Spaanschen Brabander

[p. 292]

Vyfde deel.

De Spinsters. Els Kals. Trijn Snaps. Robbeknol.

els

1880

Wat seghje me daar of, maar is je Miester so deur e gaan,¹⁸⁸⁰

 

En seyt hy niet iens adieu? wel dats niet buerlijck e daan.¹⁸⁸¹

 

Jawel het moeytmen van jou miester, Robknol jaa't veurseker.¹⁸⁸²

 

Lustje te drincken, drinckt uyt de houte-kit, ick heb gien sulv're Beker¹⁸⁸³

 

Gelijck de rijcke luy: nou assen man, noch iens verhaaltje ien reys.¹⁸⁸⁴

trijn

1885

Hebje hongher vryer? gaat tot ongsent, snijt ham ende weg, of vleys,¹⁸⁸⁵

 

Of watje lust vaar, het is veur jou as veur myn eyghen selven.

 

Alle dingh was wel, konje nou wat graven, spitten, en delven,¹⁸⁸⁷

 

Want sint Teunis-dijck die is by Diemerdam gheborsten uyt:¹⁸⁸⁸

 

Wat heb ick myn leven mennighen kruywagentje voort e kruyt,

1890

Ick hadder lust in, ick dedet werentich met een goet behaghen;¹⁸⁹⁰

1880 of: van.

1881 buerlijck: zoals onder buren gebruikelijk en behoorlijk is.

1882 moeytmen: spijt me.

1883 houte-kit: houten kan; sulv're: zilveren.

1884 assen man: flink (vgl. vs. 457); verhaaltje ien reys: kom maar eens op je verhaal, doe je maar eens te goed.

1885 tot ongsent: in ons huis (vgl. vs. 1511); weg: een soort wittebrood.

1887 Alle dingh was wel: alles zou goed zijn (al^s enz.).

1888 sint Teunis-dijck: Sint Antoniesdijck (genoemd naar het daaraan gelegen St. Antonies gasthuis), liep tot Zeeburg; gheborsten uyt: doorgebroken; dit is niet omstreeks 1576 gebeurd, evenmin in 1617; zie Inl. blz. 21.

1890 met een goet behaghen: met veel plezier.

[p. 293]

 

Hoe plech ick te singhen: buyten binne palen geheyt, met blick beslagen,¹⁸⁹¹

 

Mieuwe stronckt vret in, vret in: kenje nou wel kruye volle wagens op.¹⁸⁹²

 

Als ick het lensje uyttrock, daar lach de kroo, dan wacker met de schop.¹⁸⁹³

els

 

Neen as hy wat doen wil, hy sel hier t'Amsterdam wel voort raken:¹⁸⁹⁴

1895

Komt hy by de Stadts Metselaar die sel hem om ien haverstroo opper-knecht maken,¹⁸⁹⁵

 

Hy helpt so mennigen kromtong van luycker-walen en van goet,¹⁸⁹⁶

 

'tIs beter (alsmen kan) dat ment immers an Hollanders doet.¹⁸⁹⁷

trijn

 

Hadje kennis ande Overluy vande Visschers dat jy die ginght vraghen,¹⁸⁹⁸

 

Om ien penningjen op je borst, so mochtje moytjens vis draghen,¹⁸⁹⁹

1900

Dat brenght 'sjaars al hiel veul op, so veul, ick weet niet hoe.

1891 plech: placht; met blick beslagen: nl. tegen het invreten van de Mieuwe stronckt.

1892 Mieuwe stronckt: meeuwenstrontaant.; vret in: vreet inaant.; op: omhoog, tegen de dijk op; volle wagens op: gedrukt met het gewone lettertype, niet met dat van buyten enz.; in een bepaald opzicht behoort het ook niet tot het liedjeaant..

1893 lensje: pennetje, spietje; kroo: lading van de kruiwagen.

1894 voort raken: verder komen, iets bereiken.

1895 om ien haverstroo: zo maar, dadelijk; opperknecht: opperman, helper van een metselaar, die kalk en stenen aanbrengt.

1896 kromtong: kromprater, dus vreemdeling (vgl. vs. 1165); en van goet: en zulk volkje (vgl. vs. 23, 1526).

1897 immers: in elk geval, altijd.

1898 Overluy: (in dit verband) de Gecommitteerde Opsienders der Armen van het Spinhuis, van dezen kregen de vissers hun aanstellingaant..

1899 penningjen: metalen schildje, als bewijs dat ze het beroep mochten uitoefenen; mochtje: kon je.

[p. 294]

Tvveede uytkomen. Het vyfde deel.

Geeraart. Byateris. Els. Robbeknol. Jut.

geeraart

 

Al zijnse rijck, ick betrouw de Brabanders niet veel toe,¹⁹⁰¹

 

Het is en Volckje dat op kleyne renten geweldige moet // het,¹⁹⁰²

 

^* 'tIs een goet man die wel betaalt, en een rijc man die veel goet // het,¹⁹⁰³

 

Betrouwen bedrieght, sich voor dich, trouw is weynich, hoe grooter Monseur,¹⁹⁰⁴

1905

Hoe gróóter ghelóóf, hoe gróóter dief, hoe eerder deur.¹⁹⁰⁵

 

Voerder lestent gien banckerot daar men een kerck op miende te bouwen?¹⁹⁰⁶

byateris

 

De menschen lieve man, sijn langher niet te betrouwen.

 

Tis hedensdaags een wet-spul, 'tis werelts vergang doe dogest niet:¹⁹⁰⁸

 

Maar is het zijn levelijcke daghen wel int karstenrijck e schiet,¹⁹⁰⁹

1910

Dat droncke dirckje bewesen het an klaasje vet sijn swagher?¹⁹¹⁰

 

Nou hy hem beroyt te poorten uytte jaacht het, de eerloose hoerjager,

 

So wil hy noch de man van sijn Susters Dochter op het lijf,¹⁹¹²

 

En noch so veel, ick kantje niet verhalen in een uur vier vijf,¹⁹¹³

 

De guytsche bedrieghery die de ootmoedige schalck heeft bedreven,¹⁹¹⁴

1901 Al zijnse rijck: aant.; betrouw ... niet veul toe: vertrouw ze niet erg.

1902 renten: inkomsten; geweldige moet het: zich erg veel verbeeldt, bluf slaat.

* G 1 r^o

1903 goet: eerlijk.

1904 Betrouwen bedriegt: vertrouwen stelt teleur (spreekwoord)aant.; sich voor dich: (accent op vóór) zorg voor je zelf, kijk uit (spreekwijze; sich: zie)aant..

1905 ghelóóf: krediet (vgl. vs. 1028).

1906 Voerder lestent gien: ging er laatst niet iemand.

1908 Tis hedensdaags een wet-spul enz.: men wedijvert tegenwoordig met elkaar in verdorvenheid, er is niets anders dan verdorvenheid in deze wereld (?)aant..

1909 zijn levelijcke daghen: van zijn leven, ooit; karstenrijck: christenrijk.

1910 Dat: wat; droncke dirckje: zie Inl. blz. 79; bewesen het an: heeft aangedaan; swagher: schoonzoon (?)aant..

1912 op het lijf: te grazen nemen.

1913 ick kantje: enz.: deze zin is afhankelijk van noch so veel.

1914 guytsche: schurkachtige; ootmoedige: verworpen, verachtelijkeaant..

[p. 295]

1915

Daar sel hy ten jongsten dach int óórdel sware rekening of geven.¹⁹¹⁵

 

Hoe vaart? wort jy niet moe? hoe ist? sinne-wer noch niet schier?¹⁹¹⁶

 

Ja wel waar sinne mijn oogen? Gerrit-buur klopt gy, 't is hier.

Hy klopt.

byateris

 

Trouwen vrient jy hebt wel meer gheklopt an huysen die groot sijn.¹⁹¹⁸

 

Jy klopt al de buurt wacker.¹⁹¹⁹

geeraart

 

Hey noch iens, ofse allegaar doot zijn?

byateris

1920

Jy bongster op buurman of jer garen in // waert.¹⁹²⁰

els

 

Wel wat ghewelt is daar? jy raast alliens ofje uyt je sin // waert,¹⁹²¹

 

Wat is u gheliefte? wilje wat hebben, spreeckt met ghemack?¹⁹²²

geeraart

 

Ic hoorder, het huys is myn, ten roert jou niet, hoorje dat wel bedelsack?¹⁹²³

 

Ick wilder in wezen, jaac, so siet, wel hoe selt hier locken?¹⁹²⁴

1915 ten jongsten dach: op de laatste dag der wereld; int óórdeel: bij het laatste oordeel.

