Kluchten

[p. 49]

Bibliografische aantekening

De Kluchten van Bredero zijn, voorzover bekend is, voor het eerst uitgegeven in 1619, en wel door Cornelis Lodewijcksz vander Plasse te Amsterdam. Alleen de klucht van de Molenaer was, tot verontwaardiging van deze uitgever, een jaar eerder al gepubliceerd door zijn concurrent Niclaes Ellertsz Verberg. Een nadere datering is niet te geven, maar het ligt voor de hand te denken aan enig verband met het overlijden van de dichter. Drukken bij het leven van Bredero zijn dus niet bekend.

De editie-1619 bevat vier kluchten. Het exemplaar van de U.B. te Amsterdam dat aan de hierna volgende herdruk ten grondslag ligt, is opgenomen in een verzamelbundel (sign. 461 F 8), waarin ook eerste drukken van de andere toneelspelen te vinden zijn. Opmerkelijk is dat het geheel wordt voorafgegaan door het gegraveerde frontispice met de medaillons, ontleend aan de rotterdamse editie van 1622.

Het algemene titelblad van de Kluchten dient tevens als titelblad van de klucht van de Koe. De signaturen van de ongenummerde bladzijden lopen van A tot en met C. De laatste bladzijde (C 4) verso = 24, is blanco.

Bij blz. 25, het titelblad van de klucht van Symen, begint de signatuur in feite opnieuw; blz. 26 is blanco; op blz. 27 = A 2 recto vangt de tekst aan en deze loopt door tot en met blz. 40 = (B 4) verso.

Blz. 41 is het titelblad van de klucht van de Molenaer, hier in afwijking van het algemene titelblad Meulenaer genoemd; blz. 42 is blanco; blz. 43 heeft als signatuur E 2, hetgeen noch aansluit bij de Koe, noch bij Symen. De tekst van de Molenaer staat op de bln. 45-60; maar na 55-56, met als laatste signatuur F 4, is er een onregelmatigheid: er zijn namelijk vier bladzijden zonder signatuur.

Het titelblad van de Hoochduytschen Quacksalver (blz. 61) is blijkens de daarop volgende signatuur in feite G 1 recto; na acht bladzijden volgen ook hier nog vier pagina's zonder signaturen (69-72); de laatste pagina is blanco.

Druktechnisch gezien zijn alle vier kluchten dus zelfstandige eenheden van respectievelijk 24, 16, 20 en 12 pagina's. Op grond van de eigen signaturen neemt de

[p. 50]

klucht van de Koe een afzonderlijke plaats in, de andere drie horen min of meer bijeen.

De genoemde vier titelbladen, hierna op ware grootte gereproduceerd, verschillen merkwaardig genoeg, doordat de eerste twee het vignet van de Academie vertonen, de laatste twee het wapen van Amsterdam.

Het succes van deze uitgave moet groot zijn geweest, want al in 1620 verscheen bij dezelfde uitgever een gezamenlijke herdruk, en ook in 1622 kwamen er herdrukken van de pers. In die editie werd voor het eerst de Vermeerderingh opgenomen, bestaande uit de kluchtspelfragmenten Van een Huys-man en een Barbier; De Gheboorte van Luys-Bosch; Claes Cloet met een Rou-mantel, en het versje Van seven Ghesellen.

Met gebruikmaking van de bibliografische gegevens en de letterindicaties, door Van Rijnbach opgenomen in zijn uitgave van de Kluchten (Amsterdam 1926, blz. LXXIX-XC) zijn de zeventiende-eeuwse drukken van de Kluchten in de onderstaande tabel chronologisch gerangschikt; de edities L van 1622 (Rotterdam), M van 1638, N van 1644 en O van 1678 betreffen verzamelde uitgaven van Bredero's werk. In de editie-1638 heeft de algemene titel van de Kluchten en daarmee tevens de Koe het jaartal 1638, maar elke afzonderlijke titel verder het jaartal 1637; vandaar de verspringing in deze tabel.

