Moortje en Spaanschen Brabander

Regelnummers proza verbergen

[p. 2]

[p. 6]

[p. 7]

Moortje

[p. 9]

Aen den edelen heer,
myn heer
Jacob van Dijck,
raet ende ambassadeur ordinarisaant.

Uyt den name ende van wegen des Doorluchtichsten ende Grootmachtichsten Heer ende Koninck, gustaff, den II. van dien name, der sweden, gothen, wenden Koninck ende Erff-Vorst; Groot-Vorst in finland; Hertoch tot esthen ende westmanland: Residerende by de Hooge Mog. Heeren de staten generael der Vereenichde nederlanden.

Myn Heer,

1Als ick waarde heere met opmercken naaspuere de groote vrundt-¹2schappe en eer-bewysinghe die my door uwe e. aan-gheboren beleefthe-²3den zyn betoont en bewesen: soo bevind' ick inder waarheyd myn selven 4heel ellendich in 't vermoghen, om met volkomen danckbaarheyt uwe e.⁴ 5so wel lieffelycke als loffelycke goed-dadicheden te vergelden. En u myn⁵ 6Heere ryckelyck begaeft met alle Heerlycke en Princelycke Duechden,⁶ 7dies vertrou ick aan u.e. sonderlinghe groote bescheydenheyt dat ghy aan⁷ 8myne goede wille vernoeghen, en met myn Armoede van macht mede-⁸9lyden hebben sult; doch om dat ick met geen Hoofsche-praatjes my en

1 met opmercken: aandachtig

2 uwe e.: Uw Edele (of: uw Edelheids), uw; beleeftheden: vriendelijkheid

4 ellendich: zwak, tekortschietend

5 goed-dadicheden: weldaden En u myn Heere: (samentrekking:) en bevind ik u, mijn heer

6 Heerlycke en Princelycke Duechden: voorname en vorstelijke kwaliteiten

7 dies: derhalve; vertrou ick aan u.e. sonderlinghe groote bescheydenheyt: vertrouw ik het toe aan uw buitengewoon verstandig oordeel; aan myne goede wille vernoeghen (hebben sult): genoegen zult willen nemen met mijn goede wil

8 Armoede van macht: geringe vermogens

[p. 10]

10wane te ontschuldigen van myn behoorlycke plicht, so had ick ghedocht 11(hoe wel met weynich bevallicheyts) u eenighe erkentenis der weldaden¹¹ 12over te stieren, maar so haast desen yver in my branden, soo flucx is sy¹² 13oock wederom uytgeblust, niet door mangel van goet-jonsticheyt; maar¹³ 14door dat ick (ô waardige Mecenas van onse Tydt!) gewaare wierdt de tref-¹⁴15felycke wercken en hooghe vereeringhe der dapp'rer geleerder Mannen¹⁵ 16en Meesteren van verscheyden spraken; nietemin of sy in verwonderingh¹⁶ 17van gheleertheyt, en aansienlyckheyt van schenckagie my verwinnen, soo¹⁷ 18en sullen sy nu noch nimmermeer my in goedt-gunsticheyt tot uwaarts 19overtreffen: Waaren (seydt L. Anneus Seneca) de weldaden gheleghen in¹⁹ 20de giften ofte uyterlycke dinghen, ende niet inde goedwillige ghenegent-21heydt om wel te doen, soo moste de grootheydt der gaven oock de wel-22daden te grooter maken: 'twelck soo niet en is, want dickwils verbindt²² 23ons eenen meest die kleyne dinghen vrywillich geeft; die met zyn harte een 24Koninckx schat gelijck is. Men moet niet anmercken hoe groot de giften²⁴ 25zyn, maar van wie die, en hoe die gegeven worden. My dunckt, Eerwaar-26dige Heere, dat ick in desen ghevalle mach spreken het gene dat die Edel-²⁶27moedige Jongelingh sprack: Als veel andere socrati groote gaven (na²⁷ 28haar vermoghen) brachten, sprack aeschines zijn arme jongher: Ick en²⁸ 29hebbe niet dat so goedt is, 'twelck ick u met eeren schencken mach, daer²⁹ 30in ick sonderlinge myn Arremoede mercke: daaromme gheef ick u alle dat³⁰ 31in mynder macht is, dat is, myn selven, dese gifte (hoe wel die kleyn is)

11 hoe wel met weynich bevallicheyts: zij het op weinig bevredigende wijze; erkentenis der weldaden over te stieren: blijk van dankbaarheid voor de weldaden toe te zenden

