Moortje en Spaanschen Brabander

[p. 348]

Vyfde deel

De Spinsters. Els Kals. Trijn Snaps. Robbeknol

 

els

Wat seghje me daar of, maar is je Miester so deur e gaan,¹⁸⁸⁰
En seyt hy niet iens adieu? wel dats niet buerlijck e daan.¹⁸⁸¹
Jawel het moeytmen van jou miester, Robknol jaa't veurseker.¹⁸⁸²
Lustje te drincken, drinckt uyt de houte-kit, ick heb gien sulv're Beker¹⁸⁸³
Gelijck de rijcke luy: nou assen man, noch iens verhaaltje ien reys.¹⁸⁸⁴

 

trijn

Hebje hongher vryer? gaat tot ongsent, snijt ham ende weg, of vleys,¹⁸⁸⁵
Of watje lust vaar, het is veur jou as veur myn eyghen selven.
Alle dingh was wel, konje nou wat graven, spitten, en delven,¹⁸⁸⁷
Want sint Teunis-dijck die is by Diemerdam gheborsten uyt:¹⁸⁸⁸
Wat heb ick myn leven mennighen kruywagentje voort e kruyt,
Ick hadder lust in, ick dedet werentich met een goet behaghen;¹⁸⁹⁰
Hoe plech ick te singhen: buyten binne palen geheyt, met blick beslagen,¹⁸⁹¹
Mieuwe stronckt vret in, vret in: kenje nou wel kruye volle wagens op.¹⁸⁹²
Als ick het lensje uyttrock, daar lach de kroo, dan wacker met de schop.¹⁸⁹³

 

els

Neen as hy wat doen wil, hy sel hier t'Amsterdam wel voort raken:¹⁸⁹⁴

1880 of: van; deur e gaan: ervandoor gegaan

1881 buerlijck: zoals onder buren past

1882 moeytmen: spijt me

1883 houte-kit: houten kan

1884 assen man: flink, noch iens verhaaltje ien reys: doe je nog maar eens te goed

1885 tot ongsent: in ons huis; weg: een soort witbrood

1887 alle dingh was wel, konje nou wat: alles zou goed zijn, als je nu wat kon

1888 gheborsten uyt: doorgebroken

1890 werentich: waarachtig; met een goet behaghen: met veel plezier

1891 plech: placht; binne: bennen, zijn

1892 mieuwe stronckt vret in: meeuwenstront vreet in (vandaar het beslaan met blik); op: omhoog, tegen de dijk op; (het is discutabel of volle wagens op ook tot de tekst van het werkliedje behoort)

1893 lensje: pennetje, spietje; kroo: lading van de kruiwagen; wacker: flink (aan het werk)

1894 voort raken: aan de slag, vooruitkomen

[p. 349]

Komt hy by de Stadts Metselaar die sel hem om ien haverstroo opper-knecht maken,¹⁸⁹⁵
Hy helpt so mennigen kromtong van luycker-walen en van goet,¹⁸⁹⁶
'tIs beter (alsmen kan) dat ment immers an Hollanders doet.¹⁸⁹⁷

 

trijn

Hadje kennis ande Overluy vande Visschers dat jy die ginght vraghen,¹⁸⁹⁸
Om ien penningjen op je borst, so mochtje moytjens vis draghen,¹⁸⁹⁹
Dat brenght 'sjaars al hiel veul op, so veul, ick weet niet hoe.

1895 om ien haverstroo: zonder meer; opper-knecht: opperman, hulpje van een metselaar

1896 kromtong: kromprater; van luyckerwalen en van goet: van lieden uit het gebied van Luik en dergelijk volk

1897 immers: in elk geval

1898 Overluy: bestuurders van het gilde; dat... vraghen: dan moest je die gaan vragen

1899 penningjen: metalen plaatje als bewijs van aanstelling

Tweede uytkomen. het vyfde deel

Geeraart. Byateris. Els. Robbeknol. Jut

 

geeraart

Al zijnse rijck, ick betrouw de Brabanders niet veul toe,¹⁹⁰¹
Het is en Volckje dat op kleyne renten geweldige moet // het,¹⁹⁰²
'tIs een goet man die wel betaalt, en een rijc man die veel goet // het,¹⁹⁰³
Betrouwen bedrieght, sich voor dich, trouw is weynich, hoe grooter Monseur,¹⁹⁰⁴
Hoe gróóter ghelóóf, hoe gróóter dief, hoe eerder deur.¹⁹⁰⁵
Voerder lestent gien banckerot daar men een kerck op miende te bouwen?¹⁹⁰⁶

 

byateris

De menschen lieve man, sijn langher niet te betrouwen.

1901 al zijnse rijck: ook als ze rijk zijn; betrouw de Brabanders niet veul toe: vertrouw de Brabanders niet erg

1902 renten: inkomsten; geweldige moet het: zich erg veel verbeeldt

1903 goet: eerlijk; wel betaalt: goed van betalen is

1904 betrouwen bedrieght: vertrouwen stelt teleur; sich voor dich: zie voor je, kijk maar uit (gezegde)

1905 ghelóóf: krediet; deur: ervandoor

1906 voerder lestent gien: ging er laatst niet iemand; miende: dacht te kunnen

[p. 350]

Tis hedensdaags een wet-spul, 'tis werelts vergang doe dogest niet:¹⁹⁰⁸
Maar is het zijn levelijcke daghen wel int karstenrijck e schiet,¹⁹⁰⁹
Dat droncke dirckje bewesen het an klaasje vet sijn swagher?¹⁹¹⁰
Nou hy hem beroyt te poorten uytte jaacht het, de eerloose hoerjager,¹⁹¹¹
So wil hy noch de man van sijn Susters Dochter op het lijf,¹⁹¹²
En noch so veel, ick kantje niet verhalen in een uur vier vijf,¹⁹¹³
De guytsche bedrieghery die de ootmoedige schalck heeft bedreven,¹⁹¹⁴
Daar sel hy ten jongsten dach int óórdel sware rekening of geven.¹⁹¹⁵
Hoe vaart? wort jy niet moe? hoe ist? sinne-wer noch niet schier?¹⁹¹⁶
Ja wel waar sinne mijn oogen? Gerrit-buur klopt gy, 't is hier.

Hy klopt.

 

byateris

Trouwen vrient jy hebt wel meer gheklopt an huysen die groot sijn.¹⁹¹⁸
Jy klopt al de buurt wacker.¹⁹¹⁹

 

geeraart

Hey noch iens, ofse allegaar doot zijn?

 

byateris

Jy bongster op buurman of jer garen in // waert.¹⁹²⁰

 

els

Wel wat ghewelt is daar? jy raast alliens of je uyt je sin // waert,¹⁹²¹
Wat is u gheliefte? wilje wat hebben, spreeckt met ghemack?¹⁹²²

1908 tis hedensdaags een wet-spul - doe dogest niet: men wedijvert tegenwoordig met elkaar om niet te deugen (Stutterheim, zie diens aant. op zijn p. 360); 'tis werelts vergang: zo is het beloop van de wereld

1909 zijn levelijcke daghen: van zijn levensdagen, ooit; karstenrijck: in de christelijke wereld

1910 dat: wat; bewesen het: heeft aangedaan; sijn swagher: zijn (Dirckjes) zwager, of schoonzoon

1911 hoerjager: hoerenloper

1912 op het lijf: te grazen nemen

1913 noch so veel: nog zo veel anderen; kantje: kan het je

1914 guytsche: schurkachtige; de ootmoedige schalck: de schurk met zijn geveinsde nederigheid

1915 int óórdel: bij het laatste oordeel; rekening: rekenschap, verantwoording; of: van

1916 hoe vaart: hoe gaat het; sinne-wer noch niet schier: zijn we er nog niet bijna

1918 trouwen: waarachtig

1919 al de buurt: de hele buurt; ofse allegaar doot zijn: zijn ze soms allemaal dood?

