Jellen en Mietje
(1992)–Karel Broeckaert–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 59]
| |
Derde hoofdstuk.
| |
[pagina 60]
| |
= Zoude my nuy nie kunnen zeggen, hoe laet het is? - Och neen ik, Nelle, ge weet wel dame wy geen horloge en hèn. = 'K weet het wel, maer ik meendege dat ik Jellen hier haè zien inkomen en die heeft ommers een horloge, van zyn tante gekregen.....? - Dat hy hier waere, ge zoed hem ommers wel zien. = Zooge gaet dan trauwen Mietjen? gy zyt uy schoon leven, ook al moê? - Wie zegt dade? = En steek gy dat niet weg, God en g'heel de weireld weget. - En gy dan Nelle! ge moest al lang getrauwt zyn. = Mietjen, daer van heb ik mynen keur g'had, eer a's gy, want had'k Jellen gewilt, g'en had gy dà pluymken op uy mutze niet gesteken. - Allons, k'ben blye....... = 'T es pourtant azoo, t'geen dak uy zegge; maer Mietjen, waerom kykte altyd naer 't zolderken, t'es al ofge ongerust waert, en al of er hier 'nen conclefousGa naar voetnoot(1) omme ging? - T'es dak peyze, dak nog zoo veel werk hên, en dak nog myn vente moet gereed maeken voor t'avond; want my moeder zoe wel peysen, dak nie anders en doen a's my ameseren.  | |
[pagina 61]
| |
= Doe gy maer, Mietjen, k'en wil ik kik uyniet beletten. - Allons Nelle, k' wensch het uy’......
Zy was reeds gereed aen de deur om weg te gaen, toen zy onverwagts wederkeerde en op een nieuw vroeg: = ‘A propos Mietjen, hedde niet hooren zeggen dat Tone Wyters gisteren 'en pak slaegen g'had heeft? - Och neen ik: k'ben wel gerust in Tone Wyters. = K'moe uy dat vertellen Mietjen: hy was gisteren by Wanne de Krabbe gaen zitten die mê dien werver verkeert, ge weet wel,?... en hy was my wel zoo crimineel zat.... - Zwygt eens Nelle, ons kind es wakker, ik moê er eens boven by gaen. = Blyft gy maer hier Mietjen, en maekt gy uy vente maer voorts, ik zalt wat gaen wiegen’...
En nouwlyks had zy dit gezegd, of zy was reeds vier trappen van den zolder opgeloopen, het gene Mietje in geene kleyne verlegenheyd bragt, en zy verzinde dezen list om haer te redden: - ‘Och Nelle! wiegen en zal niet helpen, dade myn moeder wilde gaen roepen, om het te zuygen te geven. = 'T zal niet noodig zyn mietjen, 'k en hoore niet meer als iets dat kruypt. - 'T zal de katte zyn. = 'T es meugelyk Mietjen, nu, om uy die | |
[pagina 62]
| |
zaeke van Tone Wyters voortstevertellen, den werver was intusschen gekomen en ziende...... - Maer Nelle, om Gods wille, en spreekt my van al da volk niet, myn bloed keert in myn liehaem, a's ik hunder hoore noemen. - Ey Mietjen! g'en hêd gunder altyd zakken kwae vrienden niet geweest; = Ziet eens Nelle, daer gaet iemand in hunder huyseken. - Dat en geeft niet, myn grootjen es t' huys, en a's-ze my van doen heeft, ze zal my roepen. - Och ik wilde wel, dat myn moeder t'huys waere!... Nelle doe my het plaisir...... = Ten es niet noodig, zeyde Nelle, ik zie heur komen......
En waerlyk in den oogenblik kwam de moeder van Mietjen in huys, rood als of zy de hel geblazen had, en in eene colere, zoo als haer nog ooyt iemand gezien had; zy kwam regt op Mietjen, zette de armen in de zyde, en schreeuwde dat men het ses huyzen ver konde hooren: ‘Mietjen, zoo gy nog een woord tegen Jellen spreekt, of dat hy hier, nog zyn leven, den voet in huys zet, ik schup uy de beenen van onder uy gat.’ - ‘Maer moeder?..... = Zwygt. - Maer moeder, wat es er? = Zwygt, zeg ik uy, wà meenenze dan?.... Waer zyn myn sletzen? ge kunt gy zien, dage mê de vente gaet, k en gae niet meer uyt.  | |
[pagina 63]
| |
- Maer waerom dan moeder? = Daerom;..... langt myn sletzen zeg ik uy. - K'en vinde maer eene moeder, waer mag den anderen zyn?....
