Kluchten

Regelnummers proza verbergen

[p. 53]

[Kluchten]

[p. 55]

^*Toe-eygeningh aenden leser ⁺.

1 Vrolycke LESER: Also den wijs-gier Seneca in zyn Boexken van de wel- ¹2 daden ons leert, wat te bemercken staet in't aen presenteren ende op-draghen ²3 van eenige gheschencken aen onsen vrunden; dat wy, te weten, niet een 4 vrouwe de wapenen, ende een soldaet het spin-rocken in handen geven, ofte 5 den huys-man eens geleerden Doctoors Boecken 't huys stuuren sullen; daer ⁵6 benevens oock te letten waer toe zynen vrundt best geneghen, ende wat hem ⁶7 meest aengenaem zy, gelijck als den Drincke-broers eenen helderen Roemer 8 smakelycken Wijn, ende den Siecken eenen Heylsamen Leckeren dranck: So 9 is het dat ick siende op den droeven aenstaenden Winter, en zyne lange ⁹10 avonden, oock niet twyfelende V.E. wel geerigh te wesen om de selfde met ¹⁰11 een vermakelycke lesse te verkorten: Hebbe goet gedacht dese soet-vloeyende 12 ende vrolycke kluchten (by den E. seer vermaerden Rijmer Gerbrant Adriaensz ¹²13 Brederode Sa: gedicht) V.E. vrolicke Leser door den druck ghemeen te maken, ¹³14 want den Treurenden en soudense niet aenstaen, ten ware sy de selfde wilden ¹⁴15 gebruyken gelijck de krancke den Medicyn doen, te weten om hunnen swaer- 16 moedigen geest te verlichten, ende de bedroefde zinnen in den dool-hof van 17 des dichters soete spreucken, en boerterijen wat te verlustigen: 't welke den ¹⁷18 mensche also noodigh somwylen ghedaen is als geene andere dingen. Want ¹⁸19 waert sake dat de aerde altyt met den Rym ende kouden sneeu bedeckt lagh, 20 sonder 't zyner tyd oock het lieffelijck aengesicht des Somers te beschouwen; ²⁰

* [A 2 r^o]

+ Toe-eygeningh: Opdracht.

1 wijs-gier: wijsgeer; Boexken van de weldaden: De Beneficiis libri VII.

2 te bemercken staet in: in acht genomen moet worden bij.

5 huys-man: dorpeling, boer.

6 te letten: erop te letten.

9 droeven: donkere, sombere.

10 V.E.: Uedele of Uwe Edelheid; geerigh: verlangend.

12 kluchten: nl. de vier, die tegelijk in 1619 werden uitgegeven.

13 Sa: zaliger, wijlen; ghemeen: bekend.

14 de selfde: deze.

17 boerterijen: grappen.

18 noodigh ghedaen is: noodzakelijk om te doen.

20 beschouwen: zien.

[p. 56]