1920 bongster: bonst er; garen: graag

1921 ghewelt: lawaai; alliens of je: net alsof je; uyt je sin: gek geworden

1922 wat is u gheliefte: wat wil je; ghemack: kalmte

[p. 351]

 

geeraart

Ic hoorder, het huys is myn, ten roert jou niet, hoorje dat wel bedelsack?¹⁹²³
Ic wilder in wezen, jaac, so siet, wel hoe selt hier locken?¹⁹²⁴

 

els

Vaar baert so niet, de Man is te middach na Vyanen getrocken,¹⁹²⁵
Siet hier is de sleutel van de deur, hy hetse hier inne leyt,¹⁹²⁶
En sijn jonghen hebben wy gheherrebercht uyt barmherticheyt.¹⁹²⁷

 

byateris

Waar sinje mannetje? komt voor den dach, komter uyt,¹⁹²⁸
Waar is jou Miester heen?¹⁹²⁹

 

robbeknol

Inde Uytertsche schuyt.

 

geeraart

Waar is hy heen?¹⁹³⁰

 

robbeknol

Wat weet icker of.

 

geeraart

Hoe selt hier dagen?

Jy seltet myn seggen, of by den element jy krijcht de huyt vol slagen.¹⁹³¹

 

robbeknol

Wat sel ic je seggen dat ic niet en weet?¹⁹³²

 

geeraart

Ic ga om de schout,

Sie toe Byateris, datje de schelmsche jongen so lang vast hout,
Veurseker so wort hy binnens-kamers lustich watte gispelt,¹⁹³⁴
Buuren helpt dat Wijf, of ick selt op jou verhalen, indien hy heur ontwispelt.¹⁹³⁵

1923 ic hoorder: ik hoor hier thuis, ik moet hier wezen; ten roert jou niet: het gaat jou niets aan

1924 jaac: ja (dat wil ik); so siet: zo is het; hoe selt hier locken: wat zullen we nu hebben

1925 vaar baert so niet: beste man, ga niet zo tekeer; te middach: rond de middag

1926 inne leyt: binnen gelegd

1927 gheherrebercht: onderdak verleend

1928 sinje: ben je; komter uyt: nl. uit het huis van de spinsters

1929 Uytertsche schuyt: de trekschuit naar Utrecht

1930 of: van; hoe selt hier dagen: wat krijgen we nou

1931 by den element: bastaardvloek, verzwakte vorm van bij Gods elementen

1932 om de schout: de schout halen

1934 binnens-kamers: bij een niet-openbare ondervraging; lustich watte gispelt: flink afgeranseld

1935 dat Wijf: Byateris; ontwispelt: ontglipt

[p. 352]

Ic selt hem verlieren, dat loof ic, en ic sel voort met ien¹⁹³⁶
Na Miester Joannes Pillorum de Notaris gaan sien,¹⁹³⁷
Op dat hy ons een Inventaris van 't Huys-raat mach schryven.

 

byateris

Ay komt toch strick stracx weer.¹⁹³⁹

 

geeraart

Ick sel gien oomblick uyt blyven.

 

els

Ay lieve wijfje, om Gods-wil laat de schamele jonge gaen,¹⁹⁴⁰
Wat wiljet hem wyten, dat sijn Miester het e daen?¹⁹⁴¹

 

byateris

Gaan laten? gaan laten? wat haast, ic wor schier uyt mijn sinnen.¹⁹⁴²

 

jut

Al goelickjes Vrouwtje, 'tsus, sus komt so lang hier binnen.¹⁹⁴³

Notaris. Klerck, met twe Steboon⁺

 

notaris

Hebjet protokol al vaerdich? vergheetje oock yet Jan?¹⁹⁴⁴

 

jan

Ick hebbet altemaal ghereet onder mijn arm: treet vry wat an.¹⁹⁴⁵
Waar selle wy gaan miester tot de Waart inde drie dweylen?¹⁹⁴⁶

 

notaris

Wy selle met de Pachters en peyler vande Wynen gaan peylen:¹⁹⁴⁷
Volch jy myn freytjes en schickelijck by de straat,¹⁹⁴⁸
Want het staat wel dat een goet Notaris parmantich gaat.¹⁹⁴⁹

1936 verlieren: afleren; dat loof ic: dat beloof ik je; met ien: in één moeite door

1937 na - gaan sien: gaan halen

1939 strick stracx weer: rechtstreeks terug

1940 schamele: arme

1941 wyten: verwijten, aanwrijven

1942 wat haast: ik denk er niet over

1943 al goelickjes: kalm maar

+ Steboon: stadsboden, vergelijkbaar met deurwaarders

1944 protokol: boek waarin de akten worden ingeschreven; vaerdich: klaar voor het gebruik; vergheetje oock yet: je hebt toch niets vergeten

1945 treet vry wat an: ga maar gerust door

1946 de drie dweylen: naam van de herberg, genoemd naar een (hier komisch bedoeld?) uithangbord

1947 Pachters: pachters van de drankaccijnzen; peyler vande Wynen: ambtenaar die de hoeveelheid wijn mat voor de accijns

1948 freytjes en schickelijck: netjes en gepast

1949 parmantich: deftig

[p. 353]

Geeraart. Notaris. Klerck en Ghetuyghen

 

geeraart

Daar gaat hy even uyt, 'tis assen dingh wil wesen,¹⁹⁵⁰
Hoe pocht hy met dat schrift, daar tijt hy juyst an 'tlesen.¹⁹⁵¹
Ehem! tsist! ehem! fuw! poep! ick roep dattet bromt.¹⁹⁵²
Ehem noch iens, 'tschijnt dat de man weynich te beurs komt,
Want alsmen daar eens proest so kijckt elck strack voor aar om.¹⁹⁵⁴
Jongetjen hou! of houwje man, roept Domine Iohannum Notarum.¹⁹⁵⁵
Ay elenbaas fluyt soo langh, soo langh tot dat hy staat stil.¹⁹⁵⁶

 

jan

Miester Jan daer is een man die u wat spreken wil.

 

notaris

Wel ouwe Patriot, wel Patróón, bon jours wat is jou seggen?¹⁹⁵⁸

 

geeraart

Ick souw daer garen een Certeficacy of een attestacy beleggen.¹⁹⁵⁹
Hoe hietet nou oock? 'tis men vergheten, laat sien, hoe wast?¹⁹⁶⁰

 

notaris

Fijn man ic moet gaan schryven een Testement, hout myn niet vast,¹⁹⁶¹
Daar leyt een man op sijn doodt-bedt en wacht al schryvende de Notaris.¹⁹⁶²

 

geeraart

Ghy moet nóótsakelijck met mijn gaan en maken een Inventaris,

 

notaris

Ja wel ick mach me gaan, eer jyder me wert gheinteriseert,¹⁹⁶⁴
Ick souwt niet doen speciaal, en hadje niet so seer ghedolleert.¹⁹⁶⁵

1950 even: juist; 'tis assen dingh wil wesen: je moet het maar treffen

1951 pocht: pronkt; schrift: geschrift; tijt - an: begint

1952 ehem, tsist, fuw: klanknabootsingen: G. probeert door kuchen, sissen en fluiten de aandacht van de notaris te trekken; poep: jawel, tevergeefs; bromt: klinkt