1916 Hoe vaart: hoe gaat het; sinne-wer: zijn we er; schier: bijna, of spoedig.

1918 Trouwen: waarachtig.

1919 al de buurt: de hele buurt; allegaar: allemaal.

1920 bongster: bonst er. Hier begint het derde toneel van het vijfde bedrijf.

1921 ghewelt: lawaai; raast: gaat te keer; alliens of: net of.

1922 Wat is u gheliefte: wat is uw believen, wat wil je; met ghemack: met kalmte, kalm.

1923 Ick hoorder: ik hoor hier thuis, ik moet hier wezen; ten roert jou niet: het gaat jou niets aan (vgl vs. 1252).

1924 jaac: ja (dat wil ik); so siet: zo is het; hoe selt hier locken: wat zullen we nu hebben (vgl. vs. 1473).

[p. 296]

els

1925

Vaar baert so niet, de Man is te middach na Vyanen getrocken,¹⁹²⁵

 

Siet hier is de sleutel van de deur, hy hetse hier inne leyt,¹⁹²⁶

 

En sijn jonghen hebben wy gheherreberght uyt barmherticheyt.¹⁹²⁷

byateris

 

Waar sinje mannetje? komt voor den dach, komter uyt,¹⁹²⁸

 

Waar is jou Miester heen?

robbeknol

 

Inde Wtertsche schuyt.¹⁹²⁹

geeraart

1930

Waar is hy heen?

robbeknol

 

Wat weet icker of.¹⁹³⁰

geeraart

 

Hoe selt hier dagen?

 

Jy seltet myn seggen, of by den element jy krijcht de huyt vol slagen.¹⁹³¹

robbeknol

 

Wat sel icje seggen dat ic niet en weet?

1925 Vaar: vader, (beste) man; baert so niet: ga niet zo te keer (vgl. vs. 110); te middach: van middag, d.i. omstreeks 12 uur; zie Inl. blz. 32; na Vyanen: zie vs. 1879.

1926 inne leyt: binnen gelegd.

1927 gheherrebercht: onderdak verleend; zie Inl. blz. 34.

1928 sinje: ben je; komter uyt: nl. uit het huis van de spinsters.

1929 Wtertsche schuyt: de trekschuit naar Utrecht.

1930 weet icker of: weet ik ervan; Hoe selt hier dagen: hetz. als vs. 1924: hoe selt hier locken.

1931 by den element: bastaardvloek (vgl. vs. 168, 477).

[p. 297]

geeraart

 

Ic ga om de schout,

 

Sie toe Byateris, datje de schelmsche jongen so lang vast hout,

 

Veurseker so wort hy binnens-kamers lustich watte gispelt,¹⁹³⁴

1935

Buuren helpt dat Wijf, of ick selt op jou verhalen, indien hy heur ontwispelt.¹⁹³⁵

 

Ic selt hem verlieren, dat loof ic, en ic sel voort met ien¹⁹³⁶

 

Na Miester Joannes Pillorum de Notaris gaan sien,¹⁹³⁷

 

Op dat hy ons een Inventaris van 'tHuys-raat mach schryven.¹⁹³⁸

byateris

 

Ay komt toch strick stracx weer.¹⁹³⁹

geeraart

 

Ick sel gien oomblick uyt blyven.

els

1940

Ay lieve wijfje, om Gods-wil laat de schamele jonge gaen,¹⁹⁴⁰

 

Wat wiljet hem wyten, dat sijn Miester het e daen?

byateris

 

Gaan laten? gaan laten? wat haast, ic wor schier uyt mijn sinnen.¹⁹⁴²

jut

 

Al goelickjes Vrouwtje, 'tsus, sus komt so lang hier binnen.¹⁹⁴³

1934 binnens-kamers: d.w.z. niet in het openbaar; vgl. ‘in't heymelick’ (vs. 82); lustich watte gispelt: flink afgeranseld (wat gegispeld).

1935 ontwispelt: ontsnapt.

1936 verlieren: afleren; dat loof ic: dat beloof ik je; voort: voorts; metien: meteen.

1937 Na ... de Notaris gaen sien: de notaris gaan halen.

1938 mach: kan, zal kunnen.

1939 strick stracx: rechtstreeks, dadelijk.

1940 schamele: arme (vgl. vs. 267, 1606). Bij dit vs. begint het vierde toneel van het vijfde bedrijf.

1942 wat haast: ik denk er niet over; vgl. vs. 1563: Wat haast heb ik.

1943 Al goelickjes: kalm maar.

[p. 298]

Notaris. Klerck, met twe Steboon.^-

notaris

 

^* Hebjet protokol al vaerdich? vergheetje oock yet Jan?¹⁹⁴⁴

jan

1945

Ick hebbet altemaal ghereet onder mijn arm: treet vry wat an.¹⁹⁴⁵

 

Waar selle wy gaan miester tot de Waart inde drie dweylen?¹⁹⁴⁶

notaris

 

Wy selle met de Pachters en peyler vande Wynen gaan peylen:¹⁹⁴⁷

 

Volch jy myn freytjes en schickelijck by de straat,¹⁹⁴⁸

 

Want het staat wel dat een goet Notaris parmantich gaat.¹⁹⁴⁹

Geeraart. Notaris. Klerck en Ghetuyghen.

geeraart

1950

Daar gaat hy even uyt, 'tis assen dingh wil wesen,¹⁹⁵⁰

 

Hoe pocht hy met dat schrift, daar tijt hy juyst an 'tlesen.¹⁹⁵¹

 

Ehem! tsist! ehem! fuw! poep! ick roep dattet bromt.¹⁹⁵²

- Steboon: stadsboden, vergelijkbaar met deurwaardersaant.. Hier begint het vijfde toneel van het vijfde bedrijf.

* G 1 v^o

1944 protokol: register, waarin de akten werden ingeschreven; al vaerdich: helemaal gereed voor het gebruik; vergheetje oock yet: je hebt toch niets vergeten.

1945 treet vry wat an: ga gerust op weg (vgl. vs. 2004).

1946 inde drie dweylen: vgl. vs. 13; zie voor dit hele gedeelte Inl. blz. 28.

1947 Pachters: pachters van de accijnzen; peyler vande Wynen: ambtenaar, die de hoeveel-heid wijn mat voor de accijns.

1948 freytjes en schickelijck: fraai en netjes.

1949 parmantich: deftig.

1950 Daar gaat hy: hier begint het zesde toneel van het vijfde bedrijf; even: juist; 'tis assen dingh wil wesen: dat treft.

1951 pocht: pronkt; schrift: geschrift, boekaant.; tijt ... an: tijgt aan, begint.

1952 Ehem, tsist, fuw: klanknabootsingen van ongearticuleerde geluiden: luidruchtig schrapen van de keel, fluiten; poep: vergeefs!; bromt: klinkt.

[p. 299]

 

Ehem noch iens, 'tschijnt dat de man weynich te beurs komt,

 

Want alsmen daar eens proest so kijckt elck strack voor aar om.¹⁹⁵⁴

1955

Jongetjen hou! of houwje man, roept Domine Iohannum Notarum.¹⁹⁵⁵

 

Ay elenbaas fluyt soo langh, soo langh tot dat hy staat stil.¹⁹⁵⁶

jan

 

Miester Jan daer is een man die u wat spreken wil.

notaris

 

Wel ouwe Patriot, wel Patróón, bon jours wat is jou seggen?¹⁹⁵⁸

geeraart

 

Ick souw daer garen een Certeficacy of een attestacy beleggen.¹⁹⁵⁹

1960

Hoe hietet nou oock? 'tis men vergheten, laat sien, hoe wast?¹⁹⁶⁰

notaris

 

Fijn man ic moet gaan schryven een Testement, hout myn niet vast,¹⁹⁶¹

 

Daar leyt een man op sijn doodt-bedt en wacht al schryvende de Notaris.¹⁹⁶²

geeraart

 

Ghy moet nóótsakelijck met mijn gaan en maken een Inventaris.

1954 elck strack voor aar: de een nog vlugger dan de anderaant..

1955 Jongetjen: G. richt zich tot de klerk; hou! of houwje man: woordspeling met de interjectie hou (hee!) en het werkwoord houden: hou! of liever hou je man (je meester) staande.

1956 elenbaas: beste man (lett. edele baas).

1958 Patriot: eig. burger; hier, evenals Patroon, aanspreekvorm voor een man op jaren; zie Inl. blz. 25 v.

1959 Ick souw enz.: G. is zich ervan bewust iets te zeggen, dat hij zelf niet begrijpt; een certificatie of attestatie beleggen betekent niets.

