of: van nabij.

317 Zijn ampt: zijn taak [als rechter].

317 dewijl: aangezien.

317 van ons luyden: door ons.

318 Beroepen: aangezocht, opgeroepen.
Vgl. WNT, beroepen, 1910-1911.

318 magh: kan, mag.

318 quaelijk duyden: slecht uitleggen, euvel duiden.

320 't En ... droomd': Als 't niet [zo] zou zijn dat hij droomde.

320 het ... niet: [dan] zou het niet te verdragen zijn.

321 spoeyen: haasten.

321 vonnis: oordeel.

323 ducht: ben bang, vrees.

323 ten besten niet beraên: [dat wij] niet zo goed mogelijk geadviseerd [zijn].

324 verblijven: ter beoordeling overlaten.
Opm.: vgl. 308.

324 stuk: zaak, kwestie.

324 treflijk: gewichtig.
Vgl. WNT, treffelijk, 2297.

325 onbedacht: onbezonnen.
Vgl. WNT, onbedacht, 926.
Opm.: vgl. 162: Daer rijpheidt mangelt.

325 gailste: wulpste, geilste (wulpste stadium).
Opm.: vgl. 103, 159.

326 rede: verstand.

326 zijn' zinnen: [aan] zijn zinnelijke verlangens.

327 uytgestaen: doorstaan, uitgestaan, uitgehouden.

327 Een' wonderlijken last: een bewonderenswaardige prestatie.
Opm.: ironisch.

328 doch: zeker!.

329 hoop getakels: groep van [van boven neerhangende] ketting[en].
Opm.: getakels: gen. enkelvoud (partitivus).

[p. 380]

 

Ven.

327

Ik heb het uytgestaen. Iuno. Een' wonderlijken last

328

Voor u doch. Pal. V en is 't niet nieuws. Ghy moght 'er vast

329

Toe wennen, toen Vulkaan, met al dien hoop getakels

330

Van yzer dun gesmeedt, u ving; en door de schaekels

331

Aen 't heele hofgezin liet zien, in den zoldaet^331 331

332

Zijn' armen. Ven. Quelt my met mijn lief, en maekt my quaedt.³³²

 

Iun.

333

Komt vonnis hooren. Ziet, de rechter is gezeeten.

 

Par.

334

Om my te quijten, nae den dwang van mijn geweeten,^{334 334 334}

335

Kenn' ik, Godinnen; Iun' is maghtigh; vroom en wijs³³⁵

336

Is Pallas; Venus komt van schoonheidt toe de prijs.

 

Iun.

337

O droomert! wat een hoon? maer ghy zult in uw waeken,³³⁷

338

Wie ik ben, wat ik magh, (beloof ik) beter smaeken.³³⁸

 

Pal.

339

Ik zal u, t' zijner tijdt, doen proeven, wat het schaedt,^{339 339 339}

340

Te wezen onverzien van koenheidt en van raedt.^{340 340 340}

341

En deze bittre smaedt, met bittre wraeke boeten.³⁴¹

 

Ven.

342

Bey bitter, ik alleen' meer dan ghenoegh verzoeten.^342 342

 

Par.

343

Is dat een droom? ik zagh nojt waekende zoo veel.

 

Mer.

344

Daer gaet hy heen. Wie ziet het eindt van dit krakkeel?

331 hofgezin: [het] goddelijke gezelschap (gevolg).

331 den zoldaet: de soldaat (Mars).

332 Quelt: Plaag [me] [maar].
Opm.: het spreekwoord ‘Quelt my met mijn lief, en maekt my quaedt’ komt ook voor in Wonderlicke Avontuer van twee Goelieven, vss. 372-373, uitgegeven door E.K. Grootes e.a.

334 my te quijten: mijn plicht te doen.

334 nae: overeenkomstig.

334 dwang van mijn geweeten: dwang van mijn geweten.
Opm.: echo van Juno (dwang) en van Pallas (geweten).

335 Kenn' ik: geef ik [het volgende] te kennen.
Opm.: de puntkomma achter Godinnen fungeert als onze dubbelpunt.

337 wat een hoon: wat een belediging!
Opm.: het vraagteken achter hoon in de tekst van 1636 heeft de functie van ons uitroepteken
(vgl. Hermkens, a.w., § 1.1.5, blz. 40).

338 magh: kan, vermag, [waartoe] [ik] in staat ben.

339 t' zijner tijdt: op de daarvoor bepaalde tijd.

339 doen proeven: laten ervaren.

339 wat het schaedt: hoezeer het [iemand] schade berokkent.

340 Te wezen onverzien van: niet voorzien te zijn van, gebrek te hebben aan.

340 koenheidt: dapperheid.

340 raedt: wijsheid.

341 boeten: vergelden.

342 Bey bitter: Terwijl [zij] allebei bitter [gestemd] zijn.
Opm.: Bey bitter fungeert als bijwoordelijke bepaling: een verholen absolute participiumconstructie.
Opm.: er is nog een andere interpretatie van dit vers mogelijk; zie hiervoor de tweede opmerking bij verzoeten.
Opm.: vgl. 309, 341.

342 verzoeten: zoet (aangenaam) stemmen.
Opm.: achter ik alleen' is zal en u uit 339 samengetrokken. De vertaling is dus: Terwijl Juno en Pallas allebei bitter gestemd zijn, zal ik alleen u meer dan genoeg zoet stemmen.
Opm.: het is ook mogelijk dat bitter in vers 342 het gebruik van de werkwoorden smaeken (338) en proeven (339) hervat, en dat bitter in 342 betrekking heeft op de onaangename gerechten die Juno en Pallas Paris zullen voorzetten. De vertaling wordt dan: Twee bittere [gerechten], maar ik alleen [zal] [ze] meer dan genoeg verzoeten (zoet maken).
Het parallellisme in de zinsbouw van de verzen 339 en 342, waarbij in vers 342 zowel de persoonsvorm als het object samengetrokken zijn, geeft mij een lichte voorkeur in voor de interpretatie die hierboven bij de eerste opmerking vermeld is.

[p. 382]

 

Pal.

339

Ik zal u, t' zijner tijdt, doen proeven, wat het schaedt,

340

Te wezen onverzien van koenheidt en van raedt.

341

En deze bittre smaedt, met bittre wraeke boeten.

 

Ven.

342

Bey bitter, ik alleen' meer dan ghenoegh verzoeten.

 

Par.

343

Is dat een droom? ik zagh nojt waekende zoo veel.³⁴³

 

Mer.

344

Daer gaet hy heen. Wie ziet het eindt van dit krakkeel?^344 344

343 droom: droom.
Opm.: vgl. 8-9, 12 (zoo hy vast ging), 297, 320, 337.

344 hy: hij (Paris).

344 krakkeel: ruzie, twist.
Opm.: in enkele exemplaren van de druk van Gedichten van 1636 staat aan het eind van dit vers een dubbelpunt waarvan het bovenste puntje een beetje afwijkend van vorm is. Andere exemplaren van dezelfde druk (o.a. UB. U.v.A., sign. XX A2 en het in de inleiding genoemde exemplaar in The British Library) geven hiervoor de verklaring: het bovenste puntje is het restant van een niet goed doorgedrukt vraagteken.
Opm.: zie voor het eind van deze ruzie de inleiding.