1954 elck strack voor aar: de een nog vlugger dan de ander

1955 (tot de klerk) hou! of houwje man: hou (hee), of liever gezegd, hou je meester staande

1956 elenbaas: beste man

1958 Patriot: eig. burger, hier, evenals Patróón: aanspreekvorm voor een oudere man

1959 een Certeficacy of een attestacy beleggen: Geeraart wil iets zeggen als beslag leggen, maar raakt verward in het notariële jargon

1960 'tis men vergheten: ik ben het vergeten

1961 fijn man: beste man; vast: op

1962 al schryvende de Notaris: de notaris om (het testament) te schrijven

1964 mach me gaan: ik zal maar meegaan; eer jyder me wert gheinteriseert: voor jij erbij benadeeld wordt

1965 speciaal: vriend; ghedolleert: geklaagd

[p. 354]

 

geeraart

Waar sal ic de Schout best vinden? tot Anne klaas inde Hóóren,¹⁹⁶⁶
Of tot het leckere waartjen inde Munnekedammer tóóren?¹⁹⁶⁷
Hy lóópt al wat wiltjes, 'tis trouwen heurlie mannier,¹⁹⁶⁸
Siet nu ick van hem spreeck, so komt hy juyst hier.

Geeraart. De Schout. De Diefleyers. Notaris. Klerck⁺

 

geeraart

Goeden dach mijn Heer Schout, so jy van wegen u ampt en officy,¹⁹⁷⁰
Elck een schuldich zijt te doen behulp, recht en Justicy,
So bid ick dat je eens met my gaat hier ontrent,¹⁹⁷²
Op dat ick mijn eygen huur-huys open in u presency met consent.¹⁹⁷³

 

schout

Wel waarom? hoe is de saack, en waar is 'thuys gheleghen?

 

geeraart

Een Quidam (heerschip) haddet ghehuurt, en die is wech e tegen.¹⁹⁷⁵
En eer dat hy zijn inboel by nacht mocht krygen van mijn gront,¹⁹⁷⁶
So sou ick mijn garen versekeren, en beschryven 'tgoetje terstont.¹⁹⁷⁷
Siet hier is de Notaris met de steboon al in presency.¹⁹⁷⁸

 

schout

Ick moet een valsche munter, een gelt-schroyer, nemen in apprehency.¹⁹⁷⁹
Want sy hebben des Konings munt niet allien gheslaghen, maar d'alloy vervalst,¹⁹⁸⁰
En wordense kregen, sy worden in oly e soon, ten minsten onthalst,¹⁹⁸¹
Of de hant afgehouwen en gewurcht, ten mach niet minder wesen,

1966 de Hóóren, de Munnekedammer tóóren: namen van herbergen

1967 leckere: kieskeurige, die een fijnproever is

1968 lóópt al wat wiltjes: leidt nogal een ongeregeld leven; heurlie mannier: hun manier van doen (van alle schouten)

+ Diefleyers: schoutendienaren, rakkers

1970 so: daar

1972 hier ontrent: hier dichtbij

1973 in u presency met consent: in uw aanwezigheid en met uw toestemming

1975 Quidam: een kale meneer; e tegen: getogen, gegaan

1976 krygen: weghalen; van mijn gront: uit mijn pand

1977 mijn garen versekeren: mij graag zeker stellen; beschryven: inventariseren

1978 in presency: aanwezig

1979 gelt-schroyer: geldsnoeier, iemand die wat metaal van de muntrand afhaalt; nemen in apprehency: in verzekerde bewaring stellen

1980 gheslaghen: nagemaakt; d'alloy: het gehalte aan edel metaal

1981 kregen: gepakt; e soon: gekookt

[p. 355]

Met een bortje met koper-gelt, an heur staack, het is so afgelesen:¹⁹⁸³
Oock sijn hier een deel wilde geusen, en guyts, die uyt een duyvelsche lust,¹⁹⁸⁴
Met haar predicatie en t'samenrotten perturberen de gemeene rust,¹⁹⁸⁵
Tot achterdeel vande Moer de kerck, en de heylighe Inquisicy,¹⁹⁸⁶
Die moet ic gaan vangen tot voorstant van de Goddelijcke justicy,¹⁹⁸⁷
Want siet de Spaansche Raat, die hebbense verklaart¹⁹⁸⁸
Gheóórdeelt, en ghedoemt te water, vuyr, en swaart,
Dat volckje dat moet vóórt, ick macher niet op toeven.¹⁹⁹⁰
Het onkruyt wast so niet als de Godloose boeven.¹⁹⁹¹
Daar is gisteren weer een Geus-Liedtboeck verspreyt,
Dat bitter schempt en schiet op onse Gheestelijckheyt,¹⁹⁹³
En op den Roomschen Paus met al wat in de staat is.¹⁹⁹⁴
Ja op den Coningh selfs, dat 's crimen laesae Majestatis,¹⁹⁹⁵
Dit komt ons nerghens van als van dit snóót ghespuys,
Het welck is uytghekipt te Hóóren en 'tEnckhuys,¹⁹⁹⁷
Dat moet ick halen op, en ick meent te belóópen,¹⁹⁹⁸
Eert die boeckebinders aan Jan alleman verkóópen.¹⁹⁹⁹

 

geeraart

Ay gouden heerschip komt en helpt mijn eerst voort.²⁰⁰⁰

1983 met een bortje met koper-gelt: d.w.z. ter aanduiding van het soort misdrijf; staack: schandpaal; het is so afgelesen: zo is het officieel afgekondigd

1984 een deel wilde geusen: een stel bandeloze ketters (‘bosgeuzen’); guyts: boeven

1985 haar predicatie en t'samenrotten: hun preken en samenscholing; perturberen: verstoren; gemeene: algemene

1986 achterdeel: nadeel; de Moer de kerck: de moederkerk, de roomskatholieke kerk

1987 vangen: gevangen gaan nemen; voorstant: bevordering

1988 de Spaansche Raat: de Raad van Beroerten, de door het Spaanse bewind ingestelde speciale rechtbank; die hebbense... en swaart: die heeft hen gevonnist en veroordeeld verklaard tot verdrinking, verbranding en onthoofding

1990 vóórt: weg, uit de weg geruimd; ick macher niet op toeven: ik kan er niet mee wachten

1991 wast so niet: groeit zo (snel) niet

1993 schempt en schiet: schimpt en scheldt; onse: de rooms-katholieke

1994 wat in de staat is: wat tot de geestelijke stand behoort (Prudon)

1995 den Coningh: Filips ii; selfs: zelf; crimen laesae Majestatis: het misdrijf van majesteitsschennis

1997 het welck: slaat op dit ghespuys; uytghekipt: uitgebroed; te Hóóren en 'tEnckhuys: Hoorn en Enkhuizen behoren tot de eerste steden die de kant van de geuzen hebben gekozen

1998 dat: het geuzenliedboek uit vs. 1992; halen op: in beslag nemen; ick meent te belóópen: ik denk het te pakken te krijgen

1999 eert die boeckebinders: voordat de boekhandelaars het

2000 gouden heerschip: zeer edele heer

[p. 356]

Johannes Philorum, om Gods wil spreeckt een wóórt.