21 hoe soude zy ons eenigh aengenaem vrucht (die wy nu alle Iaren, God lof, so 22 vele genieten) kunnen voortbrengen? Even alsoo gatet oock met den Mensche, 23 die alsins verwardt zynde in sware bekommernissen soude vermageren, ia sy ²³24 selven verkorten, ten ware hy hem (in't gene zvn natuur dan meest eygen is) ²⁴25 socht tusschen wylen wat te veranderen, en te vermaken. Ende wat is hier ²⁵26 bequamer toe als dusdanige kluchtige spelen, die den Dichter so eygentlijck ²⁶27 ^* na 't leven heeft getroffen, datmen die lesende wederom in varscher daed ²⁷28 waent te sien geschieden. O vaerdige aerdigheyt! onder dexsel van so soete en ²⁸29 vermakelijcke kluchten de versnoode werelt te ontleden, hebbende alleen het ²⁹30 ooghe op het gemeene beste, niet anders soeckende dan alomme de verbete- ³⁰31 ringe der velen bedorvene zeden. Noemtmen zynen vrundt te wesen, die een ³¹32 uyt vrundschap vermaent van het gene hem soude mogen mistaen; Hoe veel 33 te meer vruntschap wert V.E. aengename Leser bewesen van dees spelen, als ³³34 die de misbruycken aenwysen, sonder nochtans hunnen Leser daer door be- 35 schaemt te maken: Ten ware oock yemand so ingenomen waer, dat hy ghe- ³⁵36 lijck als de bassende honden met een steen ofte stock verboden zynde, te 37 heviger wilde tieren: niet kunnende gelyden datmen hun in eenige deelen ³⁷38 bestraffe. De krancke ende gewonden van den genees-meester pynlijck gehan- ³⁸ 39 delt werdende laet doch sulx gaerne toe, ten minsten hy mochte geholpen ³⁹40 worden. Soo mede goedgunstige Leser, vindt ghy in't lesen yets dat qualyck ⁴⁰41 staet, berispt dat niet in't spel, maer in u selven, ofte in de gene die sulx doen: 42 anders zyt ghy als sommige Vlieghen ofte Byen, die voorby vliende de aen- ⁴²43 ghename Hoven vol wel-rieckende bloemen, gaen sitten op eenen vuylen 44 stinckenden mis-hoop, ende sien alleen op den uyterlycken onnutte schorze, ⁴⁴45 niet achtende de soete noot, ende het rechte eynde waer toe dusdanigen spelen ⁴⁵46 van begin aen zyn gemaeckt geweest. Neen Leser, wytet niet den Dichter, 47 maer de verdorvene menschen, die sodanige manieren van doen gebruycken. 48 Is 't niet een wonderbare saeck? ghy weet te seggen dat het qualyck staet yets

23 alsins: geheel en al.

24 sy selven verkorten: zich te kort doen.

25 hem te veranderen: zijn gedachten te verzetten.

26 eygentlijck: nauwkeurig.

* [A 2 v^o]

27 in varscher daed: op heterdaad, dus: alsof men ooggetuige was.

28 dexsel: voorwendsel; aerdigheyt: handigheid.

29 versnoode: verdorven.

30 het gemeene beste: het algemeen welzijn.

31 een: iemand.

33 als die: omdat zij.

35 ingenomen: eigenzinnig, laatdunkend.

37 gelyden: verdragen.

38 gehandelt: behandeld.

39 ten minsten hy: als hij maar.

40 qualyck staet: niet mooi, niet passend is.

42 vliende: vliegende.

44 mis-hoop: mesthoop; schorze: bolster.

45 noot: noot, pit; eynde: doel.

[p. 57]

tekstkritische noten

49 onbequaems te verhalen, ende ghy kunt niet sien dat het quaet is het selve te ⁴⁹50 doen. Laet af beminde Leser van sulck verkeert oordeel, ende bekent u ⁵⁰51 gebreck, gelijck de Sieken doen, die op 't hoogste walgende van eenige goede 52 spysen, siende doch andere de selfde met een soeten smaeck nuttigen, mercken 53 wel hunnen afkeer niet by de voorgeschafte spyse, maer by haer eyghen selfs ⁵³54 schult toe te komen. Welck doende, ghy my een oorsaeck ende lust sult geven ⁵⁴55 vele andere vermakelijcke stucken van den selven Dichter, onder my berusten- 56 de, in't licht te brengen. Hier mede in alles V.E. billijck oordeel bevolen ⁵⁶

V.E. Dienstwillige

Cornelis vander Plasse.

Onderschrift: de eerste regel in kleiner corps.

49 onbequaems: onbetamelijks.

50 Laet af - van: houd op met.

53 hunnen afkeer niet by: dat hun afkeer niet door; voorgeschafte: opgediende.

54 toe te komen: veroorzaakt wordt; oorsaeck: reden.

56 billijck: rechtvaardig.

[p. 58]

^* Onschuld ^-, en toe-gift ^-

ICK heb, o waerde Vrindt, en Heer,
Op dit Voorslagh geen stoffe meer, ²
Heb ick't na wensch niet konnen deylen; ³
Onkunde is't, die hinderdt myn,
Geen werck hoe schoon dat het mach zyn,
Of daer sal somwyls yet an feylen.