1960 'tis men vergheten: ik ben het vergeten (men: me).

1961 Fijn man: beste man (vgl. vs. 1815).

1962 al schryvende: om (het testament) te schrijvenaant..

[p. 300]

notaris

 

Ja wel ick mach me gaan, eer jyder me wert gheinteriseert,¹⁹⁶⁴

1965

Ick souwt niet doen speciaal, en hadje niet so ghedolleert.¹⁹⁶⁵

geeraart

 

Waar sal ic de Schout best vinden? tot Anne klaas inde Hóóren,¹⁹⁶⁶

 

Of tot het leckere waartjen inde Munnekedammer tóóren?¹⁹⁶⁷

 

Hy lóópt al wat wiltjes, 'tis trouwen heurlie mannier,¹⁹⁶⁸

 

Siet nu ick van hem spreeck, so komt hy juyst hier.

Geeraart. De Schout. De Diefleyers. Notaris. Klerck.

geeraart

1970

Goeden dach mijn Heer Schout, so jy van wegen u ampt en officy,¹⁹⁷⁰

 

Elck een schuldich zijt te doen behulp, recht en Justicy,

 

So bid ick dat je eens met my gaat hier ontrent,¹⁹⁷²

 

Op dat ick mijn eygen huur-huys open in u presency met consent.¹⁹⁷³

schout

 

Wel waarom? hoe is de saack, en waar is 'thuys gheleghen?

1964 mach me gaan: zal maar meegaan; me ... gheinteriseert: door benadeeld.

1965 speciaal: vriend; ghedolleert: geklaagd.

1966 Anne Klaas: naam van de herbergier; Anne: mannennaam; inde Hóóren: vgl. vs. 13.

1967 leckere: ‘fijnproevende’ (m.b.t. dranken; vgl. vs. 1204).

1968 lóópt al wat wiltjes: leidt een erg ongeregeld leven; heurlie mannier: hun manier van leven (van alle schouten)
- Diefleyers: dezelfden als de Rakkers van de naamlijst. Hier begint het zevende toneel van het vijfde bedrijf.

1970 so: daar.

1972 hier ontrent: hier in de nabijheid, hier dichtbij.

1973 presency: aanwezigheid; consent: officiële toestemming; zie Inl. blz. 44 v.

[p. 301]

geeraart

1975

Een Quidam (heerschip) haddet ghehuurt, en die is wech e tegen.¹⁹⁷⁵

 

En eer dat hy zijn inboel by nacht mocht krygen van mijn gront,¹⁹⁷⁶

 

So sou ick mijn garen versekeren, en beschryven 'tgoetje terstont.¹⁹⁷⁷

 

Siet hier is de Notaris met de steboon al in presensy.¹⁹⁷⁸

schout

 

Ick moet een valsche munter, een gelt-schroyer, nemen in apprehency.¹⁹⁷⁹

1980

Want sy hebben des Konings munt niet allien gheslaghen, maar d'alloy vervalst,¹⁹⁸⁰

 

En wordense kregen, sy worden in oly e soon, ten minsten onthalst,¹⁹⁸¹

 

^* Of de hant afgehouwen en gewurcht, ten mach niet minder wesen,

 

Met een bortje met koper-gelt, an heur staack, het is so afgelesen:¹⁹⁸³

 

Oock sijn hier een deel wilde geusen, en guyts, die uyt een duyvelsche lust,¹⁹⁸⁴

1985

Met haar predicatie en t'samenrotten perturberen de gemeene rust,¹⁹⁸⁵

 

Tot achterdeel vande Moer de kerck, en de heylighe Inquisicy,¹⁹⁸⁶

 

Die moet ic gaan vangen tot voorstant van de Goddelijcke justicy,¹⁹⁸⁷

 

Want siet de Spaansche Raat, die hebbense verklaart¹⁹⁸⁸

 

Gheóórdeelt, en ghedoemt te water, vuyr, en swaart,¹⁹⁸⁹

1990

Dat volckje dat moet vóórt, ick macher niet op toeven.¹⁹⁹⁰

 

Het onkruyt wast so niet als de Godloose boeven.

1975 een Quidam: een kale meneer; heerschip: heerschap; wech e tegen: weggetogen.

1976 inboel: inboedel; krygen: weghalen; van mijn gront: uit mijn huis (de grond waarop mijn huis staat; vgl. vs. 2094).

1977 mijn garen versekeren: me graag zekerstellen; beschryven: laten inventariseren.

1978 in presensy: aanwezig.

1979 gelt-schroyer: geldsnoeier; iemand die enig metaal van de muntrand afhaalt; nemen in apprehency: in verzekerde bewaring stellen.

1980 gheslaghen: nagemaakt; d'alloy: het gehalte aan goud of zilver.

1981 kregen: gepakt; e soon: gezoden, gekookt.

* G 2 r^o

1983 bortje met koper-gelt: op deze wijze werd aangeduid, voor welk misdrijf (vs. 1980) ze waren gestraft; staack: schandpaal; afgelesen: afgekondigd, vastgesteld.

1984 een deel: een aantal (vgl. vs. 1832); wilde geusen: losbandige ketters; guyts: schurken.

1985 t'samenrotten: samenscholenaant.; perturberen: verstoren; gemeene: algemene.

1986 achterdeel: nadeel, schade; de Moer de kerck: onze moeder de Heilige Kerk (vgl. vs. 1560).

1987 vangen: gevangen nemen; voorstant: bevordering.

1988 Spaansche Raat: Raad van Beroerten; hebbense: constructio ad sensum, heeft ze.

1989 verklaart Gheóórdeelt, en ghedoemt: gevonnist en veroordeeld verklaardaant.; te water, vuyr, en swaart: tot verdrinking, verbranding en onthoofding.

1990 vóórt: weg, uit de weg geruimd; ick macher niet op toeven: ik kan er niet mee wachten.

[p. 302]

 

Daar is gisteren weer een Geus-Liedtboeck verspreyt,¹⁹⁹²

 

Dat bitter schempt en schiet op onse Gheestelijckheyt,¹⁹⁹³

 

En op den Roomschen Paus met al wat in de staat is.¹⁹⁹⁴

1995

Ja op den Coningh selfs, dat 's crimen laesae Majestatis.¹⁹⁹⁵

 

Dit komt ons nerghens van als van dit snóót ghespuys,

 

Het welck is uytghekipt te Hóóren en 'tEnckhuys,¹⁹⁹⁷

 

Dat moet ick halen op, en ick meent te belóópen,¹⁹⁹⁸

 

Eert die boeckebinders aan Jan alleman verkóópen.¹⁹⁹⁹

geeraart

2000

Ay gouden heerschip komt en helpt mijn eerst voort.²⁰⁰⁰

 

Johannes Philorum, om Gods wil spreeckt een wóórt.

notaris

 

Mijn Heer Substituyt kan ick u niet beweghen?²⁰⁰²

 

So doetet om de Man, want siet hy is verleghen.²⁰⁰³

schout

 

Dominus Notarius, wel treet dan wacker aan.²⁰⁰⁴

geeraart

2005

't Gelieft mijn Heer de Schout int midden dan te gaan.²⁰⁰⁵

1992 Geus-Liedtboeck: bundel gedichten met zangwijzen, anti-Spaans en anti-katholiek.

1993 schempt en schiet: schimpt en smaalt, scheldtaant.; onse Gheestelijckheyt: de r.k. geestelijkheid.

1994 in de staat is: tot de geestelijke stand behoortaant..

1995 den Coningh: Philips II; selfs: zelf; crimen laesae Majestatis: het misdrijf van majesteitsschennis.

1997 Het welck: hetgeen, datgene wat (slaat op het geuzenliedboek); uytghekipt: uitgebroeid; Hóóren en Enckhuys: dit waren toenmaals geuzensteden; zie voor de hele passus Inl. blz. 19 v.

1998 halen op: in beslag nemen; ick meent te belóópen: ik denk het te pakken te krijgen.

1999 Eert die boeckebinders: eer de boekhandelaars het.

2000 gouden: voortreffelijk, edel.

2002 Substituyt: plaatsvervangend officier van justitie (vgl. vs. 2118) (?)aant..

2003 verleghen: in verlegenheid.

2004 treet dan wacker aan: ga dan snel op weg.

2005 int midden: de ereplaatsaant..