 

notaris

Mijn Heer Substituyt kan ick u niet beweghen?²⁰⁰²
So doetet om de Man, want siet hy is verleghen.²⁰⁰³

 

schout

Dominus Notarius, wel treet dan wacker aan.²⁰⁰⁴

 

geeraart

't Gelieft mijn Heer de Schout int midden dan te gaan.²⁰⁰⁵

De buuren, Balich een Tinnegieter, Jasper Goutsmit, Joost, Otje Dickmuyl

 

balich

Wel Joosje mit je kroosje, wel Jasper sinje daar?²⁰⁰⁶

 

jasper

Wel Balich binje mal? jy vraacht alliens of je niet en saeght waar ick waar,²⁰⁰⁷
Loof jy jou ooghen niet? dat gheeft men vry wat wongder?²⁰⁰⁸

 

balich

Mal of niet mal, daar loopt somtijts vry wat ongder,²⁰⁰⁹
'tIsser so klaar niet oft een duyf e lesen hadt, ist niet so Joost?²⁰¹⁰

 

joost

Ast is vaar, ast is Balichbuur, vaartjes neus is moertjes troost.²⁰¹¹
Wel waar jy na toe, so noest, gaeje t'samen om een potje?²⁰¹²

 

jasper

'tIs alle daagh gheen potjes tijt, ist niet so? seght Otje?

 

otje

Wat sal ick segghen, ja of neen, ick weter niet van,²⁰¹⁴

2002 mijn Heer Substituyt: (ten onrechte?) als vleiend bedoelde aanspreking van de schout

2003 verleghen: in verlegenheid, in moeilijkheden

2004 treet dan wacker aan: stap dan flink door

2005 int midden: d.i. op de ereplaats

2006 Joosje mit je kroosje: speels rijm, mogelijk van kroost, kenmerkend uiterlijk; sinje: ben je

2007 alliens of je niet en saeght: net alsof je niet zou zien

2008 loof: geloof; dat gheeft men vry wat wongder?: dat verwondert me nogal

2009 daar loopt somtijts vry wat ongder: dat is niet altijd duidelijk te onderscheiden

2010 'tisser so klaar niet oft een duyf e lesen hadt: het is niet altijd zo ‘klaar’ (helder, maar ook: netjes) alsof een duif alles had opgepikt (spreekwoordelijke uitdrukking)

2011 ast is: zo is het; vaartjes neus is moertjes troost: je hebt pas zekerheid als iemand vlak voor je staat (ook een obscene toespeling?)

2012 jy: gaan jullie; noest: vol ijver; potje: potje bier

2014 niet: niets

[p. 357]

Ick ben so vies niet as kattestront, ick drinck wel een kan²⁰¹⁵
Alst gheleghen komt, gisteren was ick noch rechtschapen duytsch by de borsten,²⁰¹⁶
Ick hadt mijn leven niet e looft dat Floris so flensten en morsten²⁰¹⁷
Met de kaart, en hy bot as de Droes, dat's immers gien reyns.²⁰¹⁸

 

joost

Waar waar je? tot moer joosten, of tot moer huygen of tot meyns²⁰¹⁹
Met de vlack, of inde koddery, of int vergulde Serpent?²⁰²⁰

 

jasper

Mijn dunckt datje al de Herberghen van 't Langt schier kent.

 

otje

Wel gheefje dat so nuw Jasper? en sou ick dat niet weten?²⁰²²
Heb ick niet in de kroegen, en tavarens, mijn leven miest versleten?²⁰²³

 

balich

Dat is jou groote eer luysbos, foey (dats fray) jy bent een geest,²⁰²⁴
Hadje noch ien paar bienen Otje dick-muyl, jy waart een beest.²⁰²⁵

 

otje

Hoe heylich binje nou? wil ickje wat seggen Balich?²⁰²⁶
Ghy bint een fyne Priester, seecker jy bint wel half salich,²⁰²⁷
Ghy bint van 't ninne-nijptsche geloof, gy hoeftet niet te roepen kijnt,²⁰²⁸
Ghy gaat me wel inde Kerc daarmen de heyligen met hoepen bijnt,²⁰²⁹
De spaansche seckt, die hangtje somwijls geweldich anje gat:²⁰³⁰

2015 vies: kieskeurig (woordspel met vies = smerig)

2016 rechtschapen duytsch: flink vrolijk; borsten: kameraden

2017 mijn leven niet e looft: van mijn leven niet geloofd; flensten en morsten: vals speelde, knoeide

2018 bot: dobbelt vals; Droes: duivel; immers gien reyns: bepaald geen zuivere koffie

2019 tot: bij, in de herberg van; meyns met de vlack: Meyns (mansnaam) met de (wijn?)vlek

2020 koddery: lett. grappenmakerij (verwijzing naar een uithangbord?)

2022 gheefje dat so nuw: vind je dat zo vreemd

2023 tavarens: taveernen

2024 dat is jou groote eer: daar leg je grote eer mee in; luysbos: (scheldwoord); jy bent een geest: jij bent me er een

2025 noch ien paar: nóg een paar

2026 hoe heylich binje nou: wat ben je nu schijnheilig!

2027 half salich: een halve heilige (half salich kan echter ook ‘onnozel’ betekenen, en salich mogelijk ‘dronken’)

2028 ninne-nijptsche geloof: dronkemansgeloof (ninnen, nijpen = drinken), tevens woordspeling met mennonitische (doopsgezinde); gy hoeftet niet te roepen: dat is algemeen bekend; kijnt: toespreking (ook voor volwassenen)

2029 me: mede, ook; daarmen de heyligen met hoepen bijnt: waar vaten de heiligen zijn; hoepen: ringen om een vat

2030 seckt: soort wijn (vino seco), woordspeling met sekte; hangtje - anje gat: kleeft je aan; gat: hier ook: keelgat, mond

[p. 358]

Secht nou enreys Balich, waar is het beste smockelbier inde stadt?²⁰³¹
Int Sinterklaas-straat, of in Dirck-van-Assen-steech?
Dat jy 't pijntjen om een blanck, van mal van passe kreech.²⁰³³
En jy selt de bier-kost wel krygen Jasper goet bloet, al sinje wat sneechjes,²⁰³⁴
Daarom gaje met de Droochscheerders, om de goetkoop in slopjes en in steechjes,²⁰³⁵
In sint Jacobs-straat, inden arm, inde kolck, ben ick mal?²⁰³⁶
Waarom niet? op de bier-kay, inde nieuwe stadt, op de waal en over al,²⁰³⁷
Daart ontrouwe Bierdragers, die des Heeren tol ontsteelen²⁰³⁸
De knoeten brengen thuys, om dubbelt loon, op Burgers ceelen.²⁰³⁹
Ick souw wel wat meer seggen, had ick een quaa buy,
Maar de schelmery sel wel uytkomen van sommige luy,
Wel Balich waar heen? en waar hebjyt emunt mannen?²⁰⁴²

 

balich

Ick heb hier een man verhuurt betielen, kannelaars en kannen,²⁰⁴³
En tinne tafel-borden, daar souw ick gaan om mijn gelt,
En maken dattet voort tot onsent wert bestelt,²⁰⁴⁵
Wel waar gaa jy na toe?²⁰⁴⁶

 

jasper

Ick sou hier by gaan halen

Mijn Tapyten en gouwt leer, en late my betalen²⁰⁴⁷
Te deghen van de huur, indient hem niet en dient,²⁰⁴⁸
'Tis al een maant gheleen dat ick sem heb uytghelient.²⁰⁴⁹

2031 enreys: eens

2033 dat: toen; pijntjen: pintje; een blanck: zes duiten; van mal van passe: kwaliteitsaanduiding van de munt: slecht van koers,
onvolwaardig (Grolle 1993, p. 451)

2034 bier-kost: je bierrantsoen; al sinje wat sneechjes: als je een beetje slim bent

2035 Droochscheerders: lakenscheerders; de goetkoop: de goedkoopte

2036 sint Jacobs-straat, arm, kolck: de omgeving van de Nieuwendijk; ben ick mal: waar of niet?