	Koe	Symen	Molenaer	Quacksalver	Vermeerderingh
H			1618
A	1619	1619	1619	1619
B	1620	1620	1620	1620
E		1620
C	1622
D	1622
F		1622
I			1622	1622	1622
L	1622	1622	1622	1622
G		1629
K			1629	1629	1629
M	1638	1637	1637	1637	1637
DD	1642	1642	1642	1642	1642
N	1644	1644	1644	1644	1644
DDD	1646
O	1678	1678	1678	1678	1678

[p. 51]

Het weergeven van de tekst uit 1619 biedt geen bijzondere problemen, behalve voorzover druk A maar éen teken gebruikt als hoofdletter van de i en van de j: een oud-hollandse kapitaal, die visueel tussen beide in staat, terwijl de moderne I en J onderling sterk verschillen. Aangezien noch de consequente toepassing van de I, noch die van de J tot een bevredigend resultaat leidt, is in dit geval gebruik gemaakt van beide kapitalen, met dien verstande dat de J systematisch vóor een volgende klinker is geplaatst. Dit betreft dus alleen de kapitalen; bij de onderkast, waar het gebruik van de i en de j niet steeds consequent blijkt te zijn, is niet genormaliseerd.

Voor het overige gelden de onderstaande richtlijnen, zoals die in onderling overleg door de tekstverzorgers van deze Bredero-editie zijn vastgesteld:

Evidente drukfouten worden in de tekst verbeterd, maar met verantwoording dienaangaande in de voetnoten.

Een lange wordt vervangen door een s.

Een schuine streep, in gotisch schrift, wordt vervangen door een komma.

Een tweevoudige komma, bij dubbelrijm, wordt vervangen door een tweevoudige schuine streep.

De afkortingen, die een enkele maal voorkomen, worden aangevuld.

Wisseling van lettertype bij gehele reien of liederen wordt niet gehandhaafd, maar wel in een voetnoot vermeld.

Wisseling van lettertype bij eigennamen, vreemde woorden, korte citaten enz. binnen de tekst, wordt steeds aangeduid door klein kapitaal, maar met verantwoording dienaangaande in een voetnoot.

Namen van sprekende personen worden zowel naar de spelling als in typografisch opzicht genormaliseerd door ze steeds voluit in klein kapitaal boven de versregels te plaatsen.

Toneelaanwijzingen worden eveneens genormaliseerd door ze steeds cursief, met de eigennamen voluit, en zonodig door een punt afgesloten, tussen de versregels te plaatsen.

Bij een toneelaanwijzing die tevens de aankondiging van een volgende spreker betekent, wordt de eigennaam in klein kapitaal gedrukt, de rest cursief.

De oorspronkelijke aanduidingen van bedrijven en tonelen blijven gehandhaafd. Indien ze kennelijk ergens ontbreken of in enig opzicht foutief zijn, wordt zonodig een regel wit in de tekst tussengevoegd, met verantwoording dienaangaande in een voetnoot.

Om het oorspronkelijke vers zoveel mogelijk te behouden, worden in de tekst geen verwijzingstekens geplaatst. Wel worden de versregels per vijftal genummerd.

[p. 52]

De noten die de weergave van de tekst betreffen, worden op iedere bladzijde direct onder het tekstgedeelte afgedrukt.

Varianten uit andere vroege drukken, in dit geval tot en met 1622, worden vermeld, tenzij ze alleen de spelling betreffen.

De noten ter verklaring van bepaalde woorden en zinswendingen, worden onder aan de bladzijde in twee kolommen afgedrukt.

Indien uitvoeriger verklaringen nodig zijn, worden deze afgedrukt achter de gehele tekst. Naar deze Aantekeningen wordt verwezen door middel van een sterretje in het voetnotenapparaat.

G.S.