[p. 303]

De buuren, Balich een Tinnegieter, Jasper Goutsmit, Joost, Otje dickmuyl.

balich

 

Wel Joosje mit je kroosje, wel Jasper sinje daar?²⁰⁰⁶

jasper

 

Wel Balich binje mal? jy vraacht alliens ofje niet en saeght waar ick waar,²⁰⁰⁷

 

Loof jy jou ooghen niet? dat gheeft men vry wat wongder?²⁰⁰⁸

balich

 

Mal of niet, daar loopt somtijts vry wat ongder,²⁰⁰⁹

2010

'tIsser so klaar niet oft een duyf e lesen hadt, ist niet so Joost?²⁰¹⁰

joost

 

Ast is vaar, ast is Balichbuur, vaartjes neus is moertjes troost.²⁰¹¹

 

Wel waar jy na toe, so noest, gaeje t'samen om een potje?²⁰¹²

jasper

 

'tIs alle daagh gheen potjes tijt, ist niet so? seght Otje?

otje

 

Wat sal ick segghen, ja of neen, ick weter niet van,²⁰¹⁴

2006 Wel Joosje: Hier begint het achtste toneel van het vijfde bedrijf. Joosje mitje kroosje: speels rijm, zoals een Elsje met haar pelsjeaant.; kroos: hoofd.

2007 alliens of: evenals of.

2008 Loof: geloof; dat gheeft men vry wat wongder: dat verwondert me zeer.

2009 daar loopt somtijts vry wat ongder: daar komt soms vrij veel aan te pas, het is niet altijd zo eenvoudig te beslissenaant..

2010 'tIsser so klaar niet enz.: het is er niet zo klaar (netjes), alsof een duif alles had opgepikt; spreekwoordelijke uitdr.aant..

2011 Ast is: zo is het; vaartjes neus enz.: je hebt pas zekerheid, als je iemand van aangezicht tot aangezicht ziet.

2012 noest: (ijverig) flink, met flinke pas; potje: potje bier.

2014 niet: niets.

[p. 304]

2015

Ick ben so vies niet as kattestront, ick drinck wel een kan²⁰¹⁵

 

Alst gheleghen komt, gisteren was ick noch rechtschapen duytsch by de borsten,²⁰¹⁶

 

Ick hadt mijn leven niet e looft dat Floris so flensten en morsten²⁰¹⁷

 

Met de kaart, en hy bot as de Droes, dat's immers gien reyns.²⁰¹⁸

joost

 

Waar waarje tot moer joosten, of tot moer huygen of tot meyns?²⁰¹⁹

2020

Met de vlack, of inde koddery, of int vergulde Serpent?²⁰²⁰

jasper

 

Mijn dunckt datje al de Herberghen van 't Langt schier kent.

otje

 

Wel gheefje dat so nuw Jasper? en sou ick dat niet weten?²⁰²²

 

^*Heb ick niet in de kroegen, en tavarens, mijn leven miest versleten?²⁰²³

balich

 

Dat is jou groote eer luysbos, foey (dats fray) jy bent een geest,²⁰²⁴

2025

Hadje noch ien paar bienen Otje dick-muyl, jy waart een beest.²⁰²⁵

2015 vies: kieskeurig, misschien woordspelend met vies: smerigaant..

2016 rechtschapen duytsch: flink vrolijk; de borsten: de vrienden.

2017 flensten en morsten: vals speelde, knoeide.

2018 bot: dobbelt vals; de Droes: de duivel; immers: beslist; gien reyns: onbehoorlijk (niets zuivers).

2019 tot: bij, in de herberg van; meyns: mannenaam.

2020 Met de vlack: Meyns met de vlack, met de wijnvlek (blauwrode vlek in de huid)aant.; de koddery: de grappenmakerij (kodde: grap, vgl. vs. 418); vgl. vs. 13.

2022 gheefje: d.i. geeft je (vgl. vs. 2008); gheefje dat so nuw: komt je dat zo vreemd voor (nuw: nieuw).

* G 2 v^o

2023 tavarens: taveernen.

2024 Dat is jou groote eer: daar leg je grote eer mee in (ironisch); jy bent een geest: jij kunt er wat mee (vgl. vs. 570).

2025 noch enz.: nòg een paar.

[p. 305]

otje

 

Hoe heylich binje nou? wil ickje wat seggen Balich?²⁰²⁶

 

Ghy bint een fyne Priester, seecker jy bint wel half salich,²⁰²⁷

 

Ghy bint van 't ninne-nijptsche geloof, gy hoeftet niet te roepen kijnt,²⁰²⁸

 

Ghy gaat me wel inde Kerc daarmen de heyligen met hoepen bijnt,²⁰²⁹

2030

De spaansche seckt, die hangtje somwijls geweldich anje gat:²⁰³⁰

 

Secht nou enreys Balich, waar is het beste smockelbier inde stadt?²⁰³¹

 

Int Sinterklaas-straat, of in Dirck-van-Assen-steech?²⁰³²

 

Dat jy 't pijntjen om een blanck, van mal van passe kreech.²⁰³³

 

En jy selt de bier-kost wel krygen Jasper goet bloet, al sinje wat sneechjes,²⁰³⁴

2035

Daarom gaje met de Droochscheerders, om de goetkoop in slopjes en in steechjes,²⁰³⁵

 

In sint Jacobs-straat, inden arm, inde kolck, ben ick mal?²⁰³⁶

 

Waarom niet? op de bier-kay, inde nieuwe stadt, op de waal en over al,²⁰³⁷

 

Daart ontrouwe Bierdragers, die des Heeren tol ontsteelen²⁰³⁸

2026 Hoe heylich binje nou?: (ingesloten antwoord) je bent schijnheilig.

2027 salich: heilig; misschien tevens: dronken.

2028 ninne-nijptsche geloof: dronkemansgeloof (ninnen, nijpen: drinken), variërende woordspeling met Mennonitische (Mennonietsche)aant.; gy hoeftet niet te roepen: je hoeft het niet luidkeels bekend te maken, iedereen weet het; kijnt: kind; ook een man kon daarmee worden aangesproken.

2029 me: mede, ook; de Kerc enz.: nl. de kroeg; heyligen enz.: wijn- of biervaten; met hoepen bijnt: met hoepels of ringen bindt.

2030 seckt: soort wijn (sp. vino seco); gat: mond.

2031 smockelbier: soort bier (vgl. vs. 253), woordspeling met ‘gesmokkeld bier’.

2032 Int Sinterklaas-straat: in tsinter enz. (?); de S. Niclaesstraat was tussen de Bierkay en de Warmoesstraat; Dirck-van-Assen- steech: tussen Warmoesstraat en Oude Kerk.

2033 Dat: daar, d.i. waar (?)aant.; om een blanck: voor zes duiten (d.i. voor weinig geld); mal van passe: bijnaam van de waard, die flink mal was (vgl. vs. 92)aant..

2034 al sinje wat sneechjes: als je maar een beetje slim bentaant..

2035 Droochscheerders: lakenscheerders; de goetkoop: de goedkoopte.

2036 sint Jacob-straat: tussen Nieuwedijk en Op 't Water; arm, kolck: namen van sloppen; de eerste kwam op de Nieuwedijk uit; ben ick mal: waar of niet.

2037 bier-kay: Oudezijds Voorburgwal linkerzijde als men noordwaarts gaat; hier werd het bier uit Rotterdam en Delft gelost; zie Inl. blz. 22; nieuwe stadt: zie Inl. blz. 22; de waal: vgl. vs. 1172.

2038 Daart: Waar het; ontrouwe: oneerlijke; des Heeren tol: de aan de overheid verschuldigde accijns (vgl. vs. 1219).

[p. 306]

 

De knoeten brengen thuys, om dubbelt loon, op Burgers ceelen.²⁰³⁹

2040

Ick souw wel wat meer seggen, had ick een quaa buy,

 

Maar de schelmery sel wel uytkomen van sommige luy,

 

Wel Balich waar heen? en waar hebjyt emunt mannen?²⁰⁴²

balich

 

Ick heb hier een man verhuurt betielen, kannelaars en kannen,²⁰⁴³

 

En tinne tafel-borden, daar souw ick gaan om mijn gelt,

2045

En maken dattet voort tot onsent wert bestelt,²⁰⁴⁵

 

Wel waar gaa jy na toe?

jasper

 

Ick sou hier by gaan halen²⁰⁴⁶

 

Mijn Tapyten en gouwt leer, en late my betalen²⁰⁴⁷

 

Te deghen van de huur, indient hem niet en dient,²⁰⁴⁸

 

'Tis al een maant gheleen dat ick sem heb uytghelient.²⁰⁴⁹

otje

2050

En ick gaa hier een Brabrander een Monseur versoecken,²⁰⁵⁰

 

Die ic heb gebrocht eenige stucken wercx, sowel panneel als doecken,

 

Fray gheschildert, wel vast ghestelt, en wel uytghemaackt,²⁰⁵²

 

Schoone Historytjes, so wel ghekleedt als naackt,²⁰⁵³

 

Indiense mijn Heer so wel anstaan, als sy mijn behaghen,

2039 knoeten: Moffen, of scheldnaam voor vreemdelingen in het algemeen; Burgers ceelen: geleibrieven op naam van een poorter; alleen poorters mochten tappen.