Het is voorwaar geen vromer man, ⁷
Die meerder doet als hy en kan.
Ick heb het na myn macht geschreven,
Ghy die dit siet, erkauwt, of leest, ¹⁰
Zijt ghy begift met hooger Geest, ¹¹
Den iongen Leerling wilt toegeven. ¹²

Verschoont, merckt ghy myn onverstant,
Niet veel te kennen is geen schant,
Maar die wel mach en niet wil leeren! ¹⁵
Heb ick my wat te veel verkloeckt, ¹⁶
Scheldt niemandt die te leeren soeckt ¹⁷
Van u, o kunstenrijcke Heeren. ¹⁸

* [A 3 r^o]

- Onschuld: verontschuldiging.

- Toe-gift: woordspeling: extra-gave die toegeeflijkheid vraagt voor de gebreken.

2 Voorslagh: onderwerp, thema.

3 deylen: ordenen, ieder zijn rol geven.

7 vromer: flink.

10 erkauwt: overdenkt.

11 begift: begiftigd, begaafd.

12 toegeven: inschikkelijk zijn voor.

15 mach: kan.

16 verkloeckt: aangematigd.

17 Scheldt: verwijt, laakt.

18 kunstenrijcke: knappe, deskundige.

[p. 59]

 

Is yemand hoogh, en wel begaaft,

20

Wat baat dat hy zyn licht begraaft

 

Bekooren-maat voor ons gesichten: ²¹

 

Is u Vernuft so hel en klaar,

 

So steltet op de kandelaar,

 

Het sal ons duysterlingen lichten. ²⁴

 

 

25

^* Hy is wel wijs, en waard ge-eerd,

 

Die ons het nut met vreughde leerd.

 

Gelyck veel oude kloecke Wysen:

 

't Is niet genoegh datmen 't vermeet, ²⁸

 

Betoont met doen het geen ghy weet,

30

Soo sal u werck zyn Meester prysen.

 

 

 

Maar ghy die u voor wijs beroemt,

 

Om dat ghy eenigh laster noemt, ³²

 

Of geleendt-wijslyck weet te melden, ³³

 

Het geen in and're ghy begeckt,

35

Siet of dat self u oock gebreckt, ³⁵

 

Ghy sult veel licht, so licht niet schelden. ³⁶

 

 

 

Al zyn myn Rymen hoogh noch goet,

 

Noch niet be-honicht suycker-soet, ³⁸

 

Maar geesteloos, wuft, en on-aardigh: ³⁹

40

Ghy Heeren vroom, kloeck, spits, en wys, ⁴⁰

 

Verdien ick schoon geen lof, noch prys,

 

Ick ben ten minst onschuldens waardigh. ⁴²

21 Bekooren-maat: onder de korenmaat zet; toespeling op Mattheus 5:15, evenals het woord kandelaar in vs. 23.

24 duysterlingen: onontwikkelden.

* [A 3 v^o]

28 vermeet: beweert.

32 laster: gebrek.

33 geleendt-wijslyck: met tweede-hands wijsheid, met napraterij.

35 gebreckt: ontbreekt.

36 veel licht: wellicht; misschien ook woord speling met licht in de betekenis: ‘lichtende’ personen. Vgl. vs. 19-24; so licht: zo gemakkelijk, zo lichtvaardig.

38 Noch niet: en evenmin.

39 wuft: oppervlakkig; on-aardigh: niet mooi.

40 spits: scherpzinnig.

42 onschuldens waardigh: waard om verontschuldigd te worden.

[p. 60]

 

Want niemand kan strackx Meester zyn. ⁴³

 

Niemand en werdt goedt Chirurgyn, ⁴⁴

45

Of hy en leerdt eerst doen, en scheeren. ⁴⁵

 

Aenschouwt voor kunst myn wil en vlyt, ⁴⁶

 

't Geen natuur schort, volmaackt de tyt

 

Of God, die 't alles Kan verkeeren.

 

 

 

Gerbrand Adriaensz Bredero.

43 strackx: binnenkort, te eniger tijd.

44 werdt: wordt.

45 Of hy en: tenzij hij.

46 kunst: vakmanschap.

Opschrift in civilité, tekst in romein - Vrolycke met grote sierletter V

Titel deels in civilité, deels in romein en oudhollands - 1 Ick met grote sierletter I

- Garen-wyse: die gaarne voor wijs doorgaan.

De ondertekening in civilité.