2037 nieuwe stadt: de stadsuitbreiding (die was er nog niet in de jaren zeventig van de zestiende eeuw)

2038 daart: waar het; ontrouwe: corrupte; des Heeren tol: de aan de overheid verschuldigde accijns

2039 de knoeten brengen thuys: bij de moffen bezorgen; op Burgers ceelen: met geleibrieven op naam van een poorter (alleen die mochten tappen)

2042 waar hebjyt emunt: waar hebben jullie het op gemunt, waar willen jullie naartoe

2043 betielen: tinnen schotels, kannelaars: kandelaars

2045 tot onsent wert bestelt: bij mij thuis wordt bezorgd

2046 hier by: hier in de buurt

2047 gouwt leer: goudleren behang

2048 te deghen van: behoorlijk voor; indient hem niet en dient: als hij ze niet wil houden

2049 sem: ze hem

[p. 359]

 

otje

En ick gaa hier een Brabrander een Monseur versoecken,²⁰⁵⁰
Die ic heb gebrocht eenige stucken wercx, so wel panneel als doecken,
Fray gheschildert, wel vast ghestelt, en wel uytghemaackt,²⁰⁵²
Schoone Historytjes, so wel ghekleedt als naackt,²⁰⁵³
Indiense mijn Heer so wel anstaan, als sy mijn behaghen,
En maken wy de koop het sal al veel bedraghen,²⁰⁵⁵
Want daar is vry wat goets. Ten eersten, een figuur²⁰⁵⁶
Van Luyckes van Leyen, en een van Albert-duur,²⁰⁵⁷
Van Heemskerck, van Hol-been, van Bacio Bandenel,²⁰⁵⁸
Die strijdt van Herkules, met den Wacht-hondt vande Hel,²⁰⁵⁹
En ander dingen meer, soo moderen als antijck,²⁰⁶⁰
Ick hadse hem niet ghedaan, en waar de man niet rijck,²⁰⁶¹
Want daar isser soo veel om een Saal te stoffeeren,²⁰⁶²
Daarmen logeeren sou Princen en groote Heeren,²⁰⁶³
Daar gaa ick nu na toe. Laat sien hoe is zijn naam?
Singjeur Jerolimo, al-even-wel so een Taflet is bequaam.²⁰⁶⁵

 

joost

Wel die man woont in mijn buurt, daar gaaje meer als seecker,²⁰⁶⁶
Ick deedt hem lestent noch twee schroeven en een beecker,²⁰⁶⁷
Met silvere schalen, met koppen noch daar by,
Met een dozijn lepelen, en een sout-vat twee dry,
Ick hebt hem bygheset, en dat ter goeder trouwen,²⁰⁷⁰
Ick vraagh hem oock wel eens of hyse voort wil houwen.²⁰⁷¹
Wel wat voor volck komt hier? Wel hay hier is de Schouwt.

2050 versoecken: een bezoek brengen

2052 wel vast ghestelt: goed gecomponeerd; uytghemaackt: uitgewerkt

2053 Historytjes: mythologische taferelen

2055 maken: sluiten

2056 vry wat: vrij veel

2057 Luyckes van Leyen: Lucas van Leiden; Albert-duur: Albrecht Dürer

2058 Heemskerck: Maarten van Heemskerck; Hol-been: Hans Holbein; Bacio Bandenel: Baccio Bandinelli (vs. 2057-58: allen gerenommeerde meesters uit de zestiende eeuw)

2059 die: de; den Wacht-hondt vande Hel: Cerberus, het betreft hier het laatste van de twaalf werken van Hercules

2060 moderen: modern, antijck: in klassieke trant

2061 ghedaan: op zicht gestuurd; en waar de man niet rijck: als de man niet rijk was geweest

2062 om een Saal te stoffeeren: dat je er een zaal mee kunt stofferen

2063 daarmen logeeren sou: waar men zou kunnen onderbrengen

2065 al-even-wel... bequaam: zo'n opschrijfboekje is toch maar handig

2066 daar gaaje meer als seecker: daar loop je absoluut geen risico mee

2067 deedt: leende; lestent: laatst; schroeven: voetstukken waarin een beker kon worden vastgezet

2070 bygheset: geleverd; dat: wel

2071 ick vraagh hem oock wel eens: ik zal hem ook maar eens vragen; voort: voortaan

[p. 360]

Schout, Diefleyers, Notaris, Getuygen, de Klerck, Robbeknol, Byateris, Geeraart, de Spinsters, Balich, Joost, Jasper, Ot

 

schout

Wel sluyt de deur eens op.²⁰⁷³

 

geeraart

Wat isser dat noch houwt?

 

balich

Wel wat is hier te doen?

 

trijn

De man is banckerot.

 

joost

Banckerot? banckerot? och! dat verhoede Godt.

 

jasper

De Nicker, is hy deur?²⁰⁷⁶

 

schout

Hoe dringje? proper gasten.

 

otje

Mijn Heer mach ick het mijns met eeren niet antasten?²⁰⁷⁷

 

schout

Neen, of ja, ick weet niet, het macher wel na zijn.²⁰⁷⁸

 

joost

Wel mach ick dan met recht niet spreken op het mijn?²⁰⁷⁹

 

balich

Ick geer het mijns weerom, al souw icker om vechten.²⁰⁸⁰

 

schout

Mijn lieve man ghy meucht u selven soo niet rechten,²⁰⁸¹
Daar zijn de Rechters toe, die houwent voor een keur,²⁰⁸²
Al waart u eygen goedt, de huys-huur die gaat veur.²⁰⁸³

2073 sluyt - op: maak open; wat isser dat nog houwt: wat houdt ons nog tegen (pas bij vs. 2108 wordt de deur echt geopend)

2076 de Nicker, is hy deur: duivels, is hij ervandoor; hoe: wat; proper gasten: kalm, mensen

2077 mach ick... antasten: mag ik het mijne niet met recht in bezit nemen

2078 het macher wel na zijn: het kan best zijn

2079 spreken op: aanspraak maken op

2080 ick geer het mijns weerom: ik wil het mijne terug

2081 meucht: kunt; rechten: recht verschaffen

2082 toe: voor; houwent voor een keur: toetsen het (geval) aan een wettelijke bepaling, of: beschouwen het (de inhoud van vs. 2083) als een wettelijke bepaling

2083 gaat veur: heeft voorrang, is preferen

[p. 361]

 

joost

Ghelooft mijn Heer de Schout, dat ickt de man maar liende²⁰⁸⁴
Doen hy uyt Brabant kreegh zijn aldernaaste vrienden,²⁰⁸⁵
Ick deedt op goedt gheloof, ick had gheen quaat vermoen,²⁰⁸⁶
En ben ick het nu quijt, dat sou de duyvel doen.²⁰⁸⁷

 

otje

Heer Schouwt ick heb de mensch de schildery laten kijcken,²⁰⁸⁸
Om ofse hem te koop niet wel souwen ghelijcken,²⁰⁸⁹
Ick hebse op't besien tot synent maar ghebrocht,²⁰⁹⁰
En ick en hebse hem niet heel en al verkocht,²⁰⁹¹
Daar zijn stucken by van bey mijn beste-moederen.²⁰⁹²

 

schout

Ja dat is niemendal het zijn vertrouwde goederen,²⁰⁹³
Men doet daar op geen recht.²⁰⁹⁴

 

geeraart

'tHoort mijn, 'tstaat op mijn grongt.

 

balich

De gallich om u hals hoort jou, ghy ouwen hongt,²⁰⁹⁵
Ghy selt mijn tinnewerck nu altemaal weer gheven,²⁰⁹⁶
Of jy seltet (ick sweert) beklaghen al jou leven.