2042 waar hebjyt emunt: waar hebben jullie het op gemunt, waar willen jullie naar toe.

2043 betielen: platelen, tinnen schotels (vgl. vs. 139); kannelaars: kandelaars.

2045 tot onsent: bij mij thuis; wert bestelt: wordt bezorgd.

2046 hier by: hier in de buurt.

2047 gouwt leer: goudleren behangsel.

2048 van de huur: voor het huren; indient hem niet en dient: als hij ze niet nodig heeft, niet wil houden.

2049 een maant gheleen: zie Inl. blz. 15; sem: ze hem.

2050 Brabrander: vgl. vs. 1601, 1612; versoecken: een bezoek brengen.

2052 wel vast ghestelt: heel goed gecomponeerd of gegroepeerd; uytghemaackt: uitgewerkt.

2053 Historytjes: nl. verhalen uit de Griekse mythologie (vgl. vs. 2059).

[p. 307]

2055

En maken wy de koop het sal al veel bedraghen,²⁰⁵⁵

 

Want daar is vry wat goets. Ten eersten, een figuur²⁰⁵⁶

 

Van Luyckes van Leyen, en een van Albert-duur,²⁰⁵⁷

 

Van Heemskerck, van Hol-been, van Bacio Bandenel,²⁰⁵⁸

 

Die strijdt van Herkules, met den Wacht-hondt vande Hel,²⁰⁵⁹

2060

En ander dingen meer, soo moderen als antijck,²⁰⁶⁰

 

Ick hadse hem niet ghedaan, en waar de man niet rijck,²⁰⁶¹

 

Want daar isser soo veel om een Saal te stoffeeren,²⁰⁶²

 

Daarmen logeeren sou Princen en groote Heeren,

 

Daar gaa ick nu na toe. Laat sien hoe is zijn naam?

2065

Singjeur Jerolimo, al-even-wel so een Taflet is bequaam.²⁰⁶⁵

joost

 

Wel die man woont in mijn buurt, daar gaaje meer als seecker,²⁰⁶⁶

 

Ick deedt hem lestent noch twee schroeven en een beecker,²⁰⁶⁷

 

^* Met silvere schalen, met koppen noch daar by,

 

Met een dozijn lepelen, en een sout-vat twee dry,

2070

Ick hebt hem bygheset, en dat ter goeder trouwen,²⁰⁷⁰

 

Ick vraagh hem oock wel eens of hyse voort wil houwen.²⁰⁷¹

 

Wel wat voor volck komt hier? Wel hay hier is de Schouwt.

2055 En maken wy de koop: en wij de koop maken, en wij tot overeenstemming komen over de koop; al veel: heel veel.

2056 vry wat goets: vrij veel (de woordgroep is kwantitatief, niet kwalitatief bedoeld); figuur: figuurstuk.

2057 Luyckes van Leyen: Lucas van Leyden (1494-1533); Albert- duur: Albrecht Dürer (1471-1528).

2058 Heemskerck: Maarten van Heemskerk (1498-1574); Hol- been: Hans Holbein (1497-1543); Bacio Bandenel: Baccio Bandinelli (1493-1560).

2059 Die: de; Herkules: of Herakles, beroemde Griekse held; zijn overwinning van de driekoppige helhond Cerberus was de laatste van de twaalf hem opgelegde taken.

2060 moderen: modern; antijck: in klassieke trant.

2061 ghedaan: op zicht gestuurd (vgl. vs. 2067); en waar de man niet rijck: als de man niet rijk was.

2062 om een Saal te stoffeeren: dat je er een zaal mee kunt stofferen.

2065 Taflet: opschrijfboekje; al even-wel enz.: zo'n opschrijfboekje is toch maar makkelijk.

2066 daar gaaje meer als seecker: daar loop je absoluut geen risico mee.

2067 deedt: leende (vgl. vs. 2084); schroeven: voetstukken waarop met klampen een beker werd vastgeschroefd.

* G 3 r^o

2070 bygheset: toevertrouwd, gestuurd.

2071 oock: evenals Otje (vgl. vs. 2054 vlg.); voort: verder.

[p. 308]

Schout, Diefleyers, Notaris, Getuygen, de Klerck, Robbeknol, Byateris, Geeraart, de Spinsters, Balich, Joost, Jasper, Ot.^-

schout

 

Wel sluyt de deur eens op.²⁰⁷³

geeraart

 

Wat isser dat noch houwt?

balich

 

Wel wat is hier te doen?

trijn

 

De man is banckerot.

joost

2075

Banckerot? banckerot? och! dat verhoede Godt.

jasper

 

De Nicker, is hy deur?²⁰⁷⁶

schout

 

Hoe dringje? proper gasten.

- Schout enz.: in de opsomming volgt Byateris onmiddellijk op Robbeknol; hij bevindt zich nog steeds in haar macht (vgl. vs. 1933). Hier begint het negende toneel van het vijfde bedrijf.

2073 sluyt ... op: maak open; Wat isser dat noch houwt: wat houdt nog tegen. G. kan de deur niet direct open krijgen. Daarna wordt hij blijkbaar afgeleid; hij neemt aan het twistgesprek deel.

2076 De Nicker: bij de duivel; deur: weg, voortvluchtig; proper gasten: kalm, mensen (vgl. vs. 171).

[p. 309]

otje

 

Mijn Heer mach ick het mijns met eeren niet antasten?²⁰⁷⁷

schout

 

Neen, of ja, ick weet niet, het macher wel na zijn.²⁰⁷⁸

jasper

 

Wel mach ick dan met recht niet spreken op het mijn?²⁰⁷⁹

balich

2080

Ick geer het mijns weerom, al souw icker om vechten.²⁰⁸⁰

schout

 

Mijn lieve man ghy meucht u selven soo niet rechten,²⁰⁸¹

 

Daar zijn de Rechters toe, die houwent voor een keur,²⁰⁸²

 

Al waart u eygen goedt, de huys-huur die gaat veur.²⁰⁸³

joost

 

Ghelooft mijn Heer de Schout, dat ickt de man maar liende²⁰⁸⁴

2085

Doen hy uyt Brabant kreegh sijn aldernaaste vrienden,²⁰⁸⁵

 

Ick deedt op goedt gheloof, ick had gheen quaat vermoen,²⁰⁸⁶

 

En ben ic het nu quijt, dat sou de duyvel doen.²⁰⁸⁷

2077 het mijns: het mijne; met eeren: zonder bezwaar; antasten: in bezit nemen.

2078 het macher wel na zijn: het kan best zijn.

2079 spreken op: aanspraak maken op.

2080 geer het mijns weerom: wil het mijne terughebben (geer: begeer).

2081 meucht ... rechten: kunt recht verschaffen.

2082 toe: voor; houwent voor een keur: beschouwen het als een wettelijke bepaling (vgl. vs. 1768); t (het) verwijst naar vs. 2083.

2083 gaat veur: moet het eerst (uit de inboedel) betaald worden.

2084 liende: leende.

2085 zijn aldernaaste vrienden: zijn familie (vgl. vs. 1709); dit waren zijn Antwerpse schuldeisers!; zie Inl. blz. 65.

2086 deedt: deed hetaant.; gheloof: vertrouwen.

2087 dat sou de duyvel doen: dan zou de duivel ermee spelen.

[p. 310]

otje

 

Heer Schouwt ick heb de mensch de schildery laten kijcken,²⁰⁸⁸

 

Om ofse hem te koop niet wel souwen ghelijcken;²⁰⁸⁹

2090

Ick hebse op't besien tot synent maar ghebrocht,²⁰⁹⁰

 

En ick en hebse hem niet heel en al verkocht,²⁰⁹¹

 

Daar zijn stucken by van bey mijn beste-moederen.²⁰⁹²

schout

 

Ja dat is niemendal het zijn vertrouwde goederen,²⁰⁹³

 

Men doet daar op geen recht.

geeraart

 

'tHoort mijn, 'tstaat op mijn grongt.

balich

2095

De gallich om u hals hoort jou, ghy ouwen hongt,²⁰⁹⁵

 

Ghy selt mijn tinnewerck nu altemaal weer gheven,²⁰⁹⁶

 

Of jy seltet (ick sweert) beklaghen al jou leven.

otje

 

Geeft mijn, mijn schildery, hoor jy wel ouwe knecht?²⁰⁹⁸

2088 de schildery: het schilderwerk, de schilderijen (vgl. vs. 2098).

