De sysse-panne: Borgers in den estaminé

[p. 48]

De kerkenaant.

....... Je ne veux desormais,
Dans les Prêtres de Dieu que des hommes de paix,
Des Ministres chéris, de bonté, de clémence,
Jaloux de leurs devoirs, & non de leur puissance;
Honorés & soumis par les Lois soutenus;
Et par ces mêmes Lois, sagement contenus:
Loin des pompes du monde. enfermés dans leur Temple,
Donnant aux Nations le précepte & l'exemple,
D'autant plus révérés, qu'ils voudront l'être moins
Dignes de vos respects........

Voltaire.

Gysken.

Zegt my eens, Bitterman, myn Agnesse es daer me t'huys gekomen, danze allemaele de Kerken en de Pasteureyën gaen verhueren, es da waer?

Bitterman.

Jae 't.

Gysken.

Ziede wel zie, moestenze zy hulderen Eed niet doen dan? Wat hênzer nuy me, niemendalle, aes danze veur al hunder moete nog hunder Kerke en Pasteuryën kwyt geraeken; 'k hêd ê kik altyd wel gezeyd,

[p. 49]

dat de katte maer op 't laeste zoê op de koorde gedanst hên.

Bitterman.

Hoe raisonneerde weer; de Pastoryën en Kerken zyn nationaele Gebouwen, die gevolgentlyk door niemand exclusivelyk mogen bezeten worden, elk die'er gaedinge toe heeft, moet toegelaeten worden om de zelve door huer-pagt te gebruyken, of door koop te bezitten.

Gysken,

En wie zal die Kerken gaen hueren? Wie zalder zoo zot zyn van zyn geld in 't waeter te werpen?

Bitterman.

De Kerken en Pastoryën zullen genoeg gehuerd worden. - Uwen Pastor moet niet veel trouwe in u hebben, dat hy u van de maetregelen die daer toe genomen zyn, geen kennisse heeft gegeven?

Gysken.

'T es dat den Man zekerlyk peyst da 'k 'er niet vele toe helpen kan, want g'heel de wereld weet wel da'k een geriweneert man ben, me al da Papier dat nog in myn comode ligt, en'er misschien zal blyven liggen tot dat'er de motten in komen.

Bitterman.

Niet-te-min is ider-een, die den Katholyken Godsdienst belyden wilt, gehouden volgens zyn krank vermogen, in het onderhoud van Kerke en Priesters te contribuëren. Niets is redelyker als dat wy zorgen voor deze die heel hunnen levens-tyd

[p. 50]

besteden, om ons in onze zeden en kristelyke pligten te onderwyzen. Een deugdzaem Priester, die van zyn ministerie gebruyk maekt, om den mensch van het kwaed te trekken; om onregtveerdige bezittingen te doen restituëren; om de ryke hunne kassen tot onderstand der aerme te doen openen; om den lydenden en stervenden mensch alle zyne vertwyffelingen af-te-nemen, verdient al onzen eerbied; en niets is redelyker, zeg ik nog eens, dan dat wy zorgen om zulke Herders een voortreffelyk bestaen te verschaffen; want hoe zeer wy moeten wenschen dat het land van twistzaeyënde, oproer-stokende, en bygeloof-prekende Priesters mogt verlost worden, zoo zeer moeten wy ook bezorgt zyn om deze te behouden, die de waere Apostelen zyn van eenen God van verzoening, ruste en vrede.

De gene die zig van de religie hunner voorvaderen scheyden willen, moeten in het onderhoud van den Godsdienst niet contribuëren, nog zy mogen daerom niet vervolgt nog gelastert worden, als zy anderzints eerlyk man zyn, en deze die by den Altaer troost vinden, moeten zorgen dat zyne Lampen brandende blyven.

Gysken.

Es 't met den Hoogtdag-avond dat gy zoo kristelyk spreekt, want noyt heb ik uy zoo veel deugd van de Priesters hooren zeggen.

[p. 51]

Bitterman.

'T is dat de stoffe waer door zy lof verdienen, zeer raer is. - Hartnekkig in al dat zy eens voornemen; niet te overtuygen in het gene zy eens ontkennen; vervolgers van hunnen eygen staet, als zy onderlinge verscheurt zyn, is het groot caracter dat wy hedendaegs in het meeste deel der Geestelyke opspeuren, en dat hun van ouds altoos verweten is geworden.

‘Men kan zonder verontweerdiging de wulpsheden van den Clergé niet beschouwen, zegt d'Argens,^(a) het schynt dat by hun alle hertstogten kragtiger zyn als by de andere menschen. Wanneer zy haet draegen, daer is niets wat zy niet inspannen om zig te vreken. Zyn zy geldzugtig, zy verzuymen geenen middel om'er te krygen; zy verkoopen de hulpmiddelen die den Godsdienst hun beveelt milddaedig uyt-te-reyken; zy dryven eenen schandelyken handel met den God die zy dienen. Zyn zy verwyft, hunne ontugtigheden die overtreffen alle paelen, en de infamiteyten die zy begaen, zyn zoo vuyl, dat zy niet en dienen beschreven te worden.’

Zulke Priesters zyn eenen gruwel voor God en voor de menschen, en ik draege hun zoo eenen onverzoenelyken haet, als ik liefde en genegentheyd gevoele voor het kleyn getal Geestelyke die

(a) Lettres Chinoises, Lett. 52.

[p. 52]

wy nog als Gezalfde des Heeren mogen respect bewyzen. - Ik zal in den huer-prys der Kerken en Pastoryën contribuëren, om deze die deugdzaem zyn, eene weerdige woonplaetze te bezorgen, en alwaer 't anders ik zoud'er zelfs geern in contribuëren, al waer het maer om'er ten minsten, als Prochiaen, een woord te mogen spreken.