12 so haast desen yver in my branden: zo gauw dit verlangen in mij opvlamde

13 mangel van goet-jonsticheyt: gebrek aan goede gezindheid

14 Mecenas van onse Tydt: hedendaagse gelijke van Maecenas

15 hooghe vereeringhe: waardevolle geschenken (in de vorm van hun voortreffelijke werken); der dapp'rer geleerder Mannen en Meesteren: van de kloeke geleerden en kenners

16 of sy: als ze al; verwonderingh van gheleertheyt: bewonderenswaardige geleerdheid

17 verwinnen: te boven gaan

19 Seneca: (de passage, inclusief de uitspraak van Aeschines, is ontleend aan Seneca's De beneficiis; Bredero kan de vertaling van Coornhert gebruikt hebben)

22 verbindt ons eenen meest die: bindt ons het meest aan zich iemand die

24 anmercken: in aanmerking nemen

26 die Edel-moedige Jonghelingh: die jonge man met zijn edele inborst

27 als: toen; Socrati: aan Socrates; na haar vermoghen: naar hun kunnen, overeenkomstig hun middelen

28 jongher: leerling

29 niet: niets; daer in ick sonderlinge: waarmee ik bij uitstek

30 alle dat: alles wat

[p. 11]

32bidde ick u in't goede te willen nemen, ende dencken dat andere u vele 33ghevende noch meer behielden. Ick sal my waarlyc geluckich achten, 34indien ghy dese myne aanbiedinghe met blyder harten wilt ontfanghen:³⁴ 35Wel is waar dat ick uwe e. Groot-achtbaarheyt in sulcken achtinghe heb-36be, dat myne gediensticheyt my altoos te luttel vallen sal. O Nederlantsche 37Sonne! O blinckendt-Licht van alle uytnementheydt! wiens sonderlinghe³⁷ 38Wijsheydt en Wetenschap soo helder hebben geschenen, dat niet alleen³⁸ 39haerlem sich daerinne verheucht, maar verhoovaardicht, vermits dat³⁹ 40selve uytheemsche Koninghen met gebeden en soete vryerijen dese Door-⁴⁰41luchtighe Fackel van holland te Leen verwurven hebben. Ghy zytet ô⁴¹ 42waardighe Man! Ghy zytet die alleen waardich zyt gekent boven alle de 43allederwyste In-gesetene van het sweetsche ryck, om de saken van die⁴³ 44Grooten Heldelycken vorst uyt te voeren, en zyn waardicheyt en aan-45sien hier te vertoonen: En nademaal ick weet en bevroede door de erva-⁴⁵46rentheydt van u.e. dat de staten van Princen heel moeyelyck en lastich⁴⁶ 47zyn te bedienen, en gemeenlyck met sware bekommeringh ondermengelt,⁴⁷ 48waar uyt nootsaackelyck het verladen Gemoedt, door de ghewichticheyt⁴⁸ 49der saken, na lustige verquicking yvert, pooght en jaaght: beneffens dien⁴⁹ 50weet ick dat uwe seer Edele Heerlyckheyt, en over-wackere gheest altoos 51een groot genoeghen en vermaken heeft ghehadt in alle frayicheden; in-⁵¹52sonderheydt inde duytsche Poësie, het welck ick hebbe vermerckt als ghy⁵² 53met lust en vruechde anhoorden myne duytsche Leecke-Broeders Ryme-⁵³54rijen, en overmits dat ick sach dat u.e. de soeticheden wel gevielen: Heb-⁵⁴

34 dese myne aanbiedinghe: dit geschenk van mij

37 sonderlinghe: uitzonderlijke

38 dat niet... verhoovaardicht: dat Haarlem (Van Dycks geboorteplaats) zich daarin niet alleen verheugt, maar er trots op is

39 vermits: aangezien

40 selve: zelfs; soete vryerijen: vriendelijke smeekbeden

41 te Leen verwurven hebben: in hun dienst hebben weten te krijgen

43 die Grooten Heldelycken Vorst: de Zweedse koning Gustaaf ii; uyt te voeren: te behartigen

45 vertoonen: vertegenwoordigen; En nademaal: en omdat (de hier beginnende zin loopt door tot r. 58 en ontspoort door de ingevoegde hoofdzin van r. 49-53); door de ervarentheydt van u.e.: uit wat ik van u heb ervaren

46 staten van Princen: ambten in dienst van vorsten

47 ondermengelt: verbonden

48 waar uyt: waardoor; het verladen Gemoedt... saken: het gemoed, overbelast door gewichtige zaken

49 na lustige verquicking yvert: naar aangename verpozing verlangt; pooght: streeft; beneffens dien: daarnaast

51 alle frayicheden: al wat mooi is

52 duytsche: Nederlandse

53 Leecke-Broeders Rymerijen: rijmerijen van een leek in het vak

54 overmits: omdat

[p. 12]