2089 Om ofse enz.: om te onderzoeken of hij ze misschien wilde kopenaant.; ghelijken: bevallen.

2090 op't besien: op zicht; tot synent: bij hem thuis.

2091 niet heel en al: helemaal niet.

2092 bey mijn beste-moederen: mijn beide grootmoeders.

2093 vertrouwde: aan een ander toevertrouwde; op vertrouwde goederen kon men geen eigendomsrecht meer laten gelden.

2095 hoort jou: hoort jou toe; reactie op: 'tHoort mijn (vs. 2094).

2096 tinnewerck: tinnen voorwerpen.

2098 mijn, mijn: mij mijn (vgl. vs. 2185); knecht: kerel, vent.

[p. 311]

geeraart

 

Doen ick u onghelijck? so spreeckt men an met recht.²⁰⁹⁹

jasper

2100

Jy Susannes boef, onthouwje mijn Tapyten?²¹⁰⁰

 

Mijn Gouwt leer en mijn goedt? so sal ick jou doot smyten.²¹⁰¹

geeraart

 

Dat lech ick in kennis, ick neem u tot tuych mijn Heer.²¹⁰²

schout

 

Swijght allegaar, weest stil het is u meerder eer,²¹⁰³

 

'Tzijn keuren vande stadt, wie salse anders maken?²¹⁰⁴

2105

Ick raa u eens so stouwt dat ghy hem an souwt raken.²¹⁰⁵

 

Vervecht noch en verpraat u goede saken niet,²¹⁰⁶

 

'Twaar beter dat ghy-lie het ande Heeren liet.²¹⁰⁷

 

Sluyt op, en daar me voort, ick raa u niet te kyven.²¹⁰⁸

geeraart

 

Wel aan, Heer Notaris tijdt wacker an 'tbeschryven.²¹⁰⁹

Sy soecken int leeghe huys.

2099 Doen ick u onghelijck: doe ik u onrecht aan; spreeckt men an met recht: klaag mij bij het gerecht aan.

2100 Susannes boef: ouwe smeerlap; toespeling op het bekende verhaal in de Apocriefe Boeken; onthouwje: behoud je onrechtmatig.

2101 smyten: slaan.

2102 Dat lech ick in kennis: dat geef ik aan bij het gerecht; tuych: getuige; mijn Heer: hij richt zich tot de schout.

2103 het is u meerder eer: dat past u beter.

2104 anders maken: veranderen.

2105 Ick raa u eens so stouwt enz.: durf hem eens aanraken! (vgl. vs. 2207).

2106 Vervecht ... en verpraat: bederf met vechten en praten, met twisten.

2107 de Heeren: de overheid; liet: overliet.

2108 daar me voort: daarmee uit. Eerst nu opent G. de deur van het huis (vgl. vs. 2073).

2109 tijdt: tijg, ga; wacker: flink, snel; beschryven: inventariseren (vgl. vs. 1977).

[p. 312]

jasper

2110

Daar speelt de Nicker mee, het heele huys is leegh.

balich

 

^* O ackermenten, o doot! gants swongden dats gien deegh.²¹¹¹

otje

 

Waar heb jy kleyne schelm mijn schildery ghelaten?

joost

 

Waar zijn mijn schalen, en mijn koppen, en souwt-vaten?

 

En al mijn silver tuygh? secht bengel?²¹¹⁴

robbeknol

 

Dat weet Godt.

jasper

2115

Waar is mijn goet?

robbeknol

 

Weet ict?

otje

 

Ja wel ic wort schier sot

 

De jongen spot met ons, en is noch onbekommert.²¹¹⁶

* G 3 v^o

2111 ackermenten: bastaardvloek (vgl. vs. 297); doot: dito, bij Gods (Christus') dood; gants swongden: bij Gods wonden (vgl. vs. 570, en voor de schrijfwijze vs.793); dats gien deegh: dat is mis (vgl. vs. 486).

2114 silver tuygh: zilverwerk.

2116 onbekommert: op vrije voeten.

[p. 313]

balich

 

Waar is mijn Tin? segt op!

robbeknol

 

Wat weet ic inde Lommert,

 

Of tot de Diefjes-vaars.²¹¹⁸

jasper

 

Mijn Heer de Officier

 

Komt toch (soo't u ghelieft) eens met u dienaars hier,

2120

En vangt dees jonge guyt. Want hy weet vande slagen,²¹²⁰

 

Voor seecker hebben syt te nacht al wech ghedraghen.²¹²¹

schout

 

Vat hem Meyndert, also, stucke-diefs gaat met mijn,²¹²²

 

Ghy moet voor dese reys, dats mijn ghevanghen zijn.²¹²³

robbeknol

 

Och Heere Godtje och!

schout

 

Ick sel jou gevangen leggen.

2118 tot de Diefjes- vaars: bij de heler (vgl. voor de s vs. 858); Officier: substituut officier van justitie (vgl. vs. 2002)aant..

2120 vangt: neem gevangen; guyt: schelm; hy weet vande slagen: hij kent de knepen, hij weet er alles van.

2121 Voor seecker: ongetwijfeld; te nacht: vannacht; al: allemaal.

2122 stucke-diefs: gemene dief.

2123 voor dese reys: voor deze keer, nu; dats: namelijk.

[p. 314]

robbeknol

2125

Och! och! mijns lijfs genaa, laat mijn los, ick sal seggen²¹²⁵

 

Al 'tgene dat ick weet.

schout

 

Spreeckt op, en hebt geen vrees.

robbeknol

 

Mijn Heeren hoort toe, zijn goederen zijn dees,

 

So hy mijn heeft geseyt selfs met sijn eygen woorden.²¹²⁸

 

Mijn Heeren, mijn Heeren hy sey dat hem toebehoorden

2130

Een goe gront van een huys, en een ouwt duyve kot,²¹³⁰

 

Maar 'tis nou wat vergaan, vervallen, en verrot.

geeraart

 

Notaris schrijft dat op, en rept u hant wat vaardich,

 

Ten kan so slecht niet zijn of 'tis so veel wel waardich,²¹³³

 

Als hy mijn schuldich is.

notaris

 

Waar leytet, an wat kant?

robbeknol

2135

Na dat ick heb verstaan, so leytet in zijn Lant.²¹³⁵

notaris

 

Wy zijn hier wel geraackt.²¹³⁶

2125 mijns lijfs genaa: genade voor mijn leven.

2128 so: zoals; selfs: zelf.

2130 gront van een huys: grond waarop een huis kan staan (?)aant..

2133 waardich: waard.

2135 Na dat ick heb verstaan: naar ik begrepen heb.

2136 wel geraaekt: mooi terechtgekomen (ironisch).

[p. 315]

schout

 

Wel dat is wel gesproken.²¹³⁶

geeraart

 

Van waar is hy?

robbeknol

 

Van waar? van't dorep van Hoboken,

 

Daar by Antwerpen heen.²¹³⁸

notaris

 

Van wie is hy toch daar?

robbeknol

 

Ick weet niet: van niemant: 'kversinme van zijn vaar.²¹³⁹

schout

2140

Wel dat is goet bescheyt.²¹⁴⁰

notaris

 

Wel dat is soet mijn Heeren,

 

Dit relaas is genoch om u te kontenteren,²¹⁴¹

 

Al was u schult, en eys noch andermaal so gróót:²¹⁴²

 

Van zijn vaar, van zijn vaar, ó mijn ick lachmen dóót.

2136 dat is wel gesproken: zeg dat wel.

2138 Daar by Antwerpen heen: ergens in de buurt van Antwerpen.

2139 'kversinme: ik vergis me, bedenk me.

2140 goet bescheyt: een aardig antwoord; soet: plezierig.

2141 genoch: genoeg; kontenteren: tevreden stellen (fr. contenter).

2142 schult, en eys: schuldeis, wat je als schuldeiser te vorderen hebt; nog andermaal: nog eens.

[p. 316]

els kals. Jut Jans. Ot. Trijn Snaps.