 

otje

Geeft mijn, mijn schildery, hoor jy wel ouwe knecht?²⁰⁹⁸

 

geeraart

Doen ick u onghelijck? so spreeckt men an met recht.²⁰⁹⁹

2084 ghelooft: u moet van mij aannemen; liende: leende

2085 zijn aldernaaste vrienden: zijn naaste familie

2086 deedt: deed het; gheloof: vertrouwen

2087 dat sou de duyvel doen: daar zou de duivel mee spelen

2088 de schildery: het schilderwerk, de schilderijen

2089 om ofse... ghelijcken: voor het geval dat ze hem zouden bevallen, om ze te kopen

2090 op't besien: op zicht; tot synent: bij hem thuis

2091 niet heel en al: in het geheel niet

2092 bey mijn beste-moederen: mijn beide grootmoeders

2093 is niemendal: zegt niets; vertrouwde: (aan iemand) toevertrouwde, geleverde

2094 men doet daar op geen recht: men kan daarop geen (eigendoms)recht laten gelden; 'thoort mijn: het behoort mij toe

2095 hoort jou: hoort jou toe! (reactie op Geeraarts woorden in vs. 2094)

2096 tinnewerck: tinnen voorwerpen

2098 mijn, mijn: mij mijn; knecht: kerel

2099 doen ick u... met recht: doe ik u onrecht aan, daag me dan voor de rechtbank

[p. 362]

 

jasper

Jy Susannes boef, onthouwje mijn Tapyten?²¹⁰⁰
Mijn Gouwt leer en mijn goedt? so sal ick jou doot smyten.²¹⁰¹

 

geeraart

Dat lech ick in kennis, ick neem u tot tuych mijn Heer.²¹⁰²

 

schout

Swijght allegaar, weest stil het is u meerder eer,²¹⁰³
'Tzijn keuren vande stadt, wie salse anders maken?²¹⁰⁴
Ick raa u eens so stouwt dat ghy hem an souwt raken.²¹⁰⁵
Vervecht noch en verpraat u goede saken niet,²¹⁰⁶
'Twaar beter dat ghy-lie het ande Heeren liet.²¹⁰⁷
Sluyt op, en daar me voort, ick raa u niet te kyven.²¹⁰⁸

 

geeraart

Wel aan, Heer Notaris tijdt wacker an 'tbeschryven.²¹⁰⁹

Sy soecken int leeghe huys.

 

jasper

Daar speelt de Nicker mee, het heele huys is leegh,²¹¹⁰

 

balich

O ackermenten, o doot! gants wongden dats gien deegh.²¹¹¹

 

otje

Waar heb jy kleyne schelm mijn schildery ghelaten?²¹¹²

 

joost

Waar zijn mijn schalen, en mijn koppen, en souwt-vaten?
En al mijn silver tuygh? secht bengel?²¹¹⁴

 

robbeknol

Dat weet Godt.

2100 Susannes boef: ouwe smeerlap; toespeling op het verhaal van Susanna in het apocriefe derde aanhangsel van het boek Daniël; onthouwje: behoud je onrechtmatig

2101 smyten: slaan

2102 dat lech ick in kennis: dat geef ik aan bij het gerecht; tuych: getuige; mijn Heer: hij richt zich tot de schout

2103 het is u meerder eer: dat past u beter

2104 wie salse anders maken: daar valt niets aan te veranderen

2105 ick raa... raken: waag het eens hem aan te raken

2106 vervecht noch... saken niet: schaad uw belangen niet door vechten en redetwisten

2107 ande Heeren liet: aan de overheid overliet

2108 sluyt op: maak open; en daar me voort: en daarmee uit

2109 tijdt: tijg, ga; wacker: flink; 'tbeschryven: het opnemen van de inventaris

2110 Nicker: duivel

2111 o ackermenten, o doot, gants wongden: bastaardvloeken (Gods sacramenten, dood, wonden); dats gien deegh: dat is een misse boel

2112 kleyne schelm: (tot Robbeknol)

2114 silver tuygh: zilverwerk

[p. 363]

 

jasper

Waar is mijn goet?

 

robbeknol

Weet ict?

 

otje

Ja wel ic wort schier sot

De jongen spot met ons, en is noch onbekommert.²¹¹⁶

 

balich

Waar is mijn Tin? segt op!²¹¹⁷

 

robbeknol

Wat weet ic inde Lommert,

Of tot de Diefjes-vaars.²¹¹⁸

 

jasper

Mijn Heer de Officier

Komt toch (soo't u ghelieft) eens met u dienaars hier,
En vangt dees jonge guyt. Want hy weet vande slagen,²¹²⁰
Voor seecker hebben syt te nacht al wech ghedraghen.²¹²¹

 

schout

Vat hem Meyndert, also, stucke-diefs gaat met mijn,²¹²²
Ghy moet voor dese reys, dats mijn ghevanghen zijn.²¹²³

 

robbeknol

Och Heere Godtje och!

 

schout

Ick sel jou gevangen leggen.

 

robbeknol

Och! och! mijns lijfs genaa, laat mijn los, ick sal seggen²¹²⁵
Al 'tgene dat ick weet.

 

schout

Spreeckt op, en hebt geen vrees.

 

robbeknol

Mijn Heeren hoort toe, zijn goederen zijn dees,
So hy mijn heeft geseyt selfs met sijn eygen woorden.

2116 onbekommert: op vrije voeten

2117 wat weet ic: weet ik veel

2118 tot de Diefjes-vaars: bij de helers; Officier: aanspreektitel van de schout

2120 vangt dees jonge guyt: neem deze jonge boef gevangen; weet vande slagen: hij kent de knepen, hij weet er alles van

2121 voor seecker: ongetwijfeld; te nacht: vannacht; al: allemaal

2122 stucke-diefs: gemene dief

2123 reys: keer; dats: namelijk

2125 mijns lijfs genaa: genade voor mijn leven

[p. 364]

Mijn Heeren, mijn Heeren hy sey dat hem toebehoorden
Een goe gront van een huys, en een ouwt duyve kot,²¹³⁰
Maar 'tis nou wat vergaan, vervallen, en verrot.

 

geeraart

Notaris schrijft dat op, en rept u hant wat vaardich,²¹³²
Ten kan so slecht niet zÿn of 'tis so veel wel waardich,²¹³³
Als hy mijn schuldich is.²¹³⁴

 

notaris

Waar leytet, an wat kant?

 

robbeknol

Na dat ick heb verstaan, so leytet in zijn Lant.²¹³⁵

 

notaris

Wy zijn hier wel geraackt.²¹³⁶

 

schout

Wel dat is wel gesproken.

 

geeraart

Van waar is hy?

 

robbeknol

Van waar? van't dorep van Hoboken,

Daar by Antwerpen heen.²¹³⁸

 

notaris

Van wie is hy toch daar?

 

robbeknol

Ick weet niet: van niemant: 'kversinme van zijn vaar.²¹³⁹

 

schout

Wel dat is goet bescheyt.²¹⁴⁰

 

notaris

Wel dat is soet mijn Heeren,

Dit relaas is genoch om u te kontenteren,²¹⁴¹
Al was u schult, en eys noch andermaal so gróót:
Van zijn vaar, van zijn vaar, ó mijn ick lachmen dóót.²¹⁴³

2130 een goe gront van een huys: een mooi stuk grond voor een huis

2132 vaardich: vlug

2133 waardich: waard

2134 leytet: is het gelegen

2135 na dat ick heb verstaan: naar ik begrepen heb

2136 wel geraackt: mooi in beland; dat is wel gesproken: zeg dat wel

2138 daar by Antwerpen heen: ergens in de buurt van Antwerpen

2139 versinme: bedenk me; vaar: vader

2140 goet bescheyt: een fraai antwoord; soet: plezierig

2141 genoch: genoeg; te kontenteren: tevreden te stellen

2143 schult, en eys: vordering als schuldeiser; noch andermaal: nog eens

[p. 365]

 

els kals.

