Een weekje Dodesluis

[p. 27]

iii De verteller

Wanneer men - begint 20 niet ieder degelijk stuk proza, hetzij gedrukt hetzij uitgesproken? - wanneer men een reeks gebeurtenissen, een historie wil vastleggen voor de toekomst, kan men niet volstaan met vage beschrijvingen. Zodra de toekomstige lezer bemerkt dat de schrijver zelf van de geschiedenis die hem interesseert, slechts onvolledige en onnauwkeurige indrukken heeft, zal hij het geschrift wrevelig terzijde leggen. Met name van een ooggetuige mag hij een verantwoord en ondubbelzinnig verslag verwachten.

Vandaar dat ik vele personen over de gebeurtenissen die aan dit verslag ten grondslag liggen, heb ondervraagd. De stamgasten van De Gouden Leeuw: de notaris, de postdirekteur, de direkteuren van de beide fabriekjes die Oudezijl rijk is en enkele anderen, konden me echter weinig nieuws verschaffen. Ze hebben hem nauwelijks gezien, en bezitten dan ook alleen ideeën, oordelen, konklusies. Over feitenmateriaal dat mijn geschiedenis zou kunnen kompleteren, beschikken ze niet.

Als hoofd van de school, sedert meer dan twintig jaar, heb ik het recht bij iedereen ongevraagd binnen te komen. Ik heb uitgezocht wie de vreemdeling meer dan één keer hebben gezien, wie hem hebben gesproken. Ik heb ze uitgehoord tot ze zwegen of over andere onderwerpen begonnen, zodat ik al mijn vindingrijkheid te

[p. 28]

hulp moest roepen om ze weer in het gareel te krijgen. Meestal was men bereidwillig: de eerbied die men hier als kind voor de hoofdonderwijzer heeft, raakt men nooit geheel kwijt.

Ik wilde weten welke kleren hij droeg. Ik kreeg vele antwoorden. In één week tijd moet de man een bruin, een groen en een zwart kolbert hebben gedragen, terwijl al zijn bezittingen zich in de verdwenen auto bevonden. Niemand sprak van een kostuum. Als vaststaand mag ik dus aannemen, dat hij een kolbert droeg. Zelf heb ik hem één keer gezien, op een avond - en de verlichting van ons stadje is slecht - toen ik een wandeling maakte en even stond te praten met de smid, die mij aanstootte en hem aanwees. De man verliet juist het postkantoor en begaf zich in de richting van de hervormde pastorie. Voor het goed tot me doordrong wat Dijkstra, de smid, bedoelde, was zijn figuur al in de duisternis van de Botersteeg opgelost.

Afgaand op de wijdverbreide mening dat eerste indrukken de sterkste en meest juiste zijn en dat vrouwen het meest gevoelig zijn voor details, heb ik de dikke kostersvrouw ondervraagd over zijn uiterlijk. Ook van agent Bremen en de postbeambte ontving ik hierover inlichtingen. Alles wat ik later hoorde, heb ik getoetst aan de mening van deze drie. Zo kom ik tot het volgende sinjalement:

lang: ongeveer 1 meter 75; gewoon postuur; asblond tot donkerblond haar; groengrijze ogen; opvallend fraai ge-

[p. 29]

vormde lippen; geen bril; smal, lichtgebruind gelaat; kleine handen met opmerkelijk lange vingers.

Zoals men ziet, afgezien van de opvallend fraaie lippen en de opmerkelijk lange handen, zou men hem alleen maar gewoon kunnen noemen. Volgens de kostersvrouw droeg hij inderdaad een bruin jasje. De kleur van de broek zal waarschijnlijk grijs zijn geweest, want daarover spreekt niemand. Op het punt van de schoenen stemmen de meeste getuigenissen overeen: hij droeg sandalen.

De lezer dient er dus rekening mee te houden dat de juistheid van het totaalbeeld dat aldus ontstaat, in hoge mate afhankelijk is van de juistheid der details.

Over zijn mogelijke bedoelingen, de oorzaken van zijn stranding, de resultaten van zijn bemoeiingen is men het niet eens. Ik wil derhalve zelf geen konklusies trekken. Voor zover mogelijk heb ik de getuigenissen met elkaar vergeleken en de meest aannemelijke en meest voorkomende gegevens in deze geschiedenis verwerkt. Dit is niet het verhaal geschreven door één man, het is de visie van Oudezijl. De lezer moge oordelen wat hiervan zij.