 

Mijn Heeren met verlof, de jongen is onschuldich,

2145

Och hy is simpel, slecht, onnoosel en eenvuldich,²¹⁴⁵

 

Dus bidden wy dat ghy zijn jonckheyt doch verschoont,²¹⁴⁶

 

En oock heeft hy niet langh by dees zijn Heer ghewoont,

 

Daarom weet hy niet meer van dese saack te kallen,²¹⁴⁸

 

Als ghy oft ick, of oock als yemant van ons allen,

2150

Des daags quam hy by ons en klaaghden ons zijn noot.

jut

 

En dan kreech hy van ons somtijts een stickje broot,²¹⁵¹

 

Of eenich ander spijs, na dat het was gheschapen,²¹⁵²

 

Dan ging hy in zijn huys voort by zijn meester slapen,

 

De knecht weet nergens van: ay-lieve laat hem gaan,

2155

^* Die jongen het gien schult, daar wil ick borch veur staan.

schout

 

Maar vroutjes weetjet wel? daar zijn veel loose guyten,²¹⁵⁶

 

Die anders zijn in't hert als sy schijnen van buyten,

 

Het is een argen schalck, vol slimme pottery.²¹⁵⁸

trijn

 

Heer Schouwt het is een Jool.²¹⁵⁹

schout

 

Wel an ick geefje vry.

2145 simpel, slecht ... eenvuldich: eenvoudig (van geest); onnoosel: argeloos.

2146 bidden: vragen; doch: toch; verschoont: spaart.

2148 kallen: zeggen, vertellen.

2151 stickje: stukje.

2152 na dat het was gheschapen: zoals het uitkwam.

* G 4 r^o

2156 loose guyten: sluwe schelmen; daar zijn enz.: motto van het stuk (vgl. vs. 41, 2223); zie Inl. blz. 84 v. en 90 v.

2158 argen schalck: slimme schavuit; slimme pottery: smerige bedriegerij, smerige streken (vgl. vs. 449).

2159 Jool: onnozele hals; geefje vry: stel je in vrijheid.

[p. 317]

robbeknol

2160

Ic bedancje Heerschip seer.

schout

 

Gaat stracx voort uyt mijn oogen.²¹⁶⁰

balich

 

Krijgh ick de Banckrotier, ick selt hem so uyt drogen.²¹⁶¹

jasper

 

Gans lyden dat ick mocht ick sneet hem of de strot,²¹⁶²

 

Ick ben bedurven heel, dat weet de goede Godt.²¹⁶³

joost

 

Wie hoorden sulcken stick van al zijn leven spreken,²¹⁶⁴

2165

Dat ick de schellem hadt, ick souw hem wis doorsteken.²¹⁶⁵

 

De knecht van 't Goutsmits gilt, die wil ick stuuren om,²¹⁶⁶

 

'Tis haggelijck dat ick noch an het myne kom.²¹⁶⁷

binnen.

otje

 

Wel Godt verset u schaa: nu wil ick oock gaan wanderen,²¹⁶⁸

2160 stracx: dadelijk; voort: weg. Hierna begint het tiende toneel van het vijfde bedrijf.

2161 ick selt hem so uyt drogen: ik zal het hem zó betaald zetten ...!; wschl. met de intonatie van de niet afgemaakte zin (vgl. vs. 2215).

2162 Gans lyden: bastaardvloek (vgl. vs. 58); dat ick mocht: als ik kon.

2163 bedurven heel: helemaal geruïneerd.

2164 hoorden: hoorde; sulcken stick: zo'n (sterk) stuk, zo iets (vgl. vs. 428); spreken: vertellen.

2165 Dat: als; wis: vast, zeker.

2166 stuuren om: rondsturen (om bij opkopers naar de ontvreemde voorwerpen te zoeken); zie Inl. blz. 42.

2167 haggelijck: zeer onzeker, an het myne kom: mijn bezittingen terugkrijg.
- binnen: zie Inl. blz. 39.

2168 verset: vergoede; u schaa: uw schade; wanderen: reizen, rondtrekken.

[p. 318]

 

En vervolgen de fiel van d'een plaats op den anderen,²¹⁶⁹

2170

En schrijven hem vast na in d'een en d'ander stadt,²¹⁷⁰

 

Soo raack ick an het mijns, of so wort hy ghevat.

balich

 

O bloet ick ben so quaat, al laat ick het niet blijcken,²¹⁷²

 

Maar ist geen schelmen werck de armen uyt te strijcken?²¹⁷³

jasper

 

Hier is niet toe te doen, als voor te bidden Jóóst.²¹⁷⁴

2175

Hy voelt geen ongheluck die hem met arger tróóst.²¹⁷⁵

Sylien binnen.

Notaris, de Getuygen, de Schout, en Steeboon. Geeraart, Byateris, en al den hoop.

notaris

 

Wie sal mijn betalen 'tgeldt van de Inventaris?

schout

 

Komt voort en schaft mijn hier mijn loon of mijn salaris,²¹⁷⁷

 

Wel waar na wachtje he? knap helpt my voort an gelt.²¹⁷⁸

2169 fiel: fielt, schoft; op: naar.

2170 schrijven hem ... na: hem van stad tot stad vervolgen met schriftelijke verzoeken om zijn aanhouding; vast: voortdurend.

2172 bloet: bastaardvloek, (bij) Gods (Christus') bloed.

2173 uyt te strijcken: te bedriegen.

2174 niet toe te doen: niets aan te doen; als voor te bidden: dan erom te bidden; Joost: zie Inl. blz. 39.

2175 hem met argher tróóst: steun zoekt bij de gedachte, dat er erger dingen zijn.
- al den hoop: de hele troep; zie Inl. blz. 40. Hier begint het elfde toneel van het vijfde bedrijf.

2177 Komt voort: schiet op.

2178 waar na: waarop; knap: vlug.

[p. 319]

geeraart

 

Met oorelof mijn Heer, ick pas u niet en spelt.²¹⁷⁹

notaris

2180

Komt Bestevaartje komt, sel jy mijn schrijf gelt geven?²¹⁸⁰

geeraart

 

Waar van? ick kenje niet, ghy hebt mijn niet e schreven.²¹⁸¹

schout

 

Voort, voort betaalt mijn gang, en sonder lang te staan.²¹⁸²

geeraart

 

Ick kenje niet schuldich, ghy hebt gants niet ghedaan,²¹⁸³

 

Had ghy die stucke-diefs ghekreghen of gevangen,

2185

Soo wou ick jou, jou loon mildelijcke garen langhen.²¹⁸⁵

schout

 

Nu tast vry diepjes toe, en geeft my voort de ruymt,²¹⁸⁶

 

Want ick heb om uwent wil een grooter saack versuymt.

2179 Met oorelof: met (uw) verlof, neem me niet kwalijk; pas u niet en spelt: betaal u niets (vgl. vs. 1211).

2180 mijn: mij.

2181 Waar van: waarvoor (vgl. vs. 2176); ick kenje niet: ik erken je niet (als iemand aan wie ik iets schuldig ben); mijn niet e schreven: niets voor mij geschreven, geen inventaris gemaakt.

2182 staan: dralen.

2183 Ick kenje niet schuldich: ik erken niet, dat ik je iets schuldig ben; gants niet: helemaal niets.

2185 jou, jou loon: aan jou jouw loon; vgl. voor de komma vs. 2098; mildelijcke garen: buitengewoon graag (vgl. vs. 1083); langhen: geven.

2186 tast vry diepjes toe: tast flink diep in de beurs; geeft mij voort de ruymt: laat me daarna gaan.

[p. 320]

notaris

 

So doe ick van ghelijck: wel wat sal jou ghebreecken,²¹⁸⁸

 

Flucx geeft mijn dat mijn komt, 'tis lang ghenoch gekeecken,²¹⁸⁹

2190

Houwt mijn niet langer op, wel op, en maacktet af.²¹⁹⁰

schout

 

Schickt u te gelt gheswint eer icker raat toe schaf,²¹⁹¹

 

Ja stel jy mijn te werck, en wildy niet betalen?

notaris

 

Had ghy mijn niet van doen, waarom quamt ghy mijn halen?²¹⁹³

 

Nu geeft de booden 'thaar en hellipt my an 't mijn.²¹⁹⁴

geeraart

2195

Wy seggen dat wy u int minst niet schuldich zijn:

 

Komt levert my de Act, of geeftse dese vrouwe.

notaris

 

Ick hebse niet volmaackt.²¹⁹⁷

byateris

 

Argo, oock onghehouwe²¹⁹⁷

 

^* Te betalen, hoe ist? of wat mien gy mijn vrient,

2188 So doe ick van ghelijck: dat heb ik ook; wat sal jou ghebreecken: wat mankeert je.

2189 mijn komt: mij toekomt; gekeecken: niets gedaan, niet gedaan wat er te doen is.

2190 wel op: wel aan (vgl. vs. 870); maacktet af: maak er een eind aan.

2191 Schickt u te gelt: haal je geld te voorschijn; eer icker raat toe schaf: eer ik mijn maatregelen daartoe neem.

2193 van doen: nodig.

2194 de booden: de twee stadsboden; 'thaar: het hunne.

2197 volmaackt: opgemaakt.

2197 Argo: ergo, derhalve; onghehouwe: ongehouden, (ik ben) niet verplicht.

* G 4 v^o

[p. 321]

 

Dat ick u gheven sal dat ghy niet hebt verdiendt?

2200

So mal en ben ick niet.

geeraart

 

Ghy eyscht te onbescheyen.²²⁰⁰

schout

 

Nu voort stelt mijn te vreen, ick mach niet langher beyen.²²⁰¹

notaris

 

Ick heb uyt myn kantoor gheweest so langhen tijt,

 

'tIs reden, noch 'tis recht dat ghy so beestich zijt,²²⁰³

 

Ick heb om u versuymt 'tprofijt van gróóter saken.

schout

2205

Hoe ist? ist hier van 't mal? ick moeter een eynt of maken.²²⁰⁵

 

Antony grijpt het bedt, en brenghtet stracx al vóórt,²²⁰⁶

 

Inde boeyen.²²⁰⁷

byateris

 

So stout, dat jy neemt dat mijn hoort,

 

Ick seghje lechtet neer, wel an en latet legghen.

2200 te onbescheyen: erg onbehoorlijk.

2201 mach ... beyen: kan wachten.

2203 beestich: onbeschoft.

2205 ist hier van't mal: zijn jullie allemaal gek (vgl. vs. 1182); of: aan (eig. af, van).

2206 Antony: een der stadsboden, der ‘rackers’; stracx: dadelijk.

2207 Inde boeyen: naar de gevangenis (vgl. vs. 34); So stout: waag het eens (vgl. vs. 2105); dat mijn hoort: wat mij toebehoort.

[p. 322]

schout

 

Wel roept myn voor het recht, so jy wat hebt te segghen.

byateris

2210

Is dit een stadt van recht? 'tis een stadt van ghewelt.

schout

 

Ick neemje goetkóóp mee, of schickt my an mijn ghelt,²²¹¹

 

Komt t'onsent, maecktet of, so raack jy ande peys lief.²²¹²

byateris

 

Bin jy een Schout? jy bint een overgheven vleys-dief.²²¹³

 

Jy bint een siel-moorder! jy bloetsuyper! jy fiel!²²¹⁴

2215

O jy gheweldenaar, krijch ickje by myn siel.²²¹⁵

 

Dats alliens. bin gy een Schout? een Schout? en doeje sulcke dingen?²²¹⁶

 

De jonghes sellen nou wel ien Lietje van u singhen,

 

Indien dat gy iens wort op lelijckheyt betraapt.²²¹⁸

 

Nu ick mach gaan na huys: ick heb mijn gat welle schraapt.²²¹⁹

2211 neemje ... mee: nl. als arrestante; goetkóóp: zonder omhaal; schickt my: help me.

2212 maacktet of: maak de zaak in orde; wat de schout hiermee bedoelt, blijkt uit het woord vleys-dief in vs. 2213; raack jy ande peys: maak je vrede; lief: lieve meid (ironisch).

2213 overgheven: gemene (vgl. vs. 303); vleys-dief: vrouwenjager. Hier begint het twaalfde toneel van het vijfde bedrijf: Robbeknol op; zie Inl. blz. 39.

2214 siel-moorder: zielemoordenaar, die een ander psychisch te gronde richt.

2215 gheweldenaar: tiran; krijch ickje enz.: krijg ik je in mijn handen, dan bij mijn ziel ...! (ze maakt de zin niet af).

2216 Dats alliens: dat doet er niet toe; dit slaat op hetgeen ze na siel verzwijgt (vgl. vs. 76).

2218 lelijckheyt: een gemeenheid; betraapt: betrapt.

2219 mach: zal maar (vgl. vs. 2221); ick heb mijn gat welle schraapt: (wel geschraapt) ik ben hier mooi te pas gekomen (ironisch). Hierna begint het dertiende toneel van het vijfde bedrijf.

[p. 323]

geeraart

2220

Goeden dach Byateris, nu wil ick mynder wege gaan,

 

Ick mach deyncken mijn huys dat het so langh leegh e staan,²²²¹

 

Hadieu buurtgens, vaart wel, en deynckt op 'tgheen ghy siet:²²²²

 

Al siet men de luy men kentse daarom niet.

els

 

Hoe dickwils wert den mensch door schóóne schijn bedroghen,²²²⁴

2225

Het schaat mijn buur-man niet, hy is gróót van vermoghen.²²²⁵

jut

 

Maar die 't de arme luy so diefs ghewijs strijckt deur,²²²⁶

 

Die wensch ick oock een bast na Keyser Karels keur.²²²⁷

 

Indien hier yemant is die meent dat wy hem raken,²²²⁸

 

Wy sullent na sijn sin veranderen en vermaken,²²²⁹

2230

By so ver dat zijn jonst ons maar die vrientschap doet,²²³⁰

 

Dat hy ons seyt en schrijft hoe dat men 't stellen moet.

2221 mijn huys enz.: ik ben al zo lang van huis geweest (zijn woning heeft leeg gestaan, omdat hij er niet in was).

2222 op 'tgheen ghy siet: vgl. vs. 41.

2224 wert: wordt. Hier begint het veertiende toneel van het vijfde bedrijf.

2225 buur-man: bedoeld is Geeraart; gróót van vermoghen: welgesteld.

2226 die 't: die; ‘Friese’ vorm van het betr. vnw.aant.; die 't de arme luy enz.: Jut doelt op Jerolimo, in wie zij (ze kent zijn voorgeschiedenis niet) een bankroetier-zondernood ziet; zie Inl. blz. 68aant.; de arme luy: nl. Otje c.s., die in vergelijking met G. niet welgesteld zijn (vgl. vs. 2173); diefs ghewijs: zie Inl. blz. 67; strijckt deur: bedriegt, oplicht.

2227 bast: strop; na: naar, in overeenstemming met; Keyser Karels keur: vgl. vs. 360.

2228 Indien enz.: Jut richt zich tot het publiek in de zaal; zie Inl. blz. 40. Hier begint het vijftiende, afsluitende toneel van het vijfde bedrijf.

2229 na: naar.

2230 By so ver dat: in zoverre als, gesteld dat; jonst: genegenheidaant.; vrientschap: vriendelijkheid, genoegen.

[p. 324]

robbeknol

 

Mijn Heeren, wie ghy zijt, heeft u dit spel behaaght?²²³²

 

So ghy u ghelt en tijdt in ghener wijs beklaaght,

 

So tóóntet ons met vreucht, en doet my alle na,²²³⁴

2235

En soo 't u wel ghevalt, so roept eenstemmich ja.

Volmaackt in't Iaar 1617.^-

In April.

G.A. Bredero.

'tKan verkeeren.^-

t'Amsterdam: By Nicolaes Biestkens, Drucker der Duytscher Academie: inde Lelie onder de Doornen.^-

2232 Mijn Heeren: schijnt ook op de dames in de zaal te kunnen slaan (vgl. vs. 1851); wie ghy zijt: wie je ook bent.

2234 doet my alle na: hier applaudisseert hijaant..

- Volmaackt: voltooid.

- 'tKan verkeeren: zinspreuk van Bredero, waarin zijn inzicht in de wisselvalligheid van alle aardse zaken is vastgelegd.

- Nicolaes Biestkens: drukker te Amsterdamaant..

1880 boven dit vs. Trijn Snaps B2 en andere drukken Trijn Jans - 1880 deur B2 deuer

1892 Mieuwe A Nieuwe

1903 goet// het B2 goet het - 1908 wet-spul A, D wet- spil

1916 jy H je

1943 boven dit vs. ontbreekt Jut in B2

1963 Inventaris. B2 Inventaris,

1969 spreeck A spreeckt - 1974 in B2 persoonsaanduiding boven dit vs. en eveneens in de marge.

2005 bij dit vs. ontbreekt Geeraart in B2.

2033 Dat jy H Daer jy - mal van passe H van mal passe

2097 Of jy H Of je

2110 leegh. B2 leegh,

2121 hebben B2 hebbent

2176 Notaris B2 in de marge Norar.

2181 kenje A kenne - schreven. B2 schreven,

2198 mien gy H mien jy

2209 so jy H so je - 2212 raack jy H raack je - 2212 vóór dit vs. in de marge Robb (beschadigd)

2214 fiel! B2 fiel? - 2216 bin gy H bin je

- Volmaackt enz. B2 cursief, de eigennaam in romein.