Jut Jans. Ot. Trijn Snaps

Mijn Heeren met verlof, de jongen is onschuldich,²¹⁴⁴
Och hy is simpel, slecht, onnoosel en eenvuldich,²¹⁴⁵
Dus bidden wy dat ghy zijn jonckheyt doch verschoont,²¹⁴⁶
En oock heeft hy niet langh by dees zijn Heer ghewoont,
Daarom weet hy niet meer van dese saack te kallen,²¹⁴⁸
Als ghy oft ick, of oock als yemant van ons allen,
Des daags quam hy by ons en klaaghden ons zijn noot.

 

jut

En dan kreech hy van ons somtijts een stickje broot,²¹⁵¹
Of eenich ander spijs, na dat het was gheschapen,²¹⁵²
Dan ging hy in zijn huys voort by zijn meester slapen,²¹⁵³
De knecht weet nergens van: ay-lieve laat hem gaan,
Die jongen het gien schult, daar wil ick borch veur staan.

 

schout

Maar vroutjes weetjet wel? daar zijn veel loose guyten,²¹⁵⁶
Die anders zijn in't hert als sy schijnen van buyten,²¹⁵⁷
Het is een argen schalck, vol slimme pottery.²¹⁵⁸

 

trijn

Heer Schouwt het is een Jool.²¹⁵⁹

 

schout

Wel an ick geefje vry.

 

robbeknol

Ic bedancje Heerschip seer.²¹⁶⁰

 

schout

Gaat stracx voort uyt mijn oogen.

 

balich

Krijgh ick de Banckrotier, ick selt hem so uyt drogen.²¹⁶¹

2144 met verlof: neem me niet kwalijk

2145 simpel, slecht, eenvuldich: simpel van geest; onnoosel: argeloos, naïef

2146 bidden: verzoeken; doch verschoont: toch ontziet

2148 kallen: vertellen

2151 stickje: stukje

2152 na dat het was gheschapen: zoals het uitkwam

2153 in zijn huys voort: weer weg in zijn huis

2156 wel: goed; loose guyten: sluwe schelmen

2157 die anders enz.: vgl. het motto van het stuk

2158 argen schalck: slimme schavuit; vol slimme pottery: vol smerige streken

2159 Jool: onnozele hals; geefje vry: stel je in vrijheid

2160 stracx voort: dadelijk weg (Robbeknol zal hier afgaan)

2161 selt hem so uyt drogen: dan zal ik het hem zó betaald zetten (dat... slikt hij in)

[p. 366]

 

jasper

Gans lijden dat ick mocht ick sneet hem of de strot,²¹⁶²
Ick ben bedurven heel, dat weet de goede Godt.²¹⁶³

 

joost

Wie hoorden sulcken stick van al zijn leven spreken,²¹⁶⁴
Dat ick de schellem hadt, ick souw hem wis doorsteken.²¹⁶⁵
De knecht van 't Goutsmits gilt, die wil ick stuuren om,²¹⁶⁶
'Tis haggelijck dat ick noch an het myne kom.²¹⁶⁷

binnen.

 

otje

Wel Godt verset u schaa: nu wil ick oock gaan wanderen,²¹⁶⁸
En vervolgen de fiel van d'een plaats op den anderen,²¹⁶⁹
En schrijven hem vast na in d'een en d'ander stadt,²¹⁷⁰
Soo raack ick an het mijns, of so wort hy ghevat.

 

balich

O bloet ick ben so quaat, al laat ick het niet blijcken,²¹⁷²
Maar ist geen schelmen werck de armen uyt te strijcken?²¹⁷³

 

jasper

Hier is niet toe te doen, als voor te bidden Jóóst.²¹⁷⁴
Hy voelt geen ongheluck die hem met argher tróóst.²¹⁷⁵

Sylien binnen.
Notaris, de Getuygen, de Schout, en Steeboon. Geeraart, Byateris, en al den hoop

 

notaris

Wie sal mijn betalen 'tgeldt van de Inventaris?²¹⁷⁶

2162 gans lijden: bastaardvloek; dat ick mocht: als ik kon; of: af

2163 bedurven heel: geheel geruïneerd

2164 sulcken stick: zo'n (sterk) stuk; spreken: vertellen

2165 dat: als; wis: zeker

2166 stuuren om: rondsturen (om bij collega's naar de vermiste voorwerpen te zoeken)

2167 haggelijck: zeer onzeker; dat... kom: of ik mijn bezittingen nog terugkrijg

2168 verset u schaa: vergoede uw schade; wanderen: rondtrekken

2169 fiel: fielt; op: naar

2170 schrijven hem... d'ander stadt: hem van stad tot stad blijven vervolgen met schriftelijke verzoeken tot aanhouding

2172 o bloet: bastaardvloek (bij Gods bloed)

2173 schelmen werck: schurkenstreek; uyt te strijcken: te bedriegen

2174 niet toe te doen: niets meer aan te doen; voor: erom

2175 hem met argher tróóst: zich troost met de gedachte dat er erger dingen zijn
- al den hoop: alle omstanders

2176 van de Inventaris: voor het opmaken van de inventaris

[p. 367]

 

schout

Komt voort en schaft mijn hier mijn loon of mijn salaris,²¹⁷⁷
Wel waar na wachtje he? knap helpt my voort an gelt.²¹⁷⁸

 

byateris

Met oorelof mijn Heer, ick pas u niet en spelt.²¹⁷⁹

 

notaris

Komt Bestevaartje komt, sel jy mijn schrijf gelt geven?²¹⁸⁰

 

geeraart

Waar van? ick kenje niet, ghy hebt mijn niet e schreven.²¹⁸¹

 

schout

Voort, voort betaalt mijn gang, en sonder lang te staan.²¹⁸²

 

geeraart

Ick kenje niet schuldich, ghy hebt gants niet ghedaan,²¹⁸³
Had ghy die stucke-diefs ghekreghen of gevangen,²¹⁸⁴
Soo wou ick jou, jou loon mildelijcke garen langhen.²¹⁸⁵

 

schout

Nu tast vry diepjes toe, en geeft my voort de ruymt,²¹⁸⁶
Want ick heb om uwent wil een grooter saack versuymt.

 

notaris

So doe ick van ghelijck: wel wat sal jou ghebreecken,²¹⁸⁸
Flucx geeft mijn dat mijn komt, 'tis lang ghenoch gekeecken,²¹⁸⁹
Houwt mijn niet langer op, wel op, en maacktet af.²¹⁹⁰

 

schout

Schickt u te gelt gheswint eer icker raat toe schaf,²¹⁹¹

2177 komt voort: schiet op

2178 waar na: waarop; knap: vlug; voort: nu verder

2179 met oorelof: met verlof, neem me niet kwalijk; pas u niet en spelt: ik betaal u geen cent

2180 Bestevaartje: oudje; mijn schrijf gelt: mij geld voor het schrijven

2181 waar van: waarvoor; ick kenje niet: ik erken je niet (als schuldeiser); mijn niet e schreven: voor mij niets geschreven

2182 voort: vooruit; mijn gang: voor het feit dat ik mee ben gegaan; staan: dralen

2183 ick kenje niet schuldich: ik erken niet je iets schuldig te zijn; gants niet: volstrekt niets

2184 stucke-diefs: gemene dief

2185 jou, jou loon: aan jou je loon; mildelijcke garen langhen: maar wat graag geven

2186 tast vry diepjes toe: tast flink diep in de beurs; geeft my voort de ruymt: maakt daarna plaats

2188 so doe ick van ghelijck: dat geldt ook voor mij; wat sal jou ghebreecken: wat mankeert je

2189 flucx: snel; dat mijn komt: wat mij toekomt; gekeecken: werkeloos toegekeken

2190 wel op: komaan; maacktet af: rond het af

2191 schickt u te gelt: haal je geld tevoorschijn; eer icker raat toe schaf: eer ik mijn maatregelen daartoe neem

[p. 368]

Ja stel jy mijn te werck, en wildy niet betalen?