55be ick niet kunnen noch willen na laten u.e. dit Boekxsken te vereeren en⁵⁵ 56toe te eygenen; versekert zynde dat het u.e. behagelyck zyn sal, niet om de 57kunst die ick hier inne souw mogen hebben gebruyckt (die doch daar wel⁵⁷ 58in te soecken maar niet in te vinden is) maar om de genueghelycke stoffe 59daar het van handeldt. Ick hebbe de Kartaginees terentius after met⁵⁹ 60loome schreden na gegaen, en evenwel meesten tyt wat wilt-weyich uyt-⁶⁰61geweydt, gebruyckende een Poëtsche vryicheyt, denckende dat een getrouw 62oversetter niet gedwongen en is juyst van woort tot woordt te volgen. 63Heb ick zyn sluer, noch aardige geesticheyt niet voeglyck na-ghebootst,⁶³ 64dat is mogelyck myn schult, dan doch de verscheydenheydt van tyden,⁶⁴ 65van spreken, van plaatsen en persoonen hebben daar toe geen kleyne 66oorsaken gegeven, vermits ick was belust het selve te maken als oft hier te⁶⁶ 67lande en in myn Vaderlycke stadt over ettelycke Jaren ware geschiet, om⁶⁷ 68dat het so by de gemeente te kundigher en te angenamer soude wesen; So⁶⁸ 69ghy myn Heere dese reden geloof, en macht geeft, so sal ick genoeg van⁶⁹ 70myne dwaal-streken en faal-grepen ontschuldicht zyn. U biddende dat 71ghy myne vrymoedicheydt (die toch nieuwers toe en dient als om u.e. een⁷¹ 72vrolycke verlichtingh en verlustingh an te brengen, en myne goetwillic-73heyt tot uwaarts te vertoonen) goedelyck nemen wilt. Daar en boven⁷³ 74wensch ick uyt gantscher zielen eens de gelegentheyt te hebben om u e. 75een grooter vermaak, en waardigher dienst te doen. Hier mede sal ick⁷⁵ 76endigen, en Heylighen u toe de Offerhanden van myn gunstighe ghedach-⁷⁶

55 vereeren en toe te eygenen: ten geschenke te geven en aan u op te dragen

57 kunst: kunstvaardigheid

59 de Kartaginees Terentius: Publius Terentius Afer (195-159 v. Chr.) uit Karthago, wiens Eunuchus Bredero in zijn Moortje heeft bewerkt; after met loome schreden na gegaen: schoorvoetend (of: op gebrekkige wijze?) gevolgd

60 wat wilt-weyich: met nogal grote vrijheid

63 sluer: schrijftrant; aardige geesticheyt: voortreffelijk vernuft; voeglyck: op passende wijze

64 dan doch: maar

66 vermits ick was belust: omdat ik lust had; het selve: t.w. de handeling van het stuk

67 over ettelycke Jaren: een aantal jaren geleden

68 de gemeente: het publiek; te kundigher: des te vertrouwder, bekender

69 geloof, en macht geeft: aanvaardt en billijkt; van myne dwaal-streken en faalgrepen ontschuldicht zyn: verontschuldiging hebben gevonden voor mijn dwalingen en vergissingen

71 nieuwers: nergens

73 tot uwaarts: jegens u; goedelyck nemen wilt: welwillend wilt aanvaarden

75 vermaak: genoegen

76 Heylighen u toe de Offerhanden van myn gunstighe ghedachten: aan u de offergaven van mijn welwillende gedachten toewijden

[p. 13]

77ten, op den Altaer van het Goedt-vertrouwen, dat ick hebbe aan u e.⁷⁷ 78reden-ryck en bescheyden oordeel, dat myne goede wille aanmerckende⁷⁸ 79dese geringe gifte als of sy grooter ware met genegener herten an-nemen 80sult: Endelingh beveel ick u e. niet alleen inde gunste en ghenadighe⁸⁰ 81beschermingh vanden sweedtschen, maar vanden Almoghenden⁸¹ 82koningh aller Koningen, die u e. wil verkenen een geluckigh en zaligh⁸² 83Nieuwe-Jaar, met al het gene dat zyn onuytsprekelycke Wysheyt tot een 84God-vruchtich en Christelyck leven weet te behooren, hetwelck u e. 85wenscht uyt amsterdam den lesten December, int Jaar 1616

86Uwen Dienst-willige Vrient en Diender⁸⁶

g.a. bredero.

77 aan u e. reden-ryck en bescheyden oordeel: in uw weloverwogen en verstandig oordeel

78 dat: dat gij (hangt af van Goedtvertrouwen)

80 endelingh: tenslotte

81 vanden Almoghenden Koningh aller Koningen: van de almachtige God

82 wil: moge

86 Diender: dienaar