Nelle Sproete viel hier in de rede, en zey op een schimpende toon: = Kwestie heeft de katte hem op 't zolderken niet gesleept?
mietjen.
Zoe ze wel.
de moeder.
Gae ziet..... Neen, blyft hier, k'zal zelve gaen.
mietjen.
Och! Nelle, stae my tog by, ze zal hem vinden!
nelle.
Zoo veel te beter.
mietjen.
Jae maer, z'esser zoo kwaed op!
nelle.
Op heuren slets?....
mietjen.
Ze zal hem stikken van een trekken!
nelle.
Heuren slets?....
mietjen.
G'hed g'hoort hoe dasser op uytgevallen is!  | |
[pagina 64]
| |
en vond'er den ongelukkigen Jellen..... Hela! wie zit'er daer onder dat koetseken, riep-ze verwoed uyt, wie zit'er daer onder dat koetseken? Spreekt?....
Verbeeld u lezer, in welk eenen angst de goede Jellen zig in dezen oogenblik, moest bevinden; men maekt grooten ophef van ongelukkige die in de belegeringen van steden, het gevaer der bomben, in de kelders, moeten trotseeren, maer zulks is niets, in vergelykking van den schrik en de benouwtheyd, die de arme Jellen, gevoelde in den oogenblik dat hy door de donderende stem en den besemsteél van zyne aenstaende shoonmoeder getroffen wierd; hy vreesde min de dood, als de schande van op zoo eene wyze betraept te worden, die, hoe onschuldig hy ook wezen mogte, de grootste vermoedens togen hem en zyne aenstaende moesten inboezemen. Zyne schaemte was destegrooter, om dat zulks gebeurde in de tegenwoordigheyd van Nelle Sproete, de grootste vuyltong der gebuert, en die lang gelokt had om Jellen in haer net te krygen; eyndelyk het onophoudelyk stampen van de Moeder van Mietjen, noodzaekte hem een schreeuw op te heffen, en van onder het koetscken te kruypen. Ah! gezyget gy, zeyde de moeder, den stok opheffende om Jellen den kep te pletteren, gezyget gy! en spron Jellen, die de trappen afvlugtte, agterna, greep hem by de keel, terwyl Mietjen de doodverf op de wangen kreeg en Nelle Sproete hare fenynige lippen krulde, en haer paddenhert van vreugd, liet opzwellen.  | |
[pagina 65]
| |
de moeder.
Ah! schelm, honssot, deugeniet, drummer, het dat speleken hier lang geduert?
Jellen.
Maer moeder Anne Mie, ten es niet gelyk ge meent!
de moeder.
Hoe t'en es niet gelyk ge meent?... doeget tryspelul? ziet hy daer nuy staen, gelyk of hy geen dry en koest tellen! maer ten zal niet gaen, gelyk ge meent cadé, g'en zult gy my, het koeytjen, mê het kalveken niet laeten.
jellen.
Maer Anne Mie, om godswille, laet my spreken, of laet my weg gaen......
de moeder.
Weg gaen! dat en zal nie waer zyn, en 'k zal hier 'en ander speleke mè uy gaen spelen.... Nelleken, my nen vriend, wilde 'nen keer, den deken gaen roepen?
nelle.