Gysken.

En wat zoêde gy daer azoo allemael vertellen?

Bitterman.

Verscheyde dingen, die den tyd en gelegentheyd leeren zullen. - Ik zoude altyd beginnen in myne qualiteyt van mede-Propriëtaris, met eene inscriptie te maeken, om verscheyde Kerken, konnen zy niet gewit en gevermd worden, ten minsten te doen vaegen en koppejaegen, want het is ongeöorloft, en onweerdig voor een Huys Gods, van de Tempels te laeten vervuylen gelyk of zy tegenwoordig zyn.

Te beginnen met de Predikheeren. Wie heeft oyt stal of prondelkot gezien, dat zoo walgelyk vuyl ligt als hunne Kerke; daer ligt eenen halven vloer van eene Kapelle opgebrokken, zonder dat men zig de moeyte wilt geven van de steenen die'er nevens liggen, te doen erplaetzen; elders staet een Schilderye op den grond, die al lang op haere plaetze diende erhangen te zyn; hier ligt den vloer bemord en berochelt, dat men nouwelyks weet waer te knienen; langs eenen anderen kant valt men door de banken, met een woord, het schynt dat men

[p. 53]

eene studie gemaekt heeft, om al dat vuyl en degoutant is, te verzaemelen.

Gysken.

G'hêd gy al schoon zeggen hedde? - G'en weet zeker niet hoe danze in die Kerke geleeft hên; hoe danze me de Kazuyffels en me de Koorkappen alle schandael uytgeregt hên, hoe danze uyt de Kilken t'senuyver gedronken hên, en allemael die dingen. - G'en weet gy zeker niet danze 't beste paert van de Schilderyen verkogt hên, en danze de maerbele vloeren opgebroken hên om de steenen weg te doen, med'een word 't was de verwoestinge van t'Jerusalem, en ge zoed gy nuy willen dat die Kerken gelyk Paleyzen zyn, waer zoent de dutzen haelen omze te doen witten en schilderen?

Bitter man.

Ik zeg niet dat zy van hunne Kerken Paleyzen moeten maeken, ik geloof wel dat de penningen hun ontbreken om'er groote kosten aen te doen; - maer dat belet niet dat zy ten minsten de Kerke zoude konnen schueren en vaegen, en de dingen die niet verkogt zyn op hunne plaetze hangen. - Is'er iets onnuttiger als die oude-dikke-zwarte koppe-netten te zien die nog de mueren bedekken waer Schilderyen gehangen hebben? waerom dat niet met een bessem afgedaen? hebben zy geen iveragtige Kwezels genoeg om hunnen vloer geschuert te krygen, en hebben hunne Broers zoodaenig het werken vergeten dat zy de gebroken

[p. 54]

Effecten die overal gestroyt liggen, niet aen den kant zouden konnen draegen? - Maer neen ik zie, ik ken hunne negligentie, ten is niet zoo zeer het gebrek aen geld of tyd, die hun het kuysschen van den Tempel doet verzuymen, als eene gerafineerde hypocrysie om de herten der menschen te doen breken en ons medelyden op-te-wekken; om ons geduerig het gene zy geleden en afgezien hebben onder de oogen te brengen, om aen onze gevoeligheyd te zeggen, ziet tot zoo ver is den Godsdienst beledigt. Is 't mogelyk, goeden God, daer gy voor uwe vyanden en vervolgers gebeden hebt, dat uwe Priesters, geen geleden hoon willen vergeten, en tot in uwe heylige Tempels teeken van verdeeltheyd, en stronkelsteenen voor de gemoederen laeten liggen.

Deugdelijk Herte.

Nu dit konnen de motiven zyn die de Kloosters hebben, om de Kerken meer besmeurt te laeten liggen, als een Capucynen Rifter; maer wat redenen konnen de Pastores hebben om de zelfste malproprietyt in hunne Kerken te gedoogen; Akkergem en Sinte Michiels hebben noyt zoo vuyl geweest, en heylig Kerst boven al wiens Pastor een zeer deftig man is, gelykt meer een peerdenstal als een Huys Gods, men weet'er nouwelyks waer den voet zetten van de honden- en kinderstronten, die'er weken en weken op den vloer blyven liggen, waerlyk Bitterman ik wilde dat gy met vrugt over

[p. 55]

dezen artikel gesproken had, want ik weet tog niet waerom de Predikheeren hunne Kerken zoo net niet zouden konnen houden als de Augustynen die evenveel geleden hebben, en waerom de Pastors hunne vloeren niet zouden konnen doen vaegen gelyk voor heen, zy hebben hunne knaepen en kosters en daer dependeert tog geen kapitael aen.

Gysken.

'K zoê uy daer wel op antwoorden, maer 't zop en es waerlyk de koolen niet weert en es 't, want me zien wel danze ommers naer my niet meer en hurken en danze van zinnen zyn, van g'heel de Relise naer den donder t'helpen, en dame g'heel me den eersten geen Kerken meer van doen zullen hên. - 'T kraemken gaet om zeepe, - ze beginnen me den Decadi te doen vieren gelyk aes de Fransche hier in 't eerste gekomen zyn. - Al de Vaentjens moeten uytsteken, en niemand en mag'er langs de straete werken, nog toog doen; - zegt, waer toe dient dat anders aes om den Zondag te doen vergeten, en te maeken dat de menschen ten langen lesten niet meer en weten of 't Hoogdag of Leegdag es?

4 Nivose Jaer 6.

Zondag 24 December 1797.