 

notaris

Had ghy mijn niet van doen, waarom quamt ghy mijn halen?²¹⁹³
Nu geeft de booden 'thaar en hellipt my an 't mijn.²¹⁹⁴

 

geeraart

Wy seggen dat wy u int minst niet schuldich zijn:²¹⁹⁵
Komt levert my de Act, of geeftse dese vrouwe.²¹⁹⁶

 

notaris

Ick hebse niet volmaackt.²¹⁹⁷

 

byateris

Argo, oock onghehouwe

Te betalen, hoe ist? of wat mien gy mijn vrient,²¹⁹⁸
Dat ick u gheven sal dat ghy niet hebt verdiendt?²¹⁹⁹
So mal en ben ick niet.²²⁰⁰

 

geeraart

Ghy eyscht te onbescheyen.

 

schout

Nu voort stelt mijn te vreen, ick mach niet langher beyen.²²⁰¹

 

notaris

Ick heb uyt myn kantoor gheweest so langhen tijt,
'tIs reden, noch 'tis recht dat ghy so beestich zijt,²²⁰³
Ick heb om u versuymt 'tprofijt van gróóter saken.

 

schout

Hoe ist? ist hier van 't mal? ick moeter een eynt of maken.²²⁰⁵
Antony grijpt het bedt, en brenghtet stracx al vóórt,²²⁰⁶
Inde boeyen.²²⁰⁷

 

byateris

So stout, dat jy neemt dat mijn hoort,

Ick seghje lechtet neer, wel an en latet legghen.²²⁰⁸

2193 van doen: nodig

2194 de booden: de twee stadsboden; 'thaar: het hunne

2195 int minst niet: helemaal niets

2196 Act: akte

2197 volmaackt: opgemaakt; argo: ergo, derhalve; onghehouwe: niet gehouden, niet verplicht

2198 hoe ist: is het niet?; mien gy: denk je

2199 dat ghy: wat jij

2200 te onbescheyen: zeer ongepast

2201 voort: vooruit; mach: kan; beyen: wachten

2203 beestich: onbeschoft

2205 ist hier van 't mal: is het hier van de gekke, is iedereen hier gek geworden; of: aan

2206 stracx al vóórt: dadelijk weg

2207 inde boeyen: naar de gevangenis; so stout: waag het eens; dat mijn hoort: wat mij toebehoort

2208 wel an: kom op

[p. 369]

 

schout

Wel roept myn voor het recht, so jy wat hebt te segghen.²²⁰⁹

 

byateris

Is dit een stadt van recht? 'tis een stadt van ghewelt.

 

schout

Ick neemje goet kóóp mee, of schickt my an mijn ghelt,²²¹¹
Komt t'onsent, maecktet of, so raack jy ande peys lief.²²¹²

 

byateris

Bin jy een Schout? jy bint een overgheven vleys-dief.²²¹³
Jy bint een siel-moorder! jy bloetsuyper! jy fiel!²²¹⁴
O jy gheweldenaar, krijch ickje by myn siel.²²¹⁵
Dats alliens. bin gy een Schout? een Schout? en doeje sulcke dingen?²²¹⁶
De jonghes sellen nou wel ien Lietje van u singhen,²²¹⁷
Indien dat gy iens wort op lelijckheyt betraapt.²²¹⁸
Nu ick mach gaan na huys: ick heb mijn gat welle schraapt.²²¹⁹

 

geeraart

Goeden dach Byateris, nu wil ick mynder wege gaan,²²²⁰
Ick mach deyncken mijn huys dat het so langh leegh e staan,²²²¹
Hadieu buurtgens, vaart wel, en deynckt op 'tgheen ghy siet:²²²²

Al siet men de luy men kentse daarom niet.

 

els

Hoe dickwils wert den mensch door schóóne schijn bedroghen,²²²⁴
Het schaat mijn buur-man niet, hy is gróót van vermoghen.²²²⁵

2209 roept: daag

2211 ick neemje goet kóóp mee: ik arresteer je zonder omhaal; schickt my: help me

2212 t'onsent: naar mij toe; maecktet of: tref een regeling (blijkens Byateris' reactie in vs. 2213 gaat het om seksuele dienstverlening); so raack jy ande peys: sluiten we vrede; lief: liefje

2213 overgheven vleys-dief: gemene vrouwenjage

2214 siel-moorder: zielenmoordenaar, die een ander moreel te gronde richt; bloetsuyper: bloedzuiger; fiel: fielt

2215 gheweldenaar: tiran; krijch ickje by myn siel: krijg ik je in handen, dan bij mijn ziel...! (ze maakt het dreigement niet af)

2216 dat alliens: dat komt er niet op aan (nl. wat ze nog wilde zeggen)

2217 ien Lietje: een spotliedje

2218 op lelijckheyt: op een lelijk vergrijp; betraapt: betrapt

2219 mach: zal maar; ick heb mijn gat welle schraapt: ik ben hier fraai van afgekomen (ironisch)

2220 mynder wege: mijns weegs

2221 mijn huys... e staan: ik ben al zo lang van huis geweest

2222 deynckt op 'tgheen ghy siet: denk aan hetgeen je hier ziet staan

2224 wert: wordt

2225 mijn buur-man: d.i. Geeraart; hy is gróót van vermoghen: hij heeft geld genoeg

[p. 370]

 

jut

Maar die 't de arme luy so diefs ghewijs strijckt deur,²²²⁶
Die wensch ick oock een bast na Keyser Karels keur.²²²⁷
Indien hier yemant is die meent dat wy hem raken,²²²⁸
Wy sullent na sijn sin veranderen en vermaken,²²²⁹
By so ver dat zijn jonst ons maar die vrientschap doet,²²³⁰
Dat hy ons seyt en schrijft hoe dat men 't stellen moet.

 

robbeknol

Mijn Heeren, wie ghy zijt, heeft u dit spel behaaght?²²³²
So ghy u ghelt en tijdt in ghener wijs beklaaght,
So tóóntet ons met vreucht, en doet my alle na,²²³⁴
En soo 't u wel ghevalt, so roept eenstemmich ja.²²³⁵

Volmaackt in't Jaar 1617. In April. g.a. bredero.²²³⁶
'tKan verkeeren.

t'Amsterdam: By Nicolaes Biestkens, Drucker der Duytscher
academie: inde Lelie onder de Doornen.

2226 maar die... strijckt deur: maar wie de arme mensen zo als een dief oplicht

2227 bast: strop; na Keyser Karels keur: volgens de verordening van Karel v (zie vs. 360-65)

2228 yemant: (Jut richt zich tot het publiek)

2229 na sijn sin: volgens zijn wens

2230 by so ver: in zoverre als, mits; jonst: genegenheid; vrientschap: vriendendienst, genoegen

2232 wie ghy zijt: wie u ook bent

2234 doet my alle na: (hij klapt in zijn handen)

2235 wel ghevalt: goed bevalt

2236 volmaackt: voltooid