Mê alle plesier, Anne Mie. Zy liet het haer geen tweemael zeggen: vloog, als een pyl uyt den boog, by den deken der gebuert, die zy gelukkig t'huys vond, aen wien zy de zaek veel zwarter maekte als zy, op het ergste genomen, hadde konnen gebeuren. Men zegt zelfs, dat zy terwyl de arme Jellen aen de scheldwoorden en de mishandeling der boose moeder blootstond, uyt arglistigheyd en om de ram- | |
[pagina 66]
| |
pen van Jellen te vermeerderen, langer by den deken bleef klappen, als zy in conscientie behoorde te doen; zy onderhield hem in 't lang en in 'tbreed van de krakeelen die dags te vooren, in de gebuert waren voorgevallen. Zacharias Cyprianus Vandermoesel, in de wandeling bygenaemt pardik, om dat hy met deze spreekwyze doorgaens zyne driftige redenvoeringen bezegelde, was een man van middelbare gestalte, zwart van hair en oogen, grys van baerd, opgekrulde neus en de onderste lip redelyk dik, het geen hem het aenzien van een mops gaf, nogtans hy was het niet, maer een braef en deftig man, die een ieder goeden raed gaf en onder zyne gebueren het beste order hield; ook ontbrak het hem aen geene geleertheyd nog ondervinding, want hy was vroeger prokureur van de smalle wet geweest en nu door de ongelukkige tydsomstandigheden tot het slaeflyk beroep van schoolmeester vernedert, het geen merkelyk min, als zyn eerste ampt, opbrengende, hem nogtans zyne gewoonlyke graviteyt niet hadde doen verliezen; daer de zaek voorhanden van de grootste aengelegenheyd was, stelde hy zyn zondagsche krolperuyk op en trok zyn beste kleed aen; een kleed dat hoe rost, en bestoven het scheen, men evenwel nog zien kon, dat het eens zwart geweest was, en onder de lappen en elleboogstukken nog de paryssche snêe liet doorstralen; de patten der zakken waren, door den tyd, wat besmeurt, en hadden het meestedeel hunner knoppen verloren, maer echter zag men nog aen de buytengewoone grootte en aen het gapen der | |
[pagina 67]
| |
zakken, dat zy eertyds menige furnissementzak, gedragen hadden Aldus toegeschikt, riep myn deken den bailliuw en den knaep en kwam, van hun verzeld, in het huys van moeder Anne Mie: Sommige lezers, die het oor altyd open hebben, om vuylbrokkery en scheldwoorden te hooren, voelen zig reeds gekittelt, om te weten hoe moeder Anne Mie, hier in de tegenwordigheyd van den deken en zyne respectabele getuygen, zal uytvallen, terwyl onze zedige lezeressen gereed staen, om het boek weg te werpen: Zyt gerust jufvrouwen, ik zal u niet doen bloozen, nog myne pen bezoedelen met taffereelen te schilderen, die onze reeds genoeg bedorven zeden, konnen ergeren, en die, onder wat dekmantel zy ook op het doek gebragt worden, onder dobbelzinnige uytdrukkingen meer doen peysen, als'er eygenlyk van de zaek is; te meer, elk is in het geheym van myn verhael: Jellen en Mietjen zyn onschuldig, en waerom uyt waerschynlykheden, gevolgtrekkingen maken, die de eer en agting van onzen medemensch voor altoos verliezen?
Myn deken, na dat hy de beschuldiging der moeder en de verweering van Jellen en Mietjen gehoord had, besliste de zaek op de volgende wyze, na dat hy Nelle Sproete, en zyn gevolg had naer huys gezonden. ‘Jellen zeyd' hy, 't zy dat gy pligtig zyt of niet, gy zyt strafbaer, om dat gy ten minsten slegte inzigten gehad hebt, met de deur te grendelen, en u alleen, met mietjen op te sluyten: 't is pardik | |
[pagina 68]
| |
een slegt spreekwoord te zeggen dat men het vaetjen mag ontsteken als het veraccyst is, men risqueert dikwils van zuer bier te drinken; de zaek kan nog keeren, en weet gy wel, dat de wetten strenglyk straffen deze, die een eenvoudig meysken misleyden? weet gy wel, pardik, dat men voortyds, die gene, welke eene dogter bedrogen hadden, met een planke den hals afzaegden? - wat zegde met 'en planke, zey Jellen, vol schrik - ja met een planke, antwoordde myndeken,Ga naar voetnoot(1) maer, voegde hy daer by, ik zal u voorder spreken, ga naer huys, blyft by uwe tante en ik zal straks by u komen; en gy Mietjen, gaet wat in de gebuerte, ik moet uwe moeder alleen spreken.’
Alleen zynde, hernam de deken zyn discours. ‘Hoort moeder Anne Mie, de wetten zyn verandert, en gy moet pardik zoo styshoof dig niet blyven, want gy zoud'er slegt van afkomen, en zoo genomen, 't waer nu zoo, gelyk ge my zegt, daer en waer dog geen zalf aen te stryken. Ik ben een vriend van de oude rechten en constitutien, ik heb'er menigen inktpot, vrugteloos, voor uytgeschreven: ik was er mynen staet en myn geluk aen verschuldigt, maer pardik, daer waren in den ouden tyd ook misbruyken die zeer slegt waren. Een bedrogen meysken was op haer woord ge- | |
[pagina 69]
| |
looft en zy was getuyge in hare eygene zaek: en in welke zaek? eene zaek pardik, waer in het onmogelyk was contrarie preuve te maeken, en doorgaens was het vuyle boter, die den vuylen visch wilde doen stinken. Hoe ging het? De moeder vroeg wie heeft het geweest?... De dogter weende, zweeg, en kreeg slagen en eyndelyk wie noemde zy,? den besten uyt den hoop, pardik. Daer op een proces, schandaelen pardik, schaemtelyke bekentenissen, oneerlyke ondervragingen, foey! foey! ten mag zoo verre niet komen, moeder Anne Mie, en gy moetze laeten trouwen, want procederen en is maer goed voor ryke lièn. Dat meer is, wie hebt gy zulke processen zien beginnen, als slegt volk, als meyskens die pardik niet puyk en zyn; eene eerlyke dogter, houd haer gebeten, en sleept den blok agter 't been. Ik hebbe gelezen dat in Sparten, een ieder uyt achting voor eene dragende vrouw, bleef stil staen, en by ons onder 't oud regiem, als een meysken u bezag, dat maer eenigzins suspect was, had gy pardik, wel mogen gaen vlugten, uyt vreeze dat zy van intentie was u vader te maeken - en als het dan op getrouwde mans geleyd wierd, daer hadde 't spel op den waegen. Maer laet ons hier een spel in steken, en laet my de zaek schikken Anne Mie; alles zal wel gaen; Gy mogt niet hoofdig zyn, gy moet in het houwelyk toestemmen; blyft 't huys en binnen eene halve uer ben ik terug.’  | |
[pagina 70]
| |
Anne Mie, uyt ontzag voor den deken en nog meer uyt andere beweegreden zweeg, men zegt, dat dit de eerstemael van haer leven was, dat zy van het leste woord afzag.
Alles schikte zig naer wensch, door de goede tusschenkomst van den deken en weynige dagen na dien, vierde men de ondertrouw van Jellen en Mietjen. Zulke dag, is geen dag van werken, en men verzamelde na middag de beste vrienden en na den kaffé, trok men buyten de dampoort. Jellen, Tone Wyters, myndeken Vander Moesel, een gesupprimeert broeder recollect, monfreer Ambrosius zyn onder-meester, Tonia met haren man, Nelle Sproete en eenige andere goede vrienden, trokken vooren uyt; Mietje en hare moeder, hadden eenen anderen weg genomen, om alle opspraek te vermyden. - Waer blyft de vader van Mietje? Die ongelukkige lag, liever lezer, reeds sedert ses weken, in de byloke aen de gevolgen eener geelzugt. Tone Wyters nog door niet anders, als door zynen overgrooten eetlust, gekent zynde, voel ik my verpligt alhier in 't kort, een schets van zynen persoon te geven. Antonius Zacheus Wauters, maer eygenlyk gekent onder den naem van Tone Wyters, kwam ter wereld, in d'abeelstraet, in t' jaer 1759 en bereykt alsnu by gevolg 57 jaer, doch uyt hoofde van een trekbeen en eene soort van ongeschiktheyd in zyne kleeding, komt hy veel ouder voor; zyne ouders lieten hem, van zyne tedere jeugd, het roklyfsteppen, | |
[pagina 71]
| |
dat toen ter tyd, een zeer goed ambacht was, leeren, hetwelk hy oeffende tot zyn negenthien jaer, maer - volgens hem - niet gemaekt zynde, om gansche dagen met gekruyste beenen op de werk-tafel te zitten, (dat hy contvleuen noemde,) verliet hy dit handwerk om het geen van schailledekker aentevangen, welk laetste ambacht hy ook welhaest liet varen, om onder de compagnie stadswakende mannen (gezeyd pandouren) dienst te nemen; want hy was een woelende geest en scheen tot geen vast besluyt te konnen overgaen. Hy kon lezen en schryven, bezat een goed oordeel en was daerby, met eenen hehn geboren, hy dacht tot iets meer, in de wereld geroepen te zyn, dan om halve dagen lang, voor de hoofdwacht, of aen de stadspoorten, op eene bank te zitten, en zwikskens voor de kuypers, en houte nageltjes voor de schoenmakers te bereyden. De revolutie die in frankryk was uytgeborsten, en die door de reform van keyzer Joseph II, in de oos; tenryksche Nederlanden, was voorbereyd, scheen voor onzen Ton, een nieuw middel om tot fortuyn te geraken. Zyne grondbeginzelen waren gekent, en hy had zich in de hoofdwacht en in verscheyde andere posten, en - volgens het zeggen zyner cameraden, in halve oproerige termen, - voor het nieuw systema geprononceert, 't welk ten gevolge had, dat hy uyt de controol wierd geschrapt. Deze ongenade, die allen anderen zou ter neer geslagen hebben, was voor hem eene aenmoediging, hy beschouwde de zelve voor een geluk en als den eersten trap zyner verheffing; inderdaed, hy had | |
[pagina 72]
| |
de zaek zoo slegt niet ingezien, want kort daerna, wierd hy benoemt tot garçon de Bureau by het commité van surveillance, alwaer hy niet anders meer moest doen, als het vuur aenmaken, den bureau vaegen en om tabak en genever loopen voor de members van het committé. - Iets, dat hem in deze bediening, byzonder wel beviel, was dat hy in de intricate discussien van het committé, ook zyn woordeken had: overigens wierd hy over dit alles, hoewel in assignaten, rykelyk betaeld, en daer hy deze papierenmunt, hier en daer, met voordeel wist te gebruyken, geraekte hy allengskens, en zonder dat men zulks bemerktte, aen eenig geld en trouwde, met eene zekere zwier, die toen tertyd, in 't oog viel, in den tempel der wet (St. Michiels kerk) eene dogter, die korten tyd te vooren, in eene publieke volksfecst, de godin der rede had verbeeld; doch verloor de zelve, in haer eerste kinderbed, en vergat die wel haest; wy achten het onnoodig, alhier te zeggen waerom. Na d'afschaffing van het committé, verloor Tone zyne bediening, en zyn spaerpot geraekte ook allengskens op den bodem; daer nu zyne reputatie eenen grooten schok geleden had, vond hy zich genootzaekt, zyn voorig ambacht van schailledekker aen te vangen. Gelukkiglyk voor hem, de tydsomstandigheden begunstigden dit voorwerp, en daer het uytwerkende directorium bevolen had de kruyssen van de torens te halen en de klokken uyt te hangen en die te verbryzelen, wierd Wyters met dit werk exclusivelyk belast, het geen hem ter dier tyd, eene goede winst verschafte.  | |
[pagina 73]
| |
De justitie voordert dat wy hier hyvoegen, dat hy, na de publicatie van het concordat, een groot deel kruyssen, in 't gevaer zyns levens, op de torens herplaetste, en het is, in deze laetste verrigtingen, dat hy van een kerkdak ryzende, zyn been brak, het welk, alhoewel ingezet zynde, hem echter belet zynen stiel voorts te zetten en hem het trekbeen, waer van wy zoo even spraken, overliet. Met dit alles blyft Tone Wyters een boertige en vermakelyke gast: hy heeft eene zuyvere stem, speelt tamelyk op het hakeberdGa naar voetnoot(1) en het yzere speeltrumpje, verrigt daerby verscheyde touren met de kaert, spreekt een weynig met den buyk en bezit nog andere kleyne begaeftheden, die hem, in de byeenkomsten van de mindere klassen, aengenaem en behagelyk maken. Wat zyne middelen van bestand betreft, dit gaet nu goed; op dit oogenblik is hy in de burgerlyke nachtwacht alhier te Gend onlangs opgericht, bedienlyk man: in den dag borstelt, hy kleederen, poetst leerzen en bereyd eene engelsche compositie zonder weerga, die hy ten geringen pryse aen zyne kalanten aflevert. T' is onder dezen tytel, dat wy Tone Wyters aen de goede gunst van onze lezers durven aenbevelen.
Dezen convief alsnu genoegzaem gekent zynde, keeren wy tot het lieve gezelschap, te rug. Ter bestemde plaets by een gekomen zynde, kloeg Tone Wyters de eerste van den geeuwhonger,  | |
[pagina 74]
| |
‘k'heb vergeten, zeyd' hy, een kustjen brood in mynen zak te steken, en die droeve flouwten aen myn hert, overvallen my weer!’ men vroeg een stoop hesp met roggen brood, men dronk 'er cavisse lustig tusschen, en het gansche gezelschap wierd vroylyk. Schurren, krabben, oliekoeken, alles met een woord, wat'er te koop kwam, wierd g'handgift; eyndelyk geraekte men aen het klappen, en moeder Anne Mie, was van zoo vroylyk humeur, dat zy, 't geen men nog nooyt uyt haren mond gehoort had, alle de gevallen van hare vryagie en huwelyk vertelde; men viel van het een gesprek op het ander, en daer was geen een huwelyk in thien straeten in het ronde, dat niet ten berde kwam. Wyters, die nu van zyne flouwte teenemael ersteld was, nam eyndelyk het woord en vertelde deze historie.  |
|
