Historische grammatica van het Nederlands

[p. 41]

5 Het gotische substantief

5.1 Indeling

De vormen van het gotische substantief zijn volgens drie criteria te onderscheiden:

a.	naar genus (geslacht): masculinum (mannelijk), femininum (vrouwelijk), neutrum (onzijdig);
b.	naar numerus (getal): singularis (enkelvoud), pluralis (meervoud);
c.	naar casus (naamval): nominativus, genitivus, dativus, accusativus, vocativus.

De substantieven worden in een groot aantal klassen verdeeld, waarvan de belangrijkste in het hieronderstaande overzicht zijn vermeld.

vocaalstammen
ă-stammen:	dags (masc.) ‘dag’, waúrd (neutrum) ‘woord’
jă-stammen:	haírdeis (masc.) ‘herder’, harjis (masc.) ‘leger’, kuni (neutr.) ‘geslacht’
ō-stammen:	giba (fem.) ‘gave’
jō-stammen:	halja (fem.) ‘hel’, bandi (fem.) ‘band’
i-stammen:	gasts (masc.) ‘gast’, ansts (fem.) ‘gunst’
u-stammen:	sunus (masc.) ‘zoon’, handus (fem.) ‘hand’, faíhu (neutrum) ‘geld’

consonantstammen
n-stammen:	ăn-, jăn-, jō-, jōn- en īn-stammen:
ăn-stammen:	guma (masc.) ‘man’, háirto (neutrum) ‘hart’
jăn-stammen:	arbja (masc.) ‘erfgenaam’, sigljo (neutrum) ‘zegel’
ōn-stammen:	tuggo ‘tong’
jōn-stammen:	raþjo (fem.) ‘getal’
īn-stammen:	managei (fem.) ‘menigte’
r-stammen:	broþar (masc.) ‘broeder’, swistar (fem.) ‘zuster’
nd-stammen:	nasjands (masc.) ‘redder’
wortelnomina:	bijv. het fem. baúrgs ‘stad’

[p. 42]

5.2 Beschouwingen

De hierboven aangeduide klasse-indeling gaat in hoge mate voor het Gotisch op, zij is m.a.w. voor een zeer belangrijk deel synchroon verantwoord. De benamingen echter - termen dus als ă-stammen, i-stammen etc. - gaan niet meer voor het Gotisch op. Deze terminologie is gebaseerd op een analyse van de vormen in een vóór het Gotisch liggend stadium: het Oergermaans. De ă-stammen bijv. worden zo genoemd, omdat de stam van deze substantieven in het Oergermaans in een belangrijk aantal naamvallen uitging op een ă. Voor het Gotisch is deze term goed beschouwd niet meer te gebruiken, omdat in deze taal de stam van bijv. dags niet op een ă maar op een ǥ eindigt. De n-stammen zijn binnen het Gotisch te herkennen aan het veelvuldig voorkomen van een n in de uitgang: guma (nom. sg.), gumins (gen. sg.), gumin (dat. sg.) enz. De verschillende soorten vocaalstammen zijn goed te herkennen aan de vocaal die optreedt in de dat. plur.: dagam (ă-stam), gibom (ō-stam), gastim (i-stam), sunum (u-stam).

5.3. Paradigmata

(N.B. Als de vocatief niet vermeld wordt, is hij identiek aan de nominatief).

M = masculinum, N = neutrum of nominatief, F = femininum, G = genitief, D = datief, A = accusatief, V = vocatief

	M	ă-stam	M jă-stam	N ă-stam	N jă-stam
sing.	N	dags	harjis	waúrd	kuni
	G	dagis	harjis	waúrdis	kunjis
	D	daga	harja	waúrda	kunja
	A	dag	hari	waúrd	kuni
	V	dag	hari
plur.	N	dagos	harjos	waúrda	kunja
	G	dage	harje	waúrde	kunje
	D	dagam	harjam	waúrdam	kunjam
	A	dagans	harjans	waúrda	kunja

	F	ō-stam	F jō-stam	M i-stam	F i-stam
sing.	N	giba	bandi	gasts	ansts
	G	gibos	bandjos	gastis	anstáis
	D	gibái	bandjái	gasta	anstái
	A	giba	bandja	gast	anst
	V			gast	anst

[p. 43]

plur.	N	gibos	bandjos	gasteis	ansteis
	G	gibo	bandjo	gaste	anste
	D	gibom	bandjom	gastim	anstim
	A	gibos	bandjos	gastins	anstins

	M	u-stam	M n-stam	N n-stam	F n-stam
sing.	N	sunus	guma	haírto	tuggo
	G	sunáus	gumins	haírtins	tuggons
	D	sunáu	gumin	haírtin	tuggon
	A	sunu	guman	haírto	tuggon
	V	sunu/sunáu
plur.	N	sunjus	gumans	haírtona	tuggons
	G	suniwe	gumane	haírtane	tuggono
	D	sunum	gumam	haírtam	tuggom
	A	sununs	gumans	haírtona	tuggons

	F	n-stam	r-stam	nd-stam	wortelnomen
sing.	N	managei	broþar	nasjands	baúrgs
	G	manageins	broþrs	nasjandis	baúrgs
	D	managein	broþr	nasjand	baúrg
	A	managein	broþar	nasjand	baúrg
	V			nasjand
plur.	N	manageins	broþrjus	nasjands	baúrgs
	G	manageino	broþre	nasjande	baúrge
	D	manageim	broþrum	nasjandam	baúrgim
	A	manageins	broþuns	nasjands	baúrgs

Biezonderheden

Mjǎ-stammen: harjis heeft een korte stam; bij haírdeis, met lange stam (vgl. 3.4.2), vinden we i.p.v. -jis -eis. Bij de onzijdige jă-stammen speelt het verschil in korte en lange stam geen rol; vgl. reiki ‘rijk’ - reikjis gen. sg.

jō-stammen: net als giba gaat halja met korte stam. Bandi heeft een lange stam (vgl. 3.4.2.).

ŭ-stammen: net als sunus gaan handus (fem. u-stam) en faíhu (neutr. u-stam). n-stammen: de hier gegeven n-stammen staan ook model voor de jăn- en de jōn-stammen. Het verschil in korte en lange stam speelt geen rol (zie 3.4.2). r-stammen: als broþar gaat ook swistar.

Wortelnomina: het masculiene wortelnomen manna ‘mens’ gaat als volgt: sg. manna, mans, mann, mannan; plur. mans/mannans, manne, mannam